ابن فهد حلی
«احمد بن فَهْد حلى» (757-841 ق) فقیه، محدث و عارف بزرگ امامیه در قرن نهم هجرى است. كتاب «عدة الداعی و نجاح الساعی» اثر مشهور اوست كه به دعا و آداب و مسائل مربوط به آن می‌پردازد.
محتویات
زندگی نامه
ابوالعباس جمال‌الدين احمد بن محمد بن فَهْد حلى اسدى، در سال 757 قمری متولد شد. زادگاه وي به درستى دانسته نيست، اما همين مقدار روشن است كه زمانى در حلّه اقامت داشته و در مدرسه زينيّه به تدريس مشغول بوده است. همچنين وي بخشى از عمر خود را در كربلا سپري كرده است.[۱]
على الظاهر اساتيد فقهى او نيز همين‌ها هستند. ابن فهد تاليفات فقهى معتبرى دارد، از قبيل: المهذب البارع كه شرح المختصر النافع محقق حلى است و شرح ارشاد علامه به نام المقتصر و شرح الفيه شهيد اول. شهرت بيشتر او در اخلاق، دعا و سير و سلوك است. كتاب مشهور او در اين زمينه، «عدة الداعى» است».[۲]
او از تربيت يافتگان مكتب فقهى شهيد اول و از اكابر فقهاء و علماى اماميه در قرن نهم هجرى است كه در فقه و سير و سلوك و زهد و تقوى و عبادت مقام شامخ و والايى دارد. او حاوى كمالات ظاهرى و باطنى و جامع علم و عمل و حاوى معارف عقلى و نقلى بوده است.
از آن رو كه ابن فهد به زهد و تقوي شهره بوده و آثاري نيز در اخلاق و عرفان نوشته، شوشتري (1/579) وي را صوفى و مرتاض خوانده است.
ابن فهد به سال 841 در هشتاد و پنج سالگى در کربلا معلى به رحمت ايزدى پيوست[۳] و در خانه‌‌اش که آن را براى زائران به عنوان منزل‌گاهى وقف كرده بود به خاك سپرده شد. قبر او اکنون در غرب خيابان باب القبله، داخل مسجدى قرار دارد كه به نام او معروف است.[۴]
استادان و شاگردان
ابن فهد حلی نزد شاگردان فخرالمحققین حلی و شهيد اول به تحصيل فقه و حديث پرداخت.[۵] آقابزرگ تهرانی[۶] بدون ذكر دليلى او را از شاگردان شهيد اول دانسته است، اما اين مقدار روشن است كه وي در 824ق. در جزين از على بن محمد بن مكى، فرزند شهيد اول، به دريافت اجازه نايل شده است.[۷] از استادان وي مى‌توان علمای زیر را نام برد:
- على بن خازن حائري،
- على بن يوسف بن عبدالجليل نيلى، صاحب كتاب «الانوار الالهية»،
- ابن متوج بحرانى،
- مقداد بن عبدالله سيوري (فاضل مقداد)،
- جمال‌الدين ابن اعرج عميدي،
- شيخ بهاءالدين على بن عبدالكريم
- على بن عبدالحميد نسابة حسينى.[۸]
او همچنین شاگردان متعددى را در مكتب تربيتى خويش پرورانده است، از جمله:
- شيخ على بن هلال جزائرى.
- شيخ عزالدين حسن بن احمد بن يوسف، فقيه بزرگوار معروف به ابن العشرة الكروانى العاملى.
- شيخ على بن عبدالعالى كركى.
- شيخ عبدالسميع بن فياض اسدى حلى، صاحب كتاب «تحفة الطالبين في اصول الدين».
- سيد محمد بن فلاح موسوى مشعشعى، از نياكان سيد خلف.
- شيخ ابوالقاسم على بن جمال الدين محمد بن طى عاملى، مؤلف كتاب مسائل ابن طى (متوفى 855 هـ.ق).
- ابن راشد قطيفى،
- مفلح بن حسن صيمري،
- محمد بن محمد بن حسن حولانى.[۹]
آثار و تألیفات
بهترين معرف مقامات باطنى ابن فهد حلی، آثار و تأليفات باقى مانده از اوست كه حكايت از مقامات باطنى و معنوى او مى‌نمايد، از جمله:
- آداب الداعى.
- الادعية والختوم.
- استخراج الحوادث و بعض الوقايع المستقبله من كلام امیرالمومنین علیه‌السلام فيما انشاه فيصفين بعد شهادة عمار بن ياسر. در اين كتاب برخى از اسرار علوم غريبه مانند خروج چنگيز و پديد آمدن اسماعيل صفوى را از كلمات معجزه آميز على علیه‌السلام كه در صفين بعد از شهادت عمار فرموده است، استنباط و استخراج نموده است.
- اسرار الصلوة.
- تاريخ الائمة علیهم‌السلام.
- التحرير در فقه.
- التحصين في صفات العارفين من العزلة والخمول بالاسانيد المتلقاة عن آل الرسول علیه‌السلام.
- ترجمة الصلوة در بيان معانى، اقوال و افعال و فوائد نماز.
- تعيين ساعات الليل و تشخيصها بمنازل القمر.
- جامع الدقائق و كاشف الحقائق.
- الدر النضيد في فقه الصلوة.
- عدة الداعى و نجاح الساعى در ايران چاپ شده و سه نسخه خطى آن تحت شماره‌هاى 2137 - 38 - 40 در كتابخانه مدرسه شهيد مطهرى (سپهسالار) موجود است.
- المسائل الشاميات.
- مصباح المبتدى و هداية المهتدى.
- المتقصر في شرح ارشاد الاذهان.
- كفاية المحتاج الى معرفة مسائل الحاج.
- الموجز الهادى.
- الفصول فى دعوات اعقاب الفرائض.
- المهذب البارع في شرح المختصر النافع.
- المقتصر من شرح المختصر.
- الموجز الحاوى.[۱۰]
- مجموعه‌اي از رساله‌هاي ابن فهد تحت عنوان «الرسائل العشر» شامل: 1. جوابات المسائل البحرانية؛ 2. جوابات المسائل الشاميّة الاولى؛ 3. رسالة وجيزة فى واجبات الحج؛ 4. غاية الايجاز لخائف الاعواز؛ 5. كفاية المحتاج الى مناسك الحاج؛ 6. اللمعة الجلية فى معرفة النية؛ 7. المحرّر فى الفتوي؛ 8. مصباح المبتدي و هداية المقتدي؛ 9. الموجز الحاوي لتحرير الفتاوي؛ 10. نبذة الباغى فى مالا بدَّ منه من آداب الداعى. اين كتاب مختصر عدة الداعى است.
همچنین برخی آثار خطى ابن فهد عبارتند از:
- الادعية و الختوم
- التواريخ الشرعية عن الائمة المهدية
- الخلل فى الصلاة
- جوابات المسائل الشامية الثانية
- تعيين ساعات الليل و تشخيصها بمنازل القمر
- شرح الارشاد
- فقه الصلاة
- اللوامع
- نيات العبادات و صيغ العقود و الابقاعات
- الهداية.[۱۱]
گفتار ديگران درباره او
صاحب روضات الجنات در شرح زندگى او مى‌نويسد: «عالم عارف پر از اسرار، كاشف اسرار فضائل، جمال الدين ابوالعباس احمد بن شمس الدين محمد بن فهد اسدى حلى، در اثر شهرت و اعتبار، بى‌نياز از توصيف و تعريف مى‌باشد. وى جامع معقول و منقول، فروع و اصول ظاهرى و باطنى و علم و عمل است. او از شاگردان شهيد اول و فخر محققان است و از شيخ مقداد سيورى و على بن خازن حائرى و ابن متوج بحرانى و از سيد جليل نقيب، بهاءالدين ابوالقاسم على بن عبدالحميد نيلى صاحب كتاب «الانوار الالهية» اجازه روايتى دارد و پيش ما اجازه‌نامه‌اى موجود است كه به خط فرزند شهيد ثانى يا پسرش محمد است (و از اين دو كنار نيست) و مضمون آن چنين است:
«احمد بن محمد بن فهد، از رجال متاخر عصر ما و يكى از مدرسين زينبيه در حله سيفيه و يكى از رجال علم، خير، صلاح و بذل و بخشش و جود مى‌باشد. او از من كسب اجازه نمود، پس به او در مورد تاليفات و روايات خويش اجازه دادم. او تعدادى مصنفات و تاليفات دارد كه از آن ميان، «عدة الداعى و نجاح الساعى» است كه داراى فوائد متعددى است و كتاب «» و كتاب «الهداية في فقه الصلوة» و كتاب «التحصين في صفات العارفين» و جز اين‌ها تاليفات ديگرى نيز دارد...».
مناظره و گفتگو با ارباب مذاهب
او در مناظره و مباحثه، تبحر و توانايى كامل داشته است و با برخى از پيروان فقه اهل سنت، در عصر حكومت ميرزا اسبند تركمان حاكم عراق مباحثاتى داشت، به ويژه در مورد مساله امامت و رهبرى گفتگوهايى انجام داد و بر جمع كثيرى از علماء مذاهب اهل سنت غلبه يافت. ميرزا تحت تاثير آن جلسه قرار گرفت و مذهب خويش را تغيير داد و خطبه‌اى به نام امیرالمومنین علیه‌السلام و اولاد پاك و معصوم او انشاء نمود...».[۱۲]
وفات
پانویس
- ↑ خوانساري، روضات، 1/71-72.
- ↑ آشنايى با علوم اسلامى، ص 301.
- ↑ ريحانة الادب، ج 8، ص 146.
- ↑ عتبات عالیات عراق ، دکتر اصغر قائدان، نشر مشعر ، تهران، ص 151
- ↑ شیخ حر عاملى، 2/21؛ خوانساري، 1/72.
- ↑ الذریعه، 13/108.
- ↑ افندي، ریاض العلما، 1/64.
- ↑ شوشتري، 1/579؛ ابن ابى جمهور، 1/8.
- ↑ شوشتري، 1/580؛ حرعاملى، 1/75؛ افندي، 3/121؛ خوانساري، 1/73، 7/169.
- ↑ ريحانة الادب، ج 8، ص 145 و 146.
- ↑ آقا بزرگ، 25/164.
- ↑ روضات الجنات، ج 1، ص 73.
منابع
- عبدالرحیم عقیقی بخشایشی، "ابن فَهْد حلی" فقهای نامدار شیعه
- عتبات عالیات عراق، دکتر اصغر قائدان
پیوندها
