شعر عاشورا

این صفحه مدخلی از کتاب فرهنگ عاشورا است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

استفاده از قالب نافذ و ماندگار شعر براى زنده نگهداشتن حماسه عاشورا و ياد امام ‌حسين علیه السلام از ديرباز رواج داشته و مورد تشويق اهل بيت بوده است و مرثيه، از محورهاى‌ عمده سروده‌هاى شاعران شيعى و علاقه‌مند به خاندان نبوت به شمار مى‌آمده و مى‌آيد.

امام حسين علیه السلام كشته اشك ها و زنده مرثيه‌هاست. از حضرت امام صادق علیه السلام روايت است: «مامن احد قال فى الحسين شعرا فبكى و ابكى به الا اوجب الله له الجنة و غفر له‌» از اين‌ رهگذر، انبوهى از سروده‌هاى عاشورايى در قالب قصيده، مثنوى، رباعى، دوبيتى، تركيب‌بند، نوحه و تعزيه در فرهنگ دينى ما وجود دارد كه در سوگواري ها و مناسبت هاى گوناگون‌ مورد بهره‌بردارى قرار مى‌گيرد.

شاعران عاشورايى، احساس خويش را نسبت به آن حماسه در قالب شعر، بيان‌ مى‌كنند و از اين راه، بخشى از ادبيات غنى شيعه در زبان هاى مختلف شكل مى‌گيرد. در زبان عربى از همان آغاز پس از حادثه كربلا، آن ماجرا به شعر راه يافت و بازماندگان‌ شهدا از اهل بيت علیهم السلام به سرودن مرثيه پرداختند.

سپس شاعران ديگر در سال ها و قرن هاى‌ ديگر، همواره شعر را در ترسيم نهضت كربلا و مصيبت هاى اهل بيت به كار گرفتند. سلسله ‌شاعران مرثيه‌سرا طولانى است.

از جمله مى‌توان از اينان ياد كرد: سليمان بن قته(م 126)، كميت بن زيد (م 126)، سيد حميرى (م 183)، منصور نمرى (م 190)، دعبل ‌خزاعى (م 246)، صنوبرى (م 334)، زاهى (م 352)، ابوفراس حمدانى (م 357)، سيد رضى (م 406)، علاءالدين حلى (م 786)، ابراهيم كفعمى (م 905) و... ديگران.

سبك شاعران در سرودن شعر عاشورا نيز متفاوت بوده است. برخى در قالب‌ سوزناكترين مرثيه‌ها، عواطف را برانگيخته‌اند و به جنبه‌هاى عاطفى و روحى بيشتر تكيه‌ داشته‌اند، برخى حالت مقتل و واقعه‌نگارى و ثبت قضايا را دارد، برخى هم بخصوص از شاعران متاخر و معاصر، چه عرب و چه فارس در سروده‌هاى خويش حالت نقد نسبت ‌به عزادارى و گريه صرف دارند و عاشورا را از زاويه حماسى و انقلابى‌اش نگريسته و مطرح ساخته‌اند، تا الگويى براى مبارزه با ستم و ستمگران و فقرآفرينان و دفاع از حق و عدل و انسانيت و آزادگى باشد و از اين كه شيعه و مسلمانان از حادثه عاشورا تنها به گريه‌ و ماتم بسنده كنند و درس تعهد اجتماعى و تلاش و تحرك سياسى نگيرند، نكوهش‌ كرده‌اند.

در هر صورت آنچه در شعر عاشورا ضرورى است، آن است كه هم مستند و صحيح و متكى به منابع معتبر تاريخى و حديثى باشد، هم چهره منفى و انحرافى از شخصيت هاى عاشورا و واقعه كربلا كه رنگ ذلت و زبونى دارد يا آميخته به اغراق و گزافه‌گويى است، نداشته باشد.

منابع

جواد محدثی، فرهنگ عاشورا، نشر معروف.

	واقعه عاشورا
قبل از واقعه	منزلگاه های قافله کربلا: ثعلبیه - خزیمیه - ذات عرق - ذو حسم - زباله - زرود - شراف - شقوق - صفاح - عذیب الهجانات - قاع - قصر مقاتل - مغیثه - وادی عقیق - واقصه روزهای دهه محرم تا عاشورا: ۱محرم - ۲محرم - ۳محرم- ۴محرم - ۵محرم - ۶محرم - ۷محرم - ۸محرم - تاسوعا
شرح واقعه	وقایع: عاشورا - سخنان امام حسین علیه السلام با یارانشان در روز عاشورا - آرایش سپاه دو طرف در روز عاشورا - جنايات سپاه عمر بن سعد در عصر عاشورا شهیدان: امام حسین علیه السلام * حضرت عباس علیه السلام * حضرت علی اکبر علیه السلام * مسلم بن عقیل * حضرت قاسم علیه السلام * حضرت علی اصغر علیه السلام *ادامه اسیران: امام سجاد(ع) • امام باقر(ع) • زینب(س)  • رباب • سکینه • رقیه • ادامه عاملان واقعه کربلا: یزید بن معاویه * مروان بن حکم * عبیدالله بن زیاد * عمر بن سعد * شمر * سرجون رومی * شریح قاضی * یحیی بن سعید * ادامه سپاهیان عمر سعد: شمر * حصین بن نمیر * شبث بن ربعی * سنان بن انس * حرمله * قیس بن اشعث * مسروق بن وائل حضرمی * ادامه
پس از واقعه	اسرای اهل بیت علیهم السلام * اسیران کربلا در کوفه * اسیران کربلا در شام * باقی ماندگان واقعه کربلا
بازتاب واقعه	خونخواهی امام حسین علیه السلام - عزای ابا عبدالله علیه السلام - تحریفات واقعه ی عاشورا
وابسته ها	زیارت امام حسین علیه السلام * حرم حسینی * منابع تاریخ زندگی امام حسین علیه السلام امام حسین علیه السلام در منظر اندیشمندان جهان