آل عمران

«آل عِمران» واژه‌ای است قرآنی که در آیه ۳۳ سوره آل‌عمران آمده است. در اینکه منظور از عمران کیست، دو احتمال وجود دارد؛ یکی "عمران بن یصهر" پدر حضرت موسی و دیگری "عمران بن ماثان" پدر حضرت مریم است. اما بیشتر مفسرین معتقدند به دلیل قرائنی که در این آیه و آیات پیرامون آن وجود دارد، منظور از عمران، پدر حضرت مریم است و «آل عمران» اشاره به حضرت مریم و حضرت عیسی یا این دو به همراه همسر عمران دارد.

واژه‌شناسی

راغب اصفهانی درباره ترکیب «آل عمران» گفته است:

"آل" به معنای اهل است، اما با این تفاوت که واژه آل مخصوص اعلام و معروفین است و به شریف‌تر و با فضیلت‌تر‌ها اضافه می‌شود، مثل آل الله و آل النبی...، آل به چیزى یا کسى که مخصوص انسان است و به او تعلّق دارد اطلاق مى‏‌شود یا تعلّق ذاتى یا به قرابت و خویشاوندى نزدیک یا به دوستى، چنانکه خداى فرماید: «وَ آلَ إِبْراهِیمَ وَ آلَ عِمْرانَ» (آل عمران، آیه ۳۳) و «أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذابِ» (غافر، آیه ۴۶). گفته شده آل النبى (ص) خویشاوندان پیامبر هستند و نیز گفته‌‏اند، آل النبى مخصوص کسانى است که از جهت علم و دانش به پیامبر اختصاص دارند (علمشان از ناحیه پیامبر آغاز شده و به او پیوسته است، از این‌رو آل النبى ایشانند).

با این توضیح "آل عمران" کسانی هستند که از طریق نسب یا به واسطه دیگری همچون علم و تقوی با "عمران" پیوند دارند.

این واژه فقط یک بار در قرآن در آیه ۳۳ سومین سوره آمده؛ از این رو، این سوره به «آل‌عمران» موسوم شده است: «إِنَّ اللّهَ اصْطَفَى آدَمَ وَنُوحًا وَآلَ إِبْرَاهِیمَ وَآلَ عِمْرَانَ عَلَى الْعَالَمِینَ»؛ همانا خداوند، آدم و نوح و آل ابراهیم و آل‌عمران را بر جهانیان برگزید.

آل‌عمران چه کسانی‌اند؟

"عمران" نام دو شخص است؛ یکی "عمران بن یصهر بن قاهث‏ بن لاوى بن یعقوب بن اسحاق بن ابراهیم‏" و او پدر حضرت موسی و هارون (ع) است و دیگری "عمران بن ماثان" که پدر حضرت مریم (س) است که از نسل حضرت سلیمان (ع) است و آن حضرت نیز خود از نسل "یهودا بن یعقوب‏ بن اسحاق بن ابراهیم"‏ است. گفته می‌شود این دو عمران ۱۸۰۰ سال باهم فاصله داشته‌اند.

بیشتر مفسران بر این باورند که "عمران" در آیه ۳۳ سوره آل‌عمران به ادلّه ذیل، پدر مریم است:

• در آیاتی که بلافاصله بعد از این آیه قرار دارد، داستان همسر عمران و دخترش حضرت مریم به میان می‌آید: «إِذْ قالَتِ امْرَأَتُ عِمْرانَ رَبِّ إِنِّی نَذَرْتُ لَک ما فِی بَطْنِی مُحَرَّراً فَتَقَبَّلْ مِنِّی إِنَّک أَنْتَ السَّمِیعُ الْعَلِیمُ» (آل عمران، ۳۵)؛ و نشان می‌دهد که آیه مورد بحث و آیه بعد از آن به منزله مقدمه‌ای برای بیان حال مریم بنت عمران و فرزندش حضرت عیسی علیه السلام است.
• تکرار نام عمران در آیات بعد مانند تکرار اسم در دو جمله است که یکی بودن هر دو اسم را متبادر می‌سازد و اگر مقصود از شخص دوم غیر از شخص اول باشد، موجب به اشتباه افکندن شنونده می‌شود، که از کلام حکیم به دور است.
• در مواردی از پدر مریم با نام عمران یاد شده؛ ولی در هیچ جای از قرآن، از پدر موسی به عمران تعبیر نشده است.
• حضرت موسی به طور آشکار در زمره «آل ابراهیم» قرار دارد، اما حضرت عیسی چون از طریق مادرش در زمره ذریه حضرت ابراهیم قرار می گیرد به این روشنی نیست.

بر این اساس، مقصود از آل عمران در این آیه، حضرت مریم و حضرت عیسی علیهما السلام یا آن دو به همراه همسر عمران می‌باشد. اگر معنی «آل» را خانواده بگیریم.

ابوالفتوح رازی در تفسیر روض الجنان اشاره به روایاتی نموده که مقصود از آل عمران را امام علی علیه السلام دانسته اند و گفته است عمران نام ابوطالب است در قرآن.

علت ذکر آل‌عمران در آیه

امّا درباره این که چرا از «آل‌عمران» جداگانه نام برده شده -با این که «آل‌ابراهیم» آن را دربردارد-، چند احتمال وجود دارد:

• برای آگاه کردن مخاطب به این که حضرت عیسی هم بشری با کرامات بزرگ از ناحیه خداوند است و برای نبوت برگزیده شده، تا ادّعای مدعیانِ الوهیّت او را باطل کند.
• ذکر آل عمران در این آیه مقدمه‌ای است برای بیان حال مریم دختر عمران و فرزندش عیسی علیه السلام پس از این آیه به تفصیل.
• برای نشان دادن این مطلب که عیسی علیه السلام با وجود اینکه نوه دختری عمران است، از آل عمران محسوب می شود، تا کسی نتواند اشکال کند که ائمه علیهم السلام آل پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و اهل بیت او به حساب نمی آیند؛ چنانکه در این زمینه، به همین آیه استناد شده است.

منابع

• روض الجنان و روح الجنان، ابوالفتوح رازى، مشهد، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، چاپ اول، ۱۴۰۸ق.
• مفردات الفاظ قرآن، راغب اصفهانى، ترجمه غلامرضا خسروی، تهران، مرتضوی، چاپ دوم، ۱۳۷۴ش.
• المیزان فی تفسیر القرآن، علامه طباطبایی، بیروت،‌ موسسه الاعلمی للمطبوعات، ۱۳۹۰ق.
• اعلام قرآن از دایره المعارف قرآن کریم، قم، بوستان کتاب، ۱۳۸۵، مدخل "آل عمران" از محمدصادق یوسفی.
• مواهب الرحمن فی تفسیر القرآن، عبدالاعلى موسوى سبزوارى، دفتر آیت الله السبزوارى، ۱۴۰۹ق.