غیبت کبری

با پایان یافتن غیبت صغری در سال 329 هـ.ق، غیبت کبری امام زمان آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. غيبت صغرى زمينه‌اى بود تا شيعيان براى غيبت كبرى آماده گردند.

آغاز غیبت کبری

آغاز غيبت كبرى و قطع ارتباط با امام و حمله‌هاى اعتقادى مخالفان، موجب حيرت و سرگردانى شمار بسيارى از شيعيان شد؛ چنان كه در روايات نيز پيش‌بينى شده بود. از اين رو، علماى شيعه اماميه مجبور شدند كتاب‌هايى درباره غيبت امام علیه السلام بنگارند. از اين گونه كتاب‌هايند: الغيبة نوشته نعمانى و كمال الدّين نوشته شيخ صدوق.

شیوه های عقلی و کلامی برای اثبات غيبت امام زمان علیه السلام

از اواخر قرن چهارم، علماى اماميّه در كنار احاديث از استدلال‌هاى كلامى و عقلى نيز براى اثبات سود بردند. شيخ مفيد (م413ق) از پيشگامان اين حركت است. وى در كتاب الفصول العشرة فى الغيبة مى‌كوشد تا وجود امام غايب را با دو اصل ثابت كند: يكى ضرورت وجود امام علیه السلام در هر دوره زمانى و ديگر، عصمت امام علیه السلام.

دانشمندان ديگر اماميّه، مانند سيد مرتضى و شيخ طوسى شيوه او را پى گرفتند. شيخ طوسى كتابى به نام الغيبة نوشت و جديدترين استدلال‌هاى روايى و كلامى را براى توجيه غيبت كبرى بكار گماشت.

وظايف شيعه در عصر غيبت‌

بنابر روايات، شيعيان در عصر غيبت دو گونه وظيفه دارند:

• الف. وظايفى كه در برابر احكام و تكاليف شرعى دارند: اين وظيفه ويژه عصر غيبت نيست. مؤمنين همواره بايد به وظايف دينى خويش وفا كنند و تكاليف خود را ارج نهند؛ امّا در عصر غيبت ناگزير مى‌بايد در فهم احكام دينى به فقهاى شيعه رجوع كنند. در توقيع مبارك حضرت مهدى علیه السلام آمده است كه شيعيان بايد براى حوادثى كه پيش رو دارند به راويان حديث اهل بيت علیهم السلام رجوع كنند.

امام زمان علیه السلام در اين روايت به صراحت فرموده است: «آنان حجّت من بر شمايند و من، حجّت خدا بر آنانم».(الاحتجاج، طبرسى/ 2- 1/ 470) فقهاى عادل در عصر غيبت از سوى امام علیه السلام داراى نيابت عامّ‌اند.

آنان جز تبيين احكام دينى، وظيفه قضاوت و تأسيس حكومت دينى را نيز بر عهده‌ دارند. وظيفه تأسيس حكومت بر فقها در اين عصر واجب كفايى است. (ولايت فقيه) اگر فقيهى در تأسيس حكومت توفيق يابد، پيروى از او بر فقهاى ديگر واجب است. در صورتى كه تأسيس حكومت اسلامى نيازمند حركت و قيام همگانى است، قيام بر همه واجب است. چنانچه فقها در تشكيل حكومت توفيق نيابند، اين ولايت براى آنان ثابت است. (كتاب البيع، امام خمينى2/466) بدين سان، شيعيان مى‌بايد در فراهم آوردن زمينه‌هاى حكومت اسلامى، فقها را يارى رسانند.

• ب. وظايف عصر غيبت: غايب بودن امام معصوم علیه السلام وظايف و تكاليفى ويژه براى شيعيان مى‌آفريند. محققين در بيان وظايف شيعه در عصر غيبت به اين گونه از وظايف مى‌پردازند و با استفاده از آيات و روايات وظايفى را براى شيعيان برمى‌شمارند. عالم فقيه سيد محمدتقى موسوى اصفهانى در كتاب مكيال المكارم فى فوائد الدعاء للقائم به تفصيل در اين باره سخن رانده است و هشتاد وظيفه از وظايف شيعيان را برشمرده است. برخى از اين وظايف عبارت‌اند از:

1. كسب معرفت درست از امام زمان علیه السلام: امام‌شناسى از بنيادهاى اعتقادى شيعه است و بنابر آن شيعيان در هر عصرى بايد امام معصوم علیه السلام را بشناسند و از او معرفتى درست و استوار بدست آورند. در رواياتى از پيامبر اسلام صلی الله علیه و آله نيز بدين وظيفه اشارت رفته است؛ همانند روايتى كه مى‌فرمايد: «هر كس بميرد به حالى كه امام زمان علیه السلام خويش را نمى‌شناسد، به مرگ جاهليّت مرده است». (الاصول من الكافى، 1/377) وظيفه شناخت امام علیه السلام در عصر غيبت به صورتى اكيدتر خود مى‌نمايد؛ زيرا بنابر روايات در اين روزگار زمينه شبهات و انحرافات بيشتر است و شيعيان به آزمون‌هاى دشوار گرفتار مى‌آيند و بسيارى از آنان مى‌لغزند و از راه بدر مى‌روند. از اين رو امامان معصوم علیهم السلام پيروان خويش را سفارش كرده‌اند كه در عصر غيبت به خدا پناه آورند و از او بخواهند تا با شناخت ژرف و استوار از امام، ايمن مانند و از لغزش در دين مصونيت يابند.(ر.ك الاصول من الكافى، 1/336 و 337؛ امامت و مهدويّت، 2/ 259-191)
2. انتظار فرج و دعا براى ظهور (انتظار)
3. رعايت ادب در نام بردن امام زمان علیه السلام: در عصر غيبت نبايد نام مبارك امام زمان علیه السلام را بر زبان آورد؛ بلكه بايد از او با القاب خجسته‌اش ياد كرد؛ همانند حجت، قائم، مهدى و صاحب الامر علیه السلام. روايات و آراى برخی علما در اين باره بسيارند. بنابر برخى از آنها به هيچ روى نبايد نام آن حضرت - يعنى م، ح، م، د - را بر زبان آورد.
4. محبت به حضرت مهدى علیه السلام
5. اظهار شوق براى ديدار امام علیه السلام و دعا براى آن و اندوهگين بودن براى فراق آن حضرت. (ملاقات با امام زمان علیه السلام)
6. تبليغ فضائل و مناقب امام علیه السلام
7. دعا و صدقه براى سلامتى امام علیه السلام
8. انجام اعمال و عبادات مستحبى به نيابت از امام علیه السلام
9. تسليم بودن و بى‌تابى نكردن براى ظهور
10. تعيين نكردن وقت ظهور و تكذيب كسانى كه وقتى براى آن معين مى‌كنند.
11. پيوسته به ياد امام علیه السلام بودن و دلشكستگى هنگام ياد آن حضرت علیه السلام
12. خوشحال كردن مؤمنين و يارى رساندن به آنان
13. احترام به نزديكان و منسوبين به امام علیه السلام
14. بزرگداشت اماكن منسوب به امام علیه السلام
15. عرضه حاجات به امام علیه السلام
16. مقدم داشتن خواسته‌هاى امام علیه السلام بر خواسته‌هاى خويش
17. توسّل و طلب شفاعت
18. دعوت مردم به آن حضرت علیه السلام
19. برخاستن هنگام شنيدن نام امام علیه السلام: در روايات است كه در مجلسى نزد امام رضا علیه السلام از آن حضرت نام برده شد. امام رضا علیه السلام برخاست و دست بر سر نهاد و فرمود: «اللَّهُمَّ عَجلْ فَرَجَهُ وَ سَهِّلْ مَخْرَجَه». (منتخب الاثر، 506)
20. درخواست صبر از خداوند در زمان غيبت.

منابع

• فرهنگ شیعه، جمعی از نویسندگان، ذیل مداخل غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و وصایت.