آیه 33 سوره مائده

إِنَّمَا جَزَاءُ الَّذِينَ يُحَارِبُونَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَيَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَسَادًا أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَأَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلَافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ۚ ذَٰلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيَا ۖ وَلَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذَابٌ عَظِيمٌ

[5–33] (مشاهده آیه در سوره)

<<32	آیه 33 سوره مائده	34>>
سوره : سوره مائده (5) جزء : 6 نزول : مدینه

ترجمه های فارسی

همانا کیفر آنان که با خدا و رسول به جنگ برخیزند و در زمین به فساد کوشند جز این نباشد که آن‌ها را به قتل رسانده، یا به دار کشند و یا دست و پایشان به خلاف یکدیگر بِبُرند و یا به نفی و تبعید از سرزمین (صالحان) دور کنند. این ذلت و خواری عذاب دنیوی آنهاست و اما در آخرت به عذابی بزرگ معذّب خواهند بود.

کیفر آنان که با خدا و پیامبرش می جنگند، و در زمین به فساد و تباهی می کوشند، فقط این است که کشته شوند، یا به دارشان آویزند، یا دست راست و پای چپشان بریده شود، یا از وطن خود تبعیدشان کنند. این برای آنان رسوایی و خواری در دنیاست، و برای آنان در آخرت عذابی بزرگ است.

سزاى كسانى كه با [دوستداران‌] خدا و پيامبر او مى‌جنگند و در زمين به فساد مى‌كوشند، جز اين نيست كه كشته شوند يا بر دار آويخته گردند يا دست و پايشان در خلاف جهت يكديگر بريده شود يا از آن سرزمين تبعيد گردند. اين، رسوايى آنان در دنياست و در آخرت عذابى بزرگ خواهند داشت.

جزاى كسانى كه با خدا و پيامبرش جنگ مى‌كنند و در زمين به فساد مى‌كوشند، آن است كه كشته شوند، يا بردار گردند يا دستها و پاهايشان يكى از چپ و يكى از راست بريده شود يا از سرزمين خود تبعيد شوند. اينها رسواييشان در اين جهان است و در آخرت نيز به عذابى بزرگ گرفتار آيند.

کیفر آنها که با خدا و پیامبرش به جنگ برمی‌خیزند، و اقدام به فساد در روی زمین می‌کنند، (و با تهدید اسلحه، به جان و مال و ناموس مردم حمله می‌برند،) فقط این است که اعدام شوند؛ یا به دار آویخته گردند؛ یا (چهار انگشت از) دست (راست) و پای (چپ) آنها، بعکس یکدیگر، بریده شود؛ و یا از سرزمین خود تبعید گردند. این رسوایی آنها در دنیاست؛ و در آخرت، مجازات عظیمی دارند.

ترجمه های انگلیسی(English translations)

Indeed the requital of those who wage war against Allah and His Apostle, and try to cause corruption on the earth, is that they shall be slain or crucified, or shall have their hands and feet cut off from opposite sides, or be banished from the land. That is a disgrace for them in this world, and in the Hereafter, there is a great punishment for them,

The punishment of those who wage war against Allah and His apostle and strive to make mischief in the land is only this, that they should be murdered or crucified or their hands and their feet should be cut off on opposite sides or they should be imprisoned; this shall be as a disgrace for them in this world, and in the hereafter they shall have a grievous chastisement,

The only reward of those who make war upon Allah and His messenger and strive after corruption in the land will be that they will be killed or crucified, or have their hands and feet on alternate sides cut off, or will be expelled out of the land. Such will be their degradation in the world, and in the Hereafter theirs will be an awful doom;

The punishment of those who wage war against Allah and His Messenger, and strive with might and main for mischief through the land is: execution, or crucifixion, or the cutting off of hands and feet from opposite sides, or exile from the land: that is their disgrace in this world, and a heavy punishment is theirs in the Hereafter;

معانی کلمات آیه

«یُحَارِبُونَ»: می‌جنگند. «فَسَاداً»: حال است و به جای (مُفْسِدِینَ) به کار رفته است و یا این که مفعولٌ‌له است. «یُصَلَّبُوا»: به دار زده شوند. «مِنْ خِلافٍ»: عکس یکدیگر؛ یعنی دست راست و پای چپ، و اگر جنایت تکرار شد، دست چپ و پای راستِ باقیمانده. «یُنفَوْا»: تبعید شوند. زندانی شوند. «خِزْیٌ»: خواری. رسوائی.

نزول

محل نزول:

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.

شأن نزول:

«شیخ طوسی» گوید: در سبب نزول آيه اختلاف نموده اند: اول، ابن عباس و ضحاك گويند: درباره قومى نازل شد كه بين آن‌ها و رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم عهدى بسته شده بود و آن‌ها نقض عهد نمودند و در روى زمين فساد كردند، خداوند رسول خويش را در كيفيت شكنجه آنان كه در آيه مذكور است، مخير فرمود.

دوم، حسن بصرى و عكرمة گويند: درباره مشركين نازل گرديده است.

سوم، قتادة و انس و سعيد بن جبير و سدى گويند: درباره عرينيين و عكانيين نازل شده است. هنگامى كه مرتد شده و در روى زمين فساد كرده بودند، پيامبر دستور دستگيرى آن‌ها را صادر فرمود و نيز دستور داد دست‌ها و پاهاى آن‌ها را قطع كنند و به چشم هاى آن‌ها سيخ و ميل فرو نمايند و در بعضى از اخبار چنين آمده كه آن‌ها را سوزانيدند و برخى گويند: پيامبر اراده نمود كه چشم هاى آن‌ها را به سيخ بكشد اين آيه نازل گرديد و از اراده خويش صرفنظر نمود.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

إِنَّما جَزاءُ الَّذِينَ يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَساداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ «33»

همانا كيفر آنان كه با خداوند و پيامبرش به محاربه برمى‌خيزند و (با سلاح و تهديد و غارت) در زمين به فساد مى‌كوشند، آن است كه كشته شوند، يا به دار آويخته شوند، يا دست و پايشان بطور مخالف بريده شود يا آنكه از سرزمين (خودشان) تبعيد شوند. اين كيفر ذلت بار دنيوى آنان است و در آخرت برايشان عذابى عظيم است.

نکته ها

در شأن نزول آيه آمده است كه جمعى از مشركانِ مكّه به مدينه آمده، مسلمان شدند. ولى چون بيمار بودند به فرمان پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به منطقه‌ى خوش آب و هوايى در بيرون مدينه رفته و اجازه يافتند از شير شترهاى زكات بهره ببرند؛ امّا چون سالم شدند، چوپان‌هاى مسلمان را گرفته، دست و پايشان را بريدند و چشمانشان را كور كرده، شتران را به غارت بردند و از اسلام هم دست كشيدند. رسول خدا صلى الله عليه و آله دستور داد آنان را دستگير كنند و همان كارى را كه با چوپانان كرده بودند، بر سر خودشان آوردند. آيه‌ى فوق نازل شد.

كيفرهايى كه در آيه آمده، «حقّ اللّه» است و از جانب حكومت يا مردم قابل عفو و تبديل نيست. «1» ودر تفسير الميزان آمده است كه انتخاب يكى از چهار كيفر، با امام مسلمانان است و اگر اولياى مقتول هم عفو كنند، بايد يكى از كيفرها اجرا شود.

«1». تفسير اطيب‌البيان.

جلد 2 - صفحه 285

كلمه‌ى‌ «جَزاءُ» به معناى كيفر و پاداش كافى است؛ يعنى حدود و مجازات‌هاى چهارگانه براى مجرم عادلانه و كافى است. «1»

براى اصلاح جامعه، هم موعظه و ارشاد لازم است، هم شمشير و برخورد قاطع و انقلابى.

(آيه قبل، پيام و هشدار به قاتل بود و اين آيه، عقوبت افراد محارب و مفسِد را بيان مى‌كند)

عقوبت بايد همراه با عدالت باشد. چون فسادها و خصوصيّات مفسدان متفاوت است، كيفرها هم يكسان نيست؛ مثلا اگر فساد، فجيعانه بود، كيفرش قتل است؛ ولى اگر سطحى بود، كيفر آن تبعيد است. اين معنا از روايات فهميده مى‌شود، از جمله آنكه: كيفر قتل، اعدام است، كيفر ارعاب، تبعيد است، كيفر راهزنى و سرقت، قطع دست و پا است و كيفر قتل و راهزنى وسرقت مسلحانه، قطع دست و پا و به دار آويختن است. «2»

اجراى احكام و حدود الهى، در سايه‌ى برپايى نظام و حكومت اسلامى ميسّر است، پس دين از سياست جدا نيست.

آنان كه بر امام و رهبر مسلمانان يا حكومت اسلامى خروج كنند، مشمول‌ «يُحارِبُونَ اللَّهَ» مى‌شوند. «3»

طبق آيه‌ى 279 سوره‌ى بقره، رباخوار، «محارب» خدا و پيامبر است، «فَأْذَنُوا بِحَرْبٍ مِنَ اللَّهِ وَ رَسُولِهِ» چون امنيّت اقتصادى را به هم مى‌زند. همچنين در روايات، توهين به مسلمان، محاربه‌ى با خدا به حساب آمده است: «من أهان لى ولياً فقد بارزنى بالمحاربة». «4»

پیام ها

1- وظيفه‌ى نظام و حكومت، حفظ امنيّت شهرها، روستاها، جاده‌ها و برخورد با متخلّفان است. إِنَّما جَزاءُ ...

2- جنگ با خلق خدا، جنگ با خداست وآنكه با مردم طرف شود، گويا با خداوند طرف است. «يُحارِبُونَ اللَّهَ»

«1». تفسير راهنما.

«2». تفسير صافى.

«3». تفسير فى‌ظلال‌القرآن.

«4». بحار، ج 4، ص 65.

جلد 2 - صفحه 286

3- نافرمانى از دستورات پيامبر و مبارزه با آنها، جنگ با خداوند است. «يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ»

4- براى آنان كه امنيّت جامعه را بر هم مى‌زنند، چند نوع كيفر مقرر شده است:

اعدام، تبعيد، قطع دست و پا، به دار آويختن. يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا ...

5- مخالفان ولايت رسول اللّه كه قصد براندازى دارند و با نظام الهى در جنگند، بايد به سخت‌ترين كيفر مجازات شوند. يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ‌ ... أَنْ يُقَتَّلُوا

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

إِنَّما جَزاءُ الَّذِينَ يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَساداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ (33)

شأن نزول- در منهج‌ «1»- سال ششم از هجرت جماعتى از عرينه و عكل خدمت حضرت رسالت صلى اللّه عليه و آله به شرف اسلام معزّز گشته ملازمت آن سرور را اختيار كردند. چون هواى مدينه با مزاج آنها چندان موافقتى نداشت مريض شدند. صورت حال به عرض مبارك پيغمبر صلى اللّه عليه و آله رسانيده.

اذن فرمود به ميان شتران شيردار روند در نزديك جبل العير، تا چند روز آنجا شير شتر آشاميده. مرض آنها مبدل به صحت شد. در صباحى متفقا پانزده شتر خاصه حضرت را رانده، رو به قبيله خود نهادند. يسار، مولى رسول با چند نفر از عقب آنها به ايشان رسيده مقاتله كردند. آخر الامر يسار را گرفته دست و پاى او را بريدند و خار در زبان و چشم او مى‌زدند تا شهيد شد. حضرت مطلع و كرز بن جابر را با بيست سوار مسلح به عقب ايشان فرستاد. همه را گرفته دست و گردن بسته نزد پيغمبر صلى اللّه عليه و آله آوردند. آيه شريفه در باره آنها نازل شد:

إِنَّما جَزاءُ الَّذِينَ يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ‌: و اين است و جز اين نيست جزاى آنان كه محاربه كنند با خدا و رسول او. مراد محاربه با اولياى آنها يعنى مسلمانان و اسناد محاربه به خدا و رسول به جهت تعظيم اهل اسلام باشد.

«1» سيره ابن هشام، جلد 2، صفحه 640 (طبع مصر)- طبقات ابن سعد، جلد 2، صفحه 93 (اين داستان، تحت عنوان سريّه «كرز بن جابر» در كتب تاريخ اسلام ثبت شده است)

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 74

حاصل: كسانى كه محاربه نمايند با مسلمانان و در صدد سلب حيات و مال ايشان شوند، وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَساداً: و مى‌شتابند در زمين به جهت فساد كه قتل و غارت و قطع طريق باشد، يا جزاى آنانكه فساد نمايند در زمين فساد كردنى‌ أَنْ يُقَتَّلُوا: اينكه بكشند ايشان را، أَوْ يُصَلَّبُوا: يا بدار زنند ايشان را، أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ‌: يا ببرند دستها و پاهاى ايشان را بر خلاف يعنى دست راست و پاى چپ ايشان را قطع كنند أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ‌: يا برانند ايشان را از زمين يعنى از شهرى بشهرى بدان حيثيت كه در هيچ موضعى قرار نتوانند گرفت. چون اين آيه نازل شد حضرت امر فرمود تا دست و پاى ايشان را قطع كردند و ميل در چشم ايشان كشيده، آنگاه ايشان را مصلوب ساختند. ذلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا: اين حدود مذكوره براى ايشان خوارى و رسوائى است در دنيا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ‌: و مر ايشان راست در آخرت عذابى بزرگ به جهت بزرگى گناه ايشان.

تنبيه- آيه شريفه عام است نسبت به تمام امت، و هر كه محارب خدا و پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و مفسد در زمين باشد، داخل است در حكم آيه؛ و لذا صاحب كنز العرفان گويد: نزد فقها هر كه سلاح را برهنه كند به جهت ترساندن مردمان در دريا يا در صحرا، در روز يا در شب، خواه ضعيف باشد خواه قوى، از اهل ريبه باشد يا نه، مذكر باشد يا مؤنث، او محارب است؛ و قاطع الطريق و مكابر بر مال يا ناموس، در اين حكم داخلند. «1»

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

إِنَّما جَزاءُ الَّذِينَ يُحارِبُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ وَ يَسْعَوْنَ فِي الْأَرْضِ فَساداً أَنْ يُقَتَّلُوا أَوْ يُصَلَّبُوا أَوْ تُقَطَّعَ أَيْدِيهِمْ وَ أَرْجُلُهُمْ مِنْ خِلافٍ أَوْ يُنْفَوْا مِنَ الْأَرْضِ ذلِكَ لَهُمْ خِزْيٌ فِي الدُّنْيا وَ لَهُمْ فِي الْآخِرَةِ عَذابٌ عَظِيمٌ (33)

ترجمه‌

جز اين نيست پاداش كسانيكه جنگ ميكنند با خدا و پيغمبرش و ميكوشند در زمين براى فساد كه كشته شوند يا بدار كشيده شوند يا بريده شود دستهاشان و پاهاشان بر خلاف يكديگر يا رانده شوند از زمين اين مر ايشانرا است خوارى در دنيا و از براى ايشان است در آخرت عذابى بزرگ.

تفسير

محاربه با خدا و رسول محاربه با اولياء آندو يعنى مسلمانان است و محارب كسى را گويند كه خود را مهيا براى حرب نموده باشد بتهيه وسائل آن خواه در شهر باشد خواه در طرق و شوارع خارج از شهر چنانچه در مجمع اين معنى را بروايات اهل بيت عليهم السلام نسبت داده است و از حضرت باقر (ع) روايت شده است كه كسيكه در شب حمل سلاح نمايد او محارب است مگر آنكه مردى باشد كه مورد سوءظن نگردد و البته كسانيكه در مقام محاربه با مسلمانان باشند خواه براى قتل و غارت و خواه براى اغراض فاسده ديگر از ساعيان بر فساد در زمين ميباشند زيرا فسادى برتر و بالاتر از قتل نفوس مسلمانان و نهب اموال و هتك اعراض آنها نيست و پاداش اين قبيل اشخاص آنستكه بشمشير كشته شوند يا بدار كشيده شوند يا يك دست و يك پاى آنها از راست و چپ بر خلاف يكديگر بريده شود يا نفى بلد گردند و از حوزه اسلام خارج شوند و گفته‌اند بايد دست راست و پاى چپ باشد و از قطع دست اكتفا شود به بريدن چهار انگشت غير از شست و پا بايد طورى بريده شود كه پاشنه باقى بماند و ظاهر آيه و حاصل جمع بين روايات باب بنظر حقير آنستكه حاكم مخير است در اجراء هر يك از اين حدود لكن بمناسبت تقصير محارب و اقتضاء مقام و مصلحت وقت بايد عمل نمايد مثلا اگر فقط مرتكب قتل شده باشند بايد كشته شوند در صورتى كه مصلحت در اعلام حال آنها بر مردم نباشد و الّا

جلد 2 صفحه 205

بايد براى عبرت خلق آنها را بدار بكشند و اگر فقط مرتكب سرقت شده باشند بايد دست و پاى آنها را ببرند و اگر مرتكب قتل و سرقت هر دو شده باشند اول دست و پاى آنها را ببرند بعد بدار بكشند و اگر مرتكب هيچ يك از قتل و سرقت نشده باشند فقط سر راه را بر مردم گرفته باشند و ترسانده باشند مسلمانان را آنها را از بلاد اسلام خارج نمايند اگر مصلحت در اخراج آنها باشد و الا حبس شوند تا اطمينان بتوبه آنها حاصل شود چون حبس هم يك نوع اخراج از حوزه اسلام است چنانچه از حضرت جواد (ع) روايت شده است و ممكن است گاهى مصلحت در آن باشد كه آنها را در دريا بيندازند تا غرق شوند و باين وسيله اخراج از حوزه اسلام شوند چنانچه در كافى روايت شده است كه معناى نفى محارب اين است تا معادل قتل و صلب باشد و شايد غرق و حبس از معانى باطنيه باشد كه ائمه اطهار استفاده نموده‌اند و الا متبادر از نفى بلد همان اخراج است كه از ساير روايات استفاده ميشود و باب تفعيل در امثله سه گانه ظاهرا بمعنى مجرد است و شايد براى مبالغه و تاكيد باشد و چون اجراء حدود از وظائف امام يا نائب او است و اخبار در شان نزول آيه و بيان مراد از حدود چهار گانه كه بطور ترتيب است يا تخيير مختلف است و وجه جمع با شاهد روايتى همانستكه عرض شد از ذكر آنها خوددارى ميشود و از ذيل آيه بدست مى‌آيد كه اين فقط ذلت و رسوائى دنيوى آنها است و عذاب عظيم اخروى آنها بجاى خود محفوظ است بلى اگر در دنيا اجراى حد بر آنها شود ممكن است موجب تخفيف عذاب آنها در آخرت گردد و اللّه اعلم ..

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

إِنَّما جَزاءُ الَّذِين‌َ يُحارِبُون‌َ اللّه‌َ وَ رَسُولَه‌ُ وَ يَسعَون‌َ فِي‌ الأَرض‌ِ فَساداً أَن‌ يُقَتَّلُوا أَو يُصَلَّبُوا أَو تُقَطَّع‌َ أَيدِيهِم‌ وَ أَرجُلُهُم‌ مِن‌ خِلاف‌ٍ أَو يُنفَوا مِن‌َ الأَرض‌ِ ذلِك‌َ لَهُم‌ خِزي‌ٌ فِي‌ الدُّنيا وَ لَهُم‌ فِي‌ الآخِرَةِ عَذاب‌ٌ عَظِيم‌ٌ (33)

جز ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ سزاي‌ كساني‌ ‌که‌ ‌با‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ محاربه‌ ميكنند و ‌در‌ زمين‌ كوشش‌ ‌در‌ فساد مينمايند اينكه‌ كشته‌ شوند ‌ يا ‌ ‌بر‌ دار نصب‌ شوند ‌ يا ‌ دست‌ و پاي‌ ‌آنها‌ ‌را‌ چپ‌ و راست‌ قطع‌ كنند ‌ يا ‌ نفي‌ بلد شوند ‌از‌ بلاد اسلامي‌ ‌اينکه‌ خزي‌ دنياي‌

جلد 6 - صفحه 352

‌است‌ و ‌در‌ آخرت‌ عذاب‌ عظيم‌ ‌از‌ خصائص‌ اينها ‌است‌.

كلام‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ ‌آيه‌ ‌در‌ چند مقام‌ واقع‌ ميشود

(مقام‌ اول‌)

‌در‌ معناي‌ محارب‌ و ‌آن‌ چند قسم‌ ‌است‌: 1‌-‌ لصوص‌ ‌که‌ قطاع‌ الطريق‌ باشند و باصطلاح‌ گردنه‌ زن‌ ‌در‌ بعض‌ اخبار ‌او‌ ‌را‌ محارب‌ شمرده‌ و ‌در‌ بعض‌ اخبار حكم‌ محارب‌ ‌بر‌ ‌او‌ جاري‌ فرموده‌. 2‌-‌ كساني‌ ‌که‌ ‌با‌ سلاح‌ بيرون‌ ميآيند و ‌با‌ مسلمين‌ حرب‌ ميكنند و مرتكب‌ قتل‌ و اخذ مال‌ ميشوند. 3‌-‌ مرتكب‌ قتل‌ فقط ميشوند. 4‌-‌ مرتكب‌ زخم‌ و جراحت‌ ميشوند. 5‌-‌ فقط اخذ مال‌ ميكنند. 6‌-‌ فقط موجب‌ اخافه‌ مسلمين‌ ميگردند. 7‌-‌ مرتكب‌ ضرب‌ و شتم‌ ميشوند.

(مقام‌ دوم‌)

‌در‌ حكم‌ محارب‌ و حدّ ‌آن‌ اخبار و فتاواي‌ علماء ‌در‌ ‌اينکه‌ باب‌ مختلف‌ ‌است‌ ‌از‌ پاره‌اي‌ ‌از‌ اخبار استفاده‌ ميشود و ‌بر‌ طبقش‌ جماعتي‌ فتوي‌ دادند تخيير ‌در‌ ‌اينکه‌ امور مطابق‌ ظاهر ‌آيه‌ شريفه‌ ‌بين‌ قتل‌ و صلب‌ و قطع‌ يد يمني‌ و رجل‌ يسري‌ و نفي‌ بلد و تعيين‌ ‌هر‌ يك‌ طبق‌ نظر مجتهد و امام‌ ‌است‌ و ‌از‌ بسياري‌ ‌از‌ اخبار و فتاوي‌ ترتيب‌ استفاده‌ ميشود ‌که‌ ‌اگر‌ قتل‌ تنها ‌است‌ ‌او‌ ‌را‌ ميكشند قصاصا و ‌اگر‌ ولي‌ّ دم‌ عفو كرد ‌ يا ‌ ديه‌ گرفت‌ ميكشند جدا و ‌اگر‌ قتل‌ و اخذ مال‌ كرده‌ مال‌ ‌را‌ ‌از‌ ‌او‌ ميگيرند عينا ‌ يا ‌ بدلا و دست‌ راست‌ و پاي‌ چپ‌ ‌آن‌ ‌را‌ قطع‌ ميكنند سپس‌ ميكشند و بدار ميزنند و ‌اگر‌ اخذ مال‌ كرده‌ و نكشته‌ ‌او‌ ‌را‌ قطع‌ يد و رجل‌ ميكنند و نفي‌ بلد و ‌اگر‌ جراحت‌ وارد كرده‌ و اخذ مال‌ نكرده‌ ‌او‌ ‌را‌ تقاص‌ ميكنند ‌ يا ‌ ديه‌ و نفي‌ بلد و ‌اگر‌ مجرد شهر سلاح‌ و اخافه‌ مسلمين‌ كرده‌ و قتل‌ و جرح‌ و اخذ مالي‌ نشده‌ فقط نفي‌ بلد ‌است‌ و لكن‌ ‌اينکه‌ اخبار ‌از‌ حيث‌ سند خالي‌ ‌از‌ ضعف‌ نيست‌ بواسطه‌ ‌عبد‌ اللّه‌ و عبيدة و ‌محمّد‌ ‌بن‌ سلمان‌ و ‌غير‌ اينها لكن‌ چون‌ اصحاب‌ استناد كردند گفتند خبر مسند ميشود.

جلد 6 - صفحه 353

و تحقيق‌ كلام‌ مطابق‌ اخبار صحيحه‌ بنحوي‌ ‌که‌ مخالف‌ ‌با‌ ظاهر ‌آيه‌ ‌هم‌ نباشد و ‌با‌ ‌اينکه‌ اخبار ‌هم‌ سازش‌ داشته‌ ‌باشد‌ اينست‌ ‌که‌ بگوئيم‌ تخيير و اختيار ‌هم‌ ‌با‌ امام‌ و نائب‌ امام‌ ‌است‌ و البته‌ ‌هم‌ امام‌ و حاكم‌ مراعات‌ مرجحات‌ ‌از‌ حيث‌ اشخاص‌ و محل‌ و زمان‌ و درجات‌ معصيت‌ و ‌غير‌ اينها ‌را‌ بايد بكند و ‌اينکه‌ اخبار ‌هم‌ ‌براي‌ ذكر مرجحات‌ ‌است‌ و الزامي‌ نيست‌ و مؤيدات‌ ‌اينکه‌ دعوي‌ اختلاف‌ اخبار ترتيب‌ ‌است‌ ‌در‌ ذكر مرجحات‌ و دليل‌ ‌بر‌ ‌اينکه‌ مدعي‌ صحيحه‌ حريز ‌است‌ ‌که‌ فرمود

(‌او‌ ‌في‌ القرآن‌ للتخيير حيث‌ وقع‌)

و حسنه‌ جميل‌ فرمود

(ذاك‌ ‌الي‌ الامام‌ انشاء قتل‌ و ‌ان‌ شاء صلب‌ و انشاء قطع‌)

و صحيحه‌ بريد فرمود

(ذاك‌ ‌الي‌ الامام‌ يفعل‌ ‌ما يشاء قلت‌ فمفوض‌ اليه‌ ‌ذلک‌ ‌قال‌ ‌لا‌ و لكن‌ بحق‌ الجناية)

و البته‌ معلوم‌ ‌است‌ كسي‌ ‌که‌ ‌هم‌ قتل‌ ‌هم‌ اخذ مال‌ كرده‌ حق‌ جنايتش‌ بيشتر ‌است‌ ‌از‌ آنكه‌ مجرد لبس‌ سلاح‌ كرده‌ و قتل‌ و اخذ مالي‌ نكرده‌ و كلام‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ مقام‌ ابسط ‌از‌ ‌اينکه‌ ‌در‌ باب‌ حدود.

(م‌) القصاص‌ مقدم‌ ‌علي‌ الحدّ و ‌اگر‌ ولي‌ مقتول‌ عفو كرد كشته‌ ميشود جدا (م‌) بتوبه‌ حد ساقط ميشود قبل‌ ‌از‌ وصول‌ بآن‌ لكن‌ حق‌ ‌النّاس‌ ‌از‌ قصاص‌ و ديه‌ بجاي‌ ‌خود‌ محفوظ ‌است‌.

(م‌) ‌در‌ موضوع‌ دار بعضي‌ گفتند بايد حيّا بدار زد چون‌ صلب‌ مقابل‌ قتل‌ و قطع‌ دست‌ و پا ‌است‌ لكن‌ مستفاد ‌از‌ بعض‌ اخبار ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ بعض‌ موارد قتل‌ و صلب‌ و قطع‌ يد و رجل‌ جمعا ذكر ‌شده‌ و منافي‌ ‌با‌ ظاهر ‌آيه‌ ‌هم‌ نيست‌ زيرا افراد تخييري‌ مانعة الخلوّ ‌است‌ نه‌ مانعة الجمع‌ لذا ‌در‌ بعض‌ اخبار ‌هم‌ دارد قطع‌ ‌با‌ نفي‌، و تحقيق‌ ‌اينکه‌ ‌است‌ ‌که‌ منوط بنظر امام‌ و حاكم‌ ‌است‌ و نيز گفتند ‌در‌ صورت‌ صلب‌ سه‌ روز بيشتر ‌در‌ بالاي‌ دار نبايد بماند ‌اگر‌ ‌در‌ ظرف‌ سه‌ روز مرد ‌او‌ ‌را‌ بياورند غسل‌ و كفن‌ و نماز و دفن‌ و ‌اگر‌ نمرد پائين‌ آورند و بقتل‌ رسانند و بعضي‌ گفتند ‌باشد‌ ‌تا‌ جان‌ دهد ‌اينکه‌ ‌هم‌ منوط بنظر امام‌ ‌است‌ و بعضي‌ گفتند غسل‌ قبل‌ ‌از‌ صلب‌ ‌باشد‌ چنانچه‌ ‌در‌ ساير

جلد 6 - صفحه 354

موارد قتل‌ ابتداء امر بغسل‌ ميكنند سپس‌ ‌او‌ ‌را‌ بقتل‌ ميرسانند.

(م‌) ‌در‌ مورد نفي‌ بايد ‌از‌ بلدي‌ ‌که‌ جناية كرده‌ ‌او‌ ‌را‌ نفي‌ بلد كنند و ببلد ديگر و دستور دهند ‌که‌ ‌در‌ ‌آن‌ بلد ‌با‌ ‌او‌ مؤاكله‌ و مراوده‌ و معاشرت‌ نكنند و ‌از‌ ‌آن‌ بلد اخراج‌ كنند و هكذا ‌تا‌ ‌از‌ كليه‌ بلاد اسلامي‌ اخراج‌ كنند و ‌اگر‌ خواست‌ پناه‌ برد ببلاد شرك‌ بآنها دستور دهند ‌که‌ ‌او‌ ‌را‌ پناه‌ ندهند و ‌اگر‌ پناه‌ دادند ‌با‌ ‌آنها‌ مقاتله‌ كنند ‌تا‌ مدت‌ يك‌ سال‌ و بعضي‌ گفتند مطلقا ‌تا‌ بميرد ‌ يا ‌ توبه‌ كند.

(مقام‌ سوم‌)

‌در‌ شرح‌ مفاد ‌آيه‌ شريفه‌ إِنَّما جَزاءُ الَّذِين‌َ يُحارِبُون‌َ اللّه‌َ وَ رَسُولَه‌ُ انما ‌از‌ ادات‌ حصر ‌است‌ و جزاء پاداش‌ عمل‌ ‌است‌ و محاربه‌ ‌با‌ ‌خدا‌ و ‌رسول‌ محاربه‌ ‌با‌ اولياء ‌خدا‌ و امّة ‌رسول‌ ‌خدا‌ ‌است‌ ‌يعني‌ اهل‌ ايمان‌ و مسلمين‌ چه‌ ‌در‌ شهرستانها ‌باشد‌ و چه‌ ‌در‌ براري‌ و صحاري‌ ‌که‌ بلص‌ّ تعبير ميشود ‌يعني‌ نيست‌ جزاي‌ ‌آنها‌ مگر مذكورات‌.

وَ يَسعَون‌َ فِي‌ الأَرض‌ِ فَساداً عطف‌ تفسيريست‌ ‌يعني‌ محارب‌ مفسد ‌در‌ ارض‌ ‌است‌ و معني‌ فساد قتل‌ و غارت‌ و ايذاء و اضرار بمسلمين‌ ‌است‌ جانا و مالا و عرضا، دينا و دنياءا مقابل‌ مصلح‌.

أَن‌ يُقَتَّلُوا ‌از‌ باب‌ حق‌ اللّه‌ ‌که‌ حدّ شرعي‌ ‌است‌ و ‌اينکه‌ ‌غير‌ حق‌ ‌النّاس‌ ‌است‌ ‌از‌ قصاص‌ و ديه‌ ‌که‌ قابل‌ عفو ‌است‌ ‌از‌ اولياء مقتول‌ و حدّ قابل‌ عفو نيست‌.

أَو يُصَلَّبُوا صلب‌ ‌در‌ ازمنه‌ سابقه‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ ‌که‌ ‌او‌ ‌را‌ بريسمان‌ مي‌بستند ‌تا‌ بالاي‌ دار جان‌ دهد ‌غير‌ ‌از‌ معمولي‌ ‌اينکه‌ ازمنه‌ ‌است‌ ‌که‌ بگردن‌ بيندازند ‌که‌ ‌در‌ ظرف‌ چند دقيقه‌ جان‌ بسپارد.

أَو تُقَطَّع‌َ أَيدِيهِم‌ دست‌ راست‌ و ارجلهم‌ پاي‌ چپ‌ چنانچه‌ ‌در‌ اخبار تفسير ‌شده‌ (‌من‌ خلاف‌) ‌يعني‌ مخالف‌ يكديگر ‌که‌ ‌هر‌ دو ‌از‌ راست‌ ‌ يا ‌ چپ‌ نباشد

جلد 6 - صفحه 355

و همين‌ كلمه‌ ‌من‌ خلاف‌ قرينه‌ ‌است‌ ‌بر‌ اينكه‌ مراد ‌هر‌ دو دست‌ و ‌هر‌ دو پا نيست‌ ‌که‌ ظاهر ايدي‌ و ارجل‌ ‌است‌ أَو يُنفَوا مِن‌َ الأَرض‌ِ مطلق‌ ارض‌ ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ هيچ‌ شهرستان‌ و قري‌ و آبادانيها راه‌ ندهند ‌تا‌ بيابان‌ مرگ‌ شود ‌ يا ‌ توبه‌ كند.

ذلِك‌َ لَهُم‌ خِزي‌ٌ فِي‌ الدُّنيا ‌اينکه‌ جمله‌ دليل‌ ‌است‌ ‌بر‌ اينكه‌ اقامه‌ حدود ‌در‌ دنيا باعث‌ رفع‌ عقوبت‌ اخروي‌ نيست‌ بلكه‌ رفع‌ عقوبت‌ اخروي‌ منوط بتوبه‌ ‌است‌.

وَ لَهُم‌ فِي‌ الآخِرَةِ عَذاب‌ٌ عَظِيم‌ٌ.

(اشكال‌)

‌در‌ بعض‌ اخبار داريم‌ ‌که‌ خداوند اجل‌ّ ‌از‌ اينست‌ ‌که‌ بنده‌ ‌را‌ ‌در‌ دو عالم‌ عقوبة فرمايد ‌اگر‌ ‌در‌ دنيا عقوبت‌ نمود ‌در‌ آخرت‌ نجات‌ مي‌بخشد.

(جواب‌)

‌اينکه‌ اخبار راجع‌ ببليات‌ وارده‌ ‌بر‌ مؤمنين‌ ‌است‌ مثل‌ فقر و مرض‌ و گرفتار ظالم‌ و تلف‌ اموال‌ و نفوس‌ ‌که‌ كفاره‌ گناهان‌ ‌است‌ مربوط باقامه‌ حدود و نزول‌ عذاب‌ نيست‌ چنانچه‌ ‌بر‌ قوم‌ نوح‌، هود، صالح‌، لوط، شعيب‌، موسي‌ وارد شد ‌که‌ ‌در‌ آخرت‌ ‌هم‌ ‌باشد‌ عذاب‌ گرفتار هستند أَدخِلُوا آل‌َ فِرعَون‌َ أَشَدَّ العَذاب‌ِ مؤمنون‌ ‌آيه‌

برگزیده تفسیر نمونه

---

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌
• محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.