میرزا علی آقا شیرازی: تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
|||
| سطر ۲: | سطر ۲: | ||
{{بخشی از یک کتاب}} | {{بخشی از یک کتاب}} | ||
| − | + | حاج میرزا علی آقا شیرازی؛ فاضل مشهور، ادیبِ محقق، فقیه فرزانه، طبیب صاحب نفس و سرآمد عارفان عصر خویش بوده اند و استاد [[شهید مطهری]] وی را «[[نهج البلاغه]] مجسم» می دانست. آنچه که به زندگی این شخصیت بزرگ امتیاز خاصی می‌دهد، حالات ویژه اخلاقی و تأثیر آن بر رادمردانی چون شهید مطهری و دیگر انسان‌های جویای [[تهذیب نفس]] است. افکار میرزا در علوم متداول آن زمان تحول آفرید، وی مبنای درس [[اخلاق]] و جلسات وعظ خویش را بر محور نهج البلاغه قرار داد و گروه کثیری از شهرهای مختلف، حتی [[عتبات عالیات]] در محضرش گرد آمدند. | |
| − | + | {{شناسنامه عالم | |
| − | + | |نام کامل = حاج میرزا علی آقا شیرازی | |
| − | حاج میرزا علی آقا شیرازی؛ فاضل مشهور، ادیبِ محقق، فقیه فرزانه، طبیب صاحب نفس و سرآمد عارفان عصر خویش بوده اند و استاد [[شهید مطهری]] وی را «[[نهج البلاغه]] | + | ||تصویر=[[پرونده:Mirza ali agha.jpg|250px|center]] |
| − | + | |زادروز = 1294 قمری | |
| − | افکار میرزا در علوم متداول آن زمان تحول آفرید، وی مبنای درس اخلاق و جلسات وعظ خویش را بر محور نهج البلاغه قرار داد و گروه کثیری از شهرهای مختلف، حتی عتبات عالیات در محضرش گرد آمدند. | + | |زادگاه = |
| − | + | |وفات = 1375 قمری | |
| + | |مدفن = قم | ||
| + | |اساتید = [[سید محمدباقر درچه ای]]، [[جهانگیر خان قشقایی|جهانگیرخان قشقایی]]،... | ||
| + | |شاگردان = [[شهید مطهری]]، [[حاج آقا رحیم ارباب]]،... | ||
| + | |آثار = تصحیح و تحقیق «[[التبیان (کتاب)|تفسیر تبیان]]»، تصحیح و تحقیق کتاب «[[زاد المعاد (کتاب)|زاد المعاد]]» ... | ||
| + | }} | ||
==دوران کودکی== | ==دوران کودکی== | ||
| − | «محمدقاسم شیرازی» چهره شناخته شده و تاجر معتبر شیراز بشمار می رفت<ref>نقباءالبشر فی اعلان قرن الرابع عشر، شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]]، | + | «محمدقاسم شیرازی» چهره شناخته شده و تاجر معتبر شیراز بشمار می رفت<ref>نقباءالبشر فی اعلان قرن الرابع عشر، شیخ [[آقا بزرگ تهرانی]]، ج۴، ص۱۴۸۸.</ref> بعد از وفات، حاج علی‌اکبر فرزند محمدقاسم شغل پدر را پی گرفت، اما مدتی بعد اشتیاق به تحصیل او را به [[نجف]] اشرف رساند. البته در نجف نیز فعالیت های تجاری را ادامه داد. کشش درونی و همنشینی با اهل دانش سبب شد تا حاج علی‌اکبر سعادت حضور در مکتب دانشورانی گرانمایه، چون علامه مولا حسین بن محمد اسماعیل اردکانی، معروف به [[فاضل اردکانی]] (۱۲۳۵-۱۳۰۵ ه.ق) راه یابد.<ref>الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۳، ص۷۰ مؤلف «الذریعه» مکان این تلمذ را معین ننموده ولی سید مصلح الدین مهدوی ضمن آن که حاجی علی‌اکبر شیرازی را در جمله فاضلان معرفی کرده، می افزاید نامبرده نزد مولی محمدحسین کاظمینی در نجف تحصیل نموده است، اما چون فاضل اردکانی در نجف حوزه درسی نداشته، شاید حاج علی‌اکبر سید نجف تا کربلا را طی می نموده تا در جوار بارگاه حضرت امام حسین علیه السلام از مقامات علمی استادش بهره مند گردد.</ref> |
| − | حاج علی اکبر پس از فراغت از تحصیل، پژوهشی را در روایات و [[احادیث]] انجام داده و کتاب معروف «شرح الاربعین حدیثا فی فضیلة الصلوة علی النبی و آله صلی الله علیهم اجمعین» را نوشت. این کتاب ضمن تأیید کمالات علمی این بازرگان اهل فضل، گویای علاقه وی به | + | حاج علی اکبر پس از فراغت از تحصیل، پژوهشی را در روایات و [[احادیث]] انجام داده و کتاب معروف «شرح الاربعین حدیثا فی فضیلة الصلوة علی النبی و آله صلی الله علیهم اجمعین» را نوشت. این کتاب ضمن تأیید کمالات علمی این بازرگان اهل فضل، گویای علاقه وی به [[اهل البیت|اهل بیت]] عصمت و طهارت علیهم السلام نیز هست.<ref>الذریعه، ج۱۳، ص۷۰، تذکرة القبور، ص۴۳۶.</ref> |
| − | اولین مکتب درسی علی در خانه تشکیل شد و نخستین معلم پدرش بود، حاج علی اکبر برای تربیت چنین فرزندی از جان و دل کوشید<ref>الذریعه، همان.</ref> و سرانجام در سال | + | اولین مکتب درسی علی در خانه تشکیل شد و نخستین معلم پدرش بود، حاج علی اکبر برای تربیت چنین فرزندی از جان و دل کوشید<ref>الذریعه، همان.</ref> و سرانجام در سال ۱۳۰۴ ه.ق جان به جان آفرین تسلیم کرد.<ref>تذکرة القرور، ص۴۳۶.</ref> بعد از فوت پدر، آیت الله میرزا حسین شیرازی که این خانواده را به خوبی می شناخت، سید عبدالله ثقة الاسلام را قیم و وصی وی قرار داد.<ref>طبیب جسم و جان، ص۳۷.</ref> |
==استادان== | ==استادان== | ||
| − | حاج میرزا علی آقا در سال | + | حاج میرزا علی آقا در سال ۱۳۱۶ ه.ق راهی [[اصفهان]] شد و بخشی از تحصیلاتش را در مدرسه نیم آورد - واقع در انتهای بازار بزرگ اصفهان - گذراند. جاذبه معنوی مدرسان این مدرسه، خصوصا آقا [[سید محمدباقر درچه ای]]، موجب شده بود تا علی به این مکان روی آورد. مرحوم درچه ای یکی از علما و فقهای مشهور اصفهان بود. به طوری که پس از درگذشت آیت الله سید اسماعیل صدر در [[کاظمین]] (۱۳۳۸ ه.ق)، اهالی اصفهان و برخی نقاط [[ایران]] به ایشان رجوع کردند<ref>شرح حال رجال ایران، مهدی بامداد، ج۳، ص۳۰۲.</ref> و بزرگانی چون مرحوم آیت الله [[آیت الله بروجردی|بروجردی]] و [[شهید سید حسن مدرس|شهید مدرس]] نزد وی شاگردی کرده اند. |
| − | زمانی که حاج میرزا علی آقا از مکتب آیت الله درچه ای استفاده می کرد، دو نام آور عرصه اندیشه آخوند ملا محمد کاشی و جهانگیرخان قشقایی مشغول تربیت شاگردان در میدان [[حکمت]] و [[فلسفه]] بودند، نیم قرن فلسفه [[ملاصدرا]] را در اصفهان تدریس می کردند. مرحوم آیت الله | + | زمانی که حاج میرزا علی آقا از مکتب آیت الله درچه ای استفاده می کرد، دو نام آور عرصه اندیشه [[آخوند کاشانی|آخوند ملا محمد کاشی]] و [[جهانگیر خان قشقایی|جهانگیرخان قشقایی]] مشغول تربیت شاگردان در میدان [[حکمت]] و [[فلسفه]] بودند، نیم قرن فلسفه [[ملاصدرا]] را در اصفهان تدریس می کردند. مرحوم آیت الله بروجردی، آخوند کاشی را مجتهد در معقول و منقول معرفی کرده است و می گویند: هنگام شب و سحر ذکر ملکوتی «یا سبوح» «یا قدوس» از حجره این حکیم بلند بود و شخص موثقی خاطرنشان ساخته است: احساس می نمودم درختان با این ذکرگویی با وی همنوا می باشند.<ref>مصاحبه با آیت الله حیدرعلی محقق، مجله حوزه، شماره۵۳، ص۵۱-۵۲.</ref> فیلسوف، فقیه و حکیم ربانی جهانگیرخان قشقایی استاد دیگر حاج میرزا علی آقا است که حاج [[شیخ عباس قمی]] از وی به عنوان عالم جلیل و فاضل نبیل و صاحب مهارت در معقول، منقول و عرفان یاد کرده است.<ref>فوائد الرضویه، حاج [[شیخ عباس قمی]]، ج اول، ص۸۸.</ref> |
| − | حاج میرزا علی آقا در بوستان شیخ اسدالله قمشه ای ( | + | حاج میرزا علی آقا در بوستان شیخ اسدالله قمشه ای (۱۲۹۷-۱۳۳۴ ه.ق) که بهاری کوتاه داشت، گشت و گذاری کرد و ذهن مشتاق خود را از رایحه دانش و تقوای این مرد الهی، عطر آگین ساخت.<ref>علوم و عقاید (بررسی در عقاید مذهبی، سیاسی و فلسفی) ابراهیم جواهری، ص ۸.</ref> شیخ عبدالحسین محلاتی (۱۲۷۰-۱۳۱۲ ه.ق)<ref>زندگینامه [[شیخ مرتضی انصاری]]، ضیاءالدین سبط الشیخ، ص ۲۱۸.</ref> که در [[مدرسه صدر بازار|مدرسه صدر اصفهان]] دروس خارج را تدریس می نمود، یکی دیگر از اساتید حاجی میرزا علی آقا بود.<ref>تاریخ شهر [[سامرا]]، و شمه ای از زندگی آیت الله بروجردی، سید مصلح الدین مهدوی، ص۱۱۲.</ref> |
| − | آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی ( | + | آیت الله العظمی [[آیت الله بروجردی|حاج آقا حسین بروجردی]] (۱۲۹۲-۱۳۸۱ ه.ق) مرجع عظیم الشأن قرن اخیر در اصفهان به دلیل تسلط بر منابع، تشریح مبانی [[فقه]] و [[اصول فقه|اصول]] با زبانی رسا و قابل فهم، حوزه درسی گرم و پررونقی داشت و یکصد نفر در آن حضور می یافتند. حاج میرزا علی آقا شیرازی علاوه بر آن که از شاگردان برجسته آیت الله بروجردی محسوب می شد، رابطه ای تنگاتنگ با آن [[فقیه]] داشت و استادش از همت عالی، علو طبع و حالات اخلاقی وی بر خویشتن می بالید. |
| − | حاج میرزا علی آقا شیرازی مباحثی، چون [[فقه]]، [[اصول]]، [[رجال]] و درایه را نزد حاج آقا میرزا کمال الدین ابوالهدی کرباسی (متوفی | + | حاج میرزا علی آقا شیرازی مباحثی، چون [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[رجال]] و [[درایه الحدیث|درایه]] را نزد حاج آقا میرزا کمال الدین ابوالهدی کرباسی (متوفی ۱۳۵۶ ه.ق) که عالمی فقیه و زاهدی مجتهد بود، فراگرفت.<ref>مجله حوزه سال چهاردهم، شماره ۸۳، ص۳۶.</ref> |
| − | شیخ محمدحکیم خراسانی گنابادی اصفهانی، از مفرسان و حکمای معاصر است که بعد از درگذشت آخوند کاشی و جهانگیرخان قشقایی، استاد مسلم [[فلسفه]] در اصفهان بود. [[شهید مطهری]] می نویسد: «حاج میرزا علی آقا از نظر سنی با حکیم خراسانی تفاوت چندانی نداشته و با معظم له و حاج آقا رحیم ارباب دوستی در کمال صمیمیت داشته اند اما با توجه به این که [[فلسفه]] را از بزرگسالی تحصیل کرده به احتمال زیاد از محضر دوست صمیمی اش بهره مند شده است.<ref>خدمات متقابل | + | شیخ محمدحکیم خراسانی گنابادی اصفهانی، از مفرسان و حکمای معاصر است که بعد از درگذشت آخوند کاشی و جهانگیرخان قشقایی، استاد مسلم [[فلسفه]] در اصفهان بود. [[شهید مطهری]] می نویسد: «حاج میرزا علی آقا از نظر سنی با حکیم خراسانی تفاوت چندانی نداشته و با معظم له و [[حاج آقا رحیم ارباب]] دوستی در کمال صمیمیت داشته اند اما با توجه به این که [[فلسفه]] را از بزرگسالی تحصیل کرده به احتمال زیاد از محضر دوست صمیمی اش بهره مند شده است.<ref>خدمات متقابل اسلام و ایران، شهید مطهری، ص ۶۱۷، پاورقی.</ref> چون حاج میرزا علی آقا از دوران نوجوانی به آموزش [[طب]] علاقه داشت و احساس می کرد با فراگیری آن می تواند خدمتی به جامعه انجام دهد، به محضر حاج میرزا محمدباقر حکیم‌باشی (متوفی ۱۳۲۷ ه.ق) از اطباء معروف راه یافت.<ref>تذکرة القبور، ص۶۷-۶۸.</ref> |
| − | حاج میرزا علی آقا شیرازی که مدتی از جوار بارگاه مقدس مولای متقیان دور مانده بود، نگاه مشتاقش همیشه راه [[نجف]] را می کاوید، گویی این ندا از [[نجف]] گوشش را نوازش می داد: | + | حاج میرزا علی آقا شیرازی که مدتی از جوار بارگاه مقدس مولای متقیان [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه اسلام دور مانده بود، نگاه مشتاقش همیشه راه [[نجف]] را می کاوید، گویی این ندا از [[نجف]] گوشش را نوازش می داد: |
{{بیت|گرفتم این که ز ما چند گاه ماندی دور|دوباره باز به آغوش ما درآیی زود}} | {{بیت|گرفتم این که ز ما چند گاه ماندی دور|دوباره باز به آغوش ما درآیی زود}} | ||
| − | هنگامی که وی وارد | + | هنگامی که وی وارد نجف شد، حوزه های علمیه این شهر در اوج شکوه و مزین به وجود فقیهانی فرخنده و فرزانگانی والامقام بود. از شخصیت هایی که حاجی به محضرشان شتافت و از اندوخته های علمی آنان استفاده کرد، [[شیخ الشریعه اصفهانی]] (۱۲۶۶-۱۳۳۹ ه.ق)<ref>در مورد وی بنگرید به کتاب ملا فتح الله اصفهانی شیخ شریعت، محمدعلی محمدی.</ref> [[آخوند خراسانی|ملا محمدکاظم خراسانی]] (۱۲۵۵-۱۳۲۹ ه.ق) و [[سید محمدکاظم طباطبائی یزدی|سید محمدکاظم یزدی]] (۱۲۴۸-۱۳۳۷ ه.ق) که از مفاخر [[شیعه]] و استوانه های عظیم فقاهت بشمار می آیند، می توان نام برد. احتمال قوی حاج میرزا علی در سال ۱۳۲۳ ه.ق به اصفهان عزیمت نمود و خود می گوید: «در جریان [[مشروطیت|مشروطه]] خواهی به اصفهان آمدم...».<ref>مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، ص۱۵۹.</ref> |
| − | == | + | ==شاگردان== |
| − | + | یکی از فرزانگانی که به محفل نورانی این عالم ربانی راه یافت، [[مرتضی مطهری|شهید آیت الله مطهری]] است. وی در تابستان سال ۱۳۲۱ ه.ش یعنی چهار سال پس از اقامت در [[قم]] ایشان به [[اصفهان]] رفت، با این مرد بزرگ آشنا شده و از محضرش استفاده کرد. این آشنایی تبدیل به ارادت زیاد از سوی وی و لطف استاد از طرف آن مرد بزرگ شد. به طوری که بعدها حاج میرزا علی آقا به قم می آمد و در حجره شهید مطهری اقامت می گزید و علمای بزرگ در آنجا با ایشان دیدار داشتند.<ref>عدل الهی، ص۲۵.</ref> و آن متفکر شهید درک محضر این استاد را از ذخائر گرانبهای عمر خود می دانست و حاضر نبود با هیچ چیزی معاوضه کند.<ref>سیری در نهج البلاغه، مقدمه.</ref> | |
| − | حاج میرزا علی آقا | + | فقیه عارف، حکیم و ادیب معاصر آیت الله [[حاج آقا رحیم ارباب]] (۱۲۹۷-۱۳۹۶ ه.ق) از شاگردان خاص حاج میرزا علی آقاست، وی به آقا رحیم احترام بسیاری می گذاشت و در اصفهان به [[نماز جمعه]] او حاضر می شد.<ref>طبیب جسم و جان، ص۶۱.</ref> حسن نیت و خلوص از سراسر وجود این دانشمند گرانمایه نمایان بود.<ref>کیهان فرهنگی، آذر۶۵، ص۳۳.</ref> |
| − | + | آیت الله سید روح الله خاتمی (متوفی ۱۳۶۷ ه.ق) در این باره می گوید: «در [[مدرسه صدر بازار|مدرسه صدر اصفهان]] از استادانی استفاده کردم که از حیث مقام [[اخلاق]]، [[زهد]] و [[عرفان]] معروف بودند و یکی از آنها حاج میرزا علی آقا شیرازی است که از ابتدا با ایشان مانوس شدم و استفاده هایی از محضرش کردم. شرح شمسیه و قسمتی از نهج البلاغه را نزدشان خواندم و اساساً با هم مأنوس بودیم و ایشان به حجره من می آمدند و می رفتند.<ref>مجله پیام انقلاب، شماره۷۲، ص۲۵.</ref> | |
| − | + | استاد [[جلال الدین همایی|سید جلال الدین همایی]] (۱۲۸۷-۱۳۵۹ ه.ق) یکی دیگر از پرورش یافتگان برجسته حوزه درسی و تهذیب حاج میرزا علی آقاست. رابطه این استاد و شاگرد نیز به مرور زمان به اشتیاق و ارادت متقابل مبدل شد. استاد منوچهر قدسی می نویسد: «مرحوم همایی به حاجی عشق و ارادتی مالا کلام داشت و تا او آخر عمر آن مرحوم هرگاه به ایشان برمی خورد، عاشقانه و صادقانه می گفت: دلم می خواهد یک بار دیگر قانون را در خدمت شما دوره کنم. از استعداد حاجی سخن ها داشت.<ref>رساله شعوبیه، جلال الدین همایی.</ref> وقتی همایی در تابستان از [[تهران]] به اصفهان می آمد، با حاجی دیدار تازه می کرد و این ملاقات همه افاضه و استفاضه بود.<ref>همان، ص ۴.</ref> | |
| − | آیت الله | + | آیت الله احمد فیاض (متولد ۱۳۲۴ ه.ش) این توفیق را بدست آورد تا در اصفهان از محضر پرفیض حاج میرزا علی آقا شیرازی بهره مند شود. وی می گوید: حجره ایشان در جوار حجره من بود. [[نهج البلاغه]] تدریس می نمود و افراد زیادی در درسش شرکت می کردند. در [[زهد]]، [[تقوا]] و حالات معنوی شهرت داشت و چون به [[نماز]] می رفت و طلبه ها متوجه می شدند، به وی اقتدا می نمودند. با وجود آن که در علوم متعدد صاحب نظر و متبحر بود ولی جنبه اخلاقی وی این توانایی ها را تحت الشعاع قرار می داد. آیت الله فیاض، مدرس پاک سیرت و بدون پیرایه ای است که در نهایت سادگی و قناعت زندگی می کرد و از مدرسان مشهور حوزه علمیه اصفهان بشمار می رود.<ref>مجله حوزه، سال سوم، دی ماه ۱۳۶۵، شماره ۱۸، ص۳۶.</ref> |
| − | + | آیت الله مشکوة (متوفی ۱۳۶۹ ه.ش) شاگرد مبرز حاجی میرزا علی آقاست که بسیاری از کمالات را نزد وی آموخته. آیت الله مشکوة او که در اصفهان و [[نجف]] تحصیلات خویش را تکمیل کرده بود، در زادگاهش «خمینی شهر» مدرسه ای تأسیس کرد و به تربیت طلاب دینی پرداخت. وی در مشکلات درسی به [[اهل البیت|اهل بیت]] توسل می جست.<ref>مصاحبه با آیت الله مشکوة، مجله حوزه، سال ششم، شماره ۳۱، ص۵۳-۵۴.</ref> | |
| − | آیت الله | + | آیت الله شیخ جواد جبل عاملی می گوید: خدمت حاج میرزا علی آقا که مرد مذهبی بود، درس [[تفسیر قرآن]] و نهج البلاغه می رفتم که واقعا کم نظیر بود و برای کسانی که این جلسات علمی را درک نکرده اند، تصورش مشکل است. آنچه می گفت، از دل برمی خاست و بر دل می نشست.<ref>مجله حوزه، شماره۱۵، ص۲۶-۲۷.</ref> |
| − | + | از دیگر شاگردان مرحوم حاج میرزا علی آقا، می توان حاج شیخ عبدالرحیم ملکان (متولد ۱۳۰۲ ه.ش)، آیت الله سید اسماعیل هاشمی (متولد ۱۳۳۳ ه.ق)، مرحوم حسین عمادزاده (متوفی ۱۳۶۹ ه.ش) (صاحب تألیفات متعدد در شرح حال [[اهل بیت]] علیهم السلام)، استاد فضل الله ضیاء نور (متوفی ۱۶۰۴ ه.ق) و پروفسور علی شیخ الاسلام (متولد ۱۳۰۲ ه.ش) نام برد. | |
| − | + | ==مدرس نهج البلاغه== | |
| − | + | موقعی که حاجی به اصفهان قدم نهاد، با تلاش علما و استادان [[حوزه علمیه|حوزه علمیه]] که [[شهید سید حسن مدرس|شهید آیت الله مدرس]] در بین آنان چون ستاره ای می درخشد، آرامش نسبی به اصفهان بازگشته بود. حاج میرزا علی آقا با کمال فروتنی و به رغم توانایی های علمی، در اصفهان به امور بازرگانی مشغول شد تا آن که روزی به درس [[نهج البلاغه]] مرحوم مدرس حاضر شد. شهید مدرس وقتی وی را دید، چون از سوابق علمی حاجی آگاهی داشت، به او گفت: «آقا حیف است، با آن کمالات به چنین اموری بپردازید. مسیر خودتان را عوض کنید و به تجارتِ [[آخرت]] روی آورید و به این ترتیب حاجی گام در مسیر جدید گذاشت. آری نسب نامه تدریس نهج البلاغه در حوزه های علمیه ایران به شهید مدرس می رسید و حاجی این تبارنامه را روشن می کند و فراگیری این کتاب را مدیون مدرس می داند، زیرا وی پس از تذکر مدرس به تدریس و کاوش در آثار علمی و نیز ارشاد مردم از طریق وعظ و خطابه روی می آورد.<ref>همان مأخذ، ص۱۶۰.</ref> | |
| − | + | حاج میرزا علی آقا چنان در اقیانوس نهج البلاغه به غواصی پرداخت که گویی با نهج البلاغه زندگی می کرد. استاد شهید آیت الله [[مرتضی مطهری]] می نویسد: «قبل از برخورد با وی این کتاب (نهج البلاغه) را نمی شناختم... او یک نهج البلاغه مجسم بود. مواعظ نهج البلاغه در اعماق جانش فرورفته بود. برای من محسوس بود که روح این مرد با روح [[امام علی علیه السلام|امیرالمؤمنین]] پیوند خورده و متصل شده است...».<ref>عدل الهی، شهید مطهری، ص۲۵۱.</ref> | |
| − | + | و در جای دیگر می نویسد: «نهج البلاغه به او حال می داد و روی بال و پر خود می نشاند و در عوالمی که ما نمی توانستیم درک کنیم، سیر می داد. جمله های این کتاب ورد زبانش بود و به آنها استشهاد می نمود. غالباً جریان کلمات نهج البلاغه بر زبانش با جریان اشک از چشمانش بر محاسن سپیدش همراه بود...».<ref>سیری در [[نهج البلاغه]]، ص۱۰ و ۱۱.</ref> | |
| − | + | وقتی آیت الله سید محمدرضا خراسانی، رئیس حوزه علمیه وقت اصفهان از حاجی خواست برای طلبه های مدرسه، مباحث اخلاقی مطرح کند، به تدریس نهج البلاغه روی آورد. او وقتی سخن می گفت، تسلط و تبحرش آشکار می شد.<ref>طبیب جسم و جان، ص۶۰-۶۱.</ref> یکی از شاگردانش، سید رضا سیادت موسوی می گفت: «غیرممکن بود حاجی لب به سخن بگشاید و از نهج البلاغه چیزی بر زبان نیاورد».<ref>همان، ص ۹۰.</ref> | |
| − | + | آیت الله سید اسماعیل هاشمی نیز گفته است: «آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی از بزرگ علمایی است که در میان اهل علم و همه مردم قداست وافری داشت در همان اوقات نخستین که برای تحصیل علوم دینی به اصفهان آمدم، از محضر این بزرگمرد استفاده می کردم به خصوص که در خطب و بیان نهج البلاغه تخصصی خاص داشتند و قطع نظر از تبحر در ادبیات و خطب شریف، آن معنویتی که در خطبه ها نهفته بود، از سیمای این انسان وارسته مشاهده می گردید».<ref>همان، ص۴۲.</ref> | |
| − | + | استاد مهدی خلف زاده که از سال ۱۳۲۴ ه.ق در درس نهج البلاغه حاجی شرکت می نمود و هم حجره ایشان بود، از انقلاب درونی استاد در حال شرح نهج البلاغه سخن گفته است.<ref>همان، ص۸۰.</ref> عالمان بزرگی مانند شیخ جواد جبل عاملی و سید روح الله خاتمی نیز در درس و تفسیر نهج البلاغه این عارف متعبد شرکت نموده اند. از حالت روحانی استاد و تأثیر بخشی بر خلق و خوی شاگردان سخن گفته اند.<ref>مجله حوزه، سال سوم، شماره مسلسل ۱۶۵ (گفتگو با آیت الله جبل عاملی) و مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ص۲۴.</ref> | |
| − | آیت الله | + | آیت الله محمد واعظ زاده خراسانی که در سال ۱۳۲۷ ه.ش حاجی را در اصفهان دیده، می گوید: یکبار او را در بیت آیت الله بروجردی (در [[قم]]) دیدم. فرمود: [[سید رضی]] در [[نهج البلاغه]] خطبه ها را تقطیع کرده و دارم قطعات حذف شده را جمع می کنم و متوجه شده ام که این تقطیعات گاه مخل مقصود است.<ref>سرگذشت های ویژه از زندگی استاد [[شهید مرتضی مطهری]]، ج۳، ص۳۵.</ref> |
| − | + | ==احیای آثار== | |
| − | + | این عالم عامل غیر از نهج البلاغه، [[تفسیر قرآن]]، شرح کبیر و شرح نفیسی را درس می گفت. او به کتب روایی نیز نظر خاصی داشت و طلاب را به مطالعه آنان تشویق می کرد. گرچه از اهل معقول بشمار می رفت ولی [[حکمت]] و [[فلسفه]] تدریس نکرد و در تدریس سایر علوم از اندیشه های حکیمان بی‌بهره نبود. در [[ادبیات عرب]] و ادبیات فارسی در بین متأخرین از نوادر بود و علم طب خود را خوب می دانست. | |
| − | + | شهید مطهری می نویسد: «این مرد در عین این که [[فقیه]] (در حد [[اجتهاد]]) و حکیم و عارف و طبیب و ادیب بود و در بعضی قسمت ها؛ مثلاً طب قدیم و ادبیات طراز اول بود و قانون [[ابن سینا|بوعلی]] را تدریس می کرد. از خدمتگزاران آستان مقدس حضرت [[سیدالشهداء]] علیه السلام بود.<ref>عدل الهی، ص۲۵۲، پاورقی.</ref> [[جلال الدین همایی]] می گوید: قسمت معالجات قانون ابوعلی سینا را خدمت مرحوم، حاج میرزا علی آقا شیرازی فراگرفتم.<ref>همایی نامه، ص۲۳.</ref> | |
| − | حاج میرزا علی آقا شیرازی به موازات تدریس، از کاوش در منابع | + | حاج میرزا علی آقا شیرازی به موازات تدریس، از کاوش در منابع [[قرآن|قرآنی]]، روایی و نیز آثار سلف غافل نبود و ضمن تلاش های علمی به ارزش والای «[[التبیان (کتاب)|تفسیر تبیان]]» پی برد و پس از تحقیق و تفحص و تصحیح علمی و چاپ اصلاح شده این اثر نفیس را عهده دار شد. در این راستا از اهتمام آیت الله [[سید محمد حجت کوه کمره ای|سید محمد حجت کوه‌کمرای]] و جهد برخی شاگردان فاضل خود از جمله حسین عمادزاده، حاج آقا رحیم ارباب و جلال الدین همایی بهره برد و سرانجام تفسیر تبیان [[شیخ طوسی]] در سال ۱۳۶۵ ه.ق با چاپ سنگی در دو مجلد رحلی انتشار یافت.<ref>بیست مقاله، آیت الله رضا استادی، ص۲۱۱.</ref> |
| − | احیاء انتشار کتاب | + | احیاء انتشار کتاب «[[زاد المعاد (کتاب)|زاد المعاد]]» [[علامه مجلسی]] و تصحیح و منقح نمودن این کتاب ارزشمند نیز به عهده حاج میرزا علی آقا شیرازی بود که با هزینه مرحوم روغنی زاده بازرگانی خیّر در سال ۱۳۲۴ ه.ش به چاپ رسید. همچنین کتاب «من لایحضره الطبیب» مربوط به [[زکریای رازی]] نیز پس از تحقیق لازم به ضمیمه کتاب برءالساعة (بهبودی آنی) با دستیاری آقا جمال الدین معارف پرور به زیور طبع آراسته کرد.<ref>مؤلفات و مصنفات ابوبکر محمد بن زکریای رازی، دکتر محمود نجم‌آبادی، ص۷۱.</ref> |
==اخلاق و رفتار== | ==اخلاق و رفتار== | ||
| − | حاج میرزا علی نسبت به ارشاد و هدایت جامعه احساس وظیفه می کرد و بر فراز منبر به موعظه حاضران می پرداخت. از این رو محضر مرحوم آقا سید علی نجف آبادی (متولد | + | حاج میرزا علی نسبت به ارشاد و هدایت جامعه احساس وظیفه می کرد و بر فراز منبر به موعظه حاضران می پرداخت. از این رو محضر مرحوم آقا سید علی نجف آبادی (متولد ۱۲۸۷ ه.ق) و آیت الله حاج شیخ محمدحسن عالم نجف آبادی (متوفی ۱۳۸۴ ه.ق) بهره برد.<ref>مجله پیام انقلاب، همان شماره، ص۱۷.</ref> وقتی که مرجع عالیقدر - آیت الله بروجردی - جهان تشیع تصمیم گرفت کلاسی اخلاقی در [[حوزه علمیه قم|حوزه علمیه قم]] برگزار کند، با وجود و آن که اشخاص برجسته ای در قم بودند، حاج میرزا علی آقا را که با مراتب فضل و کمالش از قبل آشنایی داشت برای این منظور به قم فراخواند.<ref>شهید مدرس، ماه مجلس، از نگارنده ص۵۴.</ref> |
| + | |||
| + | طهارت روح، قداست نفس و صفای ضمیرش سبب شد تا آوازه اش حتی [[عتبات عالیات]] بپیچید. شهید مطهری درباره اش می گوید: «یکی از بزرگترین اهل معنایی است که من در عمر خود دیده ام».<ref>گفتارهای معنوی، شهید مطهری، ص ۱۲۰.</ref> آیت الله [[آیت الله محمدفاضل لنکرانی|فاضل لنکرانی]] در وصف وی گفته است: مرحوم حاج میرزا علی آقا شیرازی... انصافاً اخلاق علمی و عملی متجسم بود و هر کس که با ایشان برخورد می کرد، تحت تأثیر و جاذبه او قرار می گرفت. مدتی هم از محضر ایشان از نظر اخلاق استفاده کردیم.<ref>مجله پیام انقلاب، شماره ۹۰، ص۲۵.</ref> | ||
| − | + | از عوامل عمده توفیق حاجی در رسیدن به کمالات معنوی انجام فرائض دینی، عبادات و مستحبات و پرهیز از محرمات، مداومت بر ادعیه و زیارات بود، در مدرسه صدر چون به [[نماز]] می ایستاد، با وجود این که می خواست در اختفا نماز بخواند و از [[امام جماعت|امامت جماعت]] پرهیز داشت، هنوز در رکعت اول بود که صحن و ایوان مدرسه از نمازگزار پر می شد.<ref>مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، ص۱۵۹ و سیری در نهج البلاغه، مقدمه.</ref> | |
| − | + | شهید مطهری می گوید: این پیرمرد با حالی عجیب [[سوره فجر]] را می خواند. وقتی به این آیه می رسید؛ «و جیء یومئذ بجهنم» دیگر منقلب می شد و اشک هایش می ریخت، درست مثل مرغی که پرپر بزند.<ref>تفسیر [[سوره فجر]] و [[سوره قیامة]]، [[شهید مطهری]]، ص۲۹.</ref> | |
| − | + | حاجی به دنیا اعتنایی نداشت، اما حالات زاهدانه او را از وضع محرومان غافل نمی کرد و رسیدگی به دردمنان جزو برنامه هایش بود.<ref>روزنامه رسالت، شماه ۲۷۷۸، شماره ۱۳۷۶/۶/۵.</ref> اقشار گوناگون مبالغی را به عنوان سهم امام به وی می دادند ولی در مسیر بین محل درس تا منزل همه پولها را به نیازمندان می داد و چون به خانه می آمد، دیگر دیناری در جیبش نبود.<ref>طبیب جسم و جان، ص ۸۸.</ref> وقتی مشغول تدریس شد، گاه در باغچه مدرسه صدر و روی خاک ها می نشست. خانه مسکونیش به عیالش که از [[سادات]] بود، تعلق داشت.<ref>علوم و عقاید، ابراهیم جواهری، ص۸.</ref> | |
| − | حاجی | + | آیت الله میرزا اسدالله جوادی گفته است: وقتی حاجی از [[مشهد]] بازگشت و به دیدنش رفتیم، در خانه ای محقر ساکن بود که درب اتاق هایش شیشه نداشت و با کاغذ جای قاب شیشه ها را پوشانیده بودند. |
| − | + | == وفات == | |
| + | سرانجام دردهای جانگداز در گذرگاه های دشوار وادی ایمن به کمین نشستند و بدن نحیف این پیر پارسا را دربند بستر گرفتار ساختند با آشکار شدن هلال ماه [[جمادی الاول]] که مقارن با اوایل فصل زمستان بود، اندک اندک ستاره فروزان فضیلت در چهار دیواری خانه محقرش محصور شد تا آن که در بین الطلوعین روز یکشنبه هفدهم دی ماه سال ۱۳۳۴ ه.ش، مطابق با ۲۴ [[جمادی الاول]] ۱۳۷۵ ه.ق تن خاکی را به خاک باز پس داد و میهمان عرشیان شد.<ref>لمعاتی از شیخ شهید، ص ۱۵ و تاریخ حکما و عرفای متأخرین صدرالمتألهین، منوچهر صدوقی، ص۸۳.</ref> پیکرش را با احترام فراوان از [[اصفهان]] به [[قم]] انتقال داده، بنابر وصیتش در جوار بارگاه [[حضرت معصومه]] سلام الله علیها و در مزار شیخان، ضلع جنوب شرقی دفن کردند.<ref>ناصح صالح، غلمرضا گلی زواره، ص۲۲۹.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | + | ==منبع== | |
| − | == | + | غلامرضا گلی زواره، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد4. |
| − | غلامرضا گلی زواره، ستارگان | ||
| − | |||
[[رده:علمای قرن چهاردهم]] | [[رده:علمای قرن چهاردهم]] | ||
نسخهٔ ۲ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۴۹
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
حاج میرزا علی آقا شیرازی؛ فاضل مشهور، ادیبِ محقق، فقیه فرزانه، طبیب صاحب نفس و سرآمد عارفان عصر خویش بوده اند و استاد شهید مطهری وی را «نهج البلاغه مجسم» می دانست. آنچه که به زندگی این شخصیت بزرگ امتیاز خاصی می‌دهد، حالات ویژه اخلاقی و تأثیر آن بر رادمردانی چون شهید مطهری و دیگر انسان‌های جویای تهذیب نفس است. افکار میرزا در علوم متداول آن زمان تحول آفرید، وی مبنای درس اخلاق و جلسات وعظ خویش را بر محور نهج البلاغه قرار داد و گروه کثیری از شهرهای مختلف، حتی عتبات عالیات در محضرش گرد آمدند.
 | |
| نام کامل | حاج میرزا علی آقا شیرازی |
| زادروز | 1294 قمری |
| وفات | 1375 قمری |
| مدفن | قم |
|
| |
| اساتید | |
| شاگردان |
|
| آثار |
تصحیح و تحقیق «تفسیر تبیان»، تصحیح و تحقیق کتاب «زاد المعاد» ... |
محتویات
دوران کودکی
«محمدقاسم شیرازی» چهره شناخته شده و تاجر معتبر شیراز بشمار می رفت[۱] بعد از وفات، حاج علی‌اکبر فرزند محمدقاسم شغل پدر را پی گرفت، اما مدتی بعد اشتیاق به تحصیل او را به نجف اشرف رساند. البته در نجف نیز فعالیت های تجاری را ادامه داد. کشش درونی و همنشینی با اهل دانش سبب شد تا حاج علی‌اکبر سعادت حضور در مکتب دانشورانی گرانمایه، چون علامه مولا حسین بن محمد اسماعیل اردکانی، معروف به فاضل اردکانی (۱۲۳۵-۱۳۰۵ ه.ق) راه یابد.[۲]
حاج علی اکبر پس از فراغت از تحصیل، پژوهشی را در روایات و احادیث انجام داده و کتاب معروف «شرح الاربعین حدیثا فی فضیلة الصلوة علی النبی و آله صلی الله علیهم اجمعین» را نوشت. این کتاب ضمن تأیید کمالات علمی این بازرگان اهل فضل، گویای علاقه وی به اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام نیز هست.[۳]
اولین مکتب درسی علی در خانه تشکیل شد و نخستین معلم پدرش بود، حاج علی اکبر برای تربیت چنین فرزندی از جان و دل کوشید[۴] و سرانجام در سال ۱۳۰۴ ه.ق جان به جان آفرین تسلیم کرد.[۵] بعد از فوت پدر، آیت الله میرزا حسین شیرازی که این خانواده را به خوبی می شناخت، سید عبدالله ثقة الاسلام را قیم و وصی وی قرار داد.[۶]
استادان
حاج میرزا علی آقا در سال ۱۳۱۶ ه.ق راهی اصفهان شد و بخشی از تحصیلاتش را در مدرسه نیم آورد - واقع در انتهای بازار بزرگ اصفهان - گذراند. جاذبه معنوی مدرسان این مدرسه، خصوصا آقا سید محمدباقر درچه ای، موجب شده بود تا علی به این مکان روی آورد. مرحوم درچه ای یکی از علما و فقهای مشهور اصفهان بود. به طوری که پس از درگذشت آیت الله سید اسماعیل صدر در کاظمین (۱۳۳۸ ه.ق)، اهالی اصفهان و برخی نقاط ایران به ایشان رجوع کردند[۷] و بزرگانی چون مرحوم آیت الله بروجردی و شهید مدرس نزد وی شاگردی کرده اند.
زمانی که حاج میرزا علی آقا از مکتب آیت الله درچه ای استفاده می کرد، دو نام آور عرصه اندیشه آخوند ملا محمد کاشی و جهانگیرخان قشقایی مشغول تربیت شاگردان در میدان حکمت و فلسفه بودند، نیم قرن فلسفه ملاصدرا را در اصفهان تدریس می کردند. مرحوم آیت الله بروجردی، آخوند کاشی را مجتهد در معقول و منقول معرفی کرده است و می گویند: هنگام شب و سحر ذکر ملکوتی «یا سبوح» «یا قدوس» از حجره این حکیم بلند بود و شخص موثقی خاطرنشان ساخته است: احساس می نمودم درختان با این ذکرگویی با وی همنوا می باشند.[۸] فیلسوف، فقیه و حکیم ربانی جهانگیرخان قشقایی استاد دیگر حاج میرزا علی آقا است که حاج شیخ عباس قمی از وی به عنوان عالم جلیل و فاضل نبیل و صاحب مهارت در معقول، منقول و عرفان یاد کرده است.[۹]
حاج میرزا علی آقا در بوستان شیخ اسدالله قمشه ای (۱۲۹۷-۱۳۳۴ ه.ق) که بهاری کوتاه داشت، گشت و گذاری کرد و ذهن مشتاق خود را از رایحه دانش و تقوای این مرد الهی، عطر آگین ساخت.[۱۰] شیخ عبدالحسین محلاتی (۱۲۷۰-۱۳۱۲ ه.ق)[۱۱] که در مدرسه صدر اصفهان دروس خارج را تدریس می نمود، یکی دیگر از اساتید حاجی میرزا علی آقا بود.[۱۲]
آیت الله العظمی حاج آقا حسین بروجردی (۱۲۹۲-۱۳۸۱ ه.ق) مرجع عظیم الشأن قرن اخیر در اصفهان به دلیل تسلط بر منابع، تشریح مبانی فقه و اصول با زبانی رسا و قابل فهم، حوزه درسی گرم و پررونقی داشت و یکصد نفر در آن حضور می یافتند. حاج میرزا علی آقا شیرازی علاوه بر آن که از شاگردان برجسته آیت الله بروجردی محسوب می شد، رابطه ای تنگاتنگ با آن فقیه داشت و استادش از همت عالی، علو طبع و حالات اخلاقی وی بر خویشتن می بالید.
حاج میرزا علی آقا شیرازی مباحثی، چون فقه، اصول، رجال و درایه را نزد حاج آقا میرزا کمال الدین ابوالهدی کرباسی (متوفی ۱۳۵۶ ه.ق) که عالمی فقیه و زاهدی مجتهد بود، فراگرفت.[۱۳]
شیخ محمدحکیم خراسانی گنابادی اصفهانی، از مفرسان و حکمای معاصر است که بعد از درگذشت آخوند کاشی و جهانگیرخان قشقایی، استاد مسلم فلسفه در اصفهان بود. شهید مطهری می نویسد: «حاج میرزا علی آقا از نظر سنی با حکیم خراسانی تفاوت چندانی نداشته و با معظم له و حاج آقا رحیم ارباب دوستی در کمال صمیمیت داشته اند اما با توجه به این که فلسفه را از بزرگسالی تحصیل کرده به احتمال زیاد از محضر دوست صمیمی اش بهره مند شده است.[۱۴] چون حاج میرزا علی آقا از دوران نوجوانی به آموزش طب علاقه داشت و احساس می کرد با فراگیری آن می تواند خدمتی به جامعه انجام دهد، به محضر حاج میرزا محمدباقر حکیم‌باشی (متوفی ۱۳۲۷ ه.ق) از اطباء معروف راه یافت.[۱۵]
حاج میرزا علی آقا شیرازی که مدتی از جوار بارگاه مقدس مولای متقیان علی علیه اسلام دور مانده بود، نگاه مشتاقش همیشه راه نجف را می کاوید، گویی این ندا از نجف گوشش را نوازش می داد:
گرفتم این که ز ما چند گاه ماندی دور دوباره باز به آغوش ما درآیی زود
هنگامی که وی وارد نجف شد، حوزه های علمیه این شهر در اوج شکوه و مزین به وجود فقیهانی فرخنده و فرزانگانی والامقام بود. از شخصیت هایی که حاجی به محضرشان شتافت و از اندوخته های علمی آنان استفاده کرد، شیخ الشریعه اصفهانی (۱۲۶۶-۱۳۳۹ ه.ق)[۱۶] ملا محمدکاظم خراسانی (۱۲۵۵-۱۳۲۹ ه.ق) و سید محمدکاظم یزدی (۱۲۴۸-۱۳۳۷ ه.ق) که از مفاخر شیعه و استوانه های عظیم فقاهت بشمار می آیند، می توان نام برد. احتمال قوی حاج میرزا علی در سال ۱۳۲۳ ه.ق به اصفهان عزیمت نمود و خود می گوید: «در جریان مشروطه خواهی به اصفهان آمدم...».[۱۷]
شاگردان
یکی از فرزانگانی که به محفل نورانی این عالم ربانی راه یافت، شهید آیت الله مطهری است. وی در تابستان سال ۱۳۲۱ ه.ش یعنی چهار سال پس از اقامت در قم ایشان به اصفهان رفت، با این مرد بزرگ آشنا شده و از محضرش استفاده کرد. این آشنایی تبدیل به ارادت زیاد از سوی وی و لطف استاد از طرف آن مرد بزرگ شد. به طوری که بعدها حاج میرزا علی آقا به قم می آمد و در حجره شهید مطهری اقامت می گزید و علمای بزرگ در آنجا با ایشان دیدار داشتند.[۱۸] و آن متفکر شهید درک محضر این استاد را از ذخائر گرانبهای عمر خود می دانست و حاضر نبود با هیچ چیزی معاوضه کند.[۱۹]
فقیه عارف، حکیم و ادیب معاصر آیت الله حاج آقا رحیم ارباب (۱۲۹۷-۱۳۹۶ ه.ق) از شاگردان خاص حاج میرزا علی آقاست، وی به آقا رحیم احترام بسیاری می گذاشت و در اصفهان به نماز جمعه او حاضر می شد.[۲۰] حسن نیت و خلوص از سراسر وجود این دانشمند گرانمایه نمایان بود.[۲۱]
آیت الله سید روح الله خاتمی (متوفی ۱۳۶۷ ه.ق) در این باره می گوید: «در مدرسه صدر اصفهان از استادانی استفاده کردم که از حیث مقام اخلاق، زهد و عرفان معروف بودند و یکی از آنها حاج میرزا علی آقا شیرازی است که از ابتدا با ایشان مانوس شدم و استفاده هایی از محضرش کردم. شرح شمسیه و قسمتی از نهج البلاغه را نزدشان خواندم و اساساً با هم مأنوس بودیم و ایشان به حجره من می آمدند و می رفتند.[۲۲]
استاد سید جلال الدین همایی (۱۲۸۷-۱۳۵۹ ه.ق) یکی دیگر از پرورش یافتگان برجسته حوزه درسی و تهذیب حاج میرزا علی آقاست. رابطه این استاد و شاگرد نیز به مرور زمان به اشتیاق و ارادت متقابل مبدل شد. استاد منوچهر قدسی می نویسد: «مرحوم همایی به حاجی عشق و ارادتی مالا کلام داشت و تا او آخر عمر آن مرحوم هرگاه به ایشان برمی خورد، عاشقانه و صادقانه می گفت: دلم می خواهد یک بار دیگر قانون را در خدمت شما دوره کنم. از استعداد حاجی سخن ها داشت.[۲۳] وقتی همایی در تابستان از تهران به اصفهان می آمد، با حاجی دیدار تازه می کرد و این ملاقات همه افاضه و استفاضه بود.[۲۴]
آیت الله احمد فیاض (متولد ۱۳۲۴ ه.ش) این توفیق را بدست آورد تا در اصفهان از محضر پرفیض حاج میرزا علی آقا شیرازی بهره مند شود. وی می گوید: حجره ایشان در جوار حجره من بود. نهج البلاغه تدریس می نمود و افراد زیادی در درسش شرکت می کردند. در زهد، تقوا و حالات معنوی شهرت داشت و چون به نماز می رفت و طلبه ها متوجه می شدند، به وی اقتدا می نمودند. با وجود آن که در علوم متعدد صاحب نظر و متبحر بود ولی جنبه اخلاقی وی این توانایی ها را تحت الشعاع قرار می داد. آیت الله فیاض، مدرس پاک سیرت و بدون پیرایه ای است که در نهایت سادگی و قناعت زندگی می کرد و از مدرسان مشهور حوزه علمیه اصفهان بشمار می رود.[۲۵]
آیت الله مشکوة (متوفی ۱۳۶۹ ه.ش) شاگرد مبرز حاجی میرزا علی آقاست که بسیاری از کمالات را نزد وی آموخته. آیت الله مشکوة او که در اصفهان و نجف تحصیلات خویش را تکمیل کرده بود، در زادگاهش «خمینی شهر» مدرسه ای تأسیس کرد و به تربیت طلاب دینی پرداخت. وی در مشکلات درسی به اهل بیت توسل می جست.[۲۶]
آیت الله شیخ جواد جبل عاملی می گوید: خدمت حاج میرزا علی آقا که مرد مذهبی بود، درس تفسیر قرآن و نهج البلاغه می رفتم که واقعا کم نظیر بود و برای کسانی که این جلسات علمی را درک نکرده اند، تصورش مشکل است. آنچه می گفت، از دل برمی خاست و بر دل می نشست.[۲۷]
از دیگر شاگردان مرحوم حاج میرزا علی آقا، می توان حاج شیخ عبدالرحیم ملکان (متولد ۱۳۰۲ ه.ش)، آیت الله سید اسماعیل هاشمی (متولد ۱۳۳۳ ه.ق)، مرحوم حسین عمادزاده (متوفی ۱۳۶۹ ه.ش) (صاحب تألیفات متعدد در شرح حال اهل بیت علیهم السلام)، استاد فضل الله ضیاء نور (متوفی ۱۶۰۴ ه.ق) و پروفسور علی شیخ الاسلام (متولد ۱۳۰۲ ه.ش) نام برد.
مدرس نهج البلاغه
موقعی که حاجی به اصفهان قدم نهاد، با تلاش علما و استادان حوزه علمیه که شهید آیت الله مدرس در بین آنان چون ستاره ای می درخشد، آرامش نسبی به اصفهان بازگشته بود. حاج میرزا علی آقا با کمال فروتنی و به رغم توانایی های علمی، در اصفهان به امور بازرگانی مشغول شد تا آن که روزی به درس نهج البلاغه مرحوم مدرس حاضر شد. شهید مدرس وقتی وی را دید، چون از سوابق علمی حاجی آگاهی داشت، به او گفت: «آقا حیف است، با آن کمالات به چنین اموری بپردازید. مسیر خودتان را عوض کنید و به تجارتِ آخرت روی آورید و به این ترتیب حاجی گام در مسیر جدید گذاشت. آری نسب نامه تدریس نهج البلاغه در حوزه های علمیه ایران به شهید مدرس می رسید و حاجی این تبارنامه را روشن می کند و فراگیری این کتاب را مدیون مدرس می داند، زیرا وی پس از تذکر مدرس به تدریس و کاوش در آثار علمی و نیز ارشاد مردم از طریق وعظ و خطابه روی می آورد.[۲۸]
حاج میرزا علی آقا چنان در اقیانوس نهج البلاغه به غواصی پرداخت که گویی با نهج البلاغه زندگی می کرد. استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری می نویسد: «قبل از برخورد با وی این کتاب (نهج البلاغه) را نمی شناختم... او یک نهج البلاغه مجسم بود. مواعظ نهج البلاغه در اعماق جانش فرورفته بود. برای من محسوس بود که روح این مرد با روح امیرالمؤمنین پیوند خورده و متصل شده است...».[۲۹]
و در جای دیگر می نویسد: «نهج البلاغه به او حال می داد و روی بال و پر خود می نشاند و در عوالمی که ما نمی توانستیم درک کنیم، سیر می داد. جمله های این کتاب ورد زبانش بود و به آنها استشهاد می نمود. غالباً جریان کلمات نهج البلاغه بر زبانش با جریان اشک از چشمانش بر محاسن سپیدش همراه بود...».[۳۰]
وقتی آیت الله سید محمدرضا خراسانی، رئیس حوزه علمیه وقت اصفهان از حاجی خواست برای طلبه های مدرسه، مباحث اخلاقی مطرح کند، به تدریس نهج البلاغه روی آورد. او وقتی سخن می گفت، تسلط و تبحرش آشکار می شد.[۳۱] یکی از شاگردانش، سید رضا سیادت موسوی می گفت: «غیرممکن بود حاجی لب به سخن بگشاید و از نهج البلاغه چیزی بر زبان نیاورد».[۳۲]
آیت الله سید اسماعیل هاشمی نیز گفته است: «آیت الله حاج میرزا علی آقا شیرازی از بزرگ علمایی است که در میان اهل علم و همه مردم قداست وافری داشت در همان اوقات نخستین که برای تحصیل علوم دینی به اصفهان آمدم، از محضر این بزرگمرد استفاده می کردم به خصوص که در خطب و بیان نهج البلاغه تخصصی خاص داشتند و قطع نظر از تبحر در ادبیات و خطب شریف، آن معنویتی که در خطبه ها نهفته بود، از سیمای این انسان وارسته مشاهده می گردید».[۳۳]
استاد مهدی خلف زاده که از سال ۱۳۲۴ ه.ق در درس نهج البلاغه حاجی شرکت می نمود و هم حجره ایشان بود، از انقلاب درونی استاد در حال شرح نهج البلاغه سخن گفته است.[۳۴] عالمان بزرگی مانند شیخ جواد جبل عاملی و سید روح الله خاتمی نیز در درس و تفسیر نهج البلاغه این عارف متعبد شرکت نموده اند. از حالت روحانی استاد و تأثیر بخشی بر خلق و خوی شاگردان سخن گفته اند.[۳۵]
آیت الله محمد واعظ زاده خراسانی که در سال ۱۳۲۷ ه.ش حاجی را در اصفهان دیده، می گوید: یکبار او را در بیت آیت الله بروجردی (در قم) دیدم. فرمود: سید رضی در نهج البلاغه خطبه ها را تقطیع کرده و دارم قطعات حذف شده را جمع می کنم و متوجه شده ام که این تقطیعات گاه مخل مقصود است.[۳۶]
احیای آثار
این عالم عامل غیر از نهج البلاغه، تفسیر قرآن، شرح کبیر و شرح نفیسی را درس می گفت. او به کتب روایی نیز نظر خاصی داشت و طلاب را به مطالعه آنان تشویق می کرد. گرچه از اهل معقول بشمار می رفت ولی حکمت و فلسفه تدریس نکرد و در تدریس سایر علوم از اندیشه های حکیمان بی‌بهره نبود. در ادبیات عرب و ادبیات فارسی در بین متأخرین از نوادر بود و علم طب خود را خوب می دانست.
شهید مطهری می نویسد: «این مرد در عین این که فقیه (در حد اجتهاد) و حکیم و عارف و طبیب و ادیب بود و در بعضی قسمت ها؛ مثلاً طب قدیم و ادبیات طراز اول بود و قانون بوعلی را تدریس می کرد. از خدمتگزاران آستان مقدس حضرت سیدالشهداء علیه السلام بود.[۳۷] جلال الدین همایی می گوید: قسمت معالجات قانون ابوعلی سینا را خدمت مرحوم، حاج میرزا علی آقا شیرازی فراگرفتم.[۳۸]
حاج میرزا علی آقا شیرازی به موازات تدریس، از کاوش در منابع قرآنی، روایی و نیز آثار سلف غافل نبود و ضمن تلاش های علمی به ارزش والای «تفسیر تبیان» پی برد و پس از تحقیق و تفحص و تصحیح علمی و چاپ اصلاح شده این اثر نفیس را عهده دار شد. در این راستا از اهتمام آیت الله سید محمد حجت کوه‌کمرای و جهد برخی شاگردان فاضل خود از جمله حسین عمادزاده، حاج آقا رحیم ارباب و جلال الدین همایی بهره برد و سرانجام تفسیر تبیان شیخ طوسی در سال ۱۳۶۵ ه.ق با چاپ سنگی در دو مجلد رحلی انتشار یافت.[۳۹]
احیاء انتشار کتاب «زاد المعاد» علامه مجلسی و تصحیح و منقح نمودن این کتاب ارزشمند نیز به عهده حاج میرزا علی آقا شیرازی بود که با هزینه مرحوم روغنی زاده بازرگانی خیّر در سال ۱۳۲۴ ه.ش به چاپ رسید. همچنین کتاب «من لایحضره الطبیب» مربوط به زکریای رازی نیز پس از تحقیق لازم به ضمیمه کتاب برءالساعة (بهبودی آنی) با دستیاری آقا جمال الدین معارف پرور به زیور طبع آراسته کرد.[۴۰]
اخلاق و رفتار
حاج میرزا علی نسبت به ارشاد و هدایت جامعه احساس وظیفه می کرد و بر فراز منبر به موعظه حاضران می پرداخت. از این رو محضر مرحوم آقا سید علی نجف آبادی (متولد ۱۲۸۷ ه.ق) و آیت الله حاج شیخ محمدحسن عالم نجف آبادی (متوفی ۱۳۸۴ ه.ق) بهره برد.[۴۱] وقتی که مرجع عالیقدر - آیت الله بروجردی - جهان تشیع تصمیم گرفت کلاسی اخلاقی در حوزه علمیه قم برگزار کند، با وجود و آن که اشخاص برجسته ای در قم بودند، حاج میرزا علی آقا را که با مراتب فضل و کمالش از قبل آشنایی داشت برای این منظور به قم فراخواند.[۴۲]
طهارت روح، قداست نفس و صفای ضمیرش سبب شد تا آوازه اش حتی عتبات عالیات بپیچید. شهید مطهری درباره اش می گوید: «یکی از بزرگترین اهل معنایی است که من در عمر خود دیده ام».[۴۳] آیت الله فاضل لنکرانی در وصف وی گفته است: مرحوم حاج میرزا علی آقا شیرازی... انصافاً اخلاق علمی و عملی متجسم بود و هر کس که با ایشان برخورد می کرد، تحت تأثیر و جاذبه او قرار می گرفت. مدتی هم از محضر ایشان از نظر اخلاق استفاده کردیم.[۴۴]
از عوامل عمده توفیق حاجی در رسیدن به کمالات معنوی انجام فرائض دینی، عبادات و مستحبات و پرهیز از محرمات، مداومت بر ادعیه و زیارات بود، در مدرسه صدر چون به نماز می ایستاد، با وجود این که می خواست در اختفا نماز بخواند و از امامت جماعت پرهیز داشت، هنوز در رکعت اول بود که صحن و ایوان مدرسه از نمازگزار پر می شد.[۴۵]
شهید مطهری می گوید: این پیرمرد با حالی عجیب سوره فجر را می خواند. وقتی به این آیه می رسید؛ «و جیء یومئذ بجهنم» دیگر منقلب می شد و اشک هایش می ریخت، درست مثل مرغی که پرپر بزند.[۴۶]
حاجی به دنیا اعتنایی نداشت، اما حالات زاهدانه او را از وضع محرومان غافل نمی کرد و رسیدگی به دردمنان جزو برنامه هایش بود.[۴۷] اقشار گوناگون مبالغی را به عنوان سهم امام به وی می دادند ولی در مسیر بین محل درس تا منزل همه پولها را به نیازمندان می داد و چون به خانه می آمد، دیگر دیناری در جیبش نبود.[۴۸] وقتی مشغول تدریس شد، گاه در باغچه مدرسه صدر و روی خاک ها می نشست. خانه مسکونیش به عیالش که از سادات بود، تعلق داشت.[۴۹]
آیت الله میرزا اسدالله جوادی گفته است: وقتی حاجی از مشهد بازگشت و به دیدنش رفتیم، در خانه ای محقر ساکن بود که درب اتاق هایش شیشه نداشت و با کاغذ جای قاب شیشه ها را پوشانیده بودند.
وفات
سرانجام دردهای جانگداز در گذرگاه های دشوار وادی ایمن به کمین نشستند و بدن نحیف این پیر پارسا را دربند بستر گرفتار ساختند با آشکار شدن هلال ماه جمادی الاول که مقارن با اوایل فصل زمستان بود، اندک اندک ستاره فروزان فضیلت در چهار دیواری خانه محقرش محصور شد تا آن که در بین الطلوعین روز یکشنبه هفدهم دی ماه سال ۱۳۳۴ ه.ش، مطابق با ۲۴ جمادی الاول ۱۳۷۵ ه.ق تن خاکی را به خاک باز پس داد و میهمان عرشیان شد.[۵۰] پیکرش را با احترام فراوان از اصفهان به قم انتقال داده، بنابر وصیتش در جوار بارگاه حضرت معصومه سلام الله علیها و در مزار شیخان، ضلع جنوب شرقی دفن کردند.[۵۱]
پانویس
- ↑ نقباءالبشر فی اعلان قرن الرابع عشر، شیخ آقا بزرگ تهرانی، ج۴، ص۱۴۸۸.
- ↑ الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۳، ص۷۰ مؤلف «الذریعه» مکان این تلمذ را معین ننموده ولی سید مصلح الدین مهدوی ضمن آن که حاجی علی‌اکبر شیرازی را در جمله فاضلان معرفی کرده، می افزاید نامبرده نزد مولی محمدحسین کاظمینی در نجف تحصیل نموده است، اما چون فاضل اردکانی در نجف حوزه درسی نداشته، شاید حاج علی‌اکبر سید نجف تا کربلا را طی می نموده تا در جوار بارگاه حضرت امام حسین علیه السلام از مقامات علمی استادش بهره مند گردد.
- ↑ الذریعه، ج۱۳، ص۷۰، تذکرة القبور، ص۴۳۶.
- ↑ الذریعه، همان.
- ↑ تذکرة القرور، ص۴۳۶.
- ↑ طبیب جسم و جان، ص۳۷.
- ↑ شرح حال رجال ایران، مهدی بامداد، ج۳، ص۳۰۲.
- ↑ مصاحبه با آیت الله حیدرعلی محقق، مجله حوزه، شماره۵۳، ص۵۱-۵۲.
- ↑ فوائد الرضویه، حاج شیخ عباس قمی، ج اول، ص۸۸.
- ↑ علوم و عقاید (بررسی در عقاید مذهبی، سیاسی و فلسفی) ابراهیم جواهری، ص ۸.
- ↑ زندگینامه شیخ مرتضی انصاری، ضیاءالدین سبط الشیخ، ص ۲۱۸.
- ↑ تاریخ شهر سامرا، و شمه ای از زندگی آیت الله بروجردی، سید مصلح الدین مهدوی، ص۱۱۲.
- ↑ مجله حوزه سال چهاردهم، شماره ۸۳، ص۳۶.
- ↑ خدمات متقابل اسلام و ایران، شهید مطهری، ص ۶۱۷، پاورقی.
- ↑ تذکرة القبور، ص۶۷-۶۸.
- ↑ در مورد وی بنگرید به کتاب ملا فتح الله اصفهانی شیخ شریعت، محمدعلی محمدی.
- ↑ مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، ص۱۵۹.
- ↑ عدل الهی، ص۲۵.
- ↑ سیری در نهج البلاغه، مقدمه.
- ↑ طبیب جسم و جان، ص۶۱.
- ↑ کیهان فرهنگی، آذر۶۵، ص۳۳.
- ↑ مجله پیام انقلاب، شماره۷۲، ص۲۵.
- ↑ رساله شعوبیه، جلال الدین همایی.
- ↑ همان، ص ۴.
- ↑ مجله حوزه، سال سوم، دی ماه ۱۳۶۵، شماره ۱۸، ص۳۶.
- ↑ مصاحبه با آیت الله مشکوة، مجله حوزه، سال ششم، شماره ۳۱، ص۵۳-۵۴.
- ↑ مجله حوزه، شماره۱۵، ص۲۶-۲۷.
- ↑ همان مأخذ، ص۱۶۰.
- ↑ عدل الهی، شهید مطهری، ص۲۵۱.
- ↑ سیری در نهج البلاغه، ص۱۰ و ۱۱.
- ↑ طبیب جسم و جان، ص۶۰-۶۱.
- ↑ همان، ص ۹۰.
- ↑ همان، ص۴۲.
- ↑ همان، ص۸۰.
- ↑ مجله حوزه، سال سوم، شماره مسلسل ۱۶۵ (گفتگو با آیت الله جبل عاملی) و مجله پیام انقلاب، شماره ۷۲، ص۲۴.
- ↑ سرگذشت های ویژه از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری، ج۳، ص۳۵.
- ↑ عدل الهی، ص۲۵۲، پاورقی.
- ↑ همایی نامه، ص۲۳.
- ↑ بیست مقاله، آیت الله رضا استادی، ص۲۱۱.
- ↑ مؤلفات و مصنفات ابوبکر محمد بن زکریای رازی، دکتر محمود نجم‌آبادی، ص۷۱.
- ↑ مجله پیام انقلاب، همان شماره، ص۱۷.
- ↑ شهید مدرس، ماه مجلس، از نگارنده ص۵۴.
- ↑ گفتارهای معنوی، شهید مطهری، ص ۱۲۰.
- ↑ مجله پیام انقلاب، شماره ۹۰، ص۲۵.
- ↑ مدرس مجاهدی شکست ناپذیر، ص۱۵۹ و سیری در نهج البلاغه، مقدمه.
- ↑ تفسیر سوره فجر و سوره قیامة، شهید مطهری، ص۲۹.
- ↑ روزنامه رسالت، شماه ۲۷۷۸، شماره ۱۳۷۶/۶/۵.
- ↑ طبیب جسم و جان، ص ۸۸.
- ↑ علوم و عقاید، ابراهیم جواهری، ص۸.
- ↑ لمعاتی از شیخ شهید، ص ۱۵ و تاریخ حکما و عرفای متأخرین صدرالمتألهین، منوچهر صدوقی، ص۸۳.
- ↑ ناصح صالح، غلمرضا گلی زواره، ص۲۲۹.
منبع
غلامرضا گلی زواره، ستارگان حرم، جلد4.
