واجبات نماز

نماز مجموعه‌ای از اعمال و اذکار واجب و مستحب است. واجبات نماز يازده چيز است كه بعضى‌ از آن‌ها «ركن» و بعضى ديگر «غير ركن» مى‌باشد. این واجبات یازده‌گانه عبارتند از: نيّت‌، تکبیرة الاحرام، قيام‌، ركوع‌، سجود (دو سجده)، قرائت‌، ذكر، تشهد، سلام‌، ترتيب‌، موالات‌.

واجبات رکنی نماز

ارکان نماز، چيزهايى است كه اگر انسان به عمد و يا به اشتباه بجا نياورد يا در نماز اضافه كند، نماز باطل مى‌شود؛ واجبات رکنی نماز عبارتند از:

1. نيّت‌: منظور از نيّت، آن است كه انسان نماز را براى انجام فرمان خداوند عالم بجا آورد و لازم نيست نيت را از قلب خود بگذراند يا مثلا به زبان بگويد كه «چهار رکعت نماز ظهر مى‌خوانم قربةً إلى الله».
2. تکبیرة الاحرام: پس از گفتن اذان و اقامه،‌ با داشتن نیت و گفتن «الله اکبر» نماز شروع می شود و چون به واسطه گفتن این تکبیر، چیزهایی مانند خوردن و آشامیدن و خنده کردن و پشت به قبله نمودن حرام می شود، این تکبیر را «تکبیرة الاحرام» می گویند و مستحب است در موقع گفتن تکبیر، دست ها را بالا ببریم و با این عمل، بزرگی خدا را در نظر آورده و غیر او را کوچک شمرده و پشت سر بیندازیم.
3. قيام‌: قيام يعنى ايستادن بر روى دو پا، بدون اين‌كه به جايى تكيه كند. قيام در موقع گفتن تكبيرةالاحرام و قيام پيش از ركوع -كه آن را قيام متصل به ركوع مى‌گويند- ركن است، ولى قيام در موقع خواندن حمد و سوره و قيام بعد از ركوع ركن نيست.
4. رکوع: نمازگزار در هر ركعت بعد از خواندن قرائت، باید به قدری خم شود که دست ها به زانو برسد و این عمل را «ركوع‌» می گویند. در رکوع یک مرتبه «سبحان ربی العظیم و بحمده» یا سه مرتبه «سبحان الله» باید گفت. پس از رکوع نیز باید کاملا بایستد، بعد به سجده رود.
5. سجود (دو سجده): دو سجده روى هم يک ركن است. سجده یعنی پیشانی و دست ها و سر زانوها و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمین بگذارد و ذکر بگوید (گفتن هر ذكرى در سجده كافى است ولى احتياط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه «سُبْحانَ اللَّهِ» يا يك مرتبه «سُبْحانَ رَبِّىَ الْاعْلى‌ وَ بِحَمْدِهِ» كمتر نباشد) بعد می نشیند و دو مرتبه به سجده رفته،‌ ذکر سابق را تکرار می نماید.

واجبات غیر رکنی نماز

واجبات غیر رکنی نماز چيزهايى است كه اگر به‌ عمد كم يا زياد شود، نماز باطل مى‌شود و چنانچه به اشتباه كم و يا زياد گردد، نماز باطل نمى‌شود. واجبات غیر رکنی نماز عبارتند از:

1. قرائت‌: خواندن حمد و سوره در ركعت اول و دوم نمازهاى واجب يوميه: انسان بايد اول حمد و بعد از آن يک سوره تمام بخواند. بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و نماز مغرب و نماز عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و نماز عصر را آهسته بخوانند.
2. ذكر: ذكر در ركعت سوم و چهارم نمازهای چهار رکعتی مى‌تواند فقط يک حمد بخواند يا سه مرتبه تسبيحات اربعه: (سُبْحانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُلِلَّهِ وَلا الهَ الَّا اللَّهُ وَاللَّهُ اكْبَرُ) بگويد و اگر يک مرتبه هم تسبيحات اربعه بگويد كافى است و مى‌تواند در يک ركعت حمد و در ركعت ديگر تسبيحات بگويد و بهتر است در هر دو ركعت تسبيحات بخواند. بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، حمد يا تسبيحات را آهسته بخوانند.
3. تشهّد: نمازگزار بعد از آنكه سر از سجده دوم در ركعت دوم بلند كرد و نشست، در حال نشستن و نيز بعد از سربرداشتن از سجده دوم ركعت آخر نماز، بايد تشهّد بخواند يعنى بگويد: «أشْهَدُ انْ لا الهَ الَّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى‌ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ».
4. سلام‌: در ركعت آخر تمام نمازها بعد از تشهد واجب است سلام بگويد و سلام داراى سه صيغه است: «السَّلامُ عَلَيْكَ ايُّهَا النَّبِىُّ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ»، «السَّلامُ عَلَيْنا وَ عَلى‌ عِبادِاللَّهِ الصَّالِحينَ»، «السَّلامُ عَلَيْكُمْ وَ رَحْمَةُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ». سلام اوّل از مستحبات است؛ سلام دوم و سوّم واجب است، با اين تفاوت كه اگر سلام سوم گفته شد، مى‌توان به همان اكتفا كرد و نماز با آن تمام مى‌شود؛ ولى اگر سلام دوم گفته شود، شايسته است سلام سوّم نيز پس از آن به‌ عنوان جزء مستحب آورده شود. در سلام سوم «السلام عليكم» واجب و «رحمة الله و بركاته» احتياط مستحب است. در سلام دادن بهتر همان است كه هر سه سلام به ترتيب ياد شده گفته شود.
5. ترتيب‌: در كارهاى نماز، ترتيب واجب است. بنابراين مقدم‌داشتن تکبیرة الاحرام بر قرائت، حمد بر سوره، سوره بر ركوع، ركوع بر سجده و... واجب است. از اين رو، اگر نمازگزار از روى عمد ترتيب نماز را به هم بزند، نماز باطل مى‌شود.
6. موالات‌: انسان بايد نماز را با موالات بخواند؛ يعنى كارهاى نماز مانند ركوع، سجود و تشهّد را پشت سر هم بجا آورد و چيزهايى را كه در نماز مى‌خواند، به‌ طورى كه معمول است پشت سر هم بخواند؛ پس اگر به قدرى بين آنها فاصله بيندازد كه نگويند نماز مى‌خواند، نمازش باطل است، گرچه به‌ طور سهوى باشد.

منابع

• احکام عبادی، نعمت‌الله یوسفیان، ص 27.