یحیی بن سعید حلی

«یحیی بن احمد بن سعید حلی» معروف به «ابن سعید حلی» (۶٨١-۶٠١ ق)، فقیه و اصولی بزرگ شیعه در قرن هفتم هجری و از شاگردان فخار بن معد موسوی است. یحیی بن سعید حلی در فقه و اصول و تفسیر مهارت داشت و آثار مهمی از جمله «الجامع للشرایع» را تألیف نمود. علمای بزرگی چون علامه حلی و ابن داود حلی از شاگردان او هستند.

نام کامل	یحیی بن احمد بن سعید حلی
زادروز	۶٠١ قمری
زادگاه	کوفه
وفات	۶٨١ قمری
مدفن	حله
اساتید	فخار بن معد موسوی، ‎محمد بن عبدالله بن زهره، سید محمد حسینی حلبی، محمد بن جعفر بن نما حلی، محمد بن ابن البرکات صمعانى، محقق حلی،...
شاگردان	علامه حلی، سید عبدالکریم بن طاووس، حسن بن داود حلی، ابراهیم بن محمد حموینى، محمد بن ابی‌الرضا علوی،...
آثار	الجامع للشرایع، نزهة الناظر فی الجمع بین الاشباه و النظائر، المدخل فی اصول الفقه، قضاء الفوائت، الفحص و البیان عن اسرار القرآن، کشف الالتباس عن نجاسة الارجاس،...

ولادت و خاندان

ابوزکریا نجیب الدین یحیی بن احمد هذلی حلّی، در سال ۶٠١ هجری در شهر کوفه متولد شد، اما در حلّه رشد و نما یافت. آل سعید یکی از طایفه های درخشان علمی حلّه و دیگر حوزه های علمی عراق می باشد. یحیی بن سعید حلی از نوادگان دختری فقیه نامدار شیعه، ابن ادریس حلّی و پسرعموی پیشوای مجتهدین، محقق حلی صاحب شرایع می باشد.

تحصیل و استادان

اساتید و مشایخی که «ابن سعید» علوم فقه، اصول فقه، حدیث و ادب را از آنان بهره برده، عبارتند از:

• پدر بزرگوارش احمد بن یحیی هذلی حلی (متوفای ۶٩٠)؛
• سید فخار بن معد موسوی (متوفای ۶٣٠)؛
• ‎محمد بن عبدالله بن على بن زهره؛
• سید محمد بن عبدالله حسینی حلبی (۵۶۴-۶٣۴)؛
• محمد بن جعفر بن نما حلی (متوفای ۶۴۵)؛
• محمد بن ابن البرکات بن ابراهیم صمعانى؛
• جعفر بن حسن محقق حلّی (۶٠٢ - ۶٧۶)؛ نقل شده که ابن سعید حلی برای احترام به مقام علمی و شخصیت بزرگ محقق حلی، در درس وی شرکت می کرد و از وی مفتخر به دریافت اجازه گردید.

تدریس و شاگردان

ابن سعید حلی بعد از محقق حلی، به تدریس و تعلیم شاگردان والامقامی همت گمارد که برخی از ایشان عبارتند از:

• حسن بن یوسف بن مطهر حلّی (متوفای ۷۲۶)؛
• سید عبدالکریم بن احمد بن طاووس (متوفای ۶٩٣)؛
• حسن بن داود حلی، صاحب «الرجال» (۶۴٢-٧٢٣)؛
• ابراهیم بن محمد حموینى، مؤلف کتاب «فرائد السمطین»؛
• سید محمد بن ابی الرضا علوی، صاحب کتاب «تعازی»؛
• سید حسن بن علی حسین ابرز (۶۶٣-۶٠٧)؛
• سید محمد الدین محمد بن علی اعرج حسنی؛
• علی بن حسین بن عماد لیثی واسطی (م، ٧۴۵)؛
• سید‌ ‎نجم‌الدین حسین بن اردشیر طبری (م، ٧٣٠)؛
• حسن بن احمد بن نما (زنده به سال ٧۵٢).

آثار و تألیفات

ابن سعید در غالب علوم صاحب نظر بوده و کتب متعددی تألیف نموده که به برخی از آثار مکتوب وی اشاره می کنیم:

• ١. الجامع للشرایع (جامع الشرایع): این کتاب، یک دوره کامل فقه شیعه است. ٢۵ نسخه خطی از این اثر نفیس در کتابخانه های مشهد، قم و تهران موجود است.
• ٢. نزهة الناظر فی الجمع بین الاشباه و النظائر: در موضوع جمع میان اشباه و نظایر در فقه امامیه نوشته شده و از طهارت تا دیات را در بر دارد. از این اثر گران سنگ بیش از ۶٨ نسخه خطی در شهرهای تبریز، تهران، قم، کرمانشاه، شیراز، همدان، کاشان و یزد نگه داری می شود.
• ٣. المدخل فی اصول الفقه؛
• ۴. آداب السفر؛
• ۵. قضاء الفوائت: رساله ای در موضوع قضای نمازهای فوت شده؛
• ۶. الفحص و البیان عن اسرار القرآن: در موضوع دلالت آیات قرآن بر اختیار بندگان؛
• ٧. مسألة فی نجاسة المشرکین؛
• ٨. کشف الالتباس عن نجاسة الارجاس: از این کتاب نفیس ٢ نسخه خطی در کتابخانه آیت الله مرعشی و مرکز احیاء التراث نگهداری می شود.

در نظر عالمان

• در مدح این فقیه نام آور و کتاب ارزشمند «الجامع للشرائع» یکی از بزرگان فن چنین گفته است: لیس فی الناس فقیه مثل یحیی بن سعید، صنّف الجامع فقهاً قد حوی کل شرید؛ یعنی در میان مردم فقیهی مانند ابن سعید نیست. او کتابی به نام «الجامع» در فقه تصنیف کرده که تمام فروع و جزئیات فقه را دربر دارد.
• صفى‌الدین محمد بن یحیى فرزند ابن سعید درباره پدر بزرگوارش گفته است: «شیخ بزرگوار صفی الدین محمد بن یحیی از فقهای بزرگ و از فرزانگان مشهور بوده است».
• علامه حلی در اجازه بنی زهره در مورد ابن سعید می گوید: «وی دانشمندی زاهد و پارساست».
• ابن داود حلی گوید: «استاد ما امام، علامه و پیشوای پاک سرشت، جامع فنون و علوم ادب و فقه و اصول و پارساترین دانشمندان عصر خود بود».
• قاضی نورالله شوشتری وی را از «بزرگان مجتهدین شیعه» یاد کرده است.
• شیخ عباس قمی وی را «شیخ عالم فاضل فقیه، ادیب، نحوی،... » خوانده است.

وفات

یحیی بن سعید حلی پس از سپری کردن عمری بابرکت، در شب عرفه سال ۶٨١ هجری در شهر حلّه رحلت کرد و در مزاری که اکنون معروف به «قبه شیخ منتجب الدین یحیی بن سعید» است، مدفون گردید.

منابع

• "ابن سعید حلی"، مجله فرهنگ زیارت، سال ۱۳۸۹، شماره ۸.
• "یحی بن سعید حلی"، پایگاه شعائر.