سید محمدسعید حبوبی

آیت الله سید محمدسعید حَبّوبی (۱۳۳۳-۱۲۶۶ ق)، عالم ربانی و فقیه مجاهد شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان ملا حسینقلی همدانی بود. آیت الله حبوبی از معدود فقیهانی است که قله‌های رفیع فقه و ادب و عرفان و جهاد را فتح کرد و همه را یکجا در پیشبرد اهداف اسلامی ‌بکار گرفت. او در حادثه جنگ جهانی اول که نیروهای انگلیسی برخی از مناطق کشور عراق را اشغال کردند، از رهبران مبارزه با دشمن بود.

نام کامل	سید محمدسعید حبوبی
زادروز	۱۲۶۶ قمری
زادگاه	نجف
وفات	۱۳۳۳ قمری
مدفن	نجف، حرم امام علی
اساتید	ملا حسینقلی همدانی، شیخ محمدحسین کاظمی، شیخ محمد طه نجف،...
شاگردان	سید محسن حکیم، سید عدنان علوی، سید محمود حکیم،...
آثار	کتاب فقه، کتاب اصول، دیوان کبیر، مراسلات، العراقیات،...

ولادت

سید محمدسعید فرزند سید محمود حبوبی، در ۱۴ جمادی الثانی سال ۱۲۶۶ هـ.ق، در شهر نجف دیده به جهان گشود. او از خاندانی علوی تبار و اصالتاً حجازی بود که بعدها اجداد وی از منطقه حجاز به عراق آمده، در آن جا ساکن شده‌اند.

تحصیل و استادان

محمدسعید در آغاز جوانی، در اثر معاشرت با اطرافیان به تجارت و بازرگانی روی آورد. وی همچنین در آن دوران اشعار نغز و بدیعی سروده و به عنوان یکی از شاعران معروف عرب مطرح گردید؛ اما علاقه شدید وی به کسب علوم اسلامی، او را از تجار جدا کرد و در ردیف فضلای سخت‌کوش و با همت حوزه علمیه نجف قرار داد.

حبوبی در تربیت، اخلاق و ادب، نخست با علامه شهیر شیخ موسی شراره عاملی ارتباط برقرار کرده و تحت انفاس قدسی او به فضائل اخلاقی آراسته گردید و به رشد علمی ‌و عقلی رسید و آن گاه به مجلس تربیتی استاد بزرگ اخلاق و عرفان، آخوند ملا حسینقلی همدانی راه یافت. وی مدتی طولانی از این عارف برجسته بهره‌ها برده و ره‌توشه‌های سلوک اندوخته و در کمالات معنوی به درجات عالی نائل آمد. همچنین در فقه و اصول در صف شاگردان علامه بزرگ، شیخ محمدحسین کاظمی ‌زانو زده و آن گاه به حلقه درس شیخ محمد طه نجف پیوست و مورد توجه و علاقه شدید این فقیه وارسته قرار گرفت.

عالمان دیگری را که در زمره استادان وی برشمرده اند عبارتند از:

1. میرزا حبیب الله رشتی
2. شیخ محمد شرابیانی معروف به فاضل شرابیانی
3. آقا رضا همدانی صاحب مصباح الفقیه
4. شیخ عباس اعسم

تدریس و شاگردان

آیت الله حبوبی مدت‌ها به تدریس خارج فقه و اصول پرداخت و به عنوان یکی از فقیهان و مجتهدان حوزه علمیه نجف مطرح گردید. شیخ آقا بزرگ تهرانی می‌گوید: وی در تدریس از اسلوب خاصی پیروی می‌کرد که تقریباً به روش استادانی مثل آخوند خراسانی که مجدد علم اصول نام گرفته است، بیشتر شبیه بود. سید محمدسعید بعد از رحلت استادش شیخ محمدطه نجف، مجلس درس پرباری داشت و استقبال خوبی از آن به عمل آمد و در این زمینه تأییدات و اشارات استادش تأثیر فراوان داشت.

از مهمترین شاگردان آیت الله حبوبی می‌توان به فقیه مجاهد، سید محسن حکیم، سید عدنان علوی، سید محمود حکیم، سید هاشم حکیم، جواد شبیبی و صالح حریری اشاره کرد.

آثار و تألیفات

از سید محمدسعید حبوبی آثار زیر به یادگار مانده است:

1. کتاب فقه
2. کتاب اصول
3. دیوان کبیر: کتاب دیوان کبیر با تصحیح و توضیحات شیخ عبدالله جواهری و به اهتمام فرزند ادیب و فاضلش، سید علی حبوبی در بیروت چاپ شده است. گفتنی است که به خاطر اهمیت ادبی و عرفانی دیوان حبوبی، از سوی برخی دانشوران بر این مجموعه، حاشیه و تعلیقاتی نوشته شده است که از جمله می‌توان به تعلیقات علامه محمدحسین کاشف الغطاء اشاره کرد.
4. مراسلات با شیخ محمد جزائری
5. العراقیات؛ برخی از سروده‌های نغز حبوبی در این مجموعه گردآمده است.

ایشان همچنین بر برخی از آثار دیگران تقریظات ارزشمندی به صورت نظم یا نثر نوشته است که از میان آنها به چند اثر اشاره می‌کنیم:

1. العقد المفصل، تألیف سید حیدر حلی
2. المرحله المکیه، تألیف محمدحسین کبه بغدادی
3. تمرین الصبیان، از سید عبدالکریم آل سید حیدر کاظمی.

فعالیتهای اجتماعی و سیاسی

آیت الله حبوبی در ضمن تدریس و تحقیق، به شئونات روحانی و دینی خود نیز توجه داشت. وی در صحن حضرت امیرالمؤمنین امام علی (علیه السلام) نماز جماعت اقامه می‌کرد و عده بسیاری از مومنان صالح و تجار و کسبه در نماز وی حضور می‌یافتند.

استاد مطهری ضمن تجلیل از این عالم مجاهد می‌نویسد: مرحوم سید سعید حبوبی، شاعر و عارف و مجاهد بزرگ عراقی در انقلاب عراق نقش برجسته‌ای داشته است.

در حادثه خانمان‌سوز جنگ جهانی اول که نیروهای انگلیسی برخی از مناطق کشور عراق از جمله شهر بصره را اشغال کردند و در آن کشور از طرف عالمان بزرگ بسیج عمومی ‌اعلان شد، سید محمدسعید حبوبی در صف پیشگامان مبارزه با دشمن قرار گرفت. او، همصدا با سایر دانشوران اعلان جهاد داده و دفاع از کشور را یک فریضه دینی دانست. در پی فرمان سید حبوبی، اجتماع مهمی ‌از رزمندگان مسلح عراقی گرد آمده و تسلیحات، تجهیزات و امکانات لازم را فراهم آوردند. حبوبی که شخصاً فرماندهی ۹۰ هزار نفر از مبارزان مسلمان را به عهده گرفته بود، در خط مقدم نبرد، پرشورترین حماسه ها را آفرید. رزمندگان دلیر اسلام که برای صیانت از کرامت، عزت و دین و کشور خود سلاح به دست گرفته بودند، به دنبال مجاهد خستگی ناپذیر اسلام سید محمدسعید حبوبی به راه افتاده و در شهر ناصریه استقرار یافتند.

بسیاری از عشایر غیرتمند جنوب عراق در آن اردوگاه به آنان پیوسته و به همراه لشکر اسلام به سوی جبهه «شعیبر» برای مصاف با دشمن عازم شدند. او که نیروهای مبارز را رهبری می‌کرد، خود در خط مقدم و در صحنه درگیری حضور یافته و از نظر مادی و معنوی نیروهای انقلابی را حمایت می‌کرد. در این حماسه خروشان، عده بسیاری از عالمان و مراجع نجف از جمله: سید محمدسعید حبوبی، شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ باقر حیدر، سید ابوالقاسم کاشانی، سید محسن حکیم، شیخ محمدمهدی خالصی و... حضور داشتند.

اخلاق و رفتار

شیخ آقا بزرگ تهرانی که از نزدیک با اخلاق و رفتار عالم مجاهد سید محمدسعید حبوبی آشنایی داشته است، در مورد ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی وی می‌گوید: «او در پارسایی و تقوا از رتبه بالایی برخوردار بود، کمال نفس، مکارم اخلاق، خوشرویی، سعه صدر، نرم خویی، سلامت باطن، پاکی ضمیر، تواضع، بزرگواری و شرافت از صفات این فقیه مجاهد بود. هنگامی ‌که وی به ریاست دینی و ظاهری رسید، در احوال و رفتارش هیچ تفاوتی دیده نمی‌شد و همچنان با کمال نفس و رفتار پسندیده با دیگران عمل می‌کرد. البته این همه مکرمت اخلاقی و صفات پسندیده علامه حبوبی در اثر تربیت در مکتب عرفانی و اخلاقی استاد اعظم و عارف اکبر ملا حسینقلی همدانی بدست آمده بود. او گاهی که با من صحبت می‌کرد از برخی قضایای استادش تعریف می‌کرد و اثر تربیت سریع و تهذیب نفس افراد را در مکتب استادش توضیح می‌داد و او تأثیر نفس، شیوه بیان و توفیق الهی را از جمله عوامل تربیت شاگردان در مکتب آخوند ملا حسینقلی همدانی می‌دانست. مرحوم حبوبی از پارسایان بی نظیری بود که من درک کرده و با آنان همنشین شده‌ام».

الف. حلم و بردباری:

عارف مجاهد سید محمدسعید حبوبی یکی از فقیهان بردبار و صبور بود تا آن جایی که مورد تقدیر و تشویق استاد بزرگ عرفان مرحوم ملا حسینقلی همدانی قرار گرفت. روزی آخوند ملا حسینقلی همدانی در وسط درس چند بار پشت سر هم این جمله را تکرار کرد: آفرین سید محمدسعید! همه حاضران مجلس از شنیدن این سخن تعجب کرده و با بهت و حیرت به یکدیگر نگاه کردند که این چه سخنی است که استاد در وسط درس بدون زمینه بر زبان جاری کرد؟! بعدا که از سید محمدسعید حبوبی سوال کردند که تو در آن روز کجا بودی و چه می‌کردی؟! او پاسخ داد: آن ساعت من در قایق نشسته بودم و از کوفه به کربلا می‌آمدم. در قایق در کنار من مرد عربی خوابیده و سرش را بر شانه من گذاشته بود. او خرخر می‌کرد و آب دهانش به روی من می‌ریخت، ولی من دلم نیامد که او را بیدار کنم و آن وضعیت نفرت‌آور را تا مقصد تحمل کردم و آن مرد عرب را از خواب بیدار ننمودم.

ب. علاقه به شاعران اهل بیت علیهم السلام:

این ادیب توانا علاوه بر این که خود در عرصه شعر و ادب نبوغ سرشار و قدرت فوق‌العاده‌ای داشت، در عین حال به شاعران اهل بیت (علیهم السلام) نیز علاقه وافر داشت. وی از همه بیشتر به صفی الدین حلی (۶۷۷ـ۷۴۹ هـ.ق) از مداحان نامدار اهل بیت (علیهم السلام) عشق می‌ورزید.

ج. عزت نفس:

آیت الله حبوبی با این که به کارهای مهم و ستودنی دست می‌زد؛ اما هیچ‌گاه دست نیاز به سوی بیگانگان دراز نمی‌کرد. خودباوری و اعتماد به نفس از صفت زیبنده و ستودنی این مرد خدا بود. او هنگامی ‌که برای نبرد با عوامل انگلستان رفته بود، از سوی حکومت عثمانی برایش ۵ هزار سکه طلا فرستادند. که آن را در مخارج جهاد بر علیه دشمنان به مصرف رزمندگان اسلام برساند. اما او با کمال عزت و اطمینان، سکه‌های عثمانی را رد کرده و گفت: من به قدر کافی می‌توانم مخارج جنگ و جهاد را تهیه کنم و نیازی به وجوهات اهدایی سلاطین عثمانی ندارم.

د. ایثار و فداکاری:

چنانکه گفته شد، در حادثه خانمان سوز جنگ جهانی اول که نیروهای انگلیسی برخی از مناطق کشور عراق، از جمله شهر بصره را اشغال کرده بودند، از سوی علمای بزرگ بسیج عمومی اعلان شد و سید محمد سعید حبوبی خودش در صف پیشگامان مبارزه با دشمن خارجی قرار گرفت. در پی درخواست آیت اللّه حبوبی، اجتماع بزرگی از رزمندگان مسلح عراقی به وجود آمد و آن عالم مجاهد، شخصاً فرماندهی هزاران مبارز مسلمان را به عهده گرفت. او در این راه از بذل اموال شخصی و خانوادگی اش دریغ نورزید و املاک شخصی خود را به رهن گذاشته وجه حاصل از آن را صرف تجهیز مجاهدان کرد.

وفات

سید محمدسعید حبوبی بعد از عمری تلاش در اعتلای معارف اسلام و تعالیم اهل بیت علیهم السلام در میدان‌های اجتهاد و جهاد، در شب سوم شعبان سال ۱۳۳۳ هـ.ق، در اثر ناراحتی‌های شدیدی که از تسلط دشمنان اسلام بر ممالک اسلامی‌ بر قلبش سایه افکنده بود، هنگام برگشت از خط مقدم جبهه، در مرکز ناصریه عراق دعوت حق را لبیک گفت. پیکر مطهر آن عارف مجاهد به شهر نجف منتقل گردید و در صحن شریف علوی به خاک سپرده شد. علامه شیخ جواد شبیبی نجفی در رحلت وی قصیده‌ای سروده که مطلع آن چنین است:

لواء الدین لفّ فلا جهاد و باب العلم سدّ فلا اجتهاد

پرچم دین در هم پیچیده و جمع شد، دیگر جهاد نیست و باب علم بسته شده، دیگر اجتهادی نیست.

منابع

• گلشن ابرار، جلد ۴، زندگی نامه "سید محمد سعید حبوبی" از عبدالکریم پاک‌نیا.