التمحیص (کتاب)
 | |
| نویسنده | ابن همام اسكافي |
| موضوع | احاديث اخلاقي |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
|
| |
وجه تسمیه کتاب
به نظر می رسد مولف نام کتاب را از آیه «ولیمحص الله الذین آمنوا و یمحق الکافرین»[۱]؛ و تا خداوند مؤمنان را ناب و خالص گرداند و كافران را به نیستى كشاند.؛ گرفته باشد.
طریحی در مورد معنای این آیه گوید: اي يخلصهم من ذنوبهم و ينقيهم منها، يقال محص الحبل: إذا ذهب منه الوبر حتى يخلص.[۲]؛ یعنی آن ها را از گناهان خالص و پاک گرداند. گفته می شود محص الحبل (طناب) هنگامی که کرک و مویش برود و خالص و بدون کرک گردد.
معنای دیگر تمحیص که البته آن هم ریشه در همین معنا دارد امتحان است طریحی در این مورد گوید: و في الحديث «لابد للناس أن يمحصوا و يغربلوا» أي يبتلوا و يختبروا ليعرف جيدهم من رديهم. یعنی این که مبتلا و امتحان مبتلا شوند تا نیکویشان از ناپسندشان تمیز داده شود.[۳]
مولف
شيخ أبوعلى محمد بن أبى بكر همام بن سهيل كاتب اسکافی (258 ـ 336 ق)[۴]
جدش سهیل از مجوسیان بود و در سفر حج به دست عبدالرزاق بن همام صنعانی به اسلام و موالات اهل بیت علیهم السلام گروید. پدرش همام نیز از ارادتمندان خاندان عصمت و طهارت بود. نجاشی می گوید: همام نامه ای برای امام حسن عسکری علیه السلام نوشت و از آن حضرت درخواست نمود که دعا نماید. خداوند به او فرزند ذکوری دهد که از موالیان اهل بیت علیهم السلام گردد. و محمد بن همام به دعای امام حسن عسکری علیه السلام به دنیا آمد.[۵]
ابن همام در کتب رجالی به خوبی یاد شده است: نجاشی در وصف او گوید: شيخ أصحابنا و متقدمهم. له منزلة عظيمة كثير الحديث .[۶] و شیخ طوسی در مورد او می گوید: جلیل القدر، ثقة له روایات کثیره.[۷]
از قرائن بدست می آید که اسکافی از اصحاب سفرای امام زمان عج الله تعالی فرجه شریف بوده چنان چه به هنگام مرگ محمد بن عثمان عمری، ابن همام و ابوسهل نوبختی و جمعی دیگر که در دو روایت با عنوان «وجوه و اکابر شیعه» معرفی شده‌اند، به عنوان شاهد بر نیابت حسین بن روح نوبختی، نزد عمری حضور داشته‌اند.[۸]
شیخ ابی علی اسکافی همچنین تالیف دیگری داشته به نام كتاب الأنوار في تاريخ الأئمة عليهم السلام (9) که به دست ما نرسیده است.
موضوع و محتوا
آنچنان که از توضیح در مورد عنوان کتاب معلوم شد این کتاب به نقل روایات در باب ابتلاعات و امتحانات الهی که باعث آمرزش گناه مومنین می گردد می پردازد. مولف خود در مورد کتابش چنین می گوید: و ذكرت فيه وجوه الاختيار من الله جل ثناؤه لعباده المؤمنين، و تمحيصه عن أوليائه الموحدين. و أضفت إليه ما جانسه، و ضممت إليه ما شاكله من الصبر، والرضا، والزهد فيما يفنى.[۹]
مولف کتاب خود را در نه باب زیر تنظیم نموده است:
- باب سرعت بلا به سوی مومنین.
- باب تعجیل در خالص نمودن مومن.
- باب پاك شدن گناهان مؤمن به وسیله بیماری.
- پاك شدن گناهان مؤمن به وسیله غم و اندوه.
- پاك شدن گناهان مؤمن به وسیله فقر.
- باب وجوب ارزاق و توصیه به طلب آن از راه درست.
- باب حسن اختيار خدا برای مومنان و نظر داشتن او بر آنان در پیشامدها گرچه ناخوش دارند.
- باب مدح صبر و ترک شکوی و یقیقن و رضایت داشتن به بلا.
- بابی در اخلاق مومنین و نشانه های موحدین.
==وضعیت نشر==[۱۰]
این كتاب در یك جلد به زبان عربی از طرف انتشارات مدرسه امام مهدی علیه السلام، قم، در سال 1404 هـ.ق به همراه كتاب المؤمن مؤلف به چاپ رسیده است.
پانویس
متن کتاب التمحيص
