آنان که ایمان آوردند و از وطن هجرت گزیدند و در راه خدا به مال و جانشان جهاد کردند آنها را نزد خدا مقام بلندتری است و آنان بالخصوص رستگاران و سعادتمندان دو عالمند.
آنان که ایمان آوردند و هجرت کردند و با اموال و جان هایشان در راه خدا به جهاد برخاستند، منزلتشان در پیشگاه خدا بزرگ تر و برتر است، و فقط اینانند که کامیابند.
كسانى كه ايمان آورده و هجرت كرده و در راه خدا با مال و جانشان به جهاد پرداخته‌اند نزد خدا مقامى هر چه والاتر دارند و اينان همان رستگارانند.
آنان كه ايمان آوردند و مهاجرت كردند و در راه خدا به مال و جان خويش جهاد كردند، در نزد خدا درجتى عظيم‌تر دارند و كاميافتگانند.
آنها که ایمان آوردند، و هجرت کردند، و با اموال و جانهایشان در راه خدا جهاد نمودند، مقامشان نزد خدا برتر است؛ و آنها پیروز و رستگارند!
Those who have believed and migrated, and waged jihad in the way of Allah with their possessions and persons have a greater rank near Allah, and it is they who are the triumphant.
Those who believed and fled (their homes), and strove hard in Allah's way with their property and their souls, are much higher in rank with Allah; and those are they who are the achievers (of their objects).
Those who believe, and have left their homes and striven with their wealth and their lives in Allah's way are of much greater worth in Allah's sight. These are they who are triumphant.
Those who believe, and suffer exile and strive with might and main, in Allah's cause, with their goods and their persons, have the highest rank in the sight of Allah: they are the people who will achieve (salvation).
معانی کلمات آیه
«أَعْظَمُ دَرَجَةً»: دارای منزلت و مقام والاتر و بزرگتری هستند. واژه دَرَجَة تمییز است. ذکر این نکته لازم است که از اسم تفضیل (أَعْظَمُ) نباید چنین استنباط گردد که ایمان مؤمنان و جهاد ایشان دارای فضیلت و اجر بیشتر و سقایت کافران دارای فضیلت و اجر کمتر است! بلکه اسم تفضیل در موارد زیادی بیانگر این واقعیّت است که یکی از دو طرف مقایسه دارای فضیلت است و دیگری اصلاً دارای فضیلتی نیست.
نزول
شأن نزول آیات 20 و 21:
ابوالجارود از امام محمدباقر علیه‌السلام روایت نموده که این آیات درباره على بن ابى‌طالب علیه‌السلام و اوصاف آن بزرگوار نازل گردیده است[۱].[۲]
5- فوز و رستگارى، تنها در سايه‌ى ايمان، هجرت و جهاد است. آمَنُوا وَ ... أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ
«1». اگر همه‌ى مسلمانان وصحابه پيامبر در يك رديف باشند، نخستين ايمان آورنده و آنكه بيشترين مدّت را در جبهه بود و بيشترين ضربات را خورد، چه كسى جز على عليه السلام خواهد بود؟
الَّذِينَ آمَنُوا: آنانكه ايمان آورده‌اند به خداى تعالى و آنچه از جانب او نازل شده. وَ هاجَرُوا: و هجرت نمودند از دار الكفر به دار الاسلام. وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّهِ: و جهاد كردند با مشركان در راه خدا. بِأَمْوالِهِمْ: به بذل كردن مالهاى خود بر مجاهدان و تهيه اسباب قتال براى آنها. وَ أَنْفُسِهِمْ: و به نفس‌هاى خود در معركه‌هاى جهاد. أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ: بزرگترند از حيث درجه نزد خداى تعالى، و كرامت و مرتبه ايشان بلندتر و بيشتر است از آنهائى كه سقايت حاج و عمارت مسجد كنند، و جامع اين صفات نباشند. وَ أُولئِكَ هُمُ الْفائِزُونَ: و آن گروه متصفين به كمالات، ايشانند رستگاران، و ظفريافتگان به مقاصد دو جهان.
بيان- خداى تعالى وصف فرمايد جماعتى را كه متصف به صفات سه‌گانه باشند و درجات عظيمه و بشارت رحمت و رضوان و جنات با نعمتهاى باقيه و خلود در آن را مترتب بر آن فرمايد، و چون در آيات سبحانى عبرت به عموم لفظ باشد، پس شامل است در هر عصرى متصفين به اين صفات را:
وصف اول: آنان كه ايمان آوردند به تمام معتقدات حقه ايمانيه و ثبات در آن نمايند.
وصف دوم- هجرت نمايند از كفر به ايمان و از معصيت به طاعت، چنانچه در مستدرك- در حديثى از حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم سؤال شد:
كدام هجرت افضل است؟ قال من هجر ما حرّم اللّه عليه فرمود: كسى كه
ج5، ص 43
دورى نمايد از آنچه خدا حرام فرموده بر او. و در حديث ديگر فرمايد: المهاجر من هجر السّيّئات.
صفت سوم- جهاد در راه خدا به مال و نفس كه مال خود را در رضاى الهى و اعلاى كلمه حقه صرف، و نفس خود را در قيام به وظايف دينى جهد نمايند، كه يكى از افراد آن جهاد با هواى نفس و شيطان باشد، چنانچه فرمود حضرت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم: افضل الجهاد من جاهد نفسه الّتى بين جنبيه.
علامه مجلسى (رحمه الله) در حديث قدسى در وصف اهل خير فرمايد: قال تعالى يموت النّاس مرّة و يموت احدهم فى كلّ يوم سبعين مرّة من مجاهدة انفسهم و مخالفة هواهم و الشّيطان الّذى يجرى فى عروقهم.
فرمود خداى تعالى: مى‌ميرند مردم يك مرتبه، و مى‌ميرد هر يك از اهل خير روزى هفتاد مرتبه از مجاهده با نفس و مخالفت هوى و شيطانى كه جارى مى‌شود در عروق ايشان.
و البته متصفان به صفات مذكوره، مصداق آيه شريفه عظيم الدرجه و مشمول رحمات الهيه و فيوضات سبحانيه واقع خواهند شد. (اللّهمّ ارزقنا بمحمّد و آله) و حديث متواتر از موافق و مخالف كه على عليه السّلام و شيعته هم الفائزون «1» شاهد عدل است بر آنكه اين گروه رستگار حضرت امير المؤمنين عليه السّلام و شيعيان ابرار او هستند و الحمد للّه على ذلك، لكن بايد مراقب بود پس از دارا شدن اوصاف شيعه، طورى نشود كه به سبب افعال شنيعه، از جرگه آنان خارج شويم.
آيا قرار داديد مباشر آب دادن حاجيان و آباد نمودن مسجد الحرام را مانند آنكه گرويد بخدا و روز بازپسين و جهاد نمود در راه خدا يكسان نيستند نزد خدا و خدا هدايت نميكند گروه ستمكاران را
آنانكه ايمان آوردند و هجرت نمودند و جهاد كردند در راه خدا بمالها و جانهاشان بزرگ مرتبه‌ترند نزد خدا و آنگروه ايشانند برخورداران
مژده ميدهد ايشانرا پروردگارشان برحمتى از خود و خوشنودى و بهشتهائى كه مر ايشانرا است در آن نعمتى برقرار
جاويدانند در آن هميشه همانا خدا نزد او مزدى است بزرگ.
تفسير
استفهام براى انكار است يعنى آيا قرار داديد با آنكه نبايد بدهيد اهل و متصدّى سقايت حاجّ و عمارت مسجد الحرام را مانند مؤمن بمبدء و معاد و مجاهد در راه خدا صاحبان آن دو عنوان مساوى نيستند با صاحب اين دو عنوان نزد خدا و خدا هدايت نمى‌كند كسانيرا كه ظلم بخود نمودند بسبب آنكه مشرك شدند و ظلم بغير نمودند براى آنكه مفاخره كردند باين دو عمل غير مقبول بر صاحب ايمان كامل و عمل مقبول و در مجمع از امام باقر (ع) نقل نموده كه آنحضرت قرائت فرمود أ جعلتم سقاة الحاج و عمرة المسجد الحرام و بنابر اين احتياج بتقدير اهل نيست و قمى ره از آنحضرت نقل نموده كه نازل شد اين آيه در باره على بن ابى طالب (ع) و مراد از من آمن باللّه آنحضرت است و نيز از آنحضرت روايت شده است كه نازل شد در باره على (ع) و عباس و شيبه زمانى كه عباس گفت من افضلم چون سقاية حاج بدست من است و شيبه گفت من افضلم براى آنكه عمارت بيت با من است و على (ع) گفت من افضلم براى آنكه من ايمان آوردم پيش از شما و هجرت نمودم و جهاد كردم و تراضى نمودند آن سه نفر بحكم پيغمبر (ص) پس اين آيه نازل شد و در مجمع قريب باين مضمون را نقل نموده و بر احتجاج امير المؤمنين (ع) اضافه نموده كه و شما دو نفر بضرب شمشير من مسلمان شديد و عياشى ره از امام صادق (ع) اين معنى را نقل نموده و بجاى شيبه عثمان بن ابى شيبه ذكر كرده است و در كافى و عياشى از يكى از صادقين عليهما السلام نقل نموده كه نازل شد در باره حمزه و على و جعفر عليهم السّلام و عباس و شيبه كه آندو مفاخره نمودند بسقايت و حجابت و على (ع) و حمزه و جعفر كسانى بودند
جلد 2 صفحه 566
كه ايمان آوردند بخدا و روز جزا و جهاد نمودند در راه خدا و محتمل است اين شأن نزول راجع بآيه دوم باشد كه در آن از ارباب فضيلت بلفظ جمع تعبير شده است اگر چه در ذيل آيه اول نقل نموده‌اند و شأن نزول اول راجع بآيه اول باشد كه در آن تعبير بمفرد شده است گويا اوّلا مفاخره با امير المؤمنين (ع) شده ثانيا با آنحضرت و حمزه و جعفر و آيه اول ناظر بمفاخره اولى و آيه دوم ناظر بمفاخره ثانيه است و در آيه اولى فقط نفى تساوى و اشاره بوجود افضل شده و در آيه ثانيه تصريح بموجب فضل و شرف و صاحبان آن شده است و آنكه مرتبه و مقام و منزلت ايشان رفيع‌تر است نزد خدا از كسانيكه داراى اين اوصاف نيستند و آنها هر مقام و منصب و عنوانى كه داشته باشند باين درجه نميرسند و نيز فوز عظيم و نيل بسعادت دو سراى مخصوص بايشان است و بشارت داده خداوند بايشان رحمت بى‌پايان خود را كه قابل توصيف نيست و خوشنودى و مقام رضوان و نعيم جاودان و اقامت جاويد و اجر مزيد را كه مخصوص بمقرّبين و سابقين درگاه احديّت است.
كساني که ايمان آوردند و هجرت كردند از بلاد كفر و جهاد كردند در راه خدا بمال و جان خود درجه آنها نزد خدا عظيم‌تر است و اينها كساني هستند که رستگار شدند.
الَّذِينَ آمَنُوا بيان علت عدم تساوي است که در آيه قبل فرموده لا يَستَوُون‌َ و مصداق اتم‌ّ اينکه آيه امير المؤمنين عليه السّلام است که اول كسي است که ايمان آورد بلكه بر حسب ظاهر بود و الّا علي [ع] در عالم نورانيت ايمان داشت و لذا در شأن او گفته شده (لم يشرك باللّه طرفة عين) وَ هاجَرُوا که پس از هجرت رسول اللّه صلّي اللّه عليه و آله و سلّم امير المؤمنين [ع] هجرت فرمود و جمعي از زنان پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم و صديقه طاهره سلام اللّه عليها و دختران که
جلد 8 - صفحه 196
در خانه حضرت رسول بودند و مادر خود را همراه برد و پيغمبر صلّي اللّه عليه و آله و سلّم تا علي [ع] نيامد و ملحق باو نشد وارد مدينه نشد حتي هر چه ابي بكر اصرار كرد حضرت اجابت نفرمود تا آنكه ابي بكر رها كرد حضرت را و سر خود وارد مدينه شد.
وَ جاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللّه‌ِ جهاد علي [ع] ابين من الشمس است در بدر و احزاب و احد و خيبر و غير اينها بِأَموالِهِم وَ أَنفُسِهِم هر چه داشت در راه خدا داد حتي سه روز بآب نيم گرم افطار فرمود خود و عيالش و اولادش و خادمه‌اش و افطار خود را بمسكين و يتيم و اسير دادند.
(آیه 20)- در این آیه به عنوان تأکید و توضیح می‌فرماید: «کسانی که ایمان آوردند، و هجرت نمودند، و در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، اینها در پیشگاه خداوند مقامی برتر و بزرگتر دارند» (الَّذِینَ آمَنُوا وَ هاجَرُوا وَ جاهَدُوا فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ أَعْظَمُ دَرَجَةً عِنْدَ اللَّهِ).
«و اینها به افتخار بزرگی نائل شده‌اند» (أُولئِکَ هُمُ الْفائِزُونَ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
