عصمت بخاری
فخرالدین عصمتالله بخاری (م، ۸۴۰ ق)، شاعر شیعه ایرانی در قرن ۹ هجری، و متخلّص به «عصمت» یا «نصیری» است. دیوان شعر عصمت در حدود ۷۵۰۰ بیت دارد و شامل قصیده، غزل، مقطّعات، ترکیببند و رباعیات میباشد.
زندگینامه
عصمتالله بخاری (بخارایی) فرزند خواجه مسعود، بین سالهای ۷۶۶ تا ۷۷۵ قمری در شهر بخارا به دنیا آمد. او در زمان خود به خواجه عصمت شهرت داشت.
نسب وى به جعفر بن ابىطالب مى رسد؛ چنانکه خود ضمن قصیدهای در ستایش امیرالمؤمنین (ع) میگوید:
گرچه گمنام است عصمت لیکن از روی نسب * هم ز آل جعفر است و هم ز نسل مرتضی
اجدادش در بخارا شهرت و حرمت داشتند و مورد توجه ملوک آن دیار بودند. خود نیز در این شهر به دنیا آمد و تحصیلات علمى خود را آنجا به پایان رسانید.
فخرالدین از دانشمندان و شاعران اوایل عهد تیمورى است. او در بیشتر علوم عصر خود از جمله در علم شعر سرآمد بود در مجلس درس وى خواص و طالبان علم حضور داشتند، از جمله: سراج الدین بساطى سمرقندى، خیالی بخارایی، خواجه رستم خوریانى و طاهر ابیوردى.
بخاری از کودکی به تحصیل علم علاقه داشت و در بخارا به تحصیل علم پرداخت. در زمان سلطان خلیل تیمور برای خدمت در دربار سمرقند دعوت شد، اما به زودی استعفا داد.
عصمت بخاری در دربار سلطان خليل، بسيار معزّز و محترم بود و به وى علاقه زايدالوصفى داشت. قسمت اعظم عمر عصمت، به ستايشگرى اولاد و احفاد تيمور و امراى ايشان گذشته است؛ ولى در آخر عمر، دست از مداحى ارباب دولت كشيده و دامن خاندان اهل بیت (ع) را گرفته و به مدايح و مناقب آن بزرگواران پرداخته است.
وى شيعه پاک نهاد و نيک اعتقادى بود و چون در ميان مردمى حنفی مذهب به سر مىبرد، مدتها تقيه مىكرد و مذهب خود را مكتوم مىداشت؛ ولى عاقبت، كاسه صبرش لبريز شد و تشيع خود را آشكار كرد.
به اعتقاد مورخ شهير، خواندمير در «تذكرة الخواتين»، وفات عصمت بخارایی در سال ۸۴۰ قمری واقع شده است.
شعر عصمت
خواجه عصمتالله بخاری در اشعار خود دو تخلص بهکار برده است: یکی «عصمت» و دیگری «نصیری». در اینباره دکتر ذبیحالله صفا در «تاریخ ادبیات ایران»، ضمن شرح حال عصمت بخاری مینویسد: «او عادتاً در تذکرهها به نام خود، یعنی عصمت (عصمتالله) شهرت دارد و چنان است که گویی این تخلص و عنوان شعری اوست. آری او در قسمتی از اشعار خود این کلمه عصمت را درست به جای خود میآورد، ولی این از قبیل تکرار عادت بسیاری از شاعران پیش از او یا عهد اوست که صورت کوتاهشده اسم خود را مانند اثیر بهجای اثیرالدین در پایان اشعار خود ذکر مینمودند. لیکن لقب شعری و تخلصش نصیری است و تخلص خود را از لقب نخستین ممدوحش، نصیرالدین خلیل (حکومت از ۸۰۷ تا ۸۱۲ ق) از نوادگان تیمور برداشت. حقیقت امر آن است که در قصاید خود، گاه تخلص نصیری و گاه اسم خود عصمت را میآورد و در غزلها از نام خود عصمت که کوتاهتر و مناسبتر با غزل است استفاده میکند».
از آثار مشهور عصمت، دیوان شعر اوست که در حدود ۷۵۰۰ بیت دارد و شامل قصیده، غزل، مقطّعات، ترکیببند و رباعیات می باشد. دیوان عصمت بخارایی حاوی اشعاری است شیرین و شیوا که مخصوصاً غزلیات آن مورد پسند دوستداران غزل واقع خواهد شد؛ زیرا این غزلها که همه کوتاهند و بهندرت ممکن است غزلی از هفت بیت تجاوز کند، از لحاظ مغز و معانی عرفانی به اشعار حافظ و گاهی از جهت روانی و سلامت به اشعار سعدی شباهت دارند و درعینحال، گاهی از نظر دقت خیال و باریکاندیشی ما را به یاد مضمونیابیهای صائب تبریزی میاندازد و در بعضی از موارد هم لطافت معنی و دقت بیان او شیوه غزلسرایی عاشق اصفهانی را به خاطر میآورد.
میراث ادبی عصمت، شامل اندیشههای سیاسی و اجتماعی، اندیشههای تربیتی و اخلاقی، نقد روحانیون متعصب، مطالب عاشقانه و زندگی خدا پسندانه است. دیدگاههای اجتماعی شاعر عمدتاً شامل مسائل مربوط به رابطه او با زندگی، محیط زندگی، نظم عمومی، شغل و شکایت از فقر است.
منابع
- "بخاری؛ عصمت""، دانشنامه ویکی نور.
- اثرآفرینان، انجمن مفاخر فرهنگی، ج۴، ص۱۸۴.
 | |
| شعرشناسی | * شعر * علم عروض * قافیه * تخلص * دیوان * مصراع * بیت * مقفا * قالب * مطلع * تغزل * بحور شعری |
| قالبهای شعر | *مثنوی * قصیده * غزل * مسمط * مستزاد * ترجیعبند * ترکیببند * قطعه * رباعی |
| سبکهای شعر فارسی | * سبک خراسانی * سبک عراقی * سبک هندی * سبک بازگشت ادبی * شعر نو |
| شاعران پارسی گو: | همه*قرن 4 * قرن 5 * قرن 6 * قرن 7 * قرن 8 * قرن 9 * قرن 10 * قرن 11 * قرن 12 * قرن 13 * قرن 14 |
