رجال غضائری (کتاب)

اين كتاب اثر شيخ ابو الحسين، احمد بن ابى عبد الله، معروف به ابن غضائرى، از بزرگان شيعه در قرن پنجم هجرى است. وى هم شاگردى و هم درس شيخ طوسى و نجاشى بوده و در اساتيد و شاگردان اشتراكات فراوانى با آنها دارد.

مؤلف

احمد بن حسین بن عبیداللّه بن ابراهیم ابوالحسین بغدادى، مشهور ملقب به ابن غضائرى.(م 450 ق)

زندگی‌نامه و اظهارنظرها

وى از دانشمندان بزرگ شیعه، عالم، زاهد و استاد در علوم مختلف بود. تعبیرى كه بعضى اعیان درباره وى دارند، مقام عالى علمى وى را بخوبى نشان مى دهد؛ گفته شده: «كان من أحفظ الشیعه بحدیث اهل البیت علیهم السلام».

وى خصوصاً در علم رجال از نوادر شیعه در زمان خود به شمار مى رفت. در معرفى مقام وى همین اندازه كفایت مى كند كه بزرگانى چون مرحوم شیخ طوسى، مرحوم نجاشى و علماى متأخر خصوصاً مرحوم علامه، ابن داوود، سید جلیل القدر سید احمد بن طاووس هم از كتاب ایشان نقل كرده اند و هم به آراى او اعتماد نموده اند.

دانشمند نام آور و رجالی معروف شیعه مرحوم علامه عنایت اللّه قهپایى، درباره وى چنین مى فرماید: «او شیخ عارف، عالم جلیل و كبیر بود. كلباسى فرمود: او از بزرگان شیعه بوده است».

استادان

ابومحمد بن طلحه بن على بن عبدالله بن علاله

ابوالحسین صبیى

پدرش ابوالحسین بن عبدالله بن ابراهیم واسطى بغدادى حسین بن محمد بن نبدار قمى

احمد بن عبدالواحد و...

شاگردان

بعضى گفته اند كه مرحوم نجاشى از شاگردان وى بوده است.

تألیفات

كتاب جامع الاسماء الكتب المصنفة لدى الشیعة

كتاب جامع الاسماء الاصول المعتمدة لدى الشیعة بهم

كتاب التاریخ

كتاب الضعفاء

كتاب الثقات والممدوحین الرجال.

معرفى اجمالى كتاب

كتاب به ترتیب الفبا مرتب گردیده است. یكى از خصوصیات كتاب این است كه در هر حرف اشاره مى كند كه راجع به چند نفر از روات بحث مى كند؛ مثلاً در باب «الف مى فرماید هیجده نفر ذكر مى شود. امتیاز دوم كتاب این است كه راوى مورد بحث را با مشخصات كامل معرفى مى كند، مثل ذكر اسم راوى، اسم پدر او، این كه صحابى است یا تابعى، از چه كسى نقل حدیث كرده و این كه آیا راوى ضعیف است یا ثقه و یا مجهول.

جایگاه ارزشمند این كتاب نزد علما هنگامى روشن مى شود كه ملاحظه كنیم، كسانى چون مرحوم شیخ طوسى از این كتاب استفاده مى كرده اند.

اعتبار و ارزش

كتاب ابن غضائرى معمولا در رديف كتب ثمانيۀ رجال ذكر مى‌شود، اما بايد توجه داشت كه اين كتاب بر خلاف ديگر اصول رجال مورد مناقشه و بحث فراوان واقع شده است. نجاشى كه هم عصر او بوده و احتمالا جزء شاگردان او يا هم شاگردى او بوده، در فهرست خويش اسامى مؤلفين و كتب شيعه را جمع آورى نموده و حتى كتبى كه خود نديده و از ديگران شنيده را هم فهرست كرده است اما هيچ اشاره‌اى به كتاب ضعفاء يا كتاب رجال ابن غضائرى نكرده است. علامه حلى نيز كه در« خلاصه» طريق خودش به اصول خمسۀ رجال را ذكر كرده هيچ اشاره‌اى به طريقش به ابن غضائرى نكرده و شايد در اين كار تعمدى داشته است. علاوه بر اينها سيرۀ بزرگان و مشهور بين آنان عدم توجه و اعتنا به تضعيفات ابن غضائرى است در صورتى كه او در تضعيفش تنها باشد.

اعتبار نسخه

از نكات قابل توجه پيرامون اين كتاب سرگذشت نسخه‌هاى آن است. ابن غضائرى از بزرگان شيعه در قرن پنجم هجرى و هم عصر نجاشى و شيخ طوسى است و در جلالت و عظمت مقام او هيچ شبهه‌اى وجود ندارد. نكتۀ اساسى در سرگذشت نسخۀ كتاب اوست چرا كه از قرن پنجم تا قرن هفتم هيچ نام و اثرى از« كتاب الضعفاء» ابن غضائرى نيست. اولين كسى كه از اين كتاب سخن گفته سيد ابو الفضائل، احمد بن طاووس( متوفاى 673 هجرى) است. سيد نسخه‌اى را كه منسوب به ابن غضائرى بوده، يافته و با تصريح بر اينكه هيچ سماع و روايت و اجازه‌اى بر آن نسخه ندارد آن را در كتاب رجال خويش،« حل الإشكال في تراجم الرجال»، آورده است.

ابن طاووس در ميان منابع نقل خويش كتاب ابن غضائرى را استثناء كرده و صحت مطالب آن را عهده‌دار نشده است. او تذكر مى‌دهد كه تنها به خاطر جمع نمودن همۀ سخنان پيرامون هر شخصيت مطالب اين كتاب را آورده نه بخاطر حجت بودن مطالب اين كتاب در نظر او. پس از سيد ابن طاووس شاگردانش علامه حلى و ابن داود در كتاب هاى خلاصه و رجال مطالب نقل شده در كتاب استاد را آوردند.

نسخه‌هاى كتاب ابن غضائرى بعد از عصر ابن طاووس براى دومين بار به فراموشى سپرده شد و هيچ خبرى از آن كتاب يافت نشده است.

پس از 4 قرن ، مولى عبد الله شوشترى( متوفاى 1021 هجرى) مطالب كتاب رجال ابن غضائرى را از لابلاى كتاب« حل الإشكال» ابن طاووس بيرون آورد و شاگرد او، مولى عناية الله قهپايى متن استاد را در كتاب رجالى خويش آورد و بدينسان نسخۀ كتاب ابن غضائرى بدست ما رسيده است.

وضعیت نشر

این اثر به وسیله دارالحدیث به سال 1422 ق به چاپ رسیده است.

منابع

• محمدرضا ضمیری، کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی.
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، نرم افزار جامع فقه اهل بیت 2 [لوح فشرده]، بخش کتابشناسی
• مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ، نرم افزار درایه النور نسخه 1/2 ، بخش کتاب شناسی