آیه 178 سوره آل عمران
| <<177 | آیه 178 سوره آل عمران | 179>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
آنان که به راه کفر رفتند گمان نکنند که مهلتی که ما به آنها می‌دهیم به حال آنان بهتر خواهد بود، بلکه آنها را (برای امتحان) مهلت می‌دهیم تا بر گناه و سرکشی خود بیفزایند، و آنان را عذابی خوارکننده است.
و کسانی که کافر شدند، گمان نکنند مهلتی که به آنان می دهیم به سودشان خواهد بود، جز این نیست که مهلتشان می دهیم تا بر گناه خود بیفزایند، و برای آنان عذابی خوار کننده است.
و البته نبايد كسانى كه كافر شده‌اند تصور كنند اينكه به ايشان مهلت مى‌دهيم براى آنان نيكوست؛ ما فقط به ايشان مهلت مى‌دهيم تا بر گناه [خود] بيفزايند، و [آنگاه] عذابى خفت‌آور خواهند داشت.
كافران مپندارند كه در مهلتى كه به آنها مى‌دهيم خير آنهاست. به آنها مهلت مى‌دهيم تا بيشتر به گناهانشان بيفزايند، و براى آنهاست عذابى خواركننده.
آنها که کافر شدند، (و راه طغیان پیش گرفتند،) تصور نکنند اگر به آنان مهلت می‌دهیم، به سودشان است! ما به آنان مهلت می‌دهیم فقط برای اینکه بر گناهان خود بیفزایند؛ و برای آنها، عذاب خوارکننده‌ای (آماده شده) است!
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
نملى: املاء در اصل به معنى اطاله مدت و آن عبارت اخراى مهلت دادن است: «الاملاء: الامهال و التأخير فى المدة».[۱]
نزول
محل نزول:
اين آيه همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۲]
شأن نزول:
مقاتل چنين گويد: كه اين آيه درباره مشركين مكه نازل گرديده[۳] و نيز از ضحاك روايت شده كه درباره قريظه و نضير نازل شده است.[۴] چنانچه از عطا نيز نقل گرديده است[۵] و نيز گويند اين آيه در شأن قومى از كفار آمده كه خداوند مي‌دانسته كه هرگز ایمان نخواهند آورد[۶].[۷]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«178» وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ
و كسانى كه كافر شدند، مپندارند مهلتى كه به آنان مى‌دهيم برايشان خوب است، همانا به آنان مهلت مى‌دهيم تا بر گناه (خود) بيفزايند و براى آنان عذابى خواركننده است.
«1». بقره، 16.
جلد 1 - صفحه 658
نکته ها
قرآن، واژه‌ى لايحسبنّ «گمان نكنيد» را بارها خطاب به كفّار و منافقان و افراد سست ايمان بكار برده است؛ زيرا اين افراد از واقع‌بينى و تحليل درست و روشن ضميرى لازم محرومند. آنها آفرينش را بيهوده، شهادت را نابودى، دنيا را پايدار، عزّت را در گرو تكيه به كفّار و طول عمر خود را مايه‌ى خير و بركت مى‌پندارند كه قرآن بر همه‌ى اين پندارها خط بطلان كشيده است.
اهل كفر، داشتن امكانات، بدست آوردن پيروزى‌ها و زندگى در رفاه خود را نشان شايستگى خود مى‌دانند، در حالى كه خداوند آنان را به دليل آلودگى به كفر و فساد، مهلت مى‌دهد تا در تباهى خويش غرق شوند.
در تاريخ مى‌خوانيم: هنگامى كه به فرمان يزيد امام حسين عليه السلام به شهادت رسيد، خاندان آن حضرت را به اسارت به كاخ يزيد در شام بردند. يزيد در مجلس خود با غرور تمام خطاب به حضرت زينب گفت: «ديديد كه خدا با ماست»، حضرت در پاسخ او، اين آيه را تلاوت كرد و فرمود: من تو را پست و كوچك و شايسته هرگونه تحقير مى‌دانم. هر آنچه مى‌خواهى انجام بده، ولى به خدا سوگند كه نور خدا را نمى‌توانى خاموش كنى. آرى، براى چنين افراد خوشگذرانى، عذاب خوار كننده آماده شده، تا عزّت خيالى و دنيايى آنان، با خوارى و ذلّت در آخرت همراه باشد.
مجرمان دوگونه‌اند: گروهى كه قابل اصلاحند و خداوند آنها را با موعظه و حوادث تلخ و شيرين، هشدار داده و بيدار مى‌كند، و گروهى كه قابل هدايت نيستند، خداوند آنها را به حال خويش رها مى‌كند تا تمام قابليّت‌هاى آنان بروز كند. به همين جهت امام باقر عليه السلام ذيل اين آيه فرمود: مرگ براى كفّار يك نعمت است، زيرا هر چه بيشتر بمانند زيادتر گناه مى‌كنند. «1»
حضرت على عليه السلام درباره‌ى «إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً» فرمود: چه بسيارند كسانى كه احسان به آنان (از جانب خداوند)، استدراج و به تحليل بردن آنان است و چه بسيارند كسانى كه به
«1». تفسير نورالثقلين.
جلد 1 - صفحه 659
خاطر پوشانده شدن گناه و عيوبشان، مغرورند و چه بسيارند افرادى كه به خاطر گفته‌هاى خوب درباره آنان مفتون شده‌اند. خداوند هيچ بنده‌اى را به چيزى همانند «املاء» و مهلت دادن مبتلا نكرده است. «1»
پیام ها
1- كفر، مانع شناخت حقيقت است. «لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا ...»
2- كوتاه يا بلند بودن عمر وزمان رفاه، بدست خداست. «نُمْلِي لَهُمْ ... نُمْلِي لَهُمْ»
3- همه‌ى انسان‌ها دنبال خير هستند، لكن بعضى در مصداق اشتباه مى‌كنند.
«لا يَحْسَبَنَّ ... خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ»
4- مهلت‌هاى الهى، نشانه‌ى محبوبيّت نيست. «لا يَحْسَبَنَّ ... خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ»
5- نعمت‌ها به شرطى سودمند هستند كه در راه رشد و خير قرار گيرند، نه در راه شرّ و گناه. «إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً»
6- طول عمر مهم نيست، چگونگى بهره از عمر مهم است. «أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ»
امام سجاد عليه السلام در دعاى «مكارم‌الاخلاق» چنين مى‌فرمايد: خدايا! اگر عمر من چراگاه شيطان خواهد شد، آن را كوتاه بگردان.
7- زود قضاوت نكنيم، پايان كار و آخرت را نيز به حساب آوريم. «أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ ... وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ»
8- رفاه و حاكميّت ستمگران، نشانه‌ى خشنودى خداوند از آنان نيست. چنانكه دليلى بر سكوت ما در برابر آنان نيز نمى‌باشد. «نُمْلِي لَهُمْ ... لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ»
9- عذاب‌هاى آخرت، انواع و مراحل متعدّدى دارد. «عَذابٌ مُهِينٌ» در آيه‌ى قبل نيز فرمود. «عَذابٌ أَلِيمٌ»
«1». تحف‌العقول، ص 203.
تفسير نور(10جلدى)، ج1، ص: 660
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ (178)
وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا: و گمان نكنند آنانكه كافر شدند از يهود و نصارى و مشركان و منافقان. به قرائت حمزه و ابن كثير، و لا تحسبن به خطاب خوانده شده، يعنى گمان مكن اى مخاطب كفار را، أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ: بدرستى
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 309
كه آنچه مهلت مى‌دهيم آنان را، خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ: خير است مر نفسهاى آنها را از ايمان، إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً: اينست و جز اين نيست كه ما مهلت دهيم آنها را در زندگانى دنيا و تعجيل در عقوبت ننمائيم، تا باشد عاقبت و سر انجام امر ايشان زيادى گناه. و چون به سبب تمادى، در كفر و طغيان افزايند، عذاب و عقوبت آنان شديدتر گردد. وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ: و براى ايشان است عذابى خوار كننده و رسوا سازنده.
تحقيق: سيد رضى رضوان اللّه عليه فرمايد: به قاعده مقرره كه واجب است حمل آيات متشابه به آيات محكمه، پس اين آيه: لِيَزْدادُوا إِثْماً، حمل شود به آيه شريفه: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ. به تأمل در آن، عقل دريابد مراد حق تعالى از خلق جن و انس، معرفت و عبادت است، پس نشايد كه مراد الهى معصيت يا ازدياد گناه باشد. بنابراين لازم است حمل آيه مذكوره به آنچه عقل مظاهرت نمايد قواعد عدل را، و اين اصلى باشد از اصول دين؛ پس آيه به يكى از وجوه تفسير شود:
1- اخبار از عاقبت امر و مصير و مرجع و مآل آنها كه تعبير از آن به (لام عاقبت) شود، يعنى مهلت داديم آنها را، عاقبت زياد كردند گناه را.
2- كثرت امهال گر چه فى نفسه خير است، لكن در كفار منعكس گرديد به شر، زيرا به سوء اختيار صرف كردند در محارم و معاصى.
3- گمان نكنيد كه امهال ما رضاى به افعال آنها باشد، بلكه شر براى آنها باشد، زيرا معصيت و مخالفت را افزودند، و بدان سبب مستحق عذاب اليم شدند.
4- آنكه انعام فرموديم به امهال تا شكرگزار شوند و اطاعت كنند، پس متمادى در طغيان و متمرد در كفران گرديدند.
5- تبقيه مكلف، وقتى اشتغال به طاعت حق صرف نشود، خير نخواهد بود، زيرا خيريت مربوط به دو امر است: 1- از جانب خدا، به تمكين و الطاف به ارسال رسل و انزال كتب و تخليه. 2- از طرف بنده، به اقبال و
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 310
انقياد و قبول. بنابراين وقتى از بنده قسمت قبول واقع نشود، جايز است گفته شود آنكه تقيه خير نيست براى بنده.
تبصره: يك قسم از نعم الهى، نعمت استدراج است، يعنى پس از آنكه بنده به الطاف سبحانى توجهى ننمايد به ايمان و هدايت و دائما در مقابل، طغيان و كفر و سركشى را زياد گرداند، نعمت و زندگانى دنيا بر آن اضافه شود از مال و مكنت و اولاد و صحت و نفع و غيره، و اينها گرچه به صورت نعمت و تصور خير باشد، لكن چنين نيست، بلكه در واقع نقمت و استدراج باشد، يعنى بتدريج، سركشى و كفر زياد شود تا عاقبت الامر منجر به عذاب عظيم گردد. از اين قبيل است امهال كفار و معاندين به زندگانى دنيا و زيادتى نعم بر آنها.
حضرت امير المؤمنين عليه السّلام در نهج البلاغه فرمايد: يا ابن آدم اذا رأيت ربّك سبحانه يتابع عليك نعمه و انت تعصيه فاحذره: «1» اى فرزند آدم، هرگاه ببينى پروردگار تو كه منزه است از كل عيوب، مدام عطا فرمايد بر تو نعمتهاى خود را بى‌تشويش، و حال آنكه معصيت مى‌كنى و نافرمانى اوامر او را نمائى، پس بترس از او و دورى كن از گناه كه تتابع نعمت با وجود معصيت، استدراج است از خداى تعالى تا داخل نشوى در كريمه «سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ»*. بنابراين هشيارى لازم است.
نكته: (لام) در: لِيَزْدادُوا إِثْماً، لام عاقبت است، يعنى سر انجام و عاقبت امهال آنان منجر به زيادتى گناه آنان؛ و زيادتى طغيان، موجب شدت عذاب نيران باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ لا يَحْسَبَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُمْلِي لَهُمْ خَيْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ إِنَّما نُمْلِي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِينٌ (178)
ترجمه
و نه‌پندارند البته آنانكه كافر شدند كه مهلت دادن ما ايشان را خير است براى آنها جز اين نيست كه مهلت ميدهيم آنها را تا زياد كنند گناه را و از براى ايشان است عذابى خوار كننده..
تفسير
منافقين متخلفين از جهاد تصور كرده بودند جانى بسلامت در برده‌اند و از مهلكه نجات يافته‌اند و باين خورسند بودند كه خيرى بآنها رسيده است غافل از آنكه هر چه در دنيا باين حال باقى بودند بر معصيت آنها افزوده ميشد و عذاب آخرت آنها بيشتر ميشد لذا خداوند متنبه فرمود آنها را كه كفار نبايد تصور كنند طول عمر و عقاب ننمودن خداوند بزودى آنها را خوب است از براى آنها بلكه خداوند بآنها مهلت داده و واگذارده آنها را بحال خودشان و نتيجه اين آنستكه بار عصيان آنها سنگين ميشود و استحقاق آنها براى عذاب كامل ميگردد و جز اين فايده براى آنها ندارد يكى از اسرار خلقت آنستكه هر موجودى بكمال قابليت خود برسد و تصور نكنند كه در اين بقاء بعزت خواهند رسيد زيرا كه بعذابى گرفتار ميشوند كه هر عزيزى را خوار ميكند پس لام در ليزدادوا ممكن است لام عاقبت باشد مثل آنكه ميگويند بزائيد براى مردن و بنا كنيد براى خراب شدن و ممكن است لام تعليل باشد چنانچه اشاره شد و لازم نمى‌آيد كه عصيان آنها باراده الهى باشد زيرا كه بسوء اختيار خودشان بجا ميآورند و لا مؤثر فى الوجود الا اللّه و وجود خير است و شر عدم است و صادر از جنبه نقص ممكن و بيان اين امر در ذيل آيه شريفه تلك- الرسل فضلنا بعضهم على بعض در اواخر سوره بقره در تحت عنوان تحقيق رشيق گذشت و عياشى از حضرت باقر (ع) روايت نموده كه پرسيدند از آنحضرت موت براى كافر بهتر است يا حياة فرمود موت براى كافر و مؤمن بهتر است چون خداوند فرموده و آنچه نزد خدا است بهتر است از براى نيكوكاران و اين آيه را نيز تلاوت فرمودند و لا تحسبن بصيغه مخاطب نيز قرائت شده و بنابر اين خطاب به پيغمبر است و مقصود بخطاب منافقين هستند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
وَ لا يَحسَبَن‌َّ الَّذِينَ كَفَرُوا أَنَّما نُملِي لَهُم خَيرٌ لِأَنفُسِهِم إِنَّما نُملِي لَهُم لِيَزدادُوا إِثماً وَ لَهُم عَذابٌ مُهِينٌ (178)
و گمان نكنند كساني که كافر شدند اينكه ما آنها را مهلت داديم بنفع آنها است بلكه موجب زيادتي معاصي آنها است و براي آنها است عذاب خوار كننده اينکه آيه باصطلاح علماء دفع دخل است که كساني که توهم ميكنند که كفار و غير اينها از ظلمه و فساق در دنيا متنعم بمال و جاه و مقام هستند مورد عنايت خدايي هستند، و اهل ايمان و صلحاء در شكنجه ظلم و بليات واقع شده‌اند در پيشگاه الهي خار و خفيف هستند، چنانچه اينکه توهم فاسد را يزيد لعنه اللّه كرد و متمسك بآيه قُل‌ِ اللّهُم‌َّ مالِك‌َ المُلك‌ِ الاية شد، و عليا عليّه عاليه عصمت صغري سلام اللّه عليها بهمين آيه دفع توهم آن ملعون را فرمود در آن خطبه مفصله.
«شرح الفاظ آيه»
لا يَحسَبَن‌َّ الَّذِينَ كَفَرُوا حسبان بمعني گمان است شامل ظن و يقين هر دو ميشود که هر دو بر خلاف واقع است. و كفر، مطلق كفر است از شرك و من دونه بلكه ذكر كفر از باب مثال است و الّا فاسق و فاجر و ظالم را هم بتنقيح مناط قطعي شامل است.
أَنَّما نُملِي لَهُم املاء بمعني مهلت است يعني كشش دادن عمر که طول عمر باشد.
خَيرٌ لِأَنفُسِهِم اينکه طول عمر بنفع آنها تمام نميشود زيرا اگر هر چه
جلد 4 - صفحه 438
زودتر بميرند گناه آنها كمتر است و عذاب آنها سبك‌تر، عمري که مرتع شيطان باشد و مصرف معاصي نبودش بهتر از بود است چنانچه جميع نعم الهي اگر مصرف معاصي شود نبودش بهتر از بود است، چشم، گوش زبان، دست، پا. يا مال و جاه و غير اينها تماما بلا است نه نعمت.
إِنَّما نُملِي لَهُم لِيَزدادُوا إِثماً لام عاقبت است نه غرض، خداوند نعمت نميدهد که مصرف معصيت شود خود بنده بواسطه سوء سريره صرف معاصي ميكند مثل لِيَكُون‌َ لَهُم عَدُوًّا وَ حَزَناً قصص آيه 8، فرعون و اتباعش نگاهداري موسي نكردند براي دشمني و حزن عاقبتش بآنجا رسيد.
و ازدياد اثم نه فقط كثرت معاصي باشد بلكه بقاء بر كفر و ظلم و جور و نحوه اينها هم موجب ازدياد اثم ميشود، و بالجمله پاره معاصيست که از معاصي دائميه است مثل حبس حقوق و ترك واجبات غير موقته که فورا ففورا واجب است و انگشتر طلا در دست داشتن و ترك تطهير مسجد و امثال اينها.
وَ لَهُم عَذابٌ مُهِينٌ شرحش گذشت مكررا.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 178))- سنگین بارها! این آیه نیز بحثهای مربوط به حادثه احد و حوادث بعد از آن را تکمیل می‌کند زیرا، یک جا روی سخن را به پیامبر و در جای دیگر به مؤمنان و در اینجا روی سخن به مشرکان است و در باره سرنوشت شومی که در پیش دارند سخن می‌گوید، و می‌فرماید: «گمان نکنند آنهایی که کافر شدند، مهلتی که به ایشان می‌دهیم برای آنها خوب است» (وَ لا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُوا أَنَّما نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِأَنْفُسِهِمْ).
سپس می‌فرماید: «بلکه مهلت می‌دهیم تا به گناه و طغیان خود بیفزایند» (إِنَّما نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدادُوا إِثْماً).
و در پایان آیه به سرنوشت آنها اشاره کرده می‌فرماید: «و برای آنها عذاب خوار کننده‌ای است» (وَ لَهُمْ عَذابٌ مُهِینٌ).
آیه فوق به آنها اخطار می‌کند که هرگز نباید امکاناتی را که خدا در اختیارشان گذاشته و پیروزیهایی که گاهگاه نصیبشان می‌شود و آزادی عملی که دارند دلیل بر این بگیرند که افرادی صالح و درستکار هستند و یا نشانه‌ای از خشنودی خدا نسبت به خودشان فکر کنند.
ضمنا، آیه فوق به این سؤال که در ذهن بسیاری وجود دارد، پاسخ می‌گوید که چرا جمعی از ستمگران و افراد گنهکار و آلوده این همه غرق نعمتند و مجازات
ج1، ص353
نمی‌بینند. قرآن می‌گوید: اینها افراد غیر قابل اصلاحی هستند که طبق سنت آفرینش و اصل آزادی اراده و اختیار به حال خود واگذار شده‌اند، تا به آخرین مرحله سقوط برسند و مستحق حد اکثر مجازات شوند.
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
