پر خوری
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
محتویات
بدن برای سلامتی و نشاط خود به غذا نیاز دارد، اما پرخوري و شكم‌بارگي، ضد آن را نتيجه مي دهد. پرخوري چه از نظر پزشکی و چه از نظر تعاليم اسلامي مضرّ و ناپسند است، و يكي از مهمترين عواملي است كه مانع رشد فكري و ارتقاء روحي مي گردد.
معیار غذا خوردن
بر اساس فرمايشات معصومين و افراد اهل فن بايد قبل از غالب شدن اشتها و قبل از سيري دست از غذا كشيد. بر اساس اين مبنا كسي كه از اين محدوده تجاوز كند، مرتكب پرخوري شده است و محدوده آن چنين است كه معده را سه قسمت کنید: قسمتی برای غذا، ثلثی برای نوشیدن و ثلثی دیگر را برای نفس کشیدن.[۱] رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود: «لیس لابن آدم بدّ من أکله یقیم بها صلبه، فإذا أکل أحدکم طعاماً، فلیجعل ثلث بطنه للطعام، و ثلث بطنه للشراب و ثلثه للنفس...»؛ انسان ناچار بايد غذا بخورد تا سرپا باشد، پس هنگامى كه شخصى غذا مى خورد يك سوم شكم را براى غذا در نظر بگيرد ويك سوم آنرا براى آشاميدنيها نگهدارد و يك سوم آنرا هم براى نفس كشيدن خالى بگذارد.
در كتاب مصباح الشريعة از امام صادق عليه السلام روايت شده است: «خوردن تنها به چهار صورت پسنديده است. ضرورت، عُدّه، فتوح و قوت. خوردن به صورت ضرورت مخصوص برگزيدگان و عُدّه شيوه پرهيزكارانى است كه امور مردم را به عهده دارند و فتوح روش متوكّلين و قوت براى مؤمنين است».[۲]
مرحوم علامه مجلسى در شرح اين حديث مى‌فرمايد: ممكن است منظور از ضرورت آن باشد كه در مواد غذايى جز به هنگام ناچارى تصرف نكند و اين طريقه برگزيدگان است؛ و مراد از عدّه اين است كه غذا را براى فقراء و ضعفاء ذخيره كند و اين شأن گردانندگان امور خلق است كه تقوى پيشه گرفته اند، زيرا آنان خيانت نمى‌كنند و آن را در موارد خود مصرف مى‌كنند؛ و فتوح آن است كه چيزى را ذخيره نكند و منتظر باشد تا خدا چه مى‌رساند آنگاه كم يا زياد آن را مصرف كند و اين رسم متوكلين است؛ و منظور از قوت آن است كه به اندازه مصرف يكسالش ذخيره كند؛ زيرا اين مقدار ذخيره براى مؤمن جايز است.[۳]
آثار پرخوری
آثار ظاهری و جسمی
طبع انسان همیشه خواهان سیری کامل است. از این رو شرع مقدس در مدح گرسنگی و کم خوری بسیار مبالغه کرده است تا میل پرخوری طبع انسان و منع شرعی با هم تلاقی کرده و از برخورد آنها اعتدال حاصل شود.
می توان گفت که سبب تمام امراض غیر از تب،[۴] پرخوری و ایجاد زائده هایی از اخلاط است که در اثر پرخوری در معده و رگها پیدا می شود. و سيري است كه بيماري ها را زياد كرده[۵] انسان را بدبو مي كند.[۶] و معلوم است که مرض انسان را به انواع درمان چون رگ زدن و حجامت و دکتر و دارو و صرف هزینه هایی در این راه محتاج می کند.
همانطور که دكتر ليندمر می گويد: يك سوم آنچه را مي خوريد به شما سود مي رساند دو سوم ديگر معاش و خرجي پزشك را تأمين مي كند.[۷] پس از بهبودی هم برای جبران آنها غالبا دچار خستگی می شود.[۸]
به علت محدود بودن شيره هاضمه از لحاظ كميت و كيفيت و قدرت اثر، پرخوري نه تنها موجب اختلال در عمل هضم و يا ناقص ماندن آن مي شود، بلكه منجر به عدم هضم كامل و باقيماندن مقاديري از مواد غذائي اضافي در روده ها مي گردد كه اين مواد غذايي نيمه هضم شده و يا هضم نشده مسير تخميرات ميكروبي روده اي را تغيير داده و در اثر تخمير غيرطبيعي، تجزيه شده و به مواد سمي تبديل مي گردد.
همچنين پرخوري يكي از علل عمده يبوست (كه مي توان آن را مادر امراض دانست) معرفي شده است. به طور كلي در نتيجه پرخوري به علت اين كه همواره مقادير زيادي از مواد غذائي در معده و روده انباشته مي شود، لذا براي هضم آنها كار معده و روده سنگين تر و طولاني تر است و طبعاً مدت هاي طولاني جريان خون متوجه ناحيه شكم شده، به همان نسبت در ساير اعضاء نيز به علت كم خوني عارضي، فعاليت عضو رو به كاهش مي رود كه مغز و مراكز مغزي از مهمترين و حساسترين اعضاء بدن در مقابل اين تغييرات بوده و طبعاً بيشتر و جلوتر از تمام اعضاء از اين كم خوني متأثر مي شوند و در نتيجه از فعاليت مغزي كاسته شده و تفكر و تعقل قهراً رو به نقصان رفته و حتي در آن وقفه ايجاد مي شود.[۹] حال به روشني فرمايش اميرالمؤمنين واضح و آشكار مي شود كه پرخوري را پرده و حجاب تيزهوشي مي شمارند.
آثار باطنی و معنوی
در روايات معصومين علیهم السلام آثار زيادي بر پرخوري مترتب دانسته اند كه فهرست وار به تعدادي از آنها اشاره مي كنيم:
- تباهي پاكدامني: امام علی علیه السلام مي فرمايد: پرخوري بد همدمي براي پاكدامني است.[۱۰]
- طغيان و سركشي در بارگاه الهي: روايتي از امام باقر علیه السلام هست كه مي فرمايد: شكم چون پر شود طغيان و سركشي مي كند.[۱۱]
- مبغوض ترين حالات مؤمن هنگام پرخوري است.[۱۲]
- ميراندن قلب: چرا كه قلوب مانند كشتزار هستند كه با فراواني خوراك و آشاميدن مي ميرند.[۱۳]
- كند و تنبل شدن بدن در فرمانبرداري از خدا.[۱۴] لقمان حکیم نيز در ضمن وصاياي خود به پسر خويش چنین وصیت می کند: «اى فرزند چون معده پر شود قوه فكر مى‌خوابد و حكمت و دانائى گنگ مى‌شود و اعضاء و جوارح از عبادت باز مى‌ايستد».[۱۵]
- اراده ها را از شنيدن اندرز ناشنوا ساخته، ديگر نصيحت و خيرخواهي در آنها اثر نمي كند.[۱۶]
- تباهي نفس و جلب ضرر و زيان.[۱۷]
- سرپوش گذاشتن بر روي تيزهوشي كه ناداني را به همراه دارد: امام علی علیه السلام مي فرمايد: پرخوري حجاب و پرده تيزهوشي است.[۱۸]
- آشفتگي در خواب: كه بنا به فرمايش امام علی علیه السلام: هر كسي همدم پرخوري شود خوابهايش آشفته مي شود.[۱۹] چرا كه به تجربه رسيده است كه وقتي شكم پر از غذا شد فكر كار نمي كند و خواب بر او مسلط مي شود، دل و مغز ميدان خيالات و اوهام مي گردد و در نتيجه خوابهاي وحشتناك و آشفته مي بينند.[۲۰]
- ظلمت دل: كه اگر شكم (حتی) از مباح پر شود دل از يافتن راه درست كور مي گردد.[۲۱] اهمیت مسأله تا به آن اندازه است که در تورات آمده: «خدا عالِم فربه را دشمن دارد».[۲۲] زيرا چاقی معمولاً دلالت بر غفلت و پرخورى مى‌كند.
آثار اجتماعی
پرخوردي باعث دو چيز مى‌شود: يكى قساوت قلب و ديگرى هيجان شهوت.[۲۳] زيرا به دنبال آن شهوت جنسی به هيجان آمده باعث روى آوردن به آميزش هاى بسيار مى‌گردد و اين دو شهوت (شهوت شکم و شهوت جنسی) ميل و رغبت به جاه طلبى و مال جوئى را افزون مى‌كند تا به خوراك و آميزش بيشتر دست يابد و در پی آن انواع بيماري هاى روانى در اجتماع از حسد و هم چشمى و ریا و تفاخر و عجب و كبر پديد مى‌آيد، كه اينان نيز به نوبه خود آبستن كينه و دشمنى در جامعه هستند و اين همه، آدمى را به انجام گناهان و ستم و تجاوز و منكرات و فحشاء مى‌كشاند كه ادامه آن جامعه را به سراشيبي سقوط و انحلال سوق داده، اجتماعي را پايه ريزي مي كند كه قانون جنگل در آن حكمفرما مي باشد.[۲۴]
درمان پرخوری
با توجه به معايبي كه براي اين خصلت ناروا بيان شد، پس بر شكم پرستان لازم است كه درصدد علاج خود برآيند و آيات و رواياتي كه در مذمت پرخورى و فوايد گرسنگى رسيده ملاحظه كنند. باید سيره و روش زندگاني انبياء مرسلين و ائمه دين و علماء و دانشمندان بزرگ و عرفای ره يافته را مطالعه و جستجو كنند و ببينند هر كس كه به جائي و مقامي معنوي رسيده و مرتبه‌اى يافته، بدون گرسنگى نبوده است و در مقام مقايسه باشند كه آيا خود را شبيه ملائكه آسمانها كردن بهتر است يا همخواني و همنوائي كردن با حيوانات؟ زیرا ملائكه بي نياز از غذا هستند در حالي كه پرخوري روش چهار پايان است كه به غير از شكم، چيزى نمي دانند. باید ببينند چه فضيلت است در اين كه هر لحظه شكم را پر كنند و در مستراح تردد نموده آن را خالى نمايند و باز پر سازند و شب و روز خود را كه مايه تحصيل سعادت ابدي است به آن صرف كنند.
همچنين دعا خواندن قبل از غذا و با حالت آرامش غذا خوردن سهم بسزايي در كاهش غذا دارد؛ زيرا در حالت عصبانيت و ناهماهنگي روحي، شخص براي تسلي و آرامش خاطر خود و خالي كردن عقده و بدون اين كه متوجه باشد به پرخوري مبتلا مي شود. علاوه بر اين كه موجب سوء هاضمه و اختلالات گوارشي مي شود.
مشخص كردن ميزاني از غذا قبل از شروع آن و كاهش مقدار آن در طول دوره نسبتاً دراز و به آرامي، از جمله راهكارهاي ديگري است كه مي تواند در كاهش مقدار غذا سهيم باشد. علاوه بر اينها خوب جويدن غذا، هم موجب سير شدن شخص مي شود و هم كار گوارش بدن را آسان و سريع مي كند.
در ضمنِ طي اين مراحل نيز، خويشتن را از زياده روي در خوردن نگاه دارد مخصوصا قبل از سير شدن دست از غذا بکشد تا اعتدال و ميانه‌روى در او عادت و نهادينه شود.[۲۵]
خلاصه اين كه در باب تغذيه ملاك اين است كه انسان تا به چيزى - چه خوردنى و چه نوشيدنى - ميل و اشتهاء پيدا نكند آن را مصرف نكند و هنگامى كه به چيزى اشتهاء پيدا كرد يعنى گرسنه يا تشنه شد از خوردن و نوشيدن خوددارى نكند، اما باید به اندازه اي مصرف كند كه سنگيني معده را احساس نكند و قبل از سير شدن دست از غذا بکشد.
پانویس
- ↑ کلینی، کافی، تصحیح و تحقیق علی اکبر غفاری، مؤسسه دارالکتب الإسلامیه، 1377 ق، ج6، ص269، حدیث 4.
- ↑ منسوب به امام صادق علیه السلام؛ مصباح الشریعه، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1400ق باب آداب خوردن، ص78.
- ↑ جباران، سید محمدرضا؛ ترجمه اخلاق، انتشارت هجرت، چاپ چهارم، 1378 ش، ج1، ص217.
- ↑ امام صادق علیه السلام: «هر دردی از تخمه و پرخوری پدید می آید مگر تب که ناگهان می رسد». علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالأنوار، مؤسسه الوفاء، بیروت، ج66، ص337، ح33.
- ↑ امام علي علیه السلام مي فرمايد: «الشبع يكثر الأدواء» عبدالواحد آمدي؛ غررالحكم و دررالكلم، ترجمه محمدعلي انصاري، تصحيح مهدي انصاري قمي، نشر مؤسسه انتشاراتي امام عصر علیه السلام، چاپ دوم، 1384 ش، ح 945.
- ↑ قال علي علیه السلام: «كثرة الأكل تذفر»، همان، ح7035.
- ↑ خليلي، محمدعلي؛ طب الصادق، نصيرالدين امير صادقي، انتشارات عطائي، 1370 ش، چاپ 12، ص142.
- ↑ جباران، سید محمدرضا؛ ترجمه اخلاق، انتشارت هجرت، چاپ چهارم، 1378 ش، جلد 1، ص 214.
- ↑ صبور اردوبادي، احمد؛ راههاي مبارزه با سموم ميكروبي روده ها (در غرب و اسلام)، دانشگاه آذر آبادگان، چاپ اول،1354ش، صص214 ـ218.
- ↑ عبدالواحد آمدي؛ غررالحكم و دررالكلم، ترجمه محمدعلي انصاري، تصحيح مهدي انصاري قمي، نشر مؤسسه انتشاراتي امام عصر علیه السلام، چاپ دوم، 1384 ش، ح4397.
- ↑ علامه مجلسی، محمدباقر؛ بحارالأنوار، المکتبه الإسلامیه، 1389ق، ج66، ص336، ح23.
- ↑ همان، ج66، ص333، ح14.
- ↑ قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «لاتميتوا القلوب بكثرة الطعام والشراب، فإن القلوب تموت كالزرع إذا كثر عليها». همان، ج 66، ص331، ح7.
- ↑ همان، ج77، ص182، ح10 و ج103، ص27، ح40: قال رسول الله صلی الله علیه و آله: «ياكم و فضول الكلام، فإنه يسم القلب بالقسوة، و يبطئ بالجوارح عن الطاعة، و يصم الهمم عن سماع الموعظة».
- ↑ فیض کاشانی، ملا محسن؛ المحجه البیضاء، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، 1417ق، ج5، ص151.
- ↑ علامه مجلسی، محمدباقر؛ بحارالانوار، المکتبه الإسلامیه، 1389ق، ج77، ص182، ح10.
- ↑ قال علي علیه السلام: «كثرة الأكل والنوم تفسدان النفس، و تجلبان الضرة». ـ عبدالواحد آمدي؛ غررالحكم و دررالكلم، ترجمه محمدعلي انصاري، تصحيح مهدي انصاري قمي، نشر مؤسسه انتشاراتي امام عصر علیه السلام، چاپ دوم، 1384ش، ح7034.
- ↑ همان، ح695.
- ↑ همان، ح2638.
- ↑ خليلي، محمدعلي؛ طب الصادق، نصيرالدين امير صادقي، انتشارات عطائي، 1370ش، چاپ 12، ص142.
- ↑ عبدالواحد آمدي؛ غررالحكم و دررالكلم، ترجمه محمدعلي انصاري، تصحيح مهدي انصاري قمي، نشر مؤسسه انتشاراتي امام عصر علیه السلام، چاپ دوم، 1384 ش، ح4128.
- ↑ فیض کاشانی، ملا محسن؛ المحجه البیضاء، تصحیح و تعلیق علی اکبر غفاری، نشر دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، 1417ق، ج5، ص148.
- ↑ منسوب به امام صادق علیه السلام؛ مصباح الشریعه، مؤسسه الأعلمی للمطبوعات، چاپ اول، 1400ق، ص 77، باب 34؛ ملکی تبریزی، میرزا جوادآقا؛ اسرارالصلاه، مترجم رضا رجب زاده، انتشارات پیام آزادی، چاپ هشتم، 1378 ش، ص228.
- ↑ مجتبوی، سید جلال الدین؛ علم اخلاق اسلامی (جامع السعادات)، انتشارات حکمت، چاپ چهارم، 1377ش، ج3، ص13؛ نراقی، ملااحمد؛معراج السعاده، انتشارات هجرت، چاپ پنجم، 1377ش، ص313.
- ↑ نراقی، ملااحمد؛ معراج السعاده، انتشارات هجرت، چاپ پنجم، 1377ش، ص314.
منابع
- "پرخوری"، دانشنامه پژوهه، اصغر صفرزاده، تاریخ بازیابی: 9 اردیبهشت 1391.
