محمدحسن مامقانی

شیخ محمدحسن مامقانی (۱۳۲۳-۱۲۲۷ ق) از علما و مراجع مشهور شیعه در قرن چهاردهم هجری و از شاگردان شیخ مرتضی انصاری است. وی دانشمندی متبحر، فقیهی اصولی، مجتهدی متقی و پیکری از زهد و ورع و تواضع بود. شیخ عبدالله مامقانی (صاحب تنقیح المقال) فرزند او است.

نام کامل	شیخ محمدحسن مامقانی
زادروز	۱۲۲۷ قمری
زادگاه	مامقان، تبریز
وفات	۱۳۲۳ قمری
مدفن	نجف
اساتید	شیخ مرتضی انصاری، سید حسین کوه کمری، شیخ محمدحسین اصفهانی،...
شاگردان	سید ابوالحسن اصفهانی، سید محسن امین عاملی، شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی، شیخ عبدالله مامقانی،...
آثار	بشری الوصول الی الاسرار علم الاصول، ذرایع الاحکام فی شرح شرایع الاسلام، غایة الآمال، شرح بر مکاسب،...

ولادت

محمدحسن مامقانی فرزند ملا عبدالله، در بیست و دوم ماه رمضان سال ۱۲۲۷ هجری قمری در مامقان تبریز پا به عرصه وجود نهاد. پدرش آیت ‏الله عبدالله مامقانی از شاگردان صاحب ریاض و از علمای مامقان به شمار می‏ رفت.

در ایام طفولیت، دو ماه از ولادتش می گذشت که با مهاجرت پدر، همراه خانواده رهسپار کربلای معلی شد. وی از همان کودکی عاشق تحصیل معارف اسلامی بود.

تحصیلات و استادان

شیخ محمدحسن در نزد فقیه نامی آیت الله شیخ محمدحسین اصفهانی، مشهور به «صاحب فصول» مجدانه به تحصیل علوم اسلامی پرداخت و پس از آن در سال ۱۲۵۶ هجری قمری، به منظور تکمیل تحصیلات، راهی نجف اشرف شد و از محضر بزرگان علمی آن حوزه مقدس بهره های علمی و اخلاقی برد.

وی در نجف اشرف، نزد آیات عظام شیخ عبدالرحیم بروجردی، سید حسین کوه کمری، شیخ مرتضی انصاری، شیخ مهدی آل کاشف الغطا، شیخ رازی نجفی و ... به تحصیل پرداخت و در کنار آن به تدریس همت گماشت.

برخی از مردم مامقان که برای زیارت ائمه معصومین(ع) به کربلا و نجف اشرف رفته بودند، از فضل و کمالات معنوی آن بزرگوار مطالب فراوانی شنیده بودند. از این رو وی را به مامقان دعوت کردند تا از برکات علمی و معنوی او استفاده کنند. ابتدا به خاطر ادامه تحصیل و پژوهش، دعوت مردم مامقان را نپذیرفت، اما در سال ۱۲۵۸ هجری قمری به امر مرجع وقت، آیت الله شیخ محمدحسن نجفی (صاحب جواهر)، به زادگاه خود بازگشت تا به تبلیغ علوم اسلامی پرداخته و مردم آن منطقه را از چشمه های زلال و معارف اسلامی سیراب کند.

وی پس از اندک زمانی به تبریز نقل مکان نمود و در مدرسه «صفر علی» به کسب علم از محضر اساتید بنام حوزه علمیه تبریز پرداخت. سپس در سال ۱۲۷۰ هجری قمری مجددا مهیای سفر به عتبات عالیات شد.

تدریس و شاگردان

فاضل مامقانی در اصول فقه مهارت بیشتری داشت و علمائی چند از محضر او به درجه اجتهاد رسیدند. آیت الله میرزا محمدعلی مدرس خیابانی در مورد تدریس وی می نویسد "حوزه درس فقهی و اصولی او، مجمع علمای امصار و محل استفاده افاضل هر دیار بود. در نجف صبح ها و عصر ها درس فقه می گفت. در مسجد صاحب جواهر، درس اصول او بسیار رونق داشت؛ به طوری که بیش از پانصد نفر در درس او شرکت می کردند".

وی شاگردان بزرگی تربیت کرد، از جمله:

• سید ابوالحسن اصفهانی،
• سید محسن امین عاملی، صاحب اعیان الشیعه،
• شیخ حسنعلی نخودکی اصفهانی، عالم اخلاق،
• سید میرزا علی قاضی طباطبائی، استاد اخلاق،
• شیخ عبدالله مامقانی، فرزند معظم له و صاحب تنقیح المقال،
• سید حسین بادکوبه ای،
• سید عبدالعظیم حسینی تبریزی،
• سید ابوالقاسم طباطبایی،
• سید احمد خسروشاهی،
• سید جعفر میلانی،
• سید علی اکبر خویی،
• سید علی کوه کمری،
• سید کاظم طباطبایی، معروف به مفید آقا،
• سید مرتضی میلانی، معروف به حاج آقا،
• سید مصطفی نخجوانی،
• شیخ ابراهیم اردبیلی،
• شیخ ابراهیم قفقازی سلیانی،
• شیخ ابوالحسن مرندی دولت آبادی،
• شیخ ابوالقاسم اردوباری،
• شیخ ابوالقاسم مامقانی (فرزند معظم له)،
• شیخ احمد کوزه کنانی،
• شیخ حسین توتونچی،
• شیخ عبدالغنی بادکوبه ای،
• شیخ علی علیاری،
• ملا اسماعیل قره باغی،
• میرزا ابوالقاسم ثقةالاسلام مراغه ای،
• میرزا احمد طسوجی،
• میرزا باقر قاضی طباطبایی،
• میرزا حسن مجتهد تبریزی،
• میرزا محمدحسن علیاری.

آثار و تألیفات

وی در فقه و اصول آثاری نیکو از خویش به جا گذاشت از جمله:

• بشری الوصول الی الاسرار علم الاصول،
• ذرایع الاحکام فی شرح شرایع الاسلام،
• غایة الآمال،
• حاشیه جامع العباسی،
• حاشیه و شرحی بر مکاسب شیخ انصاری.
• کتاب الصید و الذباحة،
• احکام القضاء،
• رساله عملیه،
• تقریرات درس استادش سید حسین کوه‌کمری،
• تقریرات درس آیت ‏الله ملا علی خلیلی تهرانی،
• کتاب مواعظ در علم اخلاق.

ویژگی‌های اخلاقی

آن مرجع بزرگ برای تمامی مردم پدری مهربان و پشت و پناهی استوار بود. به بیماران، مسافران، قرض داران، در راه ماندگان، بازماندگان اموات، جوانانی که قصد ازدواج داشتند و دیگران، عطای فراوان می‌کرد.

آیت ‏الله مامقانی ایشان به زیارت مشاهد مشرفه ائمه اطهار(ع) بسیار علاقه‌مند بود. وی در مدت اقامت ۵۰ ساله‌اش هر روز به زیارت امیرالمؤمنین(ع) و بسیار به زیارت امام حسین(ع) ملتزم بود، و غالباً پیاده به کربلا مشرف می‌شد.

مامقانی به سادات و ذراره آل رسول صلی الله علیه و آله خیلی علاقه داشت و آنها را بیش از معمول اکرام می کرد و در کمک به مردم و اهل علم از طریق انصاف و عدالت عمل می نمود. مرجعی زاهد و متواضع، مطیع امر مولا بود. او بر نفس اماره خویش مسلط بود. در سلام بر همه پیشی می گرفت، اما در رفتن یا داخل شدن از دیگران به خصوص از اولاد پیامبر صلی الله علیه و آله پیشی نمی گرفت. فاضل مامقانی به تمام فضائل انسانی آراسته و از کلیه رذائل اخلاقی به دور بود. مراتب علمی او بر همگان آشکار بود و در ایام زعامت و قبل از آن یکسان عمل می نمود.

محدث قمی در الکنی و القاب می نویسد: مامقانی از بزرگان علمای امامیه و مرجع تقلید شیعیان بود که حال او بعد از ریاست تامه با قبل از مرجعیت کوچکترین تغییری نکرد. در خوراک و پوشاک و رفتار در نهایت پرهیزکاری بود. او دیناری از امرا و ستمکاران نمی گرفت و خود در وجوه شرعیه تصرف ننمود.

این عالم وارسته در سفری که به شهر ری داشت، به زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) رفت و چون مظفرالدین شاه قاجار از سفر معظم له با خبر شد، عده ای از سران و شاهزادگان را به دیدار ایشان فرستاد تا او را برای دیدار با شاه به پایتخت دعوت کنند، اما ایشان این دعوت را نپذیرفت. بنابراین شاه قاجار، خود به دیدارش آمد و با دست و پایی لرزان بر دستان آن فقیه کبیر بوسه زد.

وفات

مرحوم شیخ محمدحسن مامقانی سرانجام در روز هجدهم محرم سال ۱۳۲۳ قمری (۱۲۸۴ شمسی) در ۸۵ سالگی در نجف اشرف وفات نمود و در محله «عماره» نجف اشرف به خاک سپرده شد. پیکر پاک و شریفش سال‌های بسیار صحیح و سالم مانده بود، چنانچه در سال ۱۳۸۸ قمری در هنگام گسترش مقبره وی و آماده‌سازی قبرهای دیگر، دیواره لحد ایشان ناگهان فرو ریخت و جسد پاک و شریفش نمایان شد. جمعی از مردم این حادثه را مشاهده کردند و دیدند که حتی رنگ کفن نیز تغییر نکرده بود.

منابع

• سایت شعائر.
• سایت مشرق نیوز.
• سایت ایکنا، خبرگزاری بین المللی قرآن.