علوم اسلامی
محتویات
تعریف علوم اسلامی
شهید مطهری در کتاب آشنایی با علوم اسلامی، علوم اسلامی را قابل تعریف به چهار گونه می‌داند:
- علومی كه موضوع و مسائل آن علوم، اصول يا فروع اسلام است و يا چيزهائی است كه اصول و فروع اسلام به استناد آنها اثبات می‌شود، يعنی قرآن و سنت، مانند علم قرائت، علم تفسير، علم حديث، علم كلام نقلی،[۱] علم فقه، علم اخلاق نقلی.[۲]
- علوم مذكور در فوق به علاوه علومی كه مقدمه آن علوم است. علوم مقدمه مانند: ادبيات عرب از صرف و نحو و لغت و معانی و بيان و بديع و غيره، و مانند كلام عقلی، و اخلاق عقلی، و حكمت الهی، و منطق، و اصول فقه، و رجال و درايه.
- علومی كه به نحوی جزء واجبات اسلامی است، يعنی علومی كه تحصيل آن علوم ولو به نحو واجب كفائی بر مسلمين واجب است و مشمول حديث نبوی معروف می‌گردد: «طلب العلم فريضة علی كل مسلم» يعنی دانش طلبی بر هر مسلمانی واجب است.
- علومی كه در حوزه‌های فرهنگ اسلامی رشد و نما يافته است، اعم از آنكه از نظر اسلام، آن علوم واجب و لازم بوده و يا نه، و اعم از آنكه آن علوم از نظر اسلام ممنوع بوده است يا نه، ولی به هر حال در جامعه اسلامی و در ميان مسلمانان راه خود را طی كرده است، مانند نجوم احكامی (نه نجوم رياضی) و بعضی علوم ديگر.
شاخه های علوم اسلامی
تفسير
تفسیر بيان معانى آيات قرآنى است تلاش مفسر قرآن است برای كشف مقصود آیات قرآن و مسائلی که آیه بر آن دلالت دارد.[۳] قرآن‌پژوهان برخی علوم و دانسته ها را به عنوان علوم مقدماتی برای تفسیر قرآن می دانند. از جمله : علم لغت، علم نحو و صرف ، دانش قرائتهاى قرآن، علم اسباب نزول آيات، علم حديث، علم به ناسخ و منسوخ آيات و ...
قراءات قرآن
پس از نزول قرآن گویش ها و لهجه های مختلف اعراب که در طبیعت هر زبانی وجود دارد در کنار عوامل دیگری همچون نبودن نقطه و اعراب و علائم وقف و سجاوندی موجب اختلافاتی در قرائت قرآن گردید. علم قرائت علمی است که به چگونگی ادای کلمات قرآن توسط قاریان سده های اولیه و راویان آنها می‌پردازد و تفاوت آنها در قرائت کلمات آیه را مورد دقت قرار می دهد.
علوم حدیث
علم الحدیث یا علوم حدیث علمی است که با آن، اقوال و افعال و تقریرهای پیغمبر(ص) و ائمه(ع) شناخته می‌شود.[۴] در علوم حدیثبه بررسی سند و محتوای احادیث می پردازند. درایة الحدیث، علم رجال و فقه الحدیث سه شاخه از علوم حدیث هستند.
فقه
فقه دانشی اسلامی برای به‌دست‌آوردن احکام عملی یا تکالیف دینی مسلمانان است. احکام فقهی از طریق استدلال و تحقیق در منابع چهارگانه به‌دست می‌آید که عبارتند از قرآن، سنت، اجماع و عقل.
کلام
کلام علمی است که درباره عقاید اسلامی بحث و از آنها دفاع می‌کند. کلام برای اثبات مسائل خود و قانع‌کردن مخاطب، از روش‌های مختلف منطقی همچون قیاس و تمثیل و جدل استفاده می‌کند. مسائل علم کلام منحصر در اصول دین یا اصول عقاید نیست، بلکه متکلم وظیفه دارد هرگونه اشکالی را که درباره مجموعه تعالیم و احکام دینی مطرح می‌شود، پاسخ دهد.
اخلاق
علم اخلاق، علمی است که با شناساندن صفات نیک و بد و اعمال درست و نادرست اخلاقی، انسان ها را به کسب صفات نیک و انجام اعمال درست توصیه می کند و راه کارهای عملی این مهم را بیان می کند.
پانویس
منابع
- شهید مطهری، آشنایی با علوم اسلامی، جلد اول، درس اول.
