یاسر خادم قمی

«یاسر قمی» معروف به «یاسر الخادم»، از محدثان و راویان شیعه در قرن دوم و سوم هجری و از یاران و خادمان امام رضا علیه‌السلام است. وی مطالبی در مورد سیرۀ امام رضا علیه‌السلام و سؤال و جوابهایی از ایشان را در کتابی با عنوان «المسائل» تألیف نمود. علی بن ابراهیم قمی و احمد بن اسحاق اشعری از شاگردان و راویان او هستند.

نام کامل	یاسر الخادم قمی
زادگاه	قم
وفات	قرن سوم قمری
اساتید	یسع بن حمزة اشعری قمی،...
شاگردان	علی بن ابراهیم قمی، احمد بن اسحاق اشعری، حسین بن احمد بن هلال، احمد بن محمد بن خالد برقی، حسین بن سعید اهوازی، یعقوب بن یزید،...
آثار	المسائل،...

زندگی‌نامه

«یاسر قمی» در نیمه دوم از سده دوم هجری، ظاهرا در قم چشم به جهان گشود. تاریخ دقیق ولادت او آشکار نیست؛ همان گونه که نام پدر و خاندان او نیز مبهم است. گرچه از پاره‌ای نشانه‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که پدر او از خاندان اشعری بوده و یا رابطه محکمی با آنان داشته است.

از این محدث نامور به عنوان «یاسر قمی» یاد شده؛ زیرا بیشتر روایاتی که از این محدث بزرگ به ما رسیده، به واسطه کسانی است که قمی بوده‌اند؛ همانند ابراهیم بن هاشم قمی، علی بن ابراهیم قمی و احمد بن محمد بن خالد برقی. همچنین در پاره‌ای از روایات، که در متون اصلی کتب حدیثی شیعه آورده شده، صریحاً از ایشان به عنوان یاسرالقمی یاد شده است که این امر، دلیل روشنی بر قمی بودن این محدث است.

یاسر قمی یکی از راویان و گزارشگران اصلی زندگی حضرت امام رضا علیه‌السلام است. نکته جالب این که از این بزرگوار به «یاسر الخادم» یاد شده و این افتخار، یکی از مشخصه‌های وی است. او نه فقط خادم حضرت رضا علیه‌السلام بوده، بلکه از بعضی روایات به دست می‌آید که او مورد عنایت و محرم اسرار آن بزرگوار نیز بوده است.

آغاز خدمت یاسر نزد حضرت رضا علیه‌السلام به زمانی بازمی‌گردد که آن حضرت به دعوت مأمون، آهنگ توس کرد. استقرار آن حضرت در توس، موجب شد که جمعی از شیعیان و محبان راستین ولایت برای درک محضر مبارک پسر پیغمبر صلی الله علیه و آله به آن شهر سفر کنند. یاسر قمی نیز، که ظاهراً مقیم قم بود به سمت توس حرکت کرد و تا شهادت امام رضا علیه‌السلام در محضر آن بزرگوار بود و به ضبط اخبار و فضایل و سیره آن حجت حق می‌پرداخت. یاسر ظاهراً بعد از شهادت امام، نتوانست در توس بماند، لذا به قم برگشت و اخبار فراوانی درباره آن امام عظیم الشأن به شاگردان خویش نقل کرد.

اما از پاره‌ای روایات برداشت می‌شود که یاسر گویا با مأمون عباسی هم ارتباط داشته است؛ اما باید دانست که این ارتباط، بر اساس تقیه و بسیار محدود بوده است. کما این که اباصلت هم از یاران امام رضا علیه‌السلام بوده و همزمان، با مأمون عباسی ارتباط داشته است. چون عمل آنان ظاهری و بر اساس تقیه بوده است، لذا تضادی با عشق به خاندان وحی نداشته است. از این رو، دانشمندان شیعی هر دو بزرگوار را ستوده اند. بررسی و مطالعه روایات یاسر در کتاب عیون اخبارالرضا علیه‌السلام، تألیف شیخ صدوق، مؤید این واقعیت است. زیرا مضمون روایات وی چنان است که جز از راوی ولایتمدار و دلداده خاندان پیامبر صلی الله علیه وآله نقل نمی‌شود؛ چرا که محور اصلی این روایات، اثبات ولایت، حقانیت و منزلت عظیم حضرت امیرالمومنین علیه‌السلام است.

تاریخ رحلت و مدفن این محدث گرانقدر نیز معلوم نیست؛ جز این که به گفته بعضی مورخان، او به سال ۲۲۰ ق. در قید حیات بوده است. شاید بتوان حدس زد که وفات سایر خادم در اواخر نیمه اول سده سوم هجری اتفاق افتاده است؛ به ویژه آن که او را از یاران و راویان امام هادی علیه‌السلام نیز به شمار آورده‌اند.

استادان و شاگردان

از برخی منابع برمی‌آید که یاسر قمی علاوه بر امامان معصوم علیهم السلام‌، از محضر دو استاد حدیث بهره‌مند شده است؛ یکی یسع بن حمزة اشعری قمی و دیگری شخصیتی است که نام او ذکر نشده و تنها از او به عنوان «بعض العلماء» یاد شده است. این شخص شاید یکی از اطرافیان و یاران حضرت رضا علیه‌السلام و یا اساساً این شخص استاد وی نبوده است.

همچنین، یاسر قمی شاگردان متعددی پرورش داده، که نشان دهنده دانش فراوان و برجستگی یاسر قمی است. در این جا به نام گروهی از آنان بسنده می‌کنیم:

• ابراهیم بن هاشم قمی؛
• علی بن ابراهیم قمی؛
• حسین بن احمد بن هلال؛
• محمد بن صندل؛
• محمد بن عیسی بن عبید؛
• ابراهیم بن محمد بن عبدالله؛
• حمزة بن محمد بن احمد؛
• سهل بن زیاد آدمی؛
• احمد بن محمد بن خالد برقی؛
• صقر بن ابی دلف؛
• حسین بن سعید اهوازی؛
• یعقوب بن یزید؛
• نوح بن شعیب؛
• احمد بن اسحاق اشعری قمی.

در نظر عالمان

شایسته است برای پی بردن به منزلت این محدث گرانقدر، وی را در آیینه سخنان بزرگان رجال بنگریم:

• نجاشی گفته است: «یاسر خادم امام رضا علیه‌السلام، مولی و هم‌پیمان حمزة بن یسع اشعری قمی بود».

• علامه حلی در اثر رجالی خود به یاسر خادم اعتماد می‌کند و ظاهراً وجاهت و وثاقت او را می‌پذیرد. ایشان می‌گوید: «روایتی که در سلسله اسناد آن، یاسر قمی باشد اگر دیگر راویان موجه باشند، قهراً حدیث عنوان صحیح پیدا می‌کند».

• ابن داود حلّی نیز، یاسر را در بخش اول کتاب خود که ویژه راویان موجه و قابل اعتماد است، قرار داده است.

• علامه وحید بهبهانی در منزلت یاسر نوشته است: «او روایتگری مورد ستایش است».

• صاحب کتاب طبقات الفقهاء، یاسر خادم را در شمار یاران فقیه امامان شیعی قرار داده است.

آثار و روایات

تنها اثر یاسر خادم که تراجم‌نویسان بدان اشاره کرده‌اند، کتاب «المسائل» است. گویا این کتاب، حاوی مسائلی بوده که وی از امام رضا علیه‌السلام پرسیده و پاسخ آن‌ها را دریافت داشته است. شیخ طوسی در رجال خود گوید: یاسر از موالیان حمزة بن یسع است و مسائلی را جمع کرده بود و احمد بن ابی عبدالله برقی آن مسائل را از وی نقل کرده است.

یاسر خادم، روایات فراوانی را برای نسل‌های آینده به یادگار نهاده است؛ از جمله روایات گوناگونی که از وی در عیون اخبارالرضا و جلد ۴۹ بحارالانوار نقل شده است. شاگرد برجسته او، علی بن ابراهیم قمی می‌گوید: «یاسر برای من روایات بسیاری را نقل کرد؛ ولی به دلیل مرور زمان، پاره‌ای از روایات را فراموش کردم». همچنین می‌گوید: «زمانی که حضرت رضا علیه‌السلام در توس به شهادت رسید و مأمون عباسی از خراسان به سمت بغداد حرکت کرد، یاسر به قم برگشت و تمام اخبار مربوط به آن حضرت را برایم بیان نمود».

در پایان، برخی از احادیث نقل شده از طریق یاسر خادم ذکر می شود:

نتیجه ستم حکمرانان:

یاسر قمی از حضرت رضا علیه‌السلام نقل کرده: «اذا کذب الولاة حُبِسَ المطر و اذا جار السلطان هانت الدولة و اذا حبست الزکاة هلکتِ المواشی»؛ هنگامی که فرمانداران و حکمرانان در شهرها دروغ گویند، بارش باران کم می‌شود و هنگامی که حاکم و رهبر ستمگری پیشه کند، بنیاد حکومت سست می‌شود. وقتی که مردم زکات اموال خود را نپردازند، چهارپایان آنان می‌میرند.

پنهان کردن کارهای خوب:

او از حضرت رضا علیه‌السلام و آن بزرگوار از رسول خدا صلی الله علیه وآله نقل فرمود: هر آن کس که کار خوبی را انجام دهد و آن را پنهان کند که مردم متوجه نشوند، این کار خوب، مساوی با هفتاد کار نیک است و هر کس بدی‌ها را آشکار کند و در جامعه دینی گسترش دهد، او خوار و بدبخت است؛ ولی هر کس بدی‌ها را هم پنهان کند، خداوند متعال او را می‌آمرزد.

انحراف در خداشناسی:

یاسر می‌گوید: بارها از امام رضا علیه‌السلام شنیدم که می‌فرمود: هر کس خداوند یگانه را به مخلوقاتش شبیه سازد و خدای را مانند آنان پندارد، او مشرک است و آن کس که به خدا چیزهایی را نسبت دهد که خداوند از نسبت دادن به ذات مقدس خودش نهی کرده، همانا او کافر است.

انسان سخاوتمند و بخیل:

از امام علی بن موسی الرضا علیه‌السلام نقل کرده: «السخی یأکل مِن طعام الناس لیأکلوا مِن طعامه و البخیل لایأکل من طعام الناس لئلاّ یأکلوا مِن طعامه»؛ انسان سخاوتمند و بخشنده از غذای مردم می‌خورد تا مردم هم از طعام او بخورند؛ ولی بخیل از طعام مردم نمی‌خورد تا مردم غذای او را نخورند.

امیرالمؤمنین از دیدگاه پیامبر:

باز روایت می‌کند از امام رضا علیه‌السلام که فرمود: رسول خدا صلی الله علیه وآله به امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرمود: یاعلی! تو حجت خدایی، تو باب الله هستی، تو راه به سوی خدایی، تو خبر بزرگی، تو راه مستقیمی، تو نمونه اعلای انسانیت و اسوه مؤمنانی، تو رهبر مسلمین، بهترین وصی و سرور صدیقین هستی. یا علی! تو بعد از من مظلوم واقع خواهی شد. یا علی! تو را از حق خود جلوگیری می‌کنند. یا علی! حزب تو، حزب من است و حزب من، حزب الله است و حزب دشمنان تو، حزب شیطان است.

خصلت‌های ویژه امیرالمؤمنین:

یاسر از امام رضا علیه‌السلام، از رسول اکرم صلی الله علیه وآله روایت می‌کند: یا علی! من از خداوند برای تو پنج خصلت خواستم که خداوند عطا فرمود: ۱- از خدا خواستم در روز قیامت، من و تو با هم محشور شویم و سر از خاک برداریم، خداوند به من عطا کرد. ۲- از خداوند خواستم در هنگام نصب ترازوی اعمال با من باشی، خداوند اجابت کرد. ۳- از ذات مقدس خداوند خواستم تو را حامل پرچم خدا و پرچمدار من قرار دهد. خداوند به من عطا کرد. ۴- از خداوند خواستم که تو امت مرا از حوض کوثر سیراب کنی، خداوند اجابت فرمود. ۵- از خداوند خواستم تو را پیشوای امت من به سوی بهشت قرار دهد، که این خواسته را هم عطا کرد.

اخلاق امام رضا علیه‌السلام:

یاسر می‌گوید: وقتی که امام فراغتی می‌یافت، تمام اطرافیان خود را از کوچک و بزرگ، جمع می‌کرد؛ با آن‌ها سخن می‌گفت و شوخی می‌کرد و دل آنان را شاد می‌ساخت و با آن‌ها اُنس می‌گرفت. وقتی که سفره غذا را می‌گشودند، تمام کسانی را که در خانه امام بودند، جمع می‌کرد و با آنان غذا می‌خورد.

پاداش زیارت امام رضا:

یاسر می‌گوید: امام رضا علیه‌السلام فرمود: برای زیارت هیچ قبری بار و بنه نبندید و سفر نکنید، مگر برای قبور ما (اهل بیت). ای یاسر! بدان و آگاه باش که من را از روی ستم با زهر، مسموم می‌کنند و در سرزمین غریب دفن خواهم شد. هر آن کس که وسایل سفر خود را ببندد و به زیارت من آید، دعای او مستجاب و گناهانش آمرزیده خواهد شد.

منابع

• "یاسر قمی"، ستارگان حرم، ابوالحسن ربانی سبزواری، ج ۱۴، ص ۴۹-۵۸.