شیخ علی اکبر نهاوندی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ حاج شیخ علی اكبر نهاوندی را به شیخ علی اکبر نهاوندی منتقل کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | حاج شیخ علی اكبر نهاوندی از علما و فقهای بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری | + | '''آیت الله حاج شیخ علی اكبر نهاوندی''' (1369-1278 ق) از علما و فقهای بزرگ [[شیعه]] در قرن چهاردهم هجری است. وی مهارت ویژه‌ای در [[علوم حدیث|علم حدیث]] و مقدمات آن مانند [[علم رجال]] و [[درایه]] داشت. آیت‌الله نهاوندی بیشتر عمرش را به نگارش کتاب سپری نمود و در طول عمر بابرکت خود، حدود ۳۰ کتاب در زمینه [[علوم اسلامی]] تألیف نمود که از آن بین می توان به کتاب «[[العبقری الحسان فی احوال مولانا صاحب الزمان|العبقری الحسان]]» اشاره کرد. |
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
| سطر ۱۲: | سطر ۱۲: | ||
|آثار = البنیان الرفیع (اخلاق ربیعی)، جنّتان مدهامّتان،... | |آثار = البنیان الرفیع (اخلاق ربیعی)، جنّتان مدهامّتان،... | ||
}} | }} | ||
| − | == | + | ==تحصیلات و استادان== |
| + | شیخ علی اكبر نهاوندی متولد سال 1278 هـ.ق در نهاوند بود. او در نوجوانی وارد [[حوزه علميه|حوزه علمیه]] نهاوند شد و دروس مقدماتی را نزد شیخ جعفر بروجردی و حاج ملا محمد سره‌بندی آموخت، سپس به بروجرد هجرت نمود و دروس سطح را نزد شیخ آقا حسین شیخ الاسلام، آقا ابراهیم بن مولی حسن تویسركانی، سید ابوطالب و دیگران فراگرفت. | ||
| − | آیت الله حاج شیخ | + | آیت الله نهاوندی برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه [[مشهد]] مقدس راه یافت و در درس شیخ عبدالرحیم بروجردی، آقا میرزا سید علی حائری یزدی و حاج شیخ محمدتقی بجنوردی مشهدی شركت كرد. وی مدتی نیز برای كسب دانش در [[اصفهان]] بسر برد، سپس به حوزه علمیه [[تهران]] رفت و در مجلس درس حاج میرزا حسن آشتیانی، [[شيخ عبدالرحيم نهاوندی|میرزا عبدالرحیم نهاوندی]] و میرزا محمد اندرمانی حضور یافت. |
| − | + | او در حوزه علمیه تهران، [[فلسفه]] و علوم معقول را نزد میرزا محمدرضا قمشه‌ای، [[میرزا ابوالحسن جلوه]] و حیدرخان نهاوندی آموخت. | |
| − | |||
| − | + | سپس به [[عتبات عالیات]] هجرت نمود و در [[سامرا]]، در درس [[میرزا محمدحسن شیرازی]] شركت كرد. او در سال 1308 هـ.ق به حوزه علمیه [[نجف]] عزیمت كرد و در درس [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدكاظم طباطبایی یزدی]]، [[آخوند خراسانی]]، شیخ محمد طه نجف، [[میرزا حبیب الله رشتی]]، [[شیخ الشریعه اصفهانی]]، شیخ محمدحسن مامقانی، مولی لطف الله مازندرانی، [[محدث نوری|حاجی نوری]] (صاحب [[مستدرک الوسائل (کتاب)|مستدرك]])، [[سید مرتضی کشمیری|سید مرتضی كشمیری]]، آیت الله شیخ ملا علی نهاوندی (معروف به مؤسس نهاوندی)، سید ابوالقاسم اشكوری (نویسنده كتاب جواهر العقول) و حاج میرزا حسین خلیلی تهرانی شركت كرد<ref> ریحانه الادب، ج 6، ص 269 ـ 270.</ref> که برخی از آنها مشایخ روایی آیت الله نهاوندی بودند. | |
| − | او در | + | == مقام علمی و شاگردان == |
| + | آیت الله العظمی [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی]] در مورد آیت الله نهاوندی چنین فرموده است: او مهارت ویژه‌ای در علم [[حدیث]] و مقدمات آن مانند [[علم رجال]] و علم درایه داشت. وی فقیهی اصولی و متكلمی مفسر بود. ایشان هم‌درس پدرم، علامه آیت الله سید شمس الدین محمود حسینی مرعشی نجفی (متوفی: 1338 هـ.ق) بود، و در درس بسیاری از بزرگان شركت می‌كرد.<ref> المسلسلات فی الاجازات، ص 376 ـ 377.</ref> | ||
| − | + | از جمله راویان شیخ علی اكبر نهاوندی که از ایشان [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل حدیث داشتند عبارتند از: | |
| − | + | #[[سید شهاب الدین مرعشی نجفی]] (1276 ـ 1369 ش) | |
| + | #شیخ محمد شریف رازی (1364 ه.ش) نویسنده كتاب «گنجینه دانشمندان» | ||
| + | #شیخ محمدعلی اردوبادی | ||
| + | #[[سید علی نقی فیض الاسلام]] (مترجم [[نهج البلاغه]]) | ||
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| − | او در سال | + | #البنیان الرفیع (اخلاق ربیعی): این كتاب در قطع وزیری و در یك مجلد به صورت چاپ سنگی و در 324 صفحه به چاپ رسیده است. تاریخ شروع نگارش این كتاب سال 1337 هـ.ق و تاریخ اتمام آن سال 1341 هـ.ق است. این كتاب در شرح احوال ربیع بن خثیم معروف به [[خواجه ربیع]] است و متشكل از یك مقدمه و هشت باب و یك خاتمه به این شرح است: |
| + | ##باب اول: در رد اشكالاتی است كه به خواجه ربیع وارده شده است. | ||
| + | ##باب دوم: در بیان قرائنی است كه دلالت بر خوبی وی دارد. | ||
| + | ##باب سوم: در بیان عبارات علمای [[علم رجال]] در مورد خواجه ربیع است. | ||
| + | ##باب چهارم: سخنانی از خواجه ربیع آورده شده است كه همگی دلالت بر نیكویی وی دارد. | ||
| + | ##باب پنجم: حكایاتی از او كه دلالت بر ممدوح بودن وی است، آمده. | ||
| + | ##باب ششم: صفات نیكوی او آورده شده است. | ||
| + | ##باب هفتم: متضمن حالات زهاد ثمانیه (هشت زاهد بزرگ) است كه خواجه ربیع یكی از آن‌هاست. | ||
| + | ##باب هشتم: كیفیت بنای مقبره خواجه ربیع و در خاتمه نیز آداب [[زیارت]] قبور مؤمن و صالحان آمده است. | ||
| + | #جنّهُ العالیه و جعبهُ الغالیه: نگارش این كتاب در سه جزء و در سال 1341 هـ.ق به اتمام رسید و هر سه جزء در یك مجلد به قطع رحلی و چاپ سنگی به چاپ رسید. این كتاب كشكولی است كه مطالب مختلف در آن شماره گذاری شده و هر جزء آن مشتمل بر 333 مطلب از مطالب مختلف كه شامل: حكایات، مواعظ، تفاسیر غریبه، تأویلات عجیب، نصایح، منامات، معالجات و مناظرات و... است. | ||
| + | #جنّتان مدهامّتان: این كتاب در قطع رحلی و در دو جزء به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. جزء اول (الجنه الاولی) 209 صفحه و جزء دوم (الجنّه الثانیه) 206 صفحه است. جزء اول مشتمل بر 504 جوهره و جزء دوم مشتمل بر541 جوهره است. هر جوهره از این كتاب در مورد مسائل مختلفی از [[عقاید]] و [[اخلاق]] و [[عرفان]] و... است. | ||
| + | #راحة الرّوح یا كشتی نجات: این كتاب شرحی است بر [[حدیث]] شریف [[حدیث سفینه|سفینه]] كه در كتاب‌های [[شیعه]] و [[اهل سنت]] آمده است كه [[پیامبر اسلام|پیامبر اكرم]] صلی الله علیه و آله فرمود: «مثل أهل بیتی كمثل سفینه نوحٍ من ركبها نجی و من تخلّف عنها غرق»؛ [[اهل البیت|اهل بیت]] من به مثابه كشتی نوح‌اند كه هر كس بر آن سوار شد، نجات یافت و هر كه از آن واماند، غرق گردید. این كتاب به قطع وزیری و در 512 صفحه توسط كتاب فروشی جعفری، [[مشهد]] به چاپ رسید. نگارش كتاب در سال 1341 هـ.ق به پایان رسید. | ||
| + | #خزینة الجواهر فی زینة المنابر: این كتاب در سه بخش؛ [[اصول دین]]، [[فروع دین]] و اخلاق، نگارش یافته و در هر بخش، آیات، روایات، مواعظ و حكایات مربوط به آن بخش به ترتیب آورده شده است. این كتاب مشتمل بر شرح و تفسیر 40 آیه و 77 روایت و 80 موعظه و 200 حكایت است. نگارش این كتاب در سال 1336 هـ.ق به پایان رسید و به قطع وزیری و در 722 صفحه، از طرف انتشارات كتابفروشی اسلامیه به زیور طبع آراسته گردیده است. | ||
| + | #گلزار اكبری و لاله زار منبری: این كتاب در 114 فصل ـ به عدد سوره‌های [[قرآن]] ـ تنظیم شده و هر فصل آن به «گلشن» نامگذاری گردیده است. در واقع، این كتاب كشكولی است از مطالب مختلف، با این تفاوت كه مطالب آن بر اساس موضوع هر گلشن و فصل، دسته بندی و مطالب هم سنخ در یك گلشن و پشت سر هم آورده شده است؛ برخلاف كشكول‌های رایج كه مطالب پراكنده در آن پشت سرهم و بدون باب بندی آمده است. این كتاب در سال 1344 هـ.ق نوشته شد و در چاپخانه حاج محمدعلی علمی به قطع وزیری و در 667 صفحه چاپ شده است. | ||
| + | #انوار المواهب: این كتاب در قطع رحلی و به صورت چاپ سنگی، در چهار جزء است كه در یك مجلد به چاپ رسیده است. موضوع آن، [[مناقب]] و فضائل [[عصمت|معصومین]] علیهم السلام است. جزء اول آن در فضائل و مناقب پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و جزء دوم در فضائل [[حضرت فاطمه]] سلام الله علیها و جزء سوم در مناقب [[امیرالمومنین]] علیه السلام و جزء چهارم در مناقب و فضائل امام دوم تا امام یازدهم علیهم السلام است. تاریخ شروع این تألیف سال 1334 هـ.ق و تاریخ اتمام آن سال 1340 هـ.ق است. مجموع صفحات این كتاب 569 صفحه است. | ||
| + | #[[العبقری الحسان فی احوال مولانا صاحب الزمان]]: این مجموع در قطع رحلی به صورت چاپ سنگی و در دو مجلد به چاپ رسیده و در شرح احوال [[امام زمان عجل الله فرجه الشریف|حضرت ولی عصر]] عجل الله تعالی فرجه شریف است. این كتاب به گفته مؤلف به منزله جلد دوم كتاب انوار المواهب است. این كتاب در پنج قسمت نگارش یافته و هر قسمت آن به «بساط» نامگذاری شده است. | ||
| + | #جواهر الكلمات (جواهر الزواهر فی شوارد النوادر): این كتاب در قطع رحلی و در دو جزء و به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. | ||
| + | #وسیلة النجات و عناوین الجمعات فی شرح دعاء السمات: این اثر شرحی است بر [[دعای سمات]] و دارای مقدمه‌ای است در مورد [[دعا]] و اهمیت آن. نگارش این كتاب در سال 1331 هـ.ق به پایان رسید. این كتاب در 320 صفحه وزیری از طرف انتشارات نهاوندی به چاپ شده است. | ||
| + | #انهار النوائب فی اسرار المصائب | ||
| + | #حاشیه فرائد الاصول علی المبحث البراءه | ||
| + | #رساله الحقیقه والمجاز | ||
| + | #وسائل العبید الی مراحل التوحید | ||
| + | #رشحه الندی فی مسأله البداء | ||
| + | #صلاة المسافر (تقریر درس شیخ محمد طه نجف) | ||
| + | #طور سینا در شرح [[حدیث کساء|حدیث كساء]] | ||
| + | #الفتح المبین فی ترجمه الشیخ علی الحزین | ||
| + | #الفوائد الكوفیه فی ردّ الصوفیه | ||
| + | #كشف التطیه عن وجوه التسمیه | ||
| + | #لمعات الانوار فی حلّ مشكلات الآیات والاخبار | ||
| + | #مفرح القلوب و مفرّج الكروب | ||
| + | #المواریث (تقریر درس [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدكاظم طباطبایی یزدی]]) | ||
| + | #النفخات العنبریّه فی البیانات المنبریّه | ||
| + | #الید البیضاء فی مناقب الامیر و الزهرا علیهماالسلام | ||
| + | #الیاقوت الاحمر فی من رأی الحجه المنتظر عجل الله تعالی فرجه الشریف | ||
| + | #سبع المثانی، در مناقب حسن اول تا حسن الثانی (پیشوایان دهگانه) | ||
| + | #العسل المصفی فی نكت اخبار مناقب المصطفی | ||
| + | #الكواكب الدّری فی نكت اخبار مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام.<ref> معجم مؤلفی الشیعه، ص 422 و 423.</ref> | ||
| − | + | حاج شیخ علی اكبر نهاوندی علاقه فراوانی نیز به [[شعر]] و قطعات ادبی و جملات و عبارات موزون اعم از [[ادبیات عرب]] و فارسی داشته است. این علاقه از ذكر و نقل اشعار فراوان و كلمات حكمت آموز در كتاب‌های متعدد ایشان، به وضوح مشاهده می‌شود. او همواره در مقالات خویش، سعی در ارائه معانی بلند در قالب نثری مسجع و موزون داشت و از قلمی شیوا و روان برخوردار بود. | |
| − | + | ==حکایات و خاطرات== | |
| − | + | محضر بابرکت آیت الله نهاوندی همواره محفل الفت و رفع تشتت‌ها بود. یکی از [[یهود|کلیمیان]] نهاوند نقل کرده است که: «چندین سال پیش عده‌ای از متعصبین ناآگاه قصد بر هم زدن یکی از مراسم مذهبی ما را داشتند، وقتی این حمله در حال شکل‌گیری بود، چاره‌ای جز این ندیدیم که جریان را به اطلاع مرحوم شیخ علی‌اکبر نهاوندی برسانیم. ایشان پس از اطلاع، سراسیمه خود را به محل رساندند و بعد از دعوت همگان به آرامش، سخنرانی غرائی درباره مقام [[حضرت موسی]] علیه السلام و نحوه برخورد با اقلیت‌ها و این كه [[یهود|یهودیان]] این مراسم را به استناد كدام یك از آیات [[تورات]] بجای می‌آورند، ایراد نمود. كلیمیان چنان تحت تأثیر كلمات و وسعت اطلاعات او قرار گرفتند، كه اشك از دیدگانشان جاری شد. برخی از آنان گفتند: گوئیا موسی علیه السلام زنده گشته و احكاممان را به ما تعلیم می‌دهد. آن عده از مسلمانان نیز از كار خود پشیمان شدند و متفرق گشتند».<ref>افلاکیان خاک‌نشین، ص۱۰۹؛ مجلة حوزه، شماره۴۳ـ۴۴، یادنامه سى‌امین سالگرد درگذشت آیت‌الله العظمى بروجردى.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
| − | ایشان پس از اطلاع، سراسیمه خود را به محل | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | ایشان در احترام به علما و مراجع بزرگوار به ویژه [[سادات]] بسیار اهتمام داشت. در سفر دوم که [[آیت الله بروجردی|آیت الله بروجردی]] به [[مشهد]] مقدس مشرف شد، مرحوم حاج شیخ علی‌اکبر نهاوندی از ایشان خواست که به جای وی [[نماز جماعت]] بخواند. آیت الله بروجردی بعد از تأملاتی پذیرفت. پس از آن، در یکی از سفرهای آیت‌الله نهاوندی به [[نجف]] اشرف، آیت‌الله [[سید ابوالحسن اصفهانی]] از ایشان خواست که به جای وی [[نماز]] بخواند. شیخ علی‌اکبر نهاوندی می‌فرمود: بعد از [[نماز مغرب]] در نافله دوم آن، صدایی شنیدم که فرمود: «عظّمتَ وَلدی فعظّمتُکَ» (فرزندم را بزرگ داشتی، من نیز تو را بزرگ داشتم). | ||
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | + | مرحوم آیت‌الله نهاوندی سرانجام در روز سه شنبه نوزدهم [[ربیع الثانی]] سال 1369 هـ.ق در 91 سالگی چشم از جهان فروبست. پیكر پاك ایشان در «دارالسعاده»، در جوار مرقد مطهر [[امام رضا]] علیه السلام نزدیك قبر [[شیخ مرتضی آشتیانی]]، طرف پایین پای مبارك [[امام رضا علیه السلام|حضرت رضا]] علیه السلام در صحن جدید، متصل به درب حرم مطهر به خاك سپرده شد. | |
| − | |||
| − | پیكر پاك ایشان در «دارالسعاده»، در جوار مرقد مطهر [[امام رضا]] علیه السلام نزدیك قبر شیخ مرتضی | ||
| − | آقای مروّج كه از سرایندگان ماده تاریخ در | + | آقای مروّج كه از سرایندگان ماده تاریخ در مشهد بود، در تاریخ رحلت ایشان سروده است: {{بیت|آمده اندوه و سرافكند و پی تاریخ گفت |شد نهاوندی مقیم اندر درِ سلطان توس}} |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| − | <references/> | + | <references /> |
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * تلخيص از مجموعه گلشن | + | *تلخيص از مجموعه [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد3، زندگینامه "حاج شیخ علی اكبر نهاوندی" از علي مصباح. |
| − | * علیرضا نوروزی، آیت الله حاج شیخ علی اکبر نهاوندی،[http://shiaha.com/1390/12/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C/ پایگاه فرهنگی مذهبی شیعه ها]، بازیابی: 20 اردیبهشت 1393. | + | *علیرضا نوروزی، آیت الله حاج شیخ علی اکبر نهاوندی، [http://shiaha.com/1390/12/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%DB%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87-%D8%A2%DB%8C%D8%AA-%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87-%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1-%D9%86%D9%87%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C/ پایگاه فرهنگی مذهبی شیعه ها]، بازیابی: 20 اردیبهشت 1393. |
[[رده:علمای قرن چهاردهم]] | [[رده:علمای قرن چهاردهم]] | ||
نسخهٔ ۴ اوت ۲۰۲۰، ساعت ۱۱:۲۱
آیت الله حاج شیخ علی اكبر نهاوندی (1369-1278 ق) از علما و فقهای بزرگ شیعه در قرن چهاردهم هجری است. وی مهارت ویژه‌ای در علم حدیث و مقدمات آن مانند علم رجال و درایه داشت. آیت‌الله نهاوندی بیشتر عمرش را به نگارش کتاب سپری نمود و در طول عمر بابرکت خود، حدود ۳۰ کتاب در زمینه علوم اسلامی تألیف نمود که از آن بین می توان به کتاب «العبقری الحسان» اشاره کرد.
 | |
| نام کامل | علی اكبر نهاوندی |
| زادروز | 1278 قمری |
| زادگاه | نهاوند |
| وفات | 19 ربیع الثانی 1369 قمری |
| مدفن | «دارالسعاده»، در جوار مرقد مطهر امام رضا علیه السلام نزدیك قبر شیخ مرتضی آشتیانی |
|
| |
| اساتید |
میرزا حبیب الله رشتی، سید ابوالقاسم اشكوری، آخوند خراسانی،.. |
|
| |
| آثار |
البنیان الرفیع (اخلاق ربیعی)، جنّتان مدهامّتان،... |
محتویات
تحصیلات و استادان
شیخ علی اكبر نهاوندی متولد سال 1278 هـ.ق در نهاوند بود. او در نوجوانی وارد حوزه علمیه نهاوند شد و دروس مقدماتی را نزد شیخ جعفر بروجردی و حاج ملا محمد سره‌بندی آموخت، سپس به بروجرد هجرت نمود و دروس سطح را نزد شیخ آقا حسین شیخ الاسلام، آقا ابراهیم بن مولی حسن تویسركانی، سید ابوطالب و دیگران فراگرفت.
آیت الله نهاوندی برای ادامه تحصیل به حوزه علمیه مشهد مقدس راه یافت و در درس شیخ عبدالرحیم بروجردی، آقا میرزا سید علی حائری یزدی و حاج شیخ محمدتقی بجنوردی مشهدی شركت كرد. وی مدتی نیز برای كسب دانش در اصفهان بسر برد، سپس به حوزه علمیه تهران رفت و در مجلس درس حاج میرزا حسن آشتیانی، میرزا عبدالرحیم نهاوندی و میرزا محمد اندرمانی حضور یافت.
او در حوزه علمیه تهران، فلسفه و علوم معقول را نزد میرزا محمدرضا قمشه‌ای، میرزا ابوالحسن جلوه و حیدرخان نهاوندی آموخت.
سپس به عتبات عالیات هجرت نمود و در سامرا، در درس میرزا محمدحسن شیرازی شركت كرد. او در سال 1308 هـ.ق به حوزه علمیه نجف عزیمت كرد و در درس سید محمدكاظم طباطبایی یزدی، آخوند خراسانی، شیخ محمد طه نجف، میرزا حبیب الله رشتی، شیخ الشریعه اصفهانی، شیخ محمدحسن مامقانی، مولی لطف الله مازندرانی، حاجی نوری (صاحب مستدرك)، سید مرتضی كشمیری، آیت الله شیخ ملا علی نهاوندی (معروف به مؤسس نهاوندی)، سید ابوالقاسم اشكوری (نویسنده كتاب جواهر العقول) و حاج میرزا حسین خلیلی تهرانی شركت كرد[۱] که برخی از آنها مشایخ روایی آیت الله نهاوندی بودند.
مقام علمی و شاگردان
آیت الله العظمی مرعشی نجفی در مورد آیت الله نهاوندی چنین فرموده است: او مهارت ویژه‌ای در علم حدیث و مقدمات آن مانند علم رجال و علم درایه داشت. وی فقیهی اصولی و متكلمی مفسر بود. ایشان هم‌درس پدرم، علامه آیت الله سید شمس الدین محمود حسینی مرعشی نجفی (متوفی: 1338 هـ.ق) بود، و در درس بسیاری از بزرگان شركت می‌كرد.[۲]
از جمله راویان شیخ علی اكبر نهاوندی که از ایشان اجازه نقل حدیث داشتند عبارتند از:
- سید شهاب الدین مرعشی نجفی (1276 ـ 1369 ش)
- شیخ محمد شریف رازی (1364 ه.ش) نویسنده كتاب «گنجینه دانشمندان»
- شیخ محمدعلی اردوبادی
- سید علی نقی فیض الاسلام (مترجم نهج البلاغه)
آثار و تألیفات
- البنیان الرفیع (اخلاق ربیعی): این كتاب در قطع وزیری و در یك مجلد به صورت چاپ سنگی و در 324 صفحه به چاپ رسیده است. تاریخ شروع نگارش این كتاب سال 1337 هـ.ق و تاریخ اتمام آن سال 1341 هـ.ق است. این كتاب در شرح احوال ربیع بن خثیم معروف به خواجه ربیع است و متشكل از یك مقدمه و هشت باب و یك خاتمه به این شرح است:
- باب اول: در رد اشكالاتی است كه به خواجه ربیع وارده شده است.
- باب دوم: در بیان قرائنی است كه دلالت بر خوبی وی دارد.
- باب سوم: در بیان عبارات علمای علم رجال در مورد خواجه ربیع است.
- باب چهارم: سخنانی از خواجه ربیع آورده شده است كه همگی دلالت بر نیكویی وی دارد.
- باب پنجم: حكایاتی از او كه دلالت بر ممدوح بودن وی است، آمده.
- باب ششم: صفات نیكوی او آورده شده است.
- باب هفتم: متضمن حالات زهاد ثمانیه (هشت زاهد بزرگ) است كه خواجه ربیع یكی از آن‌هاست.
- باب هشتم: كیفیت بنای مقبره خواجه ربیع و در خاتمه نیز آداب زیارت قبور مؤمن و صالحان آمده است.
- جنّهُ العالیه و جعبهُ الغالیه: نگارش این كتاب در سه جزء و در سال 1341 هـ.ق به اتمام رسید و هر سه جزء در یك مجلد به قطع رحلی و چاپ سنگی به چاپ رسید. این كتاب كشكولی است كه مطالب مختلف در آن شماره گذاری شده و هر جزء آن مشتمل بر 333 مطلب از مطالب مختلف كه شامل: حكایات، مواعظ، تفاسیر غریبه، تأویلات عجیب، نصایح، منامات، معالجات و مناظرات و... است.
- جنّتان مدهامّتان: این كتاب در قطع رحلی و در دو جزء به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است. جزء اول (الجنه الاولی) 209 صفحه و جزء دوم (الجنّه الثانیه) 206 صفحه است. جزء اول مشتمل بر 504 جوهره و جزء دوم مشتمل بر541 جوهره است. هر جوهره از این كتاب در مورد مسائل مختلفی از عقاید و اخلاق و عرفان و... است.
- راحة الرّوح یا كشتی نجات: این كتاب شرحی است بر حدیث شریف سفینه كه در كتاب‌های شیعه و اهل سنت آمده است كه پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله فرمود: «مثل أهل بیتی كمثل سفینه نوحٍ من ركبها نجی و من تخلّف عنها غرق»؛ اهل بیت من به مثابه كشتی نوح‌اند كه هر كس بر آن سوار شد، نجات یافت و هر كه از آن واماند، غرق گردید. این كتاب به قطع وزیری و در 512 صفحه توسط كتاب فروشی جعفری، مشهد به چاپ رسید. نگارش كتاب در سال 1341 هـ.ق به پایان رسید.
- خزینة الجواهر فی زینة المنابر: این كتاب در سه بخش؛ اصول دین، فروع دین و اخلاق، نگارش یافته و در هر بخش، آیات، روایات، مواعظ و حكایات مربوط به آن بخش به ترتیب آورده شده است. این كتاب مشتمل بر شرح و تفسیر 40 آیه و 77 روایت و 80 موعظه و 200 حكایت است. نگارش این كتاب در سال 1336 هـ.ق به پایان رسید و به قطع وزیری و در 722 صفحه، از طرف انتشارات كتابفروشی اسلامیه به زیور طبع آراسته گردیده است.
- گلزار اكبری و لاله زار منبری: این كتاب در 114 فصل ـ به عدد سوره‌های قرآن ـ تنظیم شده و هر فصل آن به «گلشن» نامگذاری گردیده است. در واقع، این كتاب كشكولی است از مطالب مختلف، با این تفاوت كه مطالب آن بر اساس موضوع هر گلشن و فصل، دسته بندی و مطالب هم سنخ در یك گلشن و پشت سر هم آورده شده است؛ برخلاف كشكول‌های رایج كه مطالب پراكنده در آن پشت سرهم و بدون باب بندی آمده است. این كتاب در سال 1344 هـ.ق نوشته شد و در چاپخانه حاج محمدعلی علمی به قطع وزیری و در 667 صفحه چاپ شده است.
- انوار المواهب: این كتاب در قطع رحلی و به صورت چاپ سنگی، در چهار جزء است كه در یك مجلد به چاپ رسیده است. موضوع آن، مناقب و فضائل معصومین علیهم السلام است. جزء اول آن در فضائل و مناقب پیامبر اكرم صلی الله علیه و آله و جزء دوم در فضائل حضرت فاطمه سلام الله علیها و جزء سوم در مناقب امیرالمومنین علیه السلام و جزء چهارم در مناقب و فضائل امام دوم تا امام یازدهم علیهم السلام است. تاریخ شروع این تألیف سال 1334 هـ.ق و تاریخ اتمام آن سال 1340 هـ.ق است. مجموع صفحات این كتاب 569 صفحه است.
- العبقری الحسان فی احوال مولانا صاحب الزمان: این مجموع در قطع رحلی به صورت چاپ سنگی و در دو مجلد به چاپ رسیده و در شرح احوال حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه شریف است. این كتاب به گفته مؤلف به منزله جلد دوم كتاب انوار المواهب است. این كتاب در پنج قسمت نگارش یافته و هر قسمت آن به «بساط» نامگذاری شده است.
- جواهر الكلمات (جواهر الزواهر فی شوارد النوادر): این كتاب در قطع رحلی و در دو جزء و به صورت چاپ سنگی به چاپ رسیده است.
- وسیلة النجات و عناوین الجمعات فی شرح دعاء السمات: این اثر شرحی است بر دعای سمات و دارای مقدمه‌ای است در مورد دعا و اهمیت آن. نگارش این كتاب در سال 1331 هـ.ق به پایان رسید. این كتاب در 320 صفحه وزیری از طرف انتشارات نهاوندی به چاپ شده است.
- انهار النوائب فی اسرار المصائب
- حاشیه فرائد الاصول علی المبحث البراءه
- رساله الحقیقه والمجاز
- وسائل العبید الی مراحل التوحید
- رشحه الندی فی مسأله البداء
- صلاة المسافر (تقریر درس شیخ محمد طه نجف)
- طور سینا در شرح حدیث كساء
- الفتح المبین فی ترجمه الشیخ علی الحزین
- الفوائد الكوفیه فی ردّ الصوفیه
- كشف التطیه عن وجوه التسمیه
- لمعات الانوار فی حلّ مشكلات الآیات والاخبار
- مفرح القلوب و مفرّج الكروب
- المواریث (تقریر درس سید محمدكاظم طباطبایی یزدی)
- النفخات العنبریّه فی البیانات المنبریّه
- الید البیضاء فی مناقب الامیر و الزهرا علیهماالسلام
- الیاقوت الاحمر فی من رأی الحجه المنتظر عجل الله تعالی فرجه الشریف
- سبع المثانی، در مناقب حسن اول تا حسن الثانی (پیشوایان دهگانه)
- العسل المصفی فی نكت اخبار مناقب المصطفی
- الكواكب الدّری فی نكت اخبار مناقب امیرالمؤمنین علیه السلام.[۳]
حاج شیخ علی اكبر نهاوندی علاقه فراوانی نیز به شعر و قطعات ادبی و جملات و عبارات موزون اعم از ادبیات عرب و فارسی داشته است. این علاقه از ذكر و نقل اشعار فراوان و كلمات حكمت آموز در كتاب‌های متعدد ایشان، به وضوح مشاهده می‌شود. او همواره در مقالات خویش، سعی در ارائه معانی بلند در قالب نثری مسجع و موزون داشت و از قلمی شیوا و روان برخوردار بود.
حکایات و خاطرات
محضر بابرکت آیت الله نهاوندی همواره محفل الفت و رفع تشتت‌ها بود. یکی از کلیمیان نهاوند نقل کرده است که: «چندین سال پیش عده‌ای از متعصبین ناآگاه قصد بر هم زدن یکی از مراسم مذهبی ما را داشتند، وقتی این حمله در حال شکل‌گیری بود، چاره‌ای جز این ندیدیم که جریان را به اطلاع مرحوم شیخ علی‌اکبر نهاوندی برسانیم. ایشان پس از اطلاع، سراسیمه خود را به محل رساندند و بعد از دعوت همگان به آرامش، سخنرانی غرائی درباره مقام حضرت موسی علیه السلام و نحوه برخورد با اقلیت‌ها و این كه یهودیان این مراسم را به استناد كدام یك از آیات تورات بجای می‌آورند، ایراد نمود. كلیمیان چنان تحت تأثیر كلمات و وسعت اطلاعات او قرار گرفتند، كه اشك از دیدگانشان جاری شد. برخی از آنان گفتند: گوئیا موسی علیه السلام زنده گشته و احكاممان را به ما تعلیم می‌دهد. آن عده از مسلمانان نیز از كار خود پشیمان شدند و متفرق گشتند».[۴]
ایشان در احترام به علما و مراجع بزرگوار به ویژه سادات بسیار اهتمام داشت. در سفر دوم که آیت الله بروجردی به مشهد مقدس مشرف شد، مرحوم حاج شیخ علی‌اکبر نهاوندی از ایشان خواست که به جای وی نماز جماعت بخواند. آیت الله بروجردی بعد از تأملاتی پذیرفت. پس از آن، در یکی از سفرهای آیت‌الله نهاوندی به نجف اشرف، آیت‌الله سید ابوالحسن اصفهانی از ایشان خواست که به جای وی نماز بخواند. شیخ علی‌اکبر نهاوندی می‌فرمود: بعد از نماز مغرب در نافله دوم آن، صدایی شنیدم که فرمود: «عظّمتَ وَلدی فعظّمتُکَ» (فرزندم را بزرگ داشتی، من نیز تو را بزرگ داشتم).
وفات
مرحوم آیت‌الله نهاوندی سرانجام در روز سه شنبه نوزدهم ربیع الثانی سال 1369 هـ.ق در 91 سالگی چشم از جهان فروبست. پیكر پاك ایشان در «دارالسعاده»، در جوار مرقد مطهر امام رضا علیه السلام نزدیك قبر شیخ مرتضی آشتیانی، طرف پایین پای مبارك حضرت رضا علیه السلام در صحن جدید، متصل به درب حرم مطهر به خاك سپرده شد.
آقای مروّج كه از سرایندگان ماده تاریخ در مشهد بود، در تاریخ رحلت ایشان سروده است:
آمده اندوه و سرافكند و پی تاریخ گفت شد نهاوندی مقیم اندر درِ سلطان توس
پانویس
منابع
- تلخيص از مجموعه گلشن ابرار، جلد3، زندگینامه "حاج شیخ علی اكبر نهاوندی" از علي مصباح.
- علیرضا نوروزی، آیت الله حاج شیخ علی اکبر نهاوندی، پایگاه فرهنگی مذهبی شیعه ها، بازیابی: 20 اردیبهشت 1393.
