آیه 162 سوره آل عمران
| <<161 | آیه 162 سوره آل عمران | 163>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
آیا کسی که (به ایمان) در راه رضای خدا قدم بردارد مانند کسی است که (به کفر) راه غضب خدا پیماید؟ که منزلگاه او جهنم است و بسیار بد جایگاهی است.
پس آیا کسی که [با طاعت و عبادت] از خشنودی خدا پیروی کرده، همانند کسی است که [بر اثر گناه] به خشمی از سوی خدا سزاوار شده؟ و جایگاه او دوزخ است و آن بد بازگشت گاهی است.
آيا كسى كه خشنودى خدا را پيروى مى‌كند، چون كسى است كه به خشمى از خدا دچار گرديده و جايگاهش جهنم است؟ و چه بد بازگشتگاهى است.
آيا آن كس كه به راه خشنودى خدا مى‌رود، همانند كسى است كه موجب خشم او مى‌شود و مكان او جهنم، آن سرانجام بد است؟
آیا کسی که از رضای خدا پیروی کرده، همانند کسی است که به خشم و غضب خدا بازگشته؟! و جایگاه او جهنم، و پایان کار او بسیار بد است.
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
«إِتَّبَعَ»: پیروی کرد. دنبال کرد. «رِضْوَان»: خوشنودی. «بَآءَ»: برگشت. «سَخَط»: خشم. «بَآءَ بِسَخَطٍ مِّنَ اللهِ»: با کوله‌باری از خشم خدا برگشت. مراد این که مورد خشم خدا قرار گرفت. «مَصِیر»: بازگشتگاه.
نزول
محل نزول:
اين آيه در همچون ديگر آيات سوره آل عمران در مدينه بر پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله نازل گرديده است. [۱]
شأن نزول:[۲]
«شیخ طوسى» گوید: سبب نزول آيه چنين بوده وقتى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمان داد كه مردم براى غزوه احد آماده شده و بيرون بروند. جماعتى از منافقين تقاعد ورزيده و سستى مي‌نمودند و اين آيه درباره آنها نازل گرديد.
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
«162» أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ
آيا كسى كه در پى خشنودى خداوند است، مانند كسى است كه به خشم و غضب خدا دچار گشته و جايگاه او جهنّم است؟ و چه بد بازگشتگاهى است.
«163» هُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ اللَّهِ وَ اللَّهُ بَصِيرٌ بِما يَعْمَلُونَ
آنان نزد خدا (داراى) درجاتى هستند و خداوند به آنچه انجام مى‌دهند، بيناست.
نکته ها
در شأن نزول اين آيه آمده است: وقتى رسول خدا صلى الله عليه و آله دستور داد به سوى احد حركت كنيد، منافقان به بهانه‌هاى مختلف در مدينه ماندند و گروهى از مسلمانان سست‌ايمان نيز از آنها پيروى كرده و در جبهه حاضر نشدند.
در آيه‌ى 155 همين سوره خوانديم: خداوند كسانى را كه از جبهه فرار كرده سپس پشيمان شدند مى‌بخشد، امّا اين آيه مى‌فرمايد: مرفّهان و منافقان بهانه‌گير را نمى‌بخشد.
در آياتى از قرآن اين تعبير آمده است كه براى مؤمنان درجاتى است: «لَهُمْ دَرَجاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ» «2»، «لَهُمُ الدَّرَجاتُ الْعُلى» «3» امّا در اين آيه مى‌فرمايد: خود مؤمنان درجات مى‌شوند؛ همان‌گونه كه انسان‌هاى پاك همچون علىّ‌بن ابيطالب عليهما السلام ابتدا طبق ميزان
«1». انعام، 160.
«2». انفال، 4.
«3». طه، 75.
جلد 1 - صفحه 641
حركت مى‌كنند و سپس خود آنان ميزان مى‌شوند، ابتدا دور محور مى‌گردند، سپس خود آنان محور حقّ مى‌شوند.
پیام ها
1- هدف مجاهدان واقعى، بدست آوردن رضاى خداست، نه پيروزى و غنائم و خودنمايى. «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ ...»
2- در جامعه اسلامى، نبايد مجاهدان و مرفّهان يكسان ديده شوند. (با توجّه به شأن نزول) «أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ ... كَمَنْ باءَ ...»
3- روى گردانى از جبهه و جنگ، بازگشت به غضب خداست. «كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ»
4- خشنودى يا خشم الهى بايد تنها ملاك عمل يك مسلمان باشد. «رِضْوانَ اللَّهِ ... بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ»
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ (162)
شأن نزول: مروى است در حينى كه حضرت اصحاب را امر فرمود به توجه احد، جمعى از منافقان متقاعد شدند و بعضى از مؤمنان تابع آنها گرديدند؛ حق تعالى آيه شريفه نازل فرمود:
أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ: (استفهام انكارى) آيا پس كسى كه پيروى نمايد رضاى خدا را به طاعت و عبادت، كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ: مثل كسى باشد كه بازگردد به غضب و خشمى از خداى تعالى به سبب معصيت و مخالفت، وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ: و آرامگاه او جهنم باشد، وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ: و بد جاى بازگشتى است جهنم. معنى آيه شريفه آنكه: نيست مساوى كسى كه پيروى امر الهى نمايد، با آنكه مخالفت نمايد، زيرا اول را مأوى بهشت، و ثانى را جهنم است.
بيان: مفسرين را در آيه شريفه دو قول است: 1- آنكه هر كه تابع رضاى الهى شود در جهاد، نيست مانند كسى كه مخالفت نمايد و مورد سخط سبحانى واقع شود، كه مناسب با شأن نزول است. 2- آنكه هر كه تابع شود رضاى خدا را در ترك غلول و خيانت، مانند كسى نيست كه خيانت ورزد، لكن چون آيات قرآنى عبرت به عموم لفظ است، بنابراين آيه عام باشد نسبت به تمام آنچه رضاى الهى باشد از طاعات و عبادات و تمام آنچه را كه سخط سبحانى باشد از منكرات و محرمات.
«1» بحار الانوار، جلد 21، صفحه 174- اعلام الورى، فصل حوادث غزوه حنين
تفسير اثنا عشرى، ج2، ص: 291
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ كَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ (162)
ترجمه
آيا كسى كه پيروى كرد رضاى خدا را مانند كسى است كه رجوع نمود بخشمى از خدا و جايگاه او جهنم است و بد است آنجاى بازگشت..
تفسير
يعنى آيا كسيكه قدم جز براى رضاى خدا برنميدارد و معصوم است مانند كسى است كه معصيت كار است در احتمال خيانت نسبت باو خير ممكن نيست صدور معصيت از معصوم و از حضرت صادق (ع) روايت شده كه آنانكه متابعت رضاى خدا را نمودند ائمه عليهم السلامند و آنانكه رجوع بغضب الهى كردند كسانى هستند كه منكر حق على (ع) و ما ائمه از اهل بيت شدند و باين جهت بغضب خدا گرفتار گشتند.
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضوان‌َ اللّه‌ِ كَمَن باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّه‌ِ وَ مَأواه‌ُ جَهَنَّمُ وَ بِئس‌َ المَصِيرُ (162)
آيا كسي که متابعت كند خشنودي خدا را مثل كسيست که موجبات غضب او را فراهم كند و حال آنكه جايگاه او جهنم است و بد بازگشتي است براي او.
أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضوان‌َ اللّه‌ِ استفهام تقريري است يعني اينکه چنين نيست مثل أَ فَمَن كان‌َ مُؤمِناً كَمَن كان‌َ فاسِقاً سجده آيه 18 و مثل قُل هَل يَستَوِي الَّذِين‌َ يَعلَمُون‌َ وَ الَّذِين‌َ لا يَعلَمُون‌َ زمر آيه 19.
و اتّباع بمعني پيروي است، و رضوان اللّه يعني ما يوجب رضي اللّه و معني عام است شامل عقائد حقّه و اخلاق فاضله و اعمال حسنه ميشود، و تفسير بموردي از باب بيان مصداق است.
اما از حيث عقائد نص‌ّ آيه شريفه وَ رَضِيت‌ُ لَكُم‌ُ الإِسلام‌َ دِيناً و اخبار مرويه از كافي و تفسير عياشي از حضرت صادق عليه السّلام که بعمار فرمود
(الّذين اتبعوا رضوان اللّه هم الأئمة و هم و اللّه يا عمار درجات للمؤمنين و بولايتهم ايانا يضاعف اللّه لهم اعمالهم و يرفع اللّه لهم الدرجات العلي، و اما قوله يا عمار كَمَن باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّه‌ِ
الي قوله المَصِيرُ فهم و اللّه الّذين جحدوا حق علي إبن ابي طالب و حق الأئمة منّا اهل البيت فباءوا بذلك بسخط من اللّه).
و اما از حيث اخلاق فاضله و اعمال حسنه اخبار بسياري در موارد مختلفه در باب اخلاق و عبادات داريم که فلان صفت يا فلان عبادت موجب رضاي الهي است مثل (اول الوقت رضوان اللّه) و (رضانا رضي اللّه) و غير اينها که احتياج بنقل نداريم، و در قرآن مجيد ميفرمايد وَ رِضوان‌ٌ مِنَ اللّه‌ِ أَكبَرُ توبه آيه 72، که در شأن مؤمنين و مؤمنات وارد شده، و در باب تقوي ميفرمايد لِلَّذِين‌َ اتَّقَوا عِندَ رَبِّهِم جَنّات‌ٌ تَجرِي مِن تَحتِهَا الأَنهارُ خالِدِين‌َ فِيها وَ أَزواج‌ٌ مُطَهَّرَةٌ وَ رِضوان‌ٌ مِنَ اللّه‌ِ سوره
جلد 4 - صفحه 416
آل عمران آيه 151، و در باب مهاجرين و مجاهدين ميفرمايد يُبَشِّرُهُم رَبُّهُم بِرَحمَةٍ مِنه‌ُ وَ رِضوان‌ٍ توبه آيه 21، و غير اينها از آيات، و معناي رضاي الهي يعني معامله ميكند با بنده معامله رضي، و البته بمقدار سر سوزني عذاب نخواهد فرمود و اما خوشنودي که بمعني قلبي باشد در او راه ندارد زيرا محل حوادث نيست كَمَن باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللّه‌ِ اينکه جمله شامل ميشود جميع عقائد باطله را که از روي تقصير باشد نه از روي قصور.
و اما اخلاق رذيله و اعمال سيئه اگر باعث زوال ايمان باشد مورد آيه است و الّا قابل عفو و مغفرت و شفاعت هست و موجب سخط نميشود.
وَ مَأواه‌ُ جَهَنَّمُ وَ بِئس‌َ المَصِيرُ مكررا تفسير آن بيان شده.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 162)- آنها که در جهاد شرکت نکردند! در آیات گذشته در جوانب مختلف جنگ احد و نتایج آن بحث شد.
اکنون نوبت منافقان و مؤمنان سست ایمانی است که به پیروی از آنها در میدان جنگ حضور نیافتند، آیه مورد بحث سرنوشت آنها را تشریح می‌کند
ج1، ص345
و می‌گوید: «آیا کسانی که فرمان خدا را اطاعت کردند و از خشنودی او پیروی نمودند، همانند کسانی هستند که به سوی خشم خدا باز گشتند و جایگاه آنها جهنم و بازگشت و پایان کار آنها، زشت و ناراحت کننده است» (أَ فَمَنِ اتَّبَعَ رِضْوانَ اللَّهِ کَمَنْ باءَ بِسَخَطٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ).
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ طبرسي، مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 2، ص 693.
- ↑ محمدباقر محقق، نمونه بينات در شأن نزول آيات از نظر شيخ طوسي و ساير مفسرين خاصه و عامه، ص 160.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
