حضرت خضر علیه السلام

حضرت خضر، یکی از اولیاء یا پیامبران معاصر موسی علیه السلام بوده است. قرآن کریم بدون اینکه نام او را ذکر کند از او به عنوان بنده خدا که مورد رحمت و عنایت خدا واقع شده و به او علم لدنی داده شده یاد می کند و داستان همراهی حضرت موسی علیه السلام با او برای بهره گیری از علم او را بیان می کند.

حضرت خضر علیه‌السلام در قرآن

نام حضرت خضر در قرآن نیامده است و این نامی است که روایات به کار برده اند برای بنده صالحی که در آيات 60 تا 82 سوره كهف ماجرايى اسرارآميز درباره ديدار موسى عليه‌السلام با او حكايت شده است. توصیف قرآن کریم از او حکایت از جایگاه رفیع او در نزد خدا دارد:

«عَبْدًا مِّنْ عِبَادِنَا آتَيْنَاهُ رَحْمَةً مِنْ عِندِنَا وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا»؛ او یکی از بندگان ما بود که رحمت خود را به سوی او فرستادیم و از نزد خویش به او علم آموختیم. (سوره کهف/65)

مطابق با آنچه در قرآن آمده موسى به همراه جوانى كه در منابع اسلامى يوشع‌بن نون، خواهرزاده و جانشين موسى، دانسته شده است به سوى مجمع‌البحرين مى‌رود. در آنجا وقتى موسى از همراهش مى‌خواهد كه ماهى‌اى را كه با خود برداشته بودند براى خوردن بياورد وى خبر مى‌دهد كه ماهى زنده شده و به دريا رفته و او فراموش كرده است بگويد. موسی می گویدآنجا همان مقصدى است كه ما در طلب آن بوديم و از همان راهى كه آمده بودند بازمى‌گردند و در راه بنده‌اى را مى‌يابند كه خدا از جانب خود «رحمت» و «علم» به او عطا كرده است. موسى از او (خضر) اجازه همراهى مى‌خواهد و پاسخ مى‌شنود كه تو نمى‌توانى همپاى من صبر كنى. با اصرار موسى و به شرط اينكه او از كارهايى كه مى‌كند سؤال نكند همراه هم به راه مى‌افتند. در راه سوار كشتى مى‌شوند و خضر شروع به سوراخ كردن آن مى‌كند. موسى به اين كار اعتراض مى‌كند و با توبيخ خضر، يعنى يادآورى همان نكته كه به وى هشدار داده بود، مواجه مى‌شود. در ادامه مسير نوجوانى را مى‌بينند و خضر بى‌مقدمه او را مى‌كشد. مجددآ موسى از خضر انتقاد مى‌كند و با توبيخ دوم خضر روبه‌رو مى‌شود. در ادامه راه وارد قريه‌اى مى‌شوند كه اهالى‌اش از غذا دادن به آنها ابا مى‌كنند و خضر در آنجا ديوارى در حال ريزش را بازسازى مى‌كند. بار ديگر موسى بر خضر خرده مى‌گيرد و اين‌بار خضر به موسى مى‌گويد كه ديگر بايد از هم جدا شويم. اما براى آگاه ساختن موسى، علت كارهاى سه‌گانه‌اش را توضيح مى‌دهد: سبب سوراخ كردن كشتى اين بود كه آن كشتى به چند بينوا تعلق داشت و معيوب كردن آن موجب مى‌شد كه پادشاه از غصب آن صرف‌نظر كند؛ كشتن نوجوان براى آن بود كه مبادا پدر و مادر مؤمنش را به كفر وادارد؛ در زير آن ديوار نيز گنجى متعلق به دو نوجوان يتيم از پدرى نيكوكار قرار داشت كه بازسازى آن موجب مى‌شد آن دو پس از سن بلوغ به حقشان برسند.

حضرت خضر علیه السلام در روایات

بنابر حدیث اُبیّ بن کعب از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله که در صحیح بخاری آمده است، موسی در میان گروهی از بنی‌اسرائیل بود که ناگهان مردی نزد او آمد و به او گفت از خود داناتر کسی را می‌شناسی؟ پاسخ داد: نه. وحی آمد که آری بنده ما خضر. موسی از خداوند راه دیدار او را پرسید. خداوند آن ماهی را نشانه او قرار داد و به او گفته شد همین که آن ماهی را گم کردی، از همان راه که رفته بودی برگرد که به زودی به او برخواهی خورد.

از فرمایش امام صادق علیه السلام چنین برمی آید که خضر را خداوند به سوی قومش مبعوث کرد و او مردم را به توحید و اقرار به انبیای الهی و ایمان به کتابهایش دعوت می کرد. از معجزاتش این بود که بر هر زمین خشکی می نشست، زمین سبز و خرم می شد و دلیل نامش به خضر (سبز) نیز همین است. مطابق با برخی روایات نام خضر "تالیا" بوده و او فرزند " ملکان بن عامر بن ارفخشد بن سام بن نوح علیه السلام" بوده است.

نام خضر در بعضی از ادعیه رسیده از ائمه مانند دعای "ام داود" در کنار نام پیغمبران آمده است.

خضر، طولانی ترین عمر را دارد و از لحاظ این که خضر و الیاس هر دو در این جهان زنده و جاویدند به یکدیگر شبیه اند! نقل است که آن دو هر سال به حج می روند، کعبه را طواف می کنند ولی مردم آنها را نمی شناسند.

خضر همه روزه در بیابان ها و الیاس در میان دریاها می گردند، تا گمشدگان را به راه بیاورند. خواجه عبدالله انصاری گفته است که: حق تعالی با صفت عالمی و صفت حیات خود در خضر متجلی شده، همچنان که با صفت کلام خود در موسی علیه السلام متجلی شده است.

روایات زیادی هم درباره ملاقات و دوستی ائمه اطهار با حضرت خضر نقل شده و در بعضی روایات آنان خضر را برادر خود خطاب کرده اند. از حضرت امام رضا علیه السلام نقل شده که موقع قبض روح پیامبر صلی الله علیه و آله که اهل بیت در خانه بودند، خضر به در خانه آمد و گفت: "السلام علیکم یا اهل البیت".

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: این برادرم خضر است که آمده به شما تسلیت بگوید. امام حسن عسکری علیه السلام، فرزند خود (امام مهدی علیه السلام) را به صحابی خود احمد بن اسحاق معرفی کرد و فرمود: مثل او در این امت، همچون مثل خضر است. چون در روایات آمده که امام دوازدهم شیعیان از جهاتی به خضر شباهت دارد.

منابع

• دائرة المعارف طهور

پیامبران

پیامبران اولوالعزم

محمد (ص) * عیسی * موسی * نوح * ابراهیم

سایر پیامبران

آدم * ادریس * یعقوب * یوسف * یونس * اسحاق * اسماعیل * الیاس * ایوب * خضر * داوود * سلیمان * ذوالکفل * زکریا * شعیب * صالح * لوط * هارون * هود * یحیی * یسع * شعیا * اِرميا * جرجیس * حبقوق * يوشع بن نون