آیه 45 سوره ق: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (←تفسیر آیه) |
(←معانی کلمات آیه) |
||
| سطر ۴۱: | سطر ۴۱: | ||
</tabber> | </tabber> | ||
==معانی کلمات آیه== | ==معانی کلمات آیه== | ||
| − | + | *'''جبار''': جبر: اصلاح شىء به نوعى از قهر و نيز بستن ضد شكستن راغب گويد: «اصل الجبر: اصلاح الشيء بضرب من القهر» در قاموس آمده: «الجبر: خلاف الكسر» على هذا جبّار در آيه به معنى مجبور كننده است.<ref>تفسير احسن الحديث، سید علی اکبر قرشی، ج10، ص319</ref> | |
| + | |||
==نزول== | ==نزول== | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۸ مهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۵:۵۴
| <<44 | آیه 45 سوره ق | 45>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
ما به گفتار مردم (مغرض نادان) داناتریم و تو بر آن مردم، جبّار و مسلّط نیستی (تو رسول حقّی) پس آن کس را که از وعده عذاب قیامت من ترسان است به آیات قرآن متذکر ساز.
ما به آنچه [دشمنان لجوج بر ضد حقایق] می گویند، داناتریم و تو را بر آنان تسلطی نیست [که به قبول حقایق وادارشان کنی]؛ پس به وسیله قرآن کسانی را که از تهدید من می ترسند، بیم ده.
ما به آنچه مى‌گويند داناتريم، و تو به زور وادارنده آنان نيستى؛ پس به [وسيله] قرآن هر كه را از تهديد [من] مى‌ترسد پند ده.
ما به آنچه مى‌گويند داناتريم و تو به آنها زور نمى‌گويى. پس هر كه را از وعده عذاب من مى‌ترسد به قرآن اندرز ده.
ما به آنچه آنها می‌گویند آگاهتریم، و تو مأمور به اجبار آنها (به ایمان) نیستی؛ پس بوسیله قرآن، کسانی را که از عذاب من می‌ترسند متذکّر ساز (وظیفه تو همین است)!
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
- جبار: جبر: اصلاح شىء به نوعى از قهر و نيز بستن ضد شكستن راغب گويد: «اصل الجبر: اصلاح الشيء بضرب من القهر» در قاموس آمده: «الجبر: خلاف الكسر» على هذا جبّار در آيه به معنى مجبور كننده است.[۱]
نزول
از طریق عمرو بن قیس الملائى از ابن عباس روایت کنند که مؤمنین به رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم گفتند: یا رسول الله ما از روز جزا و عذاب آن مى ترسیم، ما را متذکر ساز سپس این آیه نازل گردید.[۲]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَ نُمِيتُ وَ إِلَيْنَا الْمَصِيرُ «43»
همانا اين ما هستيم كه زنده مى‌كنيم ومى‌ميرانيم وبازگشت (همه) به‌سوى ماست.
يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً ذلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنا يَسِيرٌ «44»
روزى كه زمين به سرعت از روى آنان شكافته شود، (و آنان از گورها بيرون آيند.) اين حشر (و گردآوردن همه انسان‌ها) بر ما آسان است.
نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَقُولُونَ وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ يَخافُ وَعِيدِ «45»
ما به آنچه (مخالفان) مى‌گويند آگاه‌تريم و تو مأمور به اجبار مردم نيستى (تا آنان را با زور به راه راست درآورى). پس هر كه را از وعده عذاب من مى‌ترسد، به وسيله‌ى قرآن پند ده.
نکته ها
«جبار» هم به معناى جبران كننده است كه يكى از صفات و نام‌هاى خداوند است، «الْعَزِيزُ الْجَبَّارُ الْمُتَكَبِّرُ» «1» و هم به معناى اجبار و سلطه بر ديگران از روى تجاوز است كه صفتى زشت و مورد نهى است. «ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ»
خداوند در اين آيات مى‌فرمايد: در قيامت شك نكنيد زيرا:
- مرگ و حيات شما به دست ماست. «نُحْيِي وَ نُمِيتُ»
- براى خروج شما از قبرها، زمين را مى‌شكافيم. «تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً»
- انسان‌هاى پراكنده را جمع مى‌كنيم. «ذلِكَ حَشْرٌ»
- اين كار هيچ سختى ندارد. «يَسِيرٌ»
در آيه 39 فرمود: «فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ» بر آنچه ياوه‌سرايان مى‌گويند، صبر كن، آيات
«1». حشر، 23.
جلد 9 - صفحه 236
بعد، به مسائلى كه انسان را صبور مى‌سازد اشاره مى‌كند، از جمله:
- ذكر و تسبيح خداوند. «فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ»
- ياد قيامت. فَاصْبِرْ ... ذلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ
- توجه و حضور خداوند. فَاصْبِرْ ... إِلَيْنَا الْمَصِيرُ
- توجه و علم خداوند به سخنان ياوه مخالفان. فَاصْبِرْ ... نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَقُولُونَ
آغاز اين سوره با سوگند به قرآن و پايان آن با تذكّر و توجّه به قرآن اختصاص يافت.
پیام ها
1- جز خداوند، هيچ كس قدرت زنده كردن و ميراندن ندارد. «إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَ نُمِيتُ»
2- ياد اين‌كه بازگشت همه به سوى اوست، توان انسان را در برابر مشكلات افزون مى‌كند. فَاصْبِرْ عَلى ما يَقُولُونَ ... إِلَيْنَا الْمَصِيرُ
3- وظيفه پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله تبليغ دين است، نه تحميل دين. «وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ» (پذيرش دين بايد با اختيار باشد.)
4- محور تبليغات دينى بايد قرآن باشد، زيرا بهترين وسيله تذكّر است. «فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ»
5- معارف بلند، منطقى و فطرى قرآن، براى پذيرش مردم كافى است و نيازى به اجبار نيست. «ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ»
6- پندپذير كسى است كه از قيامت خوف داشته باشد. فَذَكِّرْ ... مَنْ يَخافُ وَعِيدِ
7- حقايق دين در نهاد انسان نهفته است، تنها يادآورى لازم است. «فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ» (كلمه «ذكر» به معناى يادآورى نهفته‌ها و فراموش شده‌هاست)
8- كسى كه قيامت را نمى‌پذيرد، بهترين تبليغ‌ها از بهترين مبلّغان براى او سودى ندارد. «مَنْ يَخافُ وَعِيدِ»
«والحمدللّه ربّ العالمين»
جلد 9 - صفحه 239
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَقُولُونَ وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ يَخافُ وَعِيدِ (45)
بعد از آن به جهت تهديد كفار و تسلى خاطر مبارك حضرت رسالت
جلد 12 - صفحه 247
صلى اللّه عليه و آله فرمايد:
نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَقُولُونَ: ما داناتريم به آنچه مى‌گويند كافران از انكار قيامت و وحدانيت و نبوت و سخنان نالايق نسبت به مقام رسالت، وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ: و نيستى تو بر ايشان تسلطى كه به جبر و قهر ايشان را به ايمان وادار كنى، بلكه بر تو همين تبليغ است و ترغيب و ترهيب ايشان چنانچه شأن تمام رسولان است. فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ: پس تذكر نما و پند و نصيحت گوى به مواعظ و نصايح قرآن، مَنْ يَخافُ وَعِيدِ: كسى را كه بترسد از آنچه ايعاد من است از عذاب و عقاب در روز حساب، زيرا ترسان به موعظه قرآن منتفع شود، نه كسانى كه عناد و لجاج و بر كفر خود اصرار دارند.
تتمه: قرآن مجيد در اولين مرحله انذار است به تمام مردمان در هر عصر و زمان، لكن اختصاص تذكر به اشخاص خائفين از وعيد به جهت آنست كه آثار مواعظ و مذكرات كلام الهى در آنان ظاهر شود نه ديگران لذا به ايشان مخصوص گرديده شد.
جلد 12 - صفحه 248
ج12، ص249
سوره پنجاه و يكم (و الذّاريات)
سوره و الذّاريات: اين سوره مباركه در مكه معظمه نازل شد.
عدد آيات: شصت آيه به اجماع علماى امت.
عدد كلمات: سيصد و بيست.
عدد حروف: هزار و دويست و هشتاد و يك.
ثواب تلاوت: ثواب الاعمال- ابن بابويه رحمه اللّه از حضرت صادق عليه السّلام فرمود: هر كه قرائت كند سوره و الذاريات را در شب يا در روز، اصلاح فرمايد خدا معيشت او را و عطا كند او را روزى با وسعت، و نورانى فرمايد قبر او را به چراغى كه روشنائى دهد تا روز قيامت «1».
تنبيه: اين مطلب مبين شده كه ثواب خاصه آيات و سور قرآنى، منوط است به تدبر و تأمل و فهم معانى ظاهرى و عمل به مضامين آن، و الّا به صرف تلاوت فقط بدون توجه، آثار مذكوره مترتب نخواهد شد.
«1» ثواب الاعمال (ج بيروت 1403 ق) ص 145.
جلد 12 - صفحه 250
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
وَ اسْتَمِعْ يَوْمَ يُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ (41) يَوْمَ يَسْمَعُونَ الصَّيْحَةَ بِالْحَقِّ ذلِكَ يَوْمُ الْخُرُوجِ (42) إِنَّا نَحْنُ نُحْيِي وَ نُمِيتُ وَ إِلَيْنَا الْمَصِيرُ (43) يَوْمَ تَشَقَّقُ الْأَرْضُ عَنْهُمْ سِراعاً ذلِكَ حَشْرٌ عَلَيْنا يَسِيرٌ (44) نَحْنُ أَعْلَمُ بِما يَقُولُونَ وَ ما أَنْتَ عَلَيْهِمْ بِجَبَّارٍ فَذَكِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ يَخافُ وَعِيدِ (45)
ترجمه
و گوش ده روزى كه ندا كند ندا كننده از جائى نزديك
روزى كه ميشنوند صيحه را بدرستى اين روز بيرون آمدن است
همانا ما زنده ميكنيم و ميميرانيم و بسوى ما بازگشت است
روز كه شكافته شود زمين از آنان با آنكه شتابندگانند اين از هر جانب جمع كردنى است بر ما آسان
ما داناتريم بآنچه ميگويند و نيستى تو مر آنها را مجبور كننده پس پند و تذكر ده بقرآن آنرا كه ميترسد از وعيد من.
جلد 5 صفحه 60
تفسير
خداوند متعال براى گوشزد مردم و تذكر آنها ببعث و نشور خطاب به پيغمبر خود فرموده كه گوش فرادار و مترقب روزى باش كه منادى حق كه اسرافيل است ندا ميكند خلق را كه برخيزيد براى حساب از جائيكه نسبت آن بهمه على السّويّه است لذا همه بيك منوال صوت او را ميشنوند مانند صدائى كه از جاى نزديك بيايد و آنروزى است كه تمام خلق نفخه دوم و صوت شديد آنرا ميشنوند و بايد بشنوند چون حق است مانند ساير اوضاع قيامت و احوال آن يا آن صوت بحق تعلق گرفته كه آن بعث و حشر است و آنروز بيرون آمدن اجساد پوسيده از قبور است كه يوم الخروج ناميده شده و خداوند زنده ميكند جماد را و ميميراند و زنده ميكند دوباره و در پيشگاه عدل خود حاضر ميفرمايد براى ثواب و عقاب و آنروزى است كه شكافته و دور شود زمين از مردم و آنها بسرعت داعى حق را اجابت نمايند و بصحراى محشر شتابند و اين جمع‌آورى ذرات اجسام متفرّقه در عالم و بصورت اوّل در آوردن و در پيشگاه خود حاضر نمودن براى خدا آسان است و كار مختصرى است و او اعلم است باقوال و اعمال كفّار و غير آنها و همه را بپاداش و جزاى خود خواهد رسانيد و پيغمبر صلى اللّه عليه و آله و سلّم مأمور به اجبار آنها بر ايمان نميباشد او فقط بايد پند دهد و متذكر فرمايد بمواعظ و نصايح قرآنيّه كسانيرا كه از وعده عذاب خدا ميترسند چون غير آنها موعظه و اندرز بحالشان مفيد نيست و قمّى ره اين آيات را راجع برجعت و ظهور حضرت حجّت دانسته و از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه مراد از يوم الخروج رجعت است و منادى به اسم قائم و اسم پدرش ندا ميكند و صيحه حق همان است و حشر يسير هم همان حشر است در ثواب الاعمال و مجمع از امام باقر عليه السّلام نقل نموده كه هر كه در دنبال نمازهاى واجب و مستحب خود سوره ق را قرائت نمايد خداوند توسعه در رزق باو عطا ميفرمايد و نامه عملش را بدست راستش ميدهد و حسابش را سهل و آسان خواهد فرمود و الحمد للّه رب العالمين و صلّى اللّه على محمد و آله الطاهرين.
جلد 5 صفحه 61
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
نَحن‌ُ أَعلَم‌ُ بِما يَقُولُونَ وَ ما أَنت‌َ عَلَيهِم بِجَبّارٍ فَذَكِّر بِالقُرآن‌ِ مَن يَخافُ وَعِيدِ (45)
ما داناتريم بآنچه كفار و مشركين ميگويند و نيستي تو بر آنها به جبر كننده.
نَحن‌ُ أَعلَم‌ُ بِما يَقُولُونَ از نسبت‌هايي که بتو ميدهند از كذاب مفتري مجنون ساحر و از انكار نبوت و رسالت تو و انكار بعث و نشور و تكذيب قرآن و مكرها و حيله‌ها، ما داناتريم بخفاياي قلوب آنها و اسرار آنها.
وَ ما أَنت‌َ عَلَيهِم بِجَبّارٍ هر چه بخواهي آنها را هدايت كني و بجبر و عنف آنها را بايمان سوق دهي نميتواني و نه اهل غلظت و تندي هستي: إِنَّك‌َ لا تَهدِي مَن أَحبَبت‌َ قصص آيه 56. فَبِما رَحمَةٍ مِن‌َ اللّه‌ِ لِنت‌َ لَهُم وَ لَو كُنت‌َ فَظًّا غَلِيظَ القَلب‌ِ لَانفَضُّوا مِن حَولِك‌َ آل عمران، آيه 153، اينها بواسطه قساوت قلب و سياهي دل و كبر و نخوت و بغض و عداوت و حب نفس و تسلط شيطان از قابليت هدايت افتاده‌اند، قلوب آنها از سنگ سخت‌تر است که ميفرمايد: فَهِي‌َ كَالحِجارَةِ أَو أَشَدُّ قَسوَةً بقره. آيه 69.
بِجَبّارٍ فَذَكِّر بِالقُرآن‌ِ مَن يَخافُ وَعِيدِ پس ياد آور كن بقرآن كسي را که خوف از وعيد و عذاب آخرت دارد، پس از آنكه اينکه كفار و مشركين از قابليت افتادند اينها را رها فرما: فَذَرهُم يَخُوضُوا وَ يَلعَبُوا حَتّي يُلاقُوا يَومَهُم‌ُ الَّذِي يُوعَدُون‌َ زخرف آيه 83.
پس كساني که نور ايمان قلب آنها را روشن كرده و معتقد بمعاد و بعث هستند.
فَذَكِّر بِالقُرآن‌ِ به بيانات آيات شريفه چه راجع باحكام و فرائض الهيه باشد، و چه راجع بمناهي و محرمات شرعيه، و چه راجع باعتقادات دينيه و چه راجع بانبياء سلف و امم ماضيه، و چه راجع بنعم بهشتي و عقوبات جهنمي و غير اينها متذكر فرما.
جلد 16 - صفحه 262
مَن يَخافُ وَعِيدِ كساني که ميترسند از خوف عذاب‌هايي که خداوند در قرآن وعده داده شده انسان در هر مرتبه از عبادات و اعمال صالحه و تقوي باشد بايد خائف باشد زيرا امن من مكر اللّه يكي از گناهان بزرگ است و در هر مرتبه از معاصي و اعمال سيئه باشد بايد رجاء داشته باشد که يأس از روح اللّه هم از كبار معاصي است و گفتند: خوف سه مرتبه دارد:
يكي خوف از عاقبت که آيا تا آخر اجل با ايمان و آمرزيده ميرود يا خداي نخواسته بدون ايمان از دنيا ميرود بايد ايمان را سپرد بخدا او حفظ فرمايد و عاقبت بخير از دنيا رود.
ديگر خوف از معاصي و لو صغار آنها زيرا اگر بخواهد بعدل رفتار كند براي يك معصيت استحقاق عذاب دارد و لو تمام عمر عبادت كرده باشد زيرا آنها وظيفه عبوديت او بوده چنانچه شما اگر غلامي نوكري كلفتي داشته باشيد يك روز يك نافرماني كرد مؤاخذه مي‌كنيد و همچنين در دنيا اگر كسي هميشه اهل عبادت و تقوي بود يك مرتبه سرقتي كرد بايد دست او را قطع كنند يا شربي كرد يا زنايي يا قذفي بايد حد بر او جاري كنند حتي بر ترك اولي هم انبياء خائف بودند.
و ديگر از كوتاهي در عبادت و شكر نعمت و انجام وظيفه.
هذا آخر تفسير سوره ق و يتلوه تفسير الذاريات و بقية السور بتوفيق و تأييد من اللّه، و الحمد للّه. و الصلاة علي رسول اللّه و علي آله آل اللّه، و اللعن علي اعداء اللّه. و انا العبد الذليل المدعو بالطيب.
جلد 16 - صفحه 263
سورة الذاريات
بسم اللّه الرحمن الرحيم الحمد و الشكر لك يا رب العالمين و الصلاة و السلام لنبيّك سيد المرسلين و لاوصيائك سادات اهل الجنة اجمعين و اللعن و العذاب لاعدائهم الي يوم الدين. اما الكلام في فضل هذه السورة
عن إبن بابويه مسندا عن داود بن فرقد عن الصادق (ع) (قال: من قرء سورة الذاريات في يومه او في ليلته اصلح اللّه له معيشته و اتاه برزق واسع و نور له في قبره بسراج يزهر الي يوم القيامة)
و اخبار ديگري هم روايت كرده‌اند لكن مرسلات است لذا صرف نظر كرديم.
برگزیده تفسیر نمونه
]
(آیه 45)- و در این آیه که آخرین آیه این سوره است بار دیگر به پیامبرش در
ج4، ص532
مقابل مخالفان سرسخت و لجوج تسلی و دلداری می‌دهد و می‌فرماید: «ما به آنچه آنها می‌گویند آگاهتریم» (نَحْنُ أَعْلَمُ بِما یَقُولُونَ).
«و تو مأمور اجبار آنها (به ایمان) نیستی» (وَ ما أَنْتَ عَلَیْهِمْ بِجَبَّارٍ).
وظیفه تو تنها ابلاغ رسالت، و دعوت به سوی حق و بشارت و انذار است «پس به وسیله قرآن، کسانی را که از عذاب من می‌ترسند متذکر ساز» (فَذَکِّرْ بِالْقُرْآنِ مَنْ یَخافُ وَعِیدِ).
اشاره به این که قرآن برای انذار و بیدار ساختن افراد مؤمن کافی است هر صفحه‌ای از آن یاد آور قیامت، و آیات مختلفش بازگو کننده سرنوشت پیشینیان و توصیفهایش از مواهب بهشتی و عذابهای دوزخی و حوادثی که در آستانه رستاخیز و در دادگاه عدل الهی واقع می‌شود بهترین پند و اندرز برای همگان است.
«پایان سوره ق»
ج4، ص533
سوره ذاریات [51]
اشاره
این سوره در «مکّه» نازل شده و دارای 60 آیه است
محتوای سوره:]
محور بحث در این سوره در درجه اول، مسائل مربوط به معاد و رستاخیز و پاداش و کیفر مؤمنان و مجرمان است، و بطور کلی می‌توان گفت مباحث این سوره بر پنج محور زیر دور می‌زند:
1- قسمت مهمی از آن را مباحث معاد تشکیل می‌دهد یعنی آغاز و پایان سوره با معاد است.
2- بخش دیگری از این سوره ناظر به مسأله توحید و آیات و نشانه‌های خدا در نظام آفرینش است که طبعا بحثهای معاد را تکمیل می‌کند.
3- در بخش دیگر، از داستان فرشتگانی که میهمان ابراهیم (ع) شدند و مأمور درهم کوبیدن شهرهای قوم لوط بودند بحث می‌کند.
4- آیات دیگری از این سوره اشارات کوتاهی به داستان موسی (ع) و قوم عاد و ثمود و قوم نوح دارد.
5- و بالاخره قسمت دیگری از این سوره، مبارزه اقوام متعصب و لجوج را با انبیاء گذشته بازگو کرده، و پیامبر اسلام صلّی اللّه علیه و اله را که در برابر مخالفین سر سخت قرار داشت از این طریق دلداری می‌دهد، و دعوت به استقامت می‌کند.
فضیلت تلاوت سوره:]
در حدیثی از امام صادق علیه السّلام آمده است: «هر کس سوره ذاریات را در روز یا شب بخواند خداوند وضع زندگی و معیشت او را اصلاح
ج4، ص534
می‌کند، روزی وسیعی به او می‌دهد، و قبر او را با چراغی روشن می‌سازد که تا روز قیامت می‌درخشد»! کرارا گفته‌ایم تنها لقلقه زبان برای رسیدن به این همه پاداش عظیم کافی نیست بلکه هدف تلاوتی است اندیشه برانگیز، و اندیشه‌ای عمل آفرین! ضمنا نامگذاری سوره به «ذاریات» به تناسب نخستین آیه این سوره است.
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ به نام خداوند بخشنده بخشایشگر
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
