تحمل حدیث
اصطلاحی در علوم حدیث، به معنای فراگرفتن و شنیدن حدیث از راههای معیّن.
اصطلاح تحمل حدیث
تحمل حدیث عبارت است از این كه راوى، حدیث را از استاد خود - كه در اصطلاح به او «شیخ» مى‌گویند - به یكى از راه‌هاى معتبر در تحمل حدیث، فراگیرد.
تحمل حدیث به معنای حمل آن نیز هست؛ اما علمای حدیث به این جهت اصطلاح تحمل را بر حمل ترجیح داده اند که تحمل به معنای «حمل با مشقت» است و از آنجا که حمل حدیث مستلزم وجوب احتیاط در عدم تداخل حدیث با سخنان دیگر است ، خالی از مشقت نیست.[۱]
راه های تحمل حدیث
براى تحمّل حدیث طرقى ذكر شده است. بیشتر عالمان حدیث، هشت طریق و برخى، هفت طریق ذكر كرده و طریق «وصیت» را در ذیل طریق «اعلام» آورده‌اند.[۲] این طرق عبارتند از:
- سماع؛ شنیدن حدیث از استاد.
- قرائت (عرض)؛ خواندن حدیث نزد شیخ؛ چه خود آن را بخواند یا دیگرى بخواند و او بشنود.
- اجازه؛ بدین صورت كه استاد اجازه نقل از كتاب یا نقل روایت را براى شاگرد صادر كند.
- مناوله؛ یعنى دادن كتاب به شاگرد، همراه اجازه یا بدون آن كه نوع اول «عرض المناوله» گفته مى‌شود.
- کتابت؛ شیخ یا فردى دیگر به امر او حدیث را براى درخواست كننده بنویسد و ارسال كند.
- اعلام؛ بدین معنا كه استاد به شاگردش اعلام كند كه فلان كتاب از او است یا فلان حدیث، سماع او از استاد خویش است.
- وصیت؛ بدین صورت كه با وصیت شیخ كتاب یا روایات او در اختیار كسى قرار گیرد و او در نقل آن‌ها مجاز باشد.
- وجاده؛ یعنى راوى نوشته‌اى به خط یكى از مشایخ بیابد و پس از اطمینان از انتساب آن به صاحبش، آن را نقل كند.[۳]
اعتبار راه های تحمل حدیث
راه‌هاى یاد شده از نظر میزان اعتبار با یكدیگر تفاوت دارند؛ از این‌رو، براى هر طریقى عبارتى منظور شده كه نوع تحمل راوى از حدیث را مشخص مى‌كند؛ تعبیرهایى همچون «سمعت» یا «حدثنى»؛ «قرأت على فلان» یا «قرى‌ء على فلان و انا اسمع»؛ «اخبرنى فلان إجازة»؛ «أخبرنى فلان مناولة»؛ «أخبرنى فلان مكاتبة»؛ «أخبرنى فلان إعلاما» و «أخبرنى فلان وصیّة» كه به ترتیب بیانگر و مشخص‌كننده طریق سماع، قرائت، اجازه، مناوله، كتابت، اعلام و وصیت است. طریق تحمل حدیث از نوع وجاده از عباراتى همچون «وجدت» یا «قرأت بخطّ فلان» استفاده مى‌شود.
معتبرترین طریق - از نظر عموم محدثان - طریق سماع و ضعیف‌ترین آن، طریق وجاده است و از آنجا كه ذكر طریق تحمل موجب طولانى شدن سند حدیث مى‌شده محدثانى چون ثقة الاسلام كلینى، سند را به صورت «معنعن» تلخیص كرده‌اند.[۴]
پانویس
منابع
- جمعى از پژوهشگران زیر نظر سید محمود هاشمى شاهرودى، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم‌السلام، جلد 2، ص 380
- دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل تحمل حدیث از مجید معارف، بازیابی:13 خرداد 1392
