یمن
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«یَمن» کشوری است اسلامی در جنوب شبه جزیره عربستان که با دو کشور عربستان سعودی و عمان همسایه است و پایتخت آن شهر تاریخی صَنعا می‌باشد. اكثریت جمعیت این كشور را مسلمانان زیدی مذهب تشكیل می‌دهند. یمن به علت دارا بودن موقعیت خاص جغرافیایی، از لحاظ استراتژیكی دارای اهمیت ویژه‌ای است.
محتویات
جغرافیای طبیعی
به دنبال توافق دسامبر 1989، برای وحدت بین دو یمن، در تاریخ 22 ماه می 1990، جمهوری عربی یمن (شمالی) و جمهوری دموكراتیك خالق یمن (جنوبی) با یكدیگر متحد شدند و نام "جمهوری یمن" را برای خود برگزیدند.
امروزه یمن، از مناطق جنوب غربی عربستان سعودی و مناطق كوهستانی نوار ساحلی دریای سرخ، مستعمره سابق انگلیس یعنی عدن، مناطق تحت الحمایة جنوب عربستان، جزایر "كاماران" در نزدیكی مرز غربی "پریم" در چند كیلومتری غرب و در منتهی الیه جنوب دریای سرخ، جزیرة "سوكوترا" در منتهی الیه شرقی دریای سرخ و در خلیج عدن و جزایر "كوریاموریا" در نزدیكی سواحل عمان تشكیل شده است.
یمن در جنوب غربی شبه جزیره عربستان قرار دارد و از شمال به عربستان سعودی و از مشرق به عمان، از جنوب به خلیج عدن و از مغرب به دریای سرخ محدود است.
یمن با كشورهای هم‌مرز خود یعنی عربستان سعودی و عمان دارای اختلافات مرزی دیرینه بوده و اطلس‌های موجود نیز نشان‌گر این امر می‌باشد.
جمهوری یمن را می‌توان به 5 منطقه زیر تقسیم نمود:
- مناطق كوهستانی كه شمال و شمال غربی و قسمتی از جنوب یمن را پوشانده و تقریباً دو پنجم خاك كشور یمن شمالی سابق را كوهستان تشكیل می‌دهد.
- منطقه جلگه‌ای: در شرق و شمال ارتفاعات كوهستانی و به موازات آنها قرار دارد، اما بیشتر به سمت صحرای "ربع‌الخالی" امتداد پیدا كرده و سپس به تدریج كاهش پیدا می‌كند. منطقة جلگه‌ای شامل نقاط "صعده"، استان "الجوف"، استان "شبوه"، استان حضرموت و استان "المهره" می‌باشد.
- منطقه ساحلی: بخش‌های ساحلی مشرف به دریای سرخ، خلیج عدن و دریای عرب را شامل می‌شود، این مناطق به یكدیگر متصل شده و یك نوار ساحلی را تشكیل می‌دهند كه از مرزهای عمان به سمت جنوب غربی باب‌المندب ادامه یافته است و از این منطقه به سمت شمال و مرزهای عربستان سعودی ادامه پیدا می‌كند.
- منطقه ربع‌الخالی: از مناطق صحرایی یمن است. در طول تاریخ، این صحرا دارای اسامی متعددی مانند صحرای بزرگ یمن، صحرای احقاف بوده است.
- جزایر یمن: كه بیشتر در دریای سرخ پراكنده‌اند.
شهرهای مهم یمن
یمن دارای شهرهای تاریخی و مهم زیادی است كه اهم آنها عبارتند از:
- صنعا: شهر صنعا مركز استانی به همین نام و یكی از قدیمی‌ترین پایتخت‌های دنیا است. این شهر مركز سیاست و تجارت جمهوری یمن است. صنعا در میان اخباریون شهر "سام" و در اشعار "ازال" نامیده می‌شود. مركز آن صنعای قدیمی است كه دارای آثاری از معماری‌های اصیل و اماكن تاریخی می‌باشد. این شهر نه تنها پایتخت دولت متحد، بلكه به معنی گوهری است كه در ازای سال‌ها مبارزه و دادن هزاران شهید و معلول، نصیب مردم یمن شده است. مردم این شهر در جنگ‌های داخلی 1968 م. بین سلطنت‌طلبان و جمهوری‌خواهان كه به مدت 70 روز محاصره بودند، مقاومت و استقامت سختی از خود نشان دادند.
- مأرب: مأرب مشهورترین شهر یمن باستانی است كه در شرق صنعا واقع شده و پایتخت قدیمی حكومت‌های "سبا" و ملكه سبا "بلقیس" بود كه درباره این سرزمین در قرآن كریم آیات متعددی وجود دارد.
- صعده: این شهر مركز استان صعده و یكی از مراكز اصلی است كه نقش مهم و عمده‌ای را در دوران اسلامی ایفا نموده، این شهر همچنین برای حجاج و تجّار عازم مكه به منزله توقف‌گاه بوده است. شهر قدیمی این منطقه كه با دیواری احاطه شده، مركز حكومت یحیی بن الحسین معروف به امام الهادی (اولین امام زیدی‌های یمن) بود و مسجدی نیز به همین نام در این شهر وجود دارد كه در شمال صنعا قرار گرفته و دارای ساختمان‌هایی است كه دیوارهای آن از سال‌های بسیار دور از گِل ساخته شده و هنوز هم پابرجاست.
- شبوَه: یكی دیگر از شهرهای یمن است.
- ذمار: این شهر به علت معماری خاص خود و مدارس اسلامی مشهور است. نام این شهر از نام یكی از پادشاهان سبا، یعنی ذمر علی یهر گرفته است. مدرسه اسلامی معروف "الشمسیه" در این شهر قرار دارد.
- الحوطه: این شهر مركز استان لاحج می‌باشد و یكی از مناطق توریستی یمن است و دارای باغ‌های معروفی به نام الحسینی است كه شهرت زیادی دارند.
- عدن: عدن مركز استان عدن است و مركز اقتصادی و تجاری یمن محسوب می‌شود. عدن یك شهر باستانی است. این شهر مركز استراتژیك یمن محسوب می‌شد و اكنون مهم‌ترین گذرگاه طبیعی دریای عرب و اقیانوس هند و گذرگاه مهمی برای دریای سرخ است.
جغرافیای سیاسی
یمن یكی از حاصل‌خیزترین مناطق شبه جزیره عربی بشمار رفته و به علت دارا بودن موقعیت خاص جغرافیایی و بنادر و جزایر مهم، در طول تاریخ مطمح نظر استعمارگران بوده و صفحات تاریخ این كشور را حوادث گوناگون پر كرده است. این كشور از لحاظ استراتژیكی دارای اهمیت ویژه‌ای است، زیرا یمن جنوبی در بخش شمال غربی و شامل شرقی "باب المندب" قرار گرفته و این تنگه بین دریای سرخ و اقیانوس هند واقع شده است و نزدیك‌ترین آبراه بین شرق و غرب می‌باشد. این كشور یكی از نقاط حساس استراتژیكی مورد نظر شرق و غرب است. یمن با تسلط بر تنگه "باب‌المندب" قادر به كنترل دریای سرخ بوده و حتی می‌تواند آنجا را با دارابودن جزیره مهم و استراتژیكی "بریم" ببندد. این جزیره، تنگه "باب‌المندب" را به 2 بخش آبراه شرقی به نام "باب‌الاسكندر" و آبراه غربی به نام "میون" تقسیم كرده است.
علاوه بر جزیره "بریم"، جزیره "زقر" كه در فاصله 29 كیلومتری یمن قرار دارد، امكان كنترل و مراقبت فعالیت‌های دریایی آن نقطه را میسر می‌سازد. جزیره "جبل‌الطیر" نیز به خاطر اشراف بر آبراه منطقه دارای اهمیت ویژه و استراتژیكی می‌باشند. به طور كلی با توجه به موقعیت تاكتیكی و استراتژیكی این جزایر می‌توان از آنها برای مقاصد نظامی و جهت كنترل كشتیرانی در دریای سرخ استفاده نمود.
عوامل دیگری كه بر اهمیت این كشور می‌افزاید عبارتند از:
- نزدیكی این كشور به شاخ آفریقا كه در نیمه دوم قرن حاضر به علت كشمكش‌های ابرقدرت‌ها در این منطقه بر حساسیت موقعیت آن افزوده است.
- محاصره "باب‌المندب" از سوی نیروهای ارتش مصر در جنگ 5 روزه سال 1946 م. یك تجربه تاریخی برای رژیم اشغالگر قدس (اسرائیل) بود، لذا امنیت یمن برای آن رژیم دارای اهمیت حیاتی است.
- یمن كه از قسمت شمال با عربستان دارای مرزهای مشترك است، امنیت آن برای عربستان سعودی از نظر تولید و صدور نفت دارای اهمیت می‌باشد و در طول سال‌های 70-1962 حمایت عربستان سعودی از سلطنت‌طلبان در برابر جمهوری‌خواهان كه دولت مصر از آنها حمایت می‌نمود، به علت ترس از نفوذ مصری‌ها در جنوب و بر هم زدن آرامش منطقه بوده است.
- دارابودن سواحل طولانی در دریای سرخ و دریای عرب و نیز به علت وجود بنادر مهمی مانند عدن، حدید و فحاء، كه به اهمیت استراتژیكی یمن می‌افزاید.
ساختار جامعه یمن
مردم یمن از اقوام سامی و عرب قحطانی هستند و عرب قحطانی مادر و ریشه عربیت است كه عرب‌ها را بدان منسوب می‌دارند. مردمی كه در بخش شمالی (یمن شمالی) زندگی می‌كنند، عرب هستند ولی در بخش جنوبی از سال‌ها قبل اقلیت‌های دیگری از كشورهای هندوستان، پاکستان، سومالی، اریتره و اتیوپی به آنجا مهاجرت نموده‌اند.
قبایل زیادی در یمن زندگی می‌كنند و به بزرگ قبیله "شیخ" گویند و ممكن است قبایل متعددی تحت ریاست یك شیخ المشایخ باشد كه تشكیل قبیله بزرگی را بدهد. از مهم‌ترین قبایل یمن دو قبیله بزرگ "حاشد" و "بكیل" است كه قبایل دیگری را تحت فرمان خود دارند.
جامعه یمن طایفه‌ای و قبیله‌ای است. قبایل بزرگ شمال این کشور غیر از حاشد عبارتند از: خیمه، ارحب، جهم، نهم، مذحج و سنحان و قبایل بزرگ جنوب عبارتند از: عواذل، یافع فضلی، ضالع، دفینه، ردفان، مكلا و حامی.
بر اساس آمار سال 1993 م. جمعیت یمن حدود 13 میلیون نفر بوده که پرجمعیت‌ترین كشور در شبه جزیره عربستان محسوب می‌شود. بیشتر مردم یمن را افراد قبایل مسلح و جنگجو تشكیل می‌دهند.
ادیان و مذاهب
دین رسمی یمن، اسلام است و سایر ادیان كه درصد آنها بسیار اندك است از آزادی برخوردار هستند. اكثریت جمعیت این كشور را مسلمانان تشكیل می‌دهند. زیدیّه (فرقه متمایل به شیعه) اكثریت را در این كشور دارا می‌باشد كه بیشتر در نواحی كوهستانی در یمن شمالی سكونت دارند. اولین امام زیدی‌های یمن كه پایه‌گذار حكومت شیعه بود، امام الهادی یحیی بن الحسین بود و بعد از او نیز 66 امام به حكومت رسیدند كه آخرین آنها «البدر» بود و زیدی‌ها جمعاً 1100 سال در این كشور حكومت كردند.
همچنین اهل تسنن كه شافعی می‌باشند، در حدود 25 درصد از جمعیت این كشور را تشكیل می‌دهند كه اكثریت مردم جنوب این مذهب را دارند و در منطقه ساحلی "تهامه" زندگی می‌كنند. تعدادی نیز از پیروان فرقه اسماعیلیه در یمن هستند كه در منطقه كوه حراز نزدیك صنعا و منطقه وادی ظهر و منطقه نجران زندگی می‌كنند. در بخش جنوبی یمن تنها در حدود 7 الی 8 هزار نفر شیعه زندگی می‌كنند كه بیشتر در استان حضرموت و عدن هستند، همچنین در عدن، شیعیان هندی مسجد خاصی برای خود دارند. مسیحیت و هندوئیسم نیز از دیگر ادیان این کشور می‌باشد.
قبل از وحدت دو یمن در 22 مه 1990، یمن جنوبی یگانه كشور اسلامی بود كه خود را رسماً ماركسیست می‌نامید ولی در اجتماعات كشورهای مسلمان مانند كنفرانس اسلامی شركت می‌کرد. پس از وحدت در سراسر یمن که مذهب رسمی اسلام اعلام شد، مردم از آزادی مذهب نیز برخوردار هستند.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، دین در جامعه سیاسی و فرهنگ یمن نفوذ كرد. لازم به ذكر است كه احكام فردی اسلام از زمان پذیرفتن اسلام از سوی مردم یمن اجرا می‌شد، ولی نفوذ شریعت اسلام در سیاست آن كشور پس از انقلاب اسلامی ایران بود. یمنی‌ها جزو اولین گروه‌هایی بودند كه پس از پیروزی انقلاب به جمهوری اسلامی ایران آمدند و به حضور امام خمینی رسیدند. نفوذ اسلام اكنون به حدی است كه در تدوین قانون اساسی یكی از موارد اختلاف، ذكر اسلام به عنوان "تنها منبع قانون‌گذاری" است.
منابع
- "آشنایی با كشور یمن"، قبس زعفرانی، سایت تبیان، بازیابی: 15 آبان ماه 1392.
| آسیا | * ایران * ترکیه * سوریه * عراق * عربستان * فلسطین * یمن * آذربایجان * اردن * ازبکستان * افغانستان * امارات متحده عربی * بحرین * برونئی * بنگلادش * تاجیکستان * عمان * قرقیزستان * قطر * لبنان * مالزی * پاکستان * کویت * مالدیو * قزاقستان * ترکمنستان |
| آفریقا | * تونس * اتیوپی * الجزایر * تانزانیا * ساحل عاج * سنگال * سودان * سومالی * لیبی * مالی * مصر * موریتانی * موزامبیک * نیجر * نیجریه * چاد * کامرون * گابن * گامبیا * گینه * سیرالئون * کومور * جیبوتی * بورکینافاسو * گینه بیسائو * کنگو * جمهوری غنا * جمهوری عربی صحرا * توگو |
| سایر قاره ها | * آلبانی (اروپا) * بوسنی هرزه گوین (اروپا) *سورینام (آمریکا) |
