بنی تمیم

قبیله «بنی تمیم» از بزرگترین قبایل مشهور عرب و از اعراب عدنانی می باشند. آنها از ذریه «تمیم» و از نوادگان معد بن عدنان هستند که در اکثر بلاد اسلامی منتشر و به گروههای شیعه و سنی تقسیم شده اند. در طول قرون و اعصار و در بین افراد این قبیله، بسیارند اشخاصی که در خدمت ائمه معصومین و یا از بزرگان و خوبان روزگار بودند و بسیار اشخاصی که شقی و از بدان بودند. فرزدق شاعر و حر بن یزید ریاحی، از این قبیله هستند.

تاریخچه بنی‌تمیم

بنی تمیم شاخه های زیادی از قبایل عرب را از قدیم شامل می شود که از مشهورترین آنها «بنی هجیم، بنی مازن، بنی عنبر، بنی اسد و بنی حارث» هستند که مناطق زندگی آنها در منطقه نجد، یمامه و شرق عربستان تا بحرین، و بصره و فرات و عذیب از منطقه کوفه در عراق می باشد.

قبیله تمیم اصولاً چادرنشین و قبل از اسلام بت پرست بودند. «مناة» و «عزّی» که از خدایان بنام اعراب بوده، بت مخصوص این قبیله نیز بودند. در برخی منابع آمده که آئین زرتشت نیز بین آنها انتشار یافته بود.

زمانی که رسول خدا صلی الله علیه و آله برای گرفتن زکات افرادی را به قبائل مسلمانان فرستاد تا زکات اموال خودشان را بپردازند، قبیله تمیم زکات ندادند. پنجاه نفر از جنگجویان مسلمانان، شبانه به آنها حمله کرده، عده ای فرار کردند و یازده مرد و یازده زن و سی کودک از آنها اسیر شده که آنها را به مدینه خدمت حضرت رسول صلی الله علیه و آله آوردند.

سپس هیئتی از اشراف این قبیله مانند عطارد بن حاجب، زبرقان بن بد، اقرع بن حابس و عمرو بن اهتم با خطیب و شاعر خود نزد پیامبر آمده و در حجرات پیغمبر عبور می کردند و می گفتند: ای محمد، بیرون آی و آن حضرت را از خواب قیلوله بیدار کردند که این آیه در این باب نازل شد: «إِنَّ الَّذِینَ ینَادُونَک مِن وَرَاء الْحُجُرَاتِ...»؛ بی تردید کسانی که تو را از پشت اتاق ها صدا می زنند، بیشترشان نمی اندیشند. (سوره حجرات، ۴)

آنها گفتند: ما آمده ایم تا با تو مفاخره کرده و امتیازات خود را نمایش دهیم. آنگاه حضرت اجازه داد تا شعرا و خطبای آنها، سروده های خود را عرضه کردند و بعد از طرف پیغمبر ثابت بن قیس (خطیب انصار) و بعد حسان بن ثابت (شاعر پیغمبر)، سخنان و اشعار خود را ارائه دادند. بعد از پایان ماجرا، اقرع بن حابس که از بزرگان آنها بود گفت: به خدای محمد سوگند، خطیب و شاعر او از خطیب و شاعر ما نیکوتر است و همگی اسلام خود را استوار نموده و اظهار کردند. حضرت نیز، اسیران آنها را برگرداند و به شایستگی، آنها را مورد اکرام قرار داد و بر هر یک عطائی درخور او عنایت کرد.

بعد از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله، ارتداد در بین بنی تمیم شیوع پیدا کرد و "سجّاح" ادعای پیغمبری کرد؛ اما در نتیجه جنگ ها و پیکارهای مسلمانان با مرتدین، اسلام در بین آنها نیز رونق پیدا کرد و جنگجویان آنها در لشکر اسلام مخصوصاً در توابع کوفه و بصره خدماتی کردند.

هیئتی از نمایندگان «بنی تمیم» در بصره نزد امیرالمومنین علی علیه السلام رفته و با آن حضرت ملاقات داشته و در کنار حضرت جنگیدند. بعضی از افراد این قبیله نیز در جنگ جمل، جزو یاران عایشه و در صف مخالفین علی بن ابی طالب علیه السلام بودند و ۵۰۰ نفر از آنها در این جنگ کشته شدند که بعداً عبدالله بن عباس، استاندار بصره به آنها انتقاد و به تندی برخورد کرد. در این رابطه امیرالمومنین علی علیه السلام نامه ای به او نوشت و او را از بدرفتاری با این قبیله نهی نمود و سفارش مخصوص بر آنها کرد و نوشت: بنی تمیم همانها هستند که در نبرد و مبارزه در جاهلیت و خونخواهی و اسلام، کسی بر آنها سبقت نگرفت، آنها با ما خویشاوندی ویژه دارند که اگر ما این پیوند را برقرار کنیم نزد خدا مأجور و اگر بگسلیم گناه کرده و مسئول هستیم. حضرت علی علیه السلام وی را به مدارا با آنها سفارش می کند. (نامه ۱۸ نهج البلاغه)

افراد این قبیله در سال ۶۱ هجری در روز عاشورا با ابن سعد به جنگ با امام حسین علیه السلام برخاسته و بعضی از آنها در رکاب آن حضرت و از بزرگان این قیام خونین بودند که نامشان در آخر ذکر خواهد شد. سال ۶۵ هجری قمری، بنی تمیم در کنار "مهلب بن ابی صفره" با خوارج جنگیدند و آنها را متفرق کردند و در همین سال در جنگهای خراسان شرکت داشتند.

در قیام مختار ثقفی به خونخواهی حسین بن علی علیه السلام در کوفه، آنها از مختار حمایت نموده و به سپاه او پیوستند و به فرماندهی ابراهیم بن الاشتر با بنی امیه جنگیدند و در تمام جنبش های شیعیان علیه بنی امیه شرکت داشته و تا دوره عباسیان بیشتر ساکنان عرب در خراسان و عده ای از «دعاة» بنی عباس در خراسان از بنی تمیم بودند.

مشاهیر بنی‌تمیم

از میان این قبیله، مشاهیری از صحابه و شعرا و بزرگانی در قبل از اسلام و بعد از پیدایش اسلام برخاسته و ظهور کردند، از جمله:

احنف بن قیس، که شیخ طوسی و دیگران او را از اصحاب رسول خدا و امام علی و امام حسن علیهم السلام ذکر کرده است.
مالک بن نویره، کارگزار و مأمور اخذ صدقات از سوی پیامبر صلی الله علیه وآله بوده است.
اصبغ بن نباته حنظلی، از یاران ویژه امام علی علیه السلام و راوی حدیث او بود.
حمید بن حماد تمیمی کوفی، که شیخ طوسی او را از اصحاب امام صادق علیه السلام دانسته و علامه حلی او را ستوده است.
زفر بن الهذیل تمیمی کوفی، از اصحاب امام ششم حضرت صادق علیه السلام بود.
ابومحمد غیاث بن ابراهیم تمیمی بصری، ساکن کوفه و از موثقین بنی تمیم است.
محمد بن مارد تمیمی عربی کوفی، از راویان موثق حدیث که اکثر کتب رجال از او یاد کرده اند.
حجاج بن بدر تمیمی، از اصحاب سیدالشهدا علیه السلام که در نهضت عاشورا بنی تمیم را جمع و برای حضرت حسین علیه السلام درخواست کمک کرد و نامه حضرت را برای آنها گفت و بنی تمیم نیز دعوت او را اجابت کردند. نام او در زیارت رجبیه آمده است.
حر بن یزید ریاحی تمیمی، یکی دیگر از اصحاب سیدالشهدا که با فداکاری خود در یاری امام حسین علیه السلام در عاشورای سال ۶۱ هـ.ق، به شهادت رسید.
فرزدق، که مشهورترین شاعر اهل البیت علیهم السلام در نزد شیعه است.
اوس بن حجر (شاعر)
سلامة بن جندل (شاعر)
عدی بن زید (شاعر)
متمم بن نویره (شاعر)