شیخ علی کاشانی

شیخ على کاشانی (۱۳۷۴-۱۳۴۹ ق) مشهور به «فریدة الاسلام کاشانى» روحانی جوان و از شاگردان آیت الله بروجردى و امام خمینى بود. اطلاعات وسیع از مسائل و موضوعات فقه، اصول و کلام و عرفان، طریقه نقد و بررسى آراء و نظریات فقیهان و اصولیان در مناظره هاى علمى و استدلالى او با مخالفان، دارا بودن کمالات و فضایل معنوى، او را در شمار نوابغى قرار داد که در آغاز جوانى به رتبه عالى و قله رفیع اجتهاد درآورد.

تحصیلات

شیخ على کاشانی فرزند محمدحسین متولد سال ۱۳۴۹ قمرى (برابر با ۱۳۰۹ شمسى) در کاشان بود. در نه سالگى پاى به مکتب گذاشت و خواندن و نوشتن را فراگرفت. در آستانه سیزدهمین بهار زندگى به توصیه پدر و تشویق آیت الله رضوى، براى کسب معارف دینى، عازم اصفهان گردید. در آن جا نیز اساتید گرانمایه دروس حوزوى را تا مرحله سطح، گذراند. آن گاه براى بهره‌وری‌هاى علمى بیشتر و کسب کمالات بیشتر راهى آستان قدس رضوى شد و در مدرسه علمیه نواب ساکن شد.

مدت اقامتش در مشهد چهار سال بود که در این دوره از محضر اساتید بزرگى همچون؛ آیت الله آقا میرزا محمدهاشم قزوینى، آقا سید محمد یزدى و در کوهستان اطراف بهشهر نزد عالم مذهب حضرت آیت الله سید محمد کوهستانى استفاده ها برد.

شیخ على ضمن کسب علم در مدرسه میرزا جعفر که اسم اکنون بخشى از دانشگاه علوم رضوى تبدیل شده است، به تدریس و تعلیم طلاب و مشتاقان علم و در همان دوران جزو چهره هاى سرشناس علمى مردان با تقواى حوزه بشمار آمد. پس از اقامتى کوتاه در مشهد آهنگ هجرت به حوزه علمیه قم کرد. در قم امامت مسجد کیهان را به عهده داشت و در منزل جنب مسجد، با شهید هاشمى نژاد و... بسر برد بعد از آن در یکى از حجره هاى قسمت شرقى مدرسه حجتیه سکنى گزید.

با جدیت تمام در سال‌هاى ۱۳۲۵ شمسی در درس‌هاى خارج فقه و اصول آیت الله بروجردى و خارج اصول امام خمینى شرکت کرد و در کنار آن در مسجد کوچک گذرخان به تدریس دروس سطح عالى و درس خارج خصوصى براى شهید هاشمى‌نژاد پرداخت.

استادان و شاگردان

شیخ على کاشانى، نزد اساتید و بزرگان سه حوزه مهم اصفهان، مشهد و قم، به تحصیل پرداخت. برخى از اساتید او عبارتند از:

• آیت الله آقا سید محمدحسین رضوى کاشانى؛ (۱۲۹۱-۱۳۸۵ ق) او از شاگردان آیات عظام آقا سید محمدکاظم یزدى، آخوند خراسانى و... است. وى صاحب تألیفات متعدد چون اصول المعتبره، بهجة التنزیل و العندبیل و غیره بود. در بقعه چهل تن کاشان دفن شده است.
• آیت الله سید محمد علوى بروجردى معروف به باغ؛ (۱۲۶۲-۱۳۶۲ ق) از شاگردان ملا حبیب الله شریف کاشانى و صاحب تألیفات زیادى چون ریاض المسائل و منظومه‌هایى در نحو، معانى بیان و فقه است و از مراجع دینى کاشان محل دفن او در قبرستان فیض واقع است. او به خاطر نبوغى که در شیخ على دید، لقب «فریدة الاسلام» را به او داد.
• آیت الله آقا میرزا محمدهاشم قزوینى؛ (۱۲۷۰-۱۳۲۹ ق) وى از شاگردان آیات بزرگ کلباسى فشارکى، میرزا مهدى اصفهانى و آخوند خراسانى بود که حدود چهل سال حوزه هاى علمیه خراسان را اداره کرد.
• آیت الله شیخ محمد کوهستانى؛ (۱۳۰۸-۱۳۹۲ ق) عالمى مهذب و زاهد متقى که از شاگردان فاضل اثرآبادى و... بود اجداد آیت الله کوهستانى از کاشان بودند و همین امر سبب ارتباط بیشتر آیت الله کوهستانى و شهید هاشمى‌نژاد گردید.
• آیت الله حسین طباطبایى بروجردى؛ (۱۲۹۲-۱۳۸۰ ق) مرجع و استاد بزرگ حوزه علمیه قم.
• امام خمینى؛ (۱۳۲۰-۱۴۰۹ ق)، مرجع و استاد بزرگ علوم فقه، اصول، فلسفه و اخلاق و بنیانگذار نظام جمهورى اسلامى.

از شاگردان معروف فریدة الاسلام کاشانى که بیشترین بهره هاى علمى و معنوى را در مکتب وى کسب کردند، این افراد هستند:

• شهید والامقام حجت الاسلام والمسلمین سید عبدالکریم هاشمى‌نژاد (۱۳۱۱-۱۳۶۰ ش)
• حجت الاسلام والمسلمین سید حسن ابطحى خراسانى
• سید حبیب الله اهرى گرگانى
• حاج شیخ غلامرضا عرفانیان خراسانى
• حاج شیخ على‌اصغر مسلمى کاشانى
• حاج شیخ حسن شریعتى نیاسرى
• حاج شیخ محمد امامى کاشانى
• حاج شیخ یحیى انصارى شیرازى
• دکتر غلامحسین ابراهیمى دینانى

تألیفات

فریدة الاسلام کاشانى رساله و کتاب‌هاى زیر را به صورت چاپ شده یا خطى نام برده اند:

• ۱- منظومه مجمع الفرائد. شامل ۲۵۲ بیت در قواعد نحو که در مشهد به چاپ رسیده است.

• ۲- مجمع الفرائد در علم اصول دو جلد چاپ شده در قم، سال ۱۳۶۸.

• ۳- رساله اى در لباس مشکوک (تقریرات درس فقه آیت الله بروجردى) خطى.

• ۴- تعلیقه بر فرائدالاصول شیخ انصارى (از اول بحث برائت تا باب استصحاب).

• ۵- منظومه اى در علم اصول.

• ۶- منظومه اى در علم کلام.

• ۷- رساله و جزواتى در مبحث فقه و اصول.

ویژگی‌های علمی و اخلاقی

شیخ على، شانزده سال زندگى طلبگى را با پشتکار تمام در کسب علوم و فضائل و در نهایت سادگى و بى‌آلایشى سپرى کرد. او نسبت به دنیا و امور دنیوى بى‌توجه بود، در ارتباط با خالق و اولیاى الهى آن‌چنان عاشق بود که سر از پا نمى شناخت. او عاشق عبادت، تهجد و سجده هاى طولانى، ناله و زمزمه هاى شبانه بود. لباس‌هایش ساده و معمولى بود. براى خود خانه نخرید و زن اختیار نکرد. در مباحثات و مناظرات علمى با جرأت و در دریافت مطالب و سرعت انتقال قوى و پراستعداد بود.

در رابطه با حالات معنوى و ملکوتى شیخ به نقل گفته هاى تنى چند از شاگردان و بستگان آن مرحوم مى پردازیم. فاضل گرانمایه حوزه علمیه قم آقاى حاج شیخ حسن شریعتى مى گفت: ... در یکی از شب‌ها پس از آن که نماز مغرب و نماز عشاء را در مدرسه فیضیه خواندم به حال خود بودم که به فکرم آمد که چه خوب است امشب سرى به قبرستان نو بزنم و با اهل قبور انسى پیدا کنم. به تنهایى راهى قبرستان نو شدم. چون پاسى از شب مى گذشت و آن طرفها برق نبود مسیر خلوت و تاریک قبرستان ترسناک بود. با حالت ترس و وحشت وارد قبرستان شدم با تلقیناتى که به خود مى کردم قدم به جلو مى گذاشتم تا این که به وسط قبرستان رسیدم در آن حال زمزمه اى را شنیدم ترس، بیشتر مرا فراگرفت، در عین حال با همان تلقینات اذکار دنبال صدا رفتم. با دقت بیشترى گوش دادم: یارب، یا رب، یا قدس یا سبحان و صدا را تشخیص دادم جلوتر رفتم، شیخ على فرید را دیدم که در کنار چراغ کم‌نورى سر بر زمین نهاده و ذکر مى گوید. من او را مى دیدم ولى او مرا نمى دید در آن وقت حالتى غیرعادى به من دست داد، مدتى توقف کردم و آن چه از اذکار و ادعیه و استغفار بلد بودم خواندم و او نیز به حال خود مشغول بود او را رها کردم و به سوى منزل بازگشتم. اخلاص، نمازهاى با حال و سجده هاى طولانى آن مرد عارف انسان را منقلب مى کرد.

حجة الاسلام والمسلمین آقاى حاج شیخ على‌اصغر مسلمى کاشانى نیز مى گفت: استاد بزرگوارم مرحوم آقا شیخ على فریدة الاسلام کاشانى داراى صفات نیک و کمالات بى‌نظیرى بود. بانشاط نماز مى خواند به نافله شب، سجده هاى طولانى، خواندن زیارت آل یاسین مداومت داشت. او از کسانى بود که پیامبران و اولیاء الهى به خصوص چهارده معصوم علیهم السلام را در عالم رؤیا مى دید و مکرر در بیدارى به حضور حضرت ولى عصر عجل الله تعالی فرجه شرفیاب مى شد و با آن حضرت مکالمه مى نمود.

اگر به درد یا مرضى دچار مى شد از ائمه معصومین کسب تکلیف مى کرد. زمانی که استادم در مشهد مقدس بود، مجلس بحثى با آقا سید یونس اردبیلى داشت که در آن مجلس، عده زیادى از اهل علم حاضر بودند، و مباحثه بین آن دو ساعت‌ها طول مى کشید. پس از آن آقا سید یونس از شیخ سؤال کرد این علم را در سن جوانى چگونه یافته اى؟ او در جواب مى گفت: غالب این علوم را از کسى نیاموخته ام و نزد استادى شاگردى نکرده ام بلکه آن چه یافته ام از توسلاتى است که به حضرت ثامن الحجج علیه السلام داشته ام.

استاد در هنگام بحث با دیگران حالتى غیرعادى داشت و با کسانى که ادعاى فضل و استنباط فعلى مى کردند به مباحثه مى پرداخت و آنان را مجاب مى کرد و اگر طرف مقابل از سران فرقه هاى چون بهائیت، تصوف، شیخیه و... بود به شدت او را محکوم و مغلوب مى ساخت. حدود دو ماه قبل از وفاتش از او شنیدم که مى گفت: من دو آرزو دارم، یکى آن که با علویه اصفهانیه (بانو امین) بحث علمى داشته باشم و دیگر آن که به نجف بروم و اگر کسى را در علوم از خود مطلع تر و قوى تر مى یافتم، از او بهره ببرم.

حجة الاسلام والمسلمین حاج شیخ غلامرضا عرفانیان درباره تلاوت قرآن او مى گفت: زمانى که شیخ على کاشانى در مشهد بود در مدرسه نواب حجره داشت و در مدرسه میرزا جعفر تدریس مى کرد من نزد او مقدارى علم نحو و منطق را خواندم. او در ادبیات، فقه و اصول نابغه و در عبادات و ریاضت شرعى در اوج بود. بعضى شب‌ها نزد او مى ماندم. هنگام سحر که برمى خواستیم آیات آخر سوره حشر را مى خواندم و او گوش مى داد، گاه لرزه بر اندامش مى افتاد و مى فرمود: آیات را تکرار کن و من تکرار مى کردم... عالم خوشى داشتیم.

شهید هاشمى‌نژاد نیز درباره استاد و مرادش چنین مى گوید: ... او بدون شک از اولیاء خدا بوده، جز خداى بزرگ همه چیز در نظرش کوچک بود. من زمانى طولانى در خدمتش بودم، هیچگاه از او لغزش و خطایى ندیدم. خدا را گواه و شاهد مى گیرم که آن چه مى گویم راست است و... او در همه حال به یاد خدا و گوش به فرمان خدا و مخالف هواى نفس بود. وى علم و حلم را به هم آمیخته و گفتار را با کردار توأم ساخته بود. از خصایص بسیار پسندیده او شدت دوستى با اهل بیت عصمت و طهارت و شدت عداوت با دشمنان آنان بود.

شیخ على در مراحل و مدارج علمى به قله بلند و استنباط و اجتهاد نائل آمد. گواه بر این مطلب اعتراف جمعى از رجال علمى حوزه به آثار مکتوب و مباحثات علمى و دقیق اوست که من آن را در بعضى اجازات اجتهادى او دیدم که لازم به ذکر آن ها نیست. او بدون شک از شهدا و صالحین بود؛ چرا که وقتى امام زمان عجل الله تعالی فرجه شریف را در خواب مى بیند و شیخ به او سلام مى کند، امام عجل الله تعالی فرجه در جوابش خطاب به او مى فرماید: و علیک السلام یا شیخ الشهداء.

حجة الاسلام والمسلمین حاج آقا سید جواد میرعظیمى که نه سال با او آشنا بود از استعداد سرشارش سخن مى گوید: من مدت نه سال با شیخ على کاشانى حشر و نشر داشتم. سه سال در مشهد و شش سال در قم، کتاب قوانین تا کفایه را با هم خواندیم. از امتیازات او این که چندان نیازى به مطالعه نداشت در اثر استعداد فوق‌العاده اى که داشت. آن چه را که استاد مى گفت بلا فاصله مى آموخت و نقد مى کرد. الحق والانصاف این مرد عالم، عابد و زاهد و عارف به تمام معنى بود، زیاد از او مى شنیدم که مى فرمود، مى خواهم شهید بشوم.

وفات

سرانجام این عالم پارسا در مسافرتى که محرم سال ۱۳۷۴ قمری به رودسر کرده بود، در شب ۱۴ آن ماه پس از اداى فریضه مغرب و عشاء در منزل یکى از آشنایان دچار سکته قلبى گردید و نداى ارجعى را لبیک گفت. جنازه آن مرحوم را به قم آورده اند و پس از تشییع در قسمت جنوبى قبرستان نو به خاک سپردند. به دستور آیت الله نجفى مرعشى بر روى سنگ قبرش عبارات ذیل حک شده بود:

«الناس موتى و اهل العلم احیاء. مضجع العالم التقى والفاضل الکامل النقى الشیخ على المدعو به فریدة الاسلام الکاشانى المجاز من العلماء والحجج فقها و روایة و لامجاب عن ولى العصر عجل الله تعالی فرجه شریف فى المنام و (علیک السلام یا شیخ الشهید) وله تصانیف فى الاصول والکلام والنحو و فى بعض الفروعات الفقهیة و توفى بسکتة القلب شابا فى لیلة الرابعة عشر من شهر محرم الحرام ۱۳۷۴».

منابع

• ستارگان حرم، جلد ۱، نویسنده: حبیب الله سلمانى آرانى.