نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن اثر شیخ محمد نهاوندی (م، ۱۳۷1 ق) این اثر تفسی...» ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن»''' تأليف [[شیخ محمد نهاوندی]] (م، ۱۳۷1 ق)، شامل [[تفسير]] تمام سوره‌هاى [[قرآن کریم]] به زبان عربی و فارسی است. این تفسیر، جامع مسائل مرتبط با قرآن، مانند عرفان، اسباب نزول آیات، بیان نظم قضایا و اتفاقات، کلمات قرآنى، کشف معظلات و شرح اشارات مى باشد. | |
| − | + | == معرفی کتاب == | |
| + | تفسير نفحات الرحمن في تفسير القرآن، در چهار جلد رحلى با چاپ سنگى است که شامل [[تفسیر]] تمام [[قرآن کریم]] مى باشد و حاصل تلاش و کوشش مجدّانه و مشتاقانه او است؛ زیرا این تفسیر، ابتدا با چهار سال تلاش به اتمام رسید امّا در یک آتش سوزى ناگهانى، سوخت و شیخ محمّد، با عزمى راسخ و تلاشى مجدّد به نوشتن دوباره این تفسیر گران سنگ پرداخت و آن را به نحو مطلوب تر و شایسته ترى به پایان رسانید. | ||
| − | این | + | این اثر، تفسیری پرمایه و استوار از آیات قرآن است و در بردارنده نقل اقوال عالمانِ بزرگ، اشاره به روایات [[اهل بیت]](علیهم السلام) به صورتی شیوا و اثرگذار، حکایت داستان های قرآنی با نثری زیبا و دل نشین، پاسخ به شبهات اعتقادی و اشکال های معنایی مرتبط با آیات، چگونگی پیوست محتوایی میان آیات و سوره ها و پیش کش چهل طُرفه ناب در [[علوم قرآنی]] در مقدمه آن است. |
==محتوای کتاب== | ==محتوای کتاب== | ||
| − | نفحات | + | «تفسير نفحات الرحمن» به دو زبان فارسى و عربى نگاشته شده است تا از اين رهگذر استفاده و بهره‌گيرى از آن براى همگان ميسر گردد. مفسر محترم پس از نقل آيات، ابتدا به تفسير فارسى مى‌پردازد و آنگاه مطالب را به‌گونه مفصل به زبان عربى بيان مى‌كند. تقريباً يك چهارم مجموعه كتاب را بخش فارسى آن به خود اختصاص داده است كه مى‌تواند به‌صورت مستقل چاپ و براى فارسى‌زبانان مورد استفاده قرار گيرد. |
| − | + | مؤلف گرانمايه، قبل از ورود به تفسير، مباحثى از [[علوم قرآن]] را به عنوان مقدمه و با نام «طُرفه» بيان كرده است كه مجموع آنها به چهل بحث مى‌رسد. اهم آن مباحث عبارتند از: [[اعجاز قرآن]]، [[نزول قرآن]]، [[جمع قرآن|جمع‌آورى قرآن]]، نام‌هاى قرآن، صيانت قرآن از [[تحریف قرآن|تحريف]]، ترتيب و تقسيم‌بندى و نام‌هاى [[سوره|سور]]، [[آیات محکم و متشابه|محكم و متشابه]] و [[تفسير]] و [[تأویل|تأويل]]، [[حروف مقطعه]]، [[نسخ]] در قرآن، ظهر و بطن قرآن، رفع تناقض در آيات، برترى قرآن بر ساير كتب آسمانى، تعليم و تعلّم، [[تلاوت قرآن|تلاوت]] و [[حفظ قرآن]]، برترى برخى سور و.... | |
| − | |||
| − | مؤلف گرانمايه، قبل از ورود به تفسير، مباحثى از علوم قرآن را به عنوان مقدمه و با نام | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| + | مفسّر گرانقدر همانند [[تفسير صافى]]، آيات را با بيانات تفسيرى پيوند داده و در هر يك از قسمت‌هاى [[آيه]]، به تناسب از بحثهاى ديگر استفاده كرده است. و بدين‌شكل تفسير قرآن كريم را با بيانات تفسيرى، [[شأن نزول|شأن نزول]]، روايات و به تناسب با ذكر مباحث [[فقه|فقهى]] و [[علم کلام|كلامى]] به پايان مى‌برد و در ضمن بيان اين مباحث، نظرات خود را نيز بيان مى‌دارد. خاتمه کتاب نیز اشاره به منابع مورد استفاده در تفسیر مذکور دارد. | ||
| + | تفسیر آیات از ابتداى [[سوره حمد]] تا پایان [[سوره ناس]] به شیوه «قال - اقول» شروع شده است؛ بدین صورت که با آوردن کلمه قال، نظرات مفسرین سابق و هم عصر خود را آورده است و با آوردن کلمه اقول، پاسخ آن نظرات را بیان نموده است. | ||
==ويژگى‌هاى تفسير== | ==ويژگى‌هاى تفسير== | ||
| − | بهره‌گيرى از روايات | + | بهره‌گيرى از روايات: |
| − | استفاده گسترده | + | استفاده گسترده [[شیخ محمد نهاوندی|شیخ محمد نهاوندى]] از روايات گوناگون، جلوه‌اى خاص به این تفسير بخشيده است. وى در پيشگفتار كتاب مى‌گويد: من كوشش فراوانى را براى نقل روايات وارده از طريق [[عامه]] و [[شیعه|خاصه]] نموده‌ام. بهره‌گيرى فراوان مؤلف از روايات به‌گونه‌اى است كه اين تفسير را مى‌توان [[تفسیر مأثور|تفسير روايى]] دانست. روايات نقل شده در اين كتاب تنها روايات تفسيرى نيست بلكه به هر مناسبتى از روايات بهره برده است؛ مثلاً ذيل آيه [[امر به معروف و نهى از منكر]] روايات متعددى نقل مى‌كند كه قطعاً جنبه تفسيرى نداشته و صرفاً تأكيدى بر مفهوم آيه و اهميت و فضيلت اين فريضه الهى است. هچنين از اين نمونه است، رواياتى كه در بيان تاريخ امم گذشته آورده است. |
در نقل روايات از منابع فراوانى سود جسته است كه خود در خاتمه مقدمه از آنها نام برده است: | در نقل روايات از منابع فراوانى سود جسته است كه خود در خاتمه مقدمه از آنها نام برده است: | ||
| − | 1.جوامع الجامع 2.بحار | + | 1. [[جوامع الجامع]] 2. [[بحار الانوار]]، 3. [[وسائل الشیعه (کتاب)|وسائل الشيعة]]، 4. [[تفسیر صافی (کتاب)|تفسير صافى]]، 5. [[التفسیر الکبیر (کتاب)|مفاتيح الغيب]]، 6. [[الاتقان فی علوم القرآن (کتاب)|الاتقان]]، 7. اسرار التنزيل، 8. روح البيان. |
| − | موضع‌گيرى درباره اسرائيليات | + | موضع‌گيرى درباره اسرائيليات: |
| − | مرحوم نهاوندى در ارتباط با روايات و اخبار اسرائيلى به شدت موضع‌گيرى مى‌نمايد و آنها را با معيار عقل و كتاب سنجيده و مردود | + | مرحوم نهاوندى در ارتباط با روايات و اخبار [[اسرائیلیات|اسرائيلى]] به شدت موضع‌گيرى مى‌نمايد و آنها را با معيار [[عقل]] و [[قرآن|كتاب]] سنجيده و مردود مى‌شمارد. |
| − | |||
| − | توجه به شأن نزول | + | توجه به شأن نزول: |
| − | يكى از مواردى را كه مفسر مورد توجه قرار داده است ذكر شأن نزول‌هاى وارده است و چون شأن نزول‌ها به‌صورت روايت مى‌باشند لذا اين خود بخشى از مسأله بهره‌گيرى از روايات به‌حساب مى‌آيد. آنچه لازم به ذكر است، اينكه اصولاً مؤلف پس از نقل روايات در هر قسمت در صورتى‌كه بين آنها تعارض و اختلافى باشد درصدد جمع بين آنها برمى‌آيد و به‌گونه‌اى تخالف و تضاد بين آنها را برطرف مى‌سازد. | + | يكى از مواردى را كه مفسر مورد توجه قرار داده است ذكر [[شأن نزول|شأن نزول‌هاى]] وارده است و چون شأن نزول‌ها به‌صورت روايت مى‌باشند لذا اين خود بخشى از مسأله بهره‌گيرى از روايات به‌حساب مى‌آيد. آنچه لازم به ذكر است، اينكه اصولاً مؤلف پس از نقل روايات در هر قسمت در صورتى‌كه بين آنها تعارض و اختلافى باشد درصدد جمع بين آنها برمى‌آيد و به‌گونه‌اى تخالف و تضاد بين آنها را برطرف مى‌سازد. |
| − | ارتباط سور و نظم آيات | + | ارتباط سور و نظم آيات: |
| − | يكى ديگر از برجستگى‌هاى اين تفسير تلاش گسترده مفسّر، در بيان ارتباط سور و آيات | + | يكى ديگر از برجستگى‌هاى اين تفسير تلاش گسترده مفسّر، در بيان [[تناسب آیات و سور|ارتباط سور و آيات]] است؛ امّا اينكه تا چه اندازه در اين جهت موفق بوده است، مجال ديگرى مى‌طلبد. اين امر ناشى از انديشه مفسّر در اين بحث است، چه اينكه در مسأله [[جمع‌آورى قرآن]] و اينكه آيا قرآن به‌صورت موجود و با همين ترتيب در زمان شخص [[پيامبر اكرم]](ص) شكل گرفته، يا اين ترتيب پس از آن‌حضرت توسط [[صحابه|اصحاب]] صورت پذيرفته، دو ديدگاه وجود دارد؛ مرحوم نهاوندى(ره) از دسته اول به‌شمار مى‌رود و بحثى را در مقدمه كتاب در همين جهت به ميان آورده است. |
| − | + | بديهى است كه چنين انديشه‌اى در عمل تأثير به‌سزايى گذاشته و مفسر را بر اين داشته است كه كوشش فراوانى در جهت ارتباط سور و آيات بنمايد. | |
| − | |||
| − | + | توجه به مسائل كلامى: | |
| − | |||
| − | |||
| − | و | + | آنجا كه سخن از بحثهاى [[علم کلام|كلامى]] به ميان مى‌آيد، مفسر از اين فرصت بهره جسته و به تفصيل وارد اين‌گونه بحث‌ها مى‌شود و در اين بين، سخنان [[فخر رازى]] را نقل و سپس درصدد ردّ آنها برمى‌آيد؛ براى نمونه مى‌توان به بحث [[عصمت]] انبيا ذيل آيه: «فتلقّى آدم...» و مسأله [[امامت]] و [[ولايت]] ذيل آيه «أطيعوا الله و أطيعوا الرسول و أولواالامر منكم...» اشاره كرد كه همت مؤلف مصروف بيان نظرات و ديدگاه‌هاى مذهب [[شيعه]] گرديده است. |
| − | |||
| − | |||
| − | + | بيان مسائل فقهى: | |
| − | + | نظر به اينكه بخش عمده‌اى از قرآن كريم را [[آیات الاحکام|آيات احكام]] تشكيل مى‌دهد، طبيعى است كه بسيارى از مفسران به تناسب به مباحث فقهى بپردازند و در اين بين برخى به تفصيل و پردامنه اين مباحث را دنبال كرده‌اند. مفسر گرانقدر تفسير نفحات الرحمن در بحثهاى فقهى، ابتدا چند روايت را ذكر و سپس به استناد آنها نظر خود را بيان مى‌كند. | |
| − | + | ==منابع== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
*نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور. | *نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور. | ||
| + | *"شیخ محمد نهاوندی"، پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام، نوشته على مصباح. | ||
*سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "تفاسیر قرن چهاردهم". | *سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "تفاسیر قرن چهاردهم". | ||
| + | |||
[[رده:تفاسیر]] | [[رده:تفاسیر]] | ||
نسخهٔ ۱۲ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۱۴
«نفحات الرحمان فی تفسیر القرآن» تأليف شیخ محمد نهاوندی (م، ۱۳۷1 ق)، شامل تفسير تمام سوره‌هاى قرآن کریم به زبان عربی و فارسی است. این تفسیر، جامع مسائل مرتبط با قرآن، مانند عرفان، اسباب نزول آیات، بیان نظم قضایا و اتفاقات، کلمات قرآنى، کشف معظلات و شرح اشارات مى باشد.
معرفی کتاب
تفسير نفحات الرحمن في تفسير القرآن، در چهار جلد رحلى با چاپ سنگى است که شامل تفسیر تمام قرآن کریم مى باشد و حاصل تلاش و کوشش مجدّانه و مشتاقانه او است؛ زیرا این تفسیر، ابتدا با چهار سال تلاش به اتمام رسید امّا در یک آتش سوزى ناگهانى، سوخت و شیخ محمّد، با عزمى راسخ و تلاشى مجدّد به نوشتن دوباره این تفسیر گران سنگ پرداخت و آن را به نحو مطلوب تر و شایسته ترى به پایان رسانید.
این اثر، تفسیری پرمایه و استوار از آیات قرآن است و در بردارنده نقل اقوال عالمانِ بزرگ، اشاره به روایات اهل بیت(علیهم السلام) به صورتی شیوا و اثرگذار، حکایت داستان های قرآنی با نثری زیبا و دل نشین، پاسخ به شبهات اعتقادی و اشکال های معنایی مرتبط با آیات، چگونگی پیوست محتوایی میان آیات و سوره ها و پیش کش چهل طُرفه ناب در علوم قرآنی در مقدمه آن است.
محتوای کتاب
«تفسير نفحات الرحمن» به دو زبان فارسى و عربى نگاشته شده است تا از اين رهگذر استفاده و بهره‌گيرى از آن براى همگان ميسر گردد. مفسر محترم پس از نقل آيات، ابتدا به تفسير فارسى مى‌پردازد و آنگاه مطالب را به‌گونه مفصل به زبان عربى بيان مى‌كند. تقريباً يك چهارم مجموعه كتاب را بخش فارسى آن به خود اختصاص داده است كه مى‌تواند به‌صورت مستقل چاپ و براى فارسى‌زبانان مورد استفاده قرار گيرد.
مؤلف گرانمايه، قبل از ورود به تفسير، مباحثى از علوم قرآن را به عنوان مقدمه و با نام «طُرفه» بيان كرده است كه مجموع آنها به چهل بحث مى‌رسد. اهم آن مباحث عبارتند از: اعجاز قرآن، نزول قرآن، جمع‌آورى قرآن، نام‌هاى قرآن، صيانت قرآن از تحريف، ترتيب و تقسيم‌بندى و نام‌هاى سور، محكم و متشابه و تفسير و تأويل، حروف مقطعه، نسخ در قرآن، ظهر و بطن قرآن، رفع تناقض در آيات، برترى قرآن بر ساير كتب آسمانى، تعليم و تعلّم، تلاوت و حفظ قرآن، برترى برخى سور و....
مفسّر گرانقدر همانند تفسير صافى، آيات را با بيانات تفسيرى پيوند داده و در هر يك از قسمت‌هاى آيه، به تناسب از بحثهاى ديگر استفاده كرده است. و بدين‌شكل تفسير قرآن كريم را با بيانات تفسيرى، شأن نزول، روايات و به تناسب با ذكر مباحث فقهى و كلامى به پايان مى‌برد و در ضمن بيان اين مباحث، نظرات خود را نيز بيان مى‌دارد. خاتمه کتاب نیز اشاره به منابع مورد استفاده در تفسیر مذکور دارد.
تفسیر آیات از ابتداى سوره حمد تا پایان سوره ناس به شیوه «قال - اقول» شروع شده است؛ بدین صورت که با آوردن کلمه قال، نظرات مفسرین سابق و هم عصر خود را آورده است و با آوردن کلمه اقول، پاسخ آن نظرات را بیان نموده است.
ويژگى‌هاى تفسير
بهره‌گيرى از روايات:
استفاده گسترده شیخ محمد نهاوندى از روايات گوناگون، جلوه‌اى خاص به این تفسير بخشيده است. وى در پيشگفتار كتاب مى‌گويد: من كوشش فراوانى را براى نقل روايات وارده از طريق عامه و خاصه نموده‌ام. بهره‌گيرى فراوان مؤلف از روايات به‌گونه‌اى است كه اين تفسير را مى‌توان تفسير روايى دانست. روايات نقل شده در اين كتاب تنها روايات تفسيرى نيست بلكه به هر مناسبتى از روايات بهره برده است؛ مثلاً ذيل آيه امر به معروف و نهى از منكر روايات متعددى نقل مى‌كند كه قطعاً جنبه تفسيرى نداشته و صرفاً تأكيدى بر مفهوم آيه و اهميت و فضيلت اين فريضه الهى است. هچنين از اين نمونه است، رواياتى كه در بيان تاريخ امم گذشته آورده است. در نقل روايات از منابع فراوانى سود جسته است كه خود در خاتمه مقدمه از آنها نام برده است: 1. جوامع الجامع 2. بحار الانوار، 3. وسائل الشيعة، 4. تفسير صافى، 5. مفاتيح الغيب، 6. الاتقان، 7. اسرار التنزيل، 8. روح البيان.
موضع‌گيرى درباره اسرائيليات:
مرحوم نهاوندى در ارتباط با روايات و اخبار اسرائيلى به شدت موضع‌گيرى مى‌نمايد و آنها را با معيار عقل و كتاب سنجيده و مردود مى‌شمارد.
توجه به شأن نزول:
يكى از مواردى را كه مفسر مورد توجه قرار داده است ذكر شأن نزول‌هاى وارده است و چون شأن نزول‌ها به‌صورت روايت مى‌باشند لذا اين خود بخشى از مسأله بهره‌گيرى از روايات به‌حساب مى‌آيد. آنچه لازم به ذكر است، اينكه اصولاً مؤلف پس از نقل روايات در هر قسمت در صورتى‌كه بين آنها تعارض و اختلافى باشد درصدد جمع بين آنها برمى‌آيد و به‌گونه‌اى تخالف و تضاد بين آنها را برطرف مى‌سازد.
ارتباط سور و نظم آيات:
يكى ديگر از برجستگى‌هاى اين تفسير تلاش گسترده مفسّر، در بيان ارتباط سور و آيات است؛ امّا اينكه تا چه اندازه در اين جهت موفق بوده است، مجال ديگرى مى‌طلبد. اين امر ناشى از انديشه مفسّر در اين بحث است، چه اينكه در مسأله جمع‌آورى قرآن و اينكه آيا قرآن به‌صورت موجود و با همين ترتيب در زمان شخص پيامبر اكرم(ص) شكل گرفته، يا اين ترتيب پس از آن‌حضرت توسط اصحاب صورت پذيرفته، دو ديدگاه وجود دارد؛ مرحوم نهاوندى(ره) از دسته اول به‌شمار مى‌رود و بحثى را در مقدمه كتاب در همين جهت به ميان آورده است. بديهى است كه چنين انديشه‌اى در عمل تأثير به‌سزايى گذاشته و مفسر را بر اين داشته است كه كوشش فراوانى در جهت ارتباط سور و آيات بنمايد.
توجه به مسائل كلامى:
آنجا كه سخن از بحثهاى كلامى به ميان مى‌آيد، مفسر از اين فرصت بهره جسته و به تفصيل وارد اين‌گونه بحث‌ها مى‌شود و در اين بين، سخنان فخر رازى را نقل و سپس درصدد ردّ آنها برمى‌آيد؛ براى نمونه مى‌توان به بحث عصمت انبيا ذيل آيه: «فتلقّى آدم...» و مسأله امامت و ولايت ذيل آيه «أطيعوا الله و أطيعوا الرسول و أولواالامر منكم...» اشاره كرد كه همت مؤلف مصروف بيان نظرات و ديدگاه‌هاى مذهب شيعه گرديده است.
بيان مسائل فقهى:
نظر به اينكه بخش عمده‌اى از قرآن كريم را آيات احكام تشكيل مى‌دهد، طبيعى است كه بسيارى از مفسران به تناسب به مباحث فقهى بپردازند و در اين بين برخى به تفصيل و پردامنه اين مباحث را دنبال كرده‌اند. مفسر گرانقدر تفسير نفحات الرحمن در بحثهاى فقهى، ابتدا چند روايت را ذكر و سپس به استناد آنها نظر خود را بيان مى‌كند.
منابع
- نرم افزار جامع التفاسیر، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور.
- "شیخ محمد نهاوندی"، پژوهشکده باقرالعلوم علیه‌السلام، نوشته على مصباح.
- سایت اندیشه قم، برگرفته از مقاله "تفاسیر قرن چهاردهم".
