آیه 90 سوره مائده

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَالْمَيْسِرُ وَالْأَنْصَابُ وَالْأَزْلَامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطَانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ

[5–90] (مشاهده آیه در سوره)

<<89	آیه 90 سوره مائده	91>>
سوره : سوره مائده (5) جزء : 7 نزول : مدینه

ترجمه های فارسی

ای اهل ایمان، شراب و قمار و بت‌پرستی و تیرهای گروبندی همه اینها پلید و از عمل شیطان است، از آن البته دوری کنید تا رستگار شوید.

ای اهل ایمان! جز این نیست که همه مایعات مست کننده و قمار و بت هایی که [برای پرستش] نصب شده وپاره چوب هایی که به آن تفأل زده می شود، پلید و از کارهای شیطان است؛ پس از آنها دوری کنید تا رستگار شوید.

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، شراب و قمار و بتها و تيرهاى قرعه پليدند [و] از عمل شيطانند. پس، از آنها دورى گزينيد، باشد كه رستگار شويد.

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، شراب و قمار و بتها و گروبندى با تيرها پليدى و كار شيطان است، از آن اجتناب كنيد تا رستگار شويد.

ای کسانی که ایمان آورده‌اید! شراب و قمار و بتها و ازلام [= نوعی بخت‌آزمایی]، پلید و از عمل شیطان است، از آنها دوری کنید تا رستگار شوید!

ترجمه های انگلیسی(English translations)

O you who have faith! Indeed wine, gambling, idols, and the divining arrows are abominations of Satan’s doing, so avoid them, so that you may be felicitous.

O you who believe! intoxicants and games of chance and (sacrificing to) stones set up and (dividing by) arrows are only an uncleanness, the Shaitan's work; shun it therefore that you may be successful.

O ye who believe! Strong drink and games of chance and idols and divining arrows are only an infamy of Satan's handiwork. Leave it aside in order that ye may succeed.

O ye who believe! Intoxicants and gambling, (dedication of) stones, and (divination by) arrows, are an abomination,- of Satan's handwork: eschew such (abomination), that ye may prosper.

معانی کلمات آیه

خمر: خمر در اصل به معنى پوشاندن است. مست كننده را خمر گويند كه عقل و احساس را مى پوشاند.

ميسر: قمار. آن از يسر به معنى آسانى است. به قولى قمار را از آن ميسر گويند كه به وسيله آن مال ديگران به آسانى و بى زحمت به دست مى آيد.

انصاب: نصب (بر وزن عقل، شتر، قفل) چيز نصب شده و بر پا داشته شده براى عبادت. جمع آن انصاب و نصب (بر وزن شتر) است. علّت اين نامگذارى آن است كه بتها را براى عبادت نصب مى كردند.

ازلام:  زلم (بر وزن شرف- صرد) تير. جمع آن ازلام. مراد تيرهاى قرعه و قمار است.

رجس: پليد. زجاج گويد: رجس در لغت اسم هر عمل ناپاك است. «رجس: عمل عملا قبيحا».

نزول

محل نزول:

این آیه در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گردیده است.

شأن نزول:

هشام بن سالم گويد: از امام صادق عليه‌السلام شنيدم كه فرمود حمزة بن عبدالمطلب و دوستانش با شراب سكر كه دمساز بودند، روزى در آن حال به ناقه اى برخوردند. حمزه پرسيد اين ناقه از كيست؟ گفتند: از برادر زاده ات على بن ابى‌طالب است.

دستور داد ناقه را نحر كردند، على وقتى ناقه خود را به آن حالت ديد، پرسيد: چه كسى ناقه او را نحر كرده است؟ گفتند: حمزه دستور نحر ناقه را داده است. على شكايت نزد رسول خدا صلی الله علیه و آله برد. پيامبر نزد حمزه آمد و علت آن را از حمزه جويا گرديد و اين واقعه قبل از غزوه احد بوده است سپس اين آية نازل گرديد.

پس از نزول آيه پيامبر دستور داد تمام ظروفى را كه با آن شراب مي‌خوردند نزد او در بيرون مسجد جمع‌آورى كرده و شكستند سپس دستور فرمود كه مردم براى جنگ احد آماده شوند همه جمع شدند. حمزه نيز شركت نمود و در جناح لشكر قرار گرفت پس از شروع جنگ، حمزه به لشكر دشمن حمله برد و غلبه كرد سپس به جايگاه خويش بازگشت.

مردم گفتند: مرحبا اى عموى رسول خدا صلی الله علیه و آله كه غلبه كردى ولى مى پنداريم كه در دل رسول خدا صلی الله علیه و آله از تو كدورتى است، حمزه باز به حمله خويش ادامه داد در اين حمله نيز غالب شد. باز مسلمين زبان به تحسين گشودند و گفتار قبلى را تكرار نمودند. حمزه پس از اين غلبه و گفتار مردم نزد پيامبر آمد.

رسول خدا صلی الله علیه و آله وقتى عموى خود را ديد به طرف او رفت و وى را در آغوش خود گرفت و ميان دو چشم عموى خود را بوسيد. حمزه باز به حمله خويش ادامه داد و پس از اين حمله شربت شهادت نوشيد و پيامبر با دست خويش او را كفن كرد.

ابوهريره گويد: هنگامى كه رسول خدا صلى الله عليه و آله وارد مدينه گرديد، اهل مدينه شراب مي‌خوردند و قمار مي‌كردند. از پيامبر در اين باره سؤال نمودند آيه 219 سوره بقره «يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَالْمَيْسِرِ قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ» كه ترجمه اش در جاى خود ذكر شده، نازل گرديد.

بعد از نزول اين آيه مردم گفتند: خداوند شراب و قمار را بر ما حرام نكرده، فقط گفته است كه گناهى بس بزرگ است. لذا به شرب خمر و بازى قمار ادامه مي‌دادند تا اين كه روزى مردى از مهاجرين با حالت مستى به نماز ايستاد و عده اى به او اقتدا كردند. مرد مهاجر به علت مستى، سوره نماز را به غلط ادا كرد سپس آيه 43 سوره نساء «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لاتَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى» كه ترجمه اش گذشت نازل گرديد و بعد اين آيه و آيه 91 كه در اين باره شديدتر بوده نزول يافت. بعد از نزول اين آيات مردم گفتند از اين به بعد شراب و قمار را ترك خواهيم نمود.

تفسیر آیه

تفسیر نور (محسن قرائتی)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ «90»

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد! همانا شراب و قمار و بت‌ها و تيرهاى قرعه، پليد و ازكارهاى شيطان است، پس از آنها بپرهيزيد، تا رستگار شويد.

نکته ها

عرب، به شعر و شراب، علاقه‌ى شديد داشت، به همين جهت تحريم شراب به صورت تدريجى انجام گرفت. در ابتدا آيه آمد كه از خرما و انگور مى‌توان هم رزق خوب تهيه كرد، هم شرابى مست كننده، «1» در آيه‌اى ديگر به منافع قمار و شراب و بيشتر بودن گناهش از منافعش اشاره كرده است. «2» بعد از مدتى آيه آمد كه در حال مستى نماز نخوانيد. «3» سپس آيه‌ى فوق نازل شد و آن را پليد و عمل شيطانى دانست و دستور اجتناب از آن را صادر كرد.

«خمر»، به معناى پوشاندن با كلمه‌ى «خِمار» از يك ريشه است. به مقنعه‌ى زنان خِمار مى‌گويند، چون موى سر را مى‌پوشاند. شراب را هم خَمر مى‌گويند، چون عقل را مى‌پوشاند.

«ميسر» از «يسر»، به معناى آسانى است. چون در قمار، افراد بدون زحمت، پول به دست مى‌آورند، به آن مَيسر گويند.

كلمه «أنصاب» جمع «نصب»، به معناى سنگ‌هايى است كه اطراف كعبه نصب و روى آن قربانى مى‌كردند و به آنها تبرّك مى‌جستند. «4» و يا مراد خود قربانى است كه روى سنگ‌ها

---

«1». نحل، 67.

«2». بقره، 219.

«3». نساء، 43.

«4». تفسير الميزان.

جلد 2 - صفحه 366

ذبح مى‌كردند. در حديث مى‌خوانيم كه رسول خدا صلى الله عليه و آله در معناى انصاب فرمود: چيزى است كه مشركان براى بت‌ها قربانى مى‌كردند. «ما ذبحوه لآلهتهم» «1»

«ازلام»، نوعى قرعه‌كشى و قمار با چوب است كه در جاهليّت رواج داشته.

امام باقر عليه السلام درباره‌ى خمر فرمود: كلّ مسكر ... اذا أخمر فهو حرام‌ «2» هر چيزى كه انسان را مست كند، حرام است.

رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: «قمار با هر وسيله‌اى كه باشد، حتّى گردو، حرام است». «3»

در حديث آمده است: «شارب الخمر كعابد الوثن» «4» شرابخوار، مثل بت‌پرست است.

در شراب، هر نوع همكارى در توليد، توزيع ومصرف آن حرام است. امام باقر عليه السلام از پيامبر صلى الله عليه و آله نقل مى‌كند كه آن حضرت ده گروه را كه به نحوى در شرابخوارى مؤثّرند، لعنت كرد: «غارسها و حارسها و عاصرها و شاربها و ساقيها و حاملها و المحمول اليه و بايعها و مشتريها و آكل ثمنها» «5» آنكه نهال انگور را مى‌كارد، آنكه به ثمر مى‌رساند، سازنده، نوشنده، ساقى، حمل كننده، دريافت كننده، فروشنده و خريدار و هر كس كه به نحوى از درآمد آن بهره‌مند مى‌شود، ملعون است.

پیام ها

1- ايمان، با شراب‌خوارى و قماربازى سازگارى ندارد. يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ ... فَاجْتَنِبُوهُ‌ ...

2- شراب و قمار، در رديف بت‌پرستى است. «الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ» (بنابر اين‌كه مراد از انصاب، بت‌ها باشد)

---

«1». كافى، ج 5، ص 123.

«2». تفسير نورالثقلين.

«3». كافى، ج 5، ص 123.

«4». بحار، ج 27، ص 234.

«5». تفسير نورالثقلين.

جلد 2 - صفحه 367

3- اسلام از پليدى‌ها نهى مى‌كند. رِجْسٌ‌ ... فَاجْتَنِبُوهُ‌

4- خوردن لقمه‌ى حلال و پرهيز از حرام‌خوارى، در سعادت و رستگارى انسان مؤثّر است. «فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ»

تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (90)

شأن نزول- حق تعالى در خصوص خمر، چهار آيه نازل فرمود: 1- در مكه‌ «وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً». «1» 2- وقتى كه عمر بن خطاب و معاذ بن جبل در باب خمر و ميسر از حضرت رسالت صلى اللّه عليه و آله سؤال كردند. جواب آمد «قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ». «2» 3- در مهمانى عبد الرحمن بن عوف كه امام ايشان بود در نماز شام، سوره‌ «قُلْ يا أَيُّهَا الْكافِرُونَ» «3» خواند به حذف «لا» تماما، آيه آمد «لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى‌». «4» 4- در زمانى كه عثمان مالك، ضيافتى نمود. سعد وقاص در مهمانى بود. بعد از طعام شراب‌

«1» نحل، آيه 67.

«2» بقره، آيه 219.

«3» كافرون، آيه اوّل.

«4» نساء، آيه 43.

تفسير اثنا عشرى، ج‌3، ص: 170

خوردند. در حال مستى، سعد انشاء شعرى مشتمل بر هجو انصار، يكى از مجلسيان سر سعد را شكسته. سعد شكايت را خدمت حضرت رسالت صلى اللّه عليه و آله نمود، آيه شريفه نازل شد:

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا: اى گروه مؤمنان‌ إِنَّمَا الْخَمْرُ: جز اين نيست بدرستى كه آنچه ستر كند عقل را، خمر و داخل در آنست تمام مسكرات از عرق و شراب و كنياك و آبجو و غيره. وَ الْمَيْسِرُ: و قمار باختن. و اين نيز عام است و شامل نرد و شطرنج و آس و گنجفه و كعب و تخم مرغ و گردو بازى و غيره.

وَ الْأَنْصابُ‌: و بتانى كه براى مشركين نصب كرده‌اند. وَ الْأَزْلامُ‌: تيرهاى قدح كه به آنها تفأل مى‌زدند در اسفار و اعمال خود. رِجْسٌ‌: اينها تماما پليد و نجس و كريه، و عقول از آن متنفر است. «رجس» اسم هر چيزى است كه عقل و شرع استقذار و استكراه آن نمايد، خواه نجس العين باشد يا نه. مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ‌: از عمل و وسوسه و تزيين شيطان، زيرا مسبب است از تسويل و تزيين او باشد. فَاجْتَنِبُوهُ‌: پس اجتناب كنيد از اين پليد و يا آنچه مذكور شد يا از عمل شيطان. لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ‌: براى آنكه رستگار شويد به اجتناب از آن.

تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)

---

يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (90)

ترجمه‌

اى كسانيكه ايمان آورديد جز اين نيست كه شراب و قمار و بتان و تيرهاى سهم‌بندى پليد است از كردار شيطان است پس اجتناب كنيد از آن باشد كه شما رستگار شويد.

تفسير

در كافى از امام باقر (ع) نقل نموده كه چون اين آيه نازل شد سؤال نمودند از پيغمبر (ص) كه ميسر چيست فرمود هر قمارى است حتى بكعب و گرد و پرسيدند انصاب چيست فرمود آنچه را براى بتان ذبح مينمايند عرض كردند از لام چيست فرمود تيرهائى است كه با آن قسمت مينمايند و قمى ره از آنحضرت نقل نموده كه هر مسكر آشاميدنى كه بپوشاند عقل را پس آن خمر است و هر چه مسكر باشد زياد آن كمش هم حرام است وقتى آيه تحريم خمر آمد در مدينه شراب انگور نبود آنچه بود شراب خرما و كشمش بود همه ظروف خود را آوردند و پيغمبر (ص) فرمود همه اينها خمر است و خدا آنرا حرام فرموده كم و زيادش را خريد و فروش و انتفاع از آنرا و فرمود كسيكه خمر بنوشد تا سه مرتبه‌

جلد 2 صفحه 264

تازيانه بزنيد او را و در مرتبه چهارم بكشيد او را و بر خداوند لازم است كه بخوراند بكسيكه خمر خورده است صديد را و آن چرك و خون غليظ است كه از فرج زنان زناكار بيرون مى‌آيد كه اهل محشر از حرارت و گند آن متأذى ميشوند و ما شمه‌اى از اخبار حرمت خمر و ميسر را در سوره بقره در ذيل آيه و يسئلونك عن الخمر و الميسر و حديث ديگرى راجع به بيان انصاب و ازلام در اوائل اين سوره در ذيل آيه حرّمت عليكم الميتة ذكر نموديم و چون از ضروريات دين است و دلالت آيه بر آن واضح است محتاج به بيان نيست عمده بيان استفاده نجاست خمر است از اين آيه و آن بنظر حقير بملاحظه آنستكه حكم شده است در آيه به نجاست و وجوب اجتناب از آن چون رجس در لغت بمعنى پليد است و آن لفظى است كه اگر صفت عملى قرار داده شود معنى آن زشتى است و اگر صفت شى‌ء خارجى شود معنى آن نجاست است و در آيه شريفه چهار موضوع ذكر شده كه حكم فرموده بر هر يك به پليدى و آن چهار موضوع خمر و قمار و ذبيحه براى بتان و تقسيم بقرعه كشى با تيرها است و از اين چهار موضوع خمر و ذبيحه موجود عينى است و قمار و تقسيم با تيرها عمل است كه آن دو نجس و اين دو زشت است براى تقريب بذهن عرض ميشود مثلا اگر بگويند اين كار پليد كثيفى است از آن دورى كنيد معنيش آنستكه اينكار زشت بدى است و اگر بگويند اين چيز پليدى است از آن اجتناب نمائيد معنيش آنستكه نجس است و بعضى بواسطه عدم دقت در موضوعات چهارگانه و حكم آنها تصور نموده‌اند كه چون آلات قمار و بت‌ها و تيرهاى قسمت نجس نيستند پس مقصود از پليدى نجاست نيست در صورتى كه ميسر عمل قمار است و مراد از ازلام تقسيم با تيرها است و آندو قابل اتّصاف بنجاست نيستند پس بايد مراد از پليدى آندو زشتى و حرمت باشد بخلاف خمر و ذبيحه براى بتان كه معنى پليدى در آن ظاهر است كه نجاست است و حرمت تابع نجاست است و اجتناب از هر موضوعى هم بمناسبت آن موضوع است البته اجتناب از قمار و تقسيم با تير ترك عمل آنست و اجتناب از شراب و ذبيحه ترك استعمال و خوردن آنست و فلاح و رستگارى از عذاب منوط باجتناب از جميع تصرفات در آنها است و ارتكاب هر يك از اين امور از تسويلات و تدليسات و تزيينات شيطانيه است كه بايد مؤمن خود را از آنها نگهدارى نمايد چنانچه در آيه بعد بيايد انشاء اللّه تعالى.

جلد 2 صفحه 265

اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)

---

يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا إِنَّمَا الخَمرُ وَ المَيسِرُ وَ الأَنصاب‌ُ وَ الأَزلام‌ُ رِجس‌ٌ مِن‌ عَمَل‌ِ الشَّيطان‌ِ فَاجتَنِبُوه‌ُ لَعَلَّكُم‌ تُفلِحُون‌َ (90)

اي‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آورديد جز ‌اينکه‌ نيست‌ ‌که‌ خمر و قمار و بتهاي‌ كفار و مشركين‌ و ازلام‌ ‌که‌ تعبير ببخت‌ آزمايي‌ ميكنند رجس‌ و خبيث‌ و حرام‌ ‌است‌ ‌از‌ عمل‌ شيطان‌ ‌است‌ ‌پس‌ اجتناب‌ كنيد ‌از‌ ‌او‌ ‌باشد‌ ‌که‌ رستگار شويد.

يا أَيُّهَا الَّذِين‌َ آمَنُوا خطاب‌ بخصوص‌ مؤمنين‌ ‌از‌ جهة اينست‌ ‌که‌ ‌غير‌ مؤمن‌ و ‌لو‌ اجتناب‌ ‌از‌ مذكورات‌ بكند رستگار نخواهد شد.

انما ‌براي‌ اينست‌ ‌که‌ ‌اينکه‌ مذكورات‌ جز رجاست‌ و خبائث‌ و حرمة چيزي‌ ندارند الخمر ‌در‌ اصل‌ بمعني‌ پوشاندن‌ ‌است‌ و لذا مقنعه‌ ‌که‌ زنها ‌بر‌ سر ميكنند چون‌ صورت‌ و سر ‌را‌ مي‌پوشاند خمار گفتند و خمر عقل‌ ‌را‌ مي‌پوشاند و فرق‌ ‌بين‌ مخمور و مجنون‌ اينست‌ ‌که‌ مجنون‌ عقل‌ ندارد مثل‌ اعمي‌ ‌که‌ چشم‌ ندارد و مخمور عقلش‌ مستور و پوشيده‌ ميشود مثل‌ بصير ‌که‌ چشمش‌ ‌را‌ ببندند ‌در‌ واقع‌ سرپوشيست‌ روي‌ روشنايي‌ عقل‌ گذارده‌ ميشود و تعبير بسكر ميكنند و ‌در‌ حديث‌ ‌از‌ ‌رسول‌ اكرم‌ صلّي‌ اللّه‌ ‌عليه‌ و آله‌ و سلّم‌ ‌است‌ ‌که‌ فرمود خمر ‌از‌ نه‌ چيز گرفته‌ ميشود ‌از‌ عسل‌ ‌که‌ ‌آن‌ ‌را‌ تبيع‌ گويند و ‌از‌ انگور و ‌از‌ كشمش‌ و ‌از‌ خرما و ‌از‌ گندم‌ و ‌از‌ جو و ‌از‌ ارزن‌ و سلت‌ ‌که‌ جو پوست‌ كنده‌ ‌است‌ و فعلا موسوم‌ ‌است‌ بآب‌ جو، مخفي‌ نماند ‌که‌ ‌اينکه‌ مذكورات‌ هشت‌ ‌است‌ و محتمل‌ ‌است‌ ‌که‌ نهم‌ ارق‌ ‌باشد‌ ‌ يا ‌ نبيذ و بالجمله‌ ‌هر‌ چه‌ سكر بياورد و حرمت‌ ‌آن‌ ‌از‌ ضروريات‌ دين‌ اسلام‌ و نص‌ قرآن‌ بلكه‌ مستفاد ‌از‌ اخبار ‌است‌ ‌که‌ ‌در‌ تمام‌ شرايع‌ حرام‌ بوده‌ و كليد درب‌ تمام‌ معاصي‌ ‌است‌ و شارب‌ الخمر كعابد الصنم‌ و ‌از‌ شراب‌ بهشت‌ ممنوع‌ ‌است‌ و مضرات‌ روحي‌ و جسمي‌ ‌آن‌ مشهور و كتابهايي‌ ‌در‌ ‌اينکه‌ باب‌

جلد 6 - صفحه 460

نوشته‌ ‌شده‌ و حدّ شارب‌ الخمر هشتاد تازيانه‌ ‌است‌.

و الميسر قمار ‌است‌ و ‌آن‌ چهار قسم‌ ‌است‌ ‌با‌ آلات‌ معدّه‌ ‌از‌ ‌براي‌ قمار و بدون‌ آلات‌ بقصد برد و باخت‌ ‌که‌ مقامره‌ گويند و بدون‌ قصد و ‌از‌ گناهان‌ كبيره‌ ‌است‌ و اشتغال‌ ذمّه‌ ميآورد و برنده‌ بايد ردّ بصاحبش‌ كند و وارد شدن‌ ‌در‌ مجلس‌ قمار حرام‌ ‌است‌ ‌حتي‌ بعضي‌ ‌از‌ علماء نماز ‌در‌ ‌آن‌ مجلس‌ ‌را‌ ‌هم‌ باطل‌ ميدانند.

و الانصاب‌ بتهاي‌ مشركين‌ ‌که‌ ‌آنها‌ ‌را‌ ميپرستيدند و ‌هر‌ بتي‌ ‌را‌ بنامي‌ ميخواندند ‌که‌ ساختن‌ ‌آنها‌ و بيع‌ و شراء ‌آنها‌ ‌حتي‌ مواد اصليه‌ ‌آن‌ مثل‌ خشب‌ بشرط ساختن‌ بت‌ حرام‌ ‌است‌ چنانچه‌ بيع‌ آلات‌ قمار مثل‌ نرد و شطرنج‌ و عاس‌ و كنجفه‌ و ساير آلات‌ قمار ‌حتي‌ بيع‌ انگور بقصد شراب‌ درست‌ كردن‌ حرام‌ و سحت‌ ‌است‌ و مالك‌ ثمن‌ نميشود ‌حتي‌ واجب‌ ‌است‌ شكستن‌ آلات‌ قمار و ساير ملهيات‌ و بتهاي‌ مشركين‌ ‌را‌.

و الازلام‌ نوعي‌ ‌از‌ بخت‌ آزمايي‌ ‌بود‌ ‌که‌ ‌در‌ جاهليت‌ معمول‌ بوده‌ و ‌آن‌ ‌اينکه‌ ‌بود‌ شتري‌ ‌را‌ ده‌ نفر ابتياع‌ ميكردند و ميان‌ ‌خود‌ بتفاوت‌ بليطها تقسيم‌ ميكردند و ده‌ بليط ‌هر‌ كدام‌ بنامي‌ نوشته‌ ميشد، فذ يك‌ سهم‌ داشت‌، توام‌ دو سهم‌، رقيب‌ سه‌ سهم‌، حلس‌ چهار سهم‌، نافس‌ پنج‌ سهم‌، مسيل‌ شش‌ سهم‌، معلي‌ هفت‌ سهم‌، و ‌اينکه‌ هفت‌ نفر ثمن‌ شتر ‌را‌ نميدادند و ثمن‌ ‌آن‌ ‌در‌ عهده‌ سه‌ نفر ديگر ‌که‌ بنام‌ منيح‌ و سفيح‌ و وغب‌ ‌بود‌ ‌هر‌ كدام‌ يك‌ سوم‌ ثمن‌ ‌را‌ ميدادند و سهمي‌ ‌از‌ شتر نداشتند و ‌اينکه‌ ده‌ بليط ‌را‌ ‌در‌ خريطه‌ ميانداختند و بدست‌ يك‌ نفر ‌که‌ وثوق‌ داشتند ‌او‌ يك‌ يك‌ ‌را‌ بنام‌ يك‌ يك‌ ‌اينکه‌ ده‌ نفر بيرون‌ ميآورد و ‌اينکه‌ بعين‌ مشابه‌ همين‌ بليط بخت‌ آزمايي‌ ‌است‌ ‌که‌ امروز ‌در‌ تمام‌ كشور معمول‌ ‌است‌.

رجس‌ نجس‌ و خبيث‌ ‌است‌ (مِن‌ عَمَل‌ِ الشَّيطان‌ِ) ‌در‌ ‌آيه‌ ‌بعد‌ ميآيد ‌که‌ شراب‌ و قمار و بت‌ پرستي‌ و بخت‌ آزمايي‌ ‌هر‌ چهار بالقاء و تعليم‌ شيطان‌ بوده‌.

جلد 6 - صفحه 461

فَاجتَنِبُوه‌ُ خطاب‌ بمؤمنين‌ ‌که‌ بايد ‌از‌ ‌اينکه‌ چهار كاملا دوري‌ كنيد حرام‌ ‌است‌ لَعَلَّكُم‌ تُفلِحُون‌َ ‌پس‌ كسي‌ ‌که‌ مرتكب‌ ‌اينکه‌ اعمال‌ شنيعه‌ بشود رستگاري‌ ندارد مگر بتوبه‌ و اداء حقوق‌ و ردّ بصاحبانش‌ بايع‌ خمر ثمن‌ ‌آن‌ ‌را‌ بايد رد كند بمشتري‌ برنده‌ قمار ببازنده‌، بايع‌ آلات‌ قمار و بتها بخريدار، برنده‌ بخت‌ آزمايي‌ بصاحبان‌ بليط و ‌اگر‌ ‌آنها‌ ‌را‌ نمي‌شناسند ‌ يا ‌ دست‌رسي‌ ندارند ‌از‌ جانب‌ ‌آنها‌ صدقه‌ دهند و احتياطا باذن‌ مجتهد ‌باشد‌ اميد ‌است‌ رستگار شوند.

برگزیده تفسیر نمونه

---

(آیه‌ 90)

شأن نزول:

در تفاسیر شیعه و اهل تسنن شأن نزولهای مختلفی در باره این آیه ذکر شده است که تقریبا با یکدیگر شباهت دارند از جمله این که در «مسند احمد» و «سنن ابی داود» و «نسائی» و «ترمذی» چنین نقل شده است که:

عمر (که طبق تصریح تفسیر فی ظلال جلد سوم، صفحه 33، علاقه شدیدی به نوشیدن شراب داشت) دعا می کرد، و می گفت: خدایا بیان روشنی در مورد خمر برای ما بفرما، هنگامی که آیه 219، سوره بقره (یسئَلُونَکَ عَنِ الخَمرِ وَ المَیسِرِ ...)

نازل شد پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آیه را برای او قرائت کرد ولی او باز به دعای خود ادامه می داد، و می گفت: خدایا بیان روشنتری در این زمینه بفرما، تا این که آیه 43 سوره نساء (یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَقرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنتُم سُکاری) نازل شد، پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آن را نیز بر او خواند، باز به دعای خود ادامه می داد؟ تا این که آیه مورد بحث که صراحت فوق العادهای در این موضوع دارد، نازل گردید، هنگامی که پیامبر صلّی اللّه علیه و آله آیه را بر او خواند، گفت: انتهینا انتهینا؟ «از نوشیدن شراب خودداری می کنیم، خودداری می کنیم»؟

تفسیر:

حکم قطعی در باره شراب و مراحل تدریجی آن

همانطور که در ذیل آیه 43 سوره نساء اشاره کردیم، شرابخوری و می گساری در زمان جاهلیت و قبل از ظهور اسلام فوق العاده رواج داشت و به صورت یک بلای عمومی درآمده بود، تا آنجا که بعضی از مورّخان می گویند عشق عرب جاهلی در سه چیز خلاصه می شد: شعر و شراب و جنگ؟ روشن است که اگر اسلام می خواست بدون رعایت اصول روانی و اجتماعی با این بلای بزرگ عمومی به مبارزه برخیزد ممکن نبود، و لذا از روش تحریم تدریجی و آماده ساختن افکار و اذهان برای ریشه کن کردن می گساری که به صورت یک عادت ثانوی در رگ و پوست آنها نفوذ کرده بود، استفاده کرد، به این ترتیب که نخست در بعضی از سوره های مکی اشاراتی به زشتی این کار نمود، ولی عادت زشت شرابخواری از آن ریشه دارتر بود، که با این اشاره ها ریشه کن شود، لذا هنگامی که مسلمانان به مدینه منتقل شدند و نخستین حکومت اسلامی تشکیل شد، دومین دستور- آیه 219، سوره بقره- در زمینه منع شرابخواری به صورت قاطع تری نازل گشت، آشنایی مسلمانان به احکام اسلام سبب شد که دستور نهایی- همین آیه مورد بحث- با صراحت کامل و بیان قاطع که حتی بهانه جویان نیز نتوانند به آن ایراد گیرند نازل گردد.

در این آیه با تعبیرات گوناگون ممنوعیت این کار مورد تأکید قرار گرفته، تا جایی که شرابخواری در ردیف بتپرستی و قمار و ازلام و از اعمال شیطانی و پلید قلمداد شده است می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید شراب و قمار و بتها و ازلام (یک نوع بختآزمایی) پلیدند و از عمل شیطانند از آنها دوری کنید تا رستگار شوید» (یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الخَمرُ وَ المَیسِرُ وَ الأَنصابُ وَ الأَزلامُ رِجسٌ مِن عَمَلِ الشَّیطانِ فَاجتَنِبُوهُ لَعَلَّکم تُفلِحُونَ).

«انصاب» بتهایی که شکل مخصوصی نداشتند و تنها قطعه سنگی بودند و قرار گرفتن شراب و قمار هم ردیف آن نشانگر خطر بسیار زیاد شراب و قمار است به همین دلیل در روایتی از پیامبر صلّی اللّه علیه و آله می خوانیم: شارب الخمر کعابد الوثن:

«شرابخور همانند بت پرست است».

سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:

تفسیر های فارسی

ترجمه تفسیر المیزان

تفسیر خسروی

تفسیر عاملی

تفسیر جامع

تفسیر های عربی

تفسیر المیزان

تفسیر مجمع البیان

تفسیر نور الثقلین

تفسیر الصافی

تفسیر الکاشف

منابع

• تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
• اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام‌، 1378 ش‌، چاپ دوم‌
• تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
• تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
• برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
• تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش‌، چاپ پنجم‌
• محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.