تلبیس ابلیس (کتاب): تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (صفحه‌ای تازه حاوی «تلبیس ابلیس ابن جوزی در مقدمه کوتاه این کتاب می‌نویسد: پس از رح...» ایجاد کرد) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | کتاب '''«تلبیس ابلیس»'''، از مهم‌ترین آثار [[عبدالرحمان بن جوزی|عبدالرحمان بن جوزی]] (م، ۵۹۷ ق)، در نکوهش [[بدعت|بدعت‌ها]] و نقد اصحاب عقاید و طوایف مختلف از جمله فیلسوفان و صوفیان است. | |
| − | + | == مؤلف == | |
| − | + | «[[عبدالرحمان بن جوزی|ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزى]]» (۵۱۰-۵۹۷ ق)، متکلم، مورخ، [[محدث]] و [[فقیه]] [[حنبلی]] در قرن ششم هجری است. بیشترین مایه شهرت ابن جوزی، وعظ و خطابه و تدریس بود، که بخش مهمی از زندگی اجتماعی او را در برمی‌گرفت. | |
| − | + | وی کتب فراوانی در علوم مختلف علاوه بر «[[تلبیس ابلیس (کتاب)|تلبیس ابلیس]]» تألیف کرده است، از جمله: [[المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم (کتاب)|المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم]]، [[زاد المسیر فی علم التفسیر (کتاب)|زاد المسیر فی علم التفسیر]]، آفة اصحاب الحدیث، بستان الواعظین، صید الخاطر، صفوة الصفوة. | |
| − | + | [[سبط بن جوزی|سبط ابن جوزی]] (۶۵۴-۵۸۲ ق)، واعظ و مورخ نامدار [[اهل سنت]] در قرن هفتم هجری، نوه عبدالرحمن بن جوزى است. | |
| − | + | == انگیزه نگارش == | |
| + | ابن جوزی در مقدمه کوتاه این کتاب می‌نویسد: پس از [[رحلت پیامبر اسلام|رحلت حضرت رسول]] (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و درگذشت یاران او... هواها بازگشت و [[بدعت|بدعت‌ها]] آفرید... بیشتر مردم به گروه‌های گوناگون گرویدند و [[ابلیس|ابلیس]] سربرآورد تا آنان را بفریبد و [[باطل|باطل]] را بیاراید و تفرقه افکند و گمراهان را گرد هم آورد... از این‌رو من بر آن شدم تا با تألیف «تلبیس ابلیس» مردم را از نیرنگ‌های او بر حذر دارم و دام‌هایش را بنمایانم. | ||
| − | باب | + | == محتوای کتاب == |
| + | [[عبدالرحمان بن جوزی|ابن جوزی]] این کتاب را در ۱۳ باب تألیف کرده که برخی از ابواب آن خود به فصول و بخش‌های فرعی تقسیم شده است. از آن‌جا که فصول و بخش‌های این کتاب تا حدود زیادی بیانگر عقاید و آرای ابن جوزی است، اشاره به مباحث اصلی این ابواب و فصول، به شناخت بیشتر شخصیت او کمک می‌کند: | ||
| − | + | * باب اول: باب اول در امر به پیروی از [[سنت|سنت]] و همراهی با جماعت: در این باب ابن جوزی با استناد به روایات [[اهل سنت|عامه]] لزوم پیروی از «سنت» را بر اساس تلقی [[اهل سنت|اهل تسنن]] از «سنت» تبیین می‌کند و با اشاره به [[حدیث|حدیث]] افتراق، «اهل جماعت» را فرقه ناجیه معرفی می‌کند. | |
| + | * باب دوم: باب دوم در نکوهش [[بدعت|بدعت‌ها]] و بدعت‌گزاران: در این باب ابن جوزی بدعت‌گذاران را به ۶ گروه اصلی و هر گروه اصلی را به ۱۲ گروه فرعی تقسیم می‌کند. گروه‌های اصلی بدعت‌گذار از نظر وی عبارتند از [[حروریه|حروریه]]، [[قدریه|قدریه]]، جهمیه، [[مرجئه|مرجئه]]، [[رافضه|رافضه]] و [[جبریه|جبریه]]. وی از گروه‌های فرعی رافضه به دو گروه [[شیعه|شیعه]] و [[امامیه|امامیه]] اشاره و آنها را چنین معرفی می‌کند: شیعه معتقد است که [[امام علی علیه السلام|علی]] (علیه‌السلام) وصی [[پیامبر اسلام|پیامبر خدا]] است و ولی امر بعد از اوست و امت که با جز او بیعت کردند، کافر شدند. امامیه معتقدند که ممکن نیست دنیا از وجود امامی از فرزندان [[امام حسین علیه السلام|حسین]] (علیه‌السلام) خالی باشد. امام را [[جبرئیل|جبرئیل]] تعلیم می‌دهد و هر گاه بمیرد، کسی چون او جانشینش می‌شود. | ||
| + | * باب سوم: باب سوم در تحذیر از [[فتنه|فتنه‌ها]] و نیرنگ‌های [[ابلیس|ابلیس]]: در این باب با استناد به [[قرآن|قرآن کریم]] و احادیث به بیان فریبکاری [[شیطان|شیطان]] می‌پردازد و می‌گوید: هر انسانی را شیطانی است و شیطان همانند خون در آدمی جریان دارد و آنگاه فصلی به ضرورت پناه بردن به خدا از شر شیطان اختصاص می‌دهد. | ||
| + | * باب چهارم: باب چهارم در معنی تلبیس و غرور: به نظر وی تلبیس نمایاندن [[باطل|باطل]] به صورت [[حق|حق]] و غرور نوعی نادانی است که نادرست را درست و زشت را زیبا می‌نمایاند. | ||
| + | * باب پنجم: باب پنجم در ذکر فریبکاری ابلیس در اعتقادات و دین‌ها: در این باب به بیان بطلان عقاید سوفسطائیان، دهریان، طبایعیان (معتقدان به عناصر چهارگانه)، ثنویان، فلاسفه و پیروان آنان، معتقدان به هیاکل (کسانی که اجرام سماوی را به عنوان جسم روحانیان علوی می‌پرستند)، بت‌پرستان، پرستندگان آتش و خورشید و ماه، مردم دوران [[جاهلیت|جاهلیت]]، منکران نبوت، [[یهود|یهودیان]]، [[مسیحیت|نصاری]]، [[صابئین|صابئان]]، [[مجوس|مجوس]]، منجمان، منکران رستاخیز و تناسخیان می‌پردازد. آنگاه چگونگی فریبکاری شیطان را در اعتقادات امت مسلمان شرح می‌دهد و در این زمینه از [[تقلید]] و [[اجتهاد]] و مسائل مربوط به آنها سخن می‌گوید و پس از بحثی راجع به [[علم کلام|کلام]] و نکوهش متکلمان کیفیت فریبکاری ابلیس را بر [[خوارج|خوارج]]، رافضیان، باطنیان ([[اسماعیلیه|اسماعیلیه]]، سبعیه، بابکیه، محمره، قرامطه، خرمیه، تعلیمیه) بیان می‌کند. | ||
| + | * باب باب ششم در فریفتن عالمان: در این باب تلبیس شیطان بر قاریان، [[محدث|محدثان]]، فقیهان، اهل جدل، واعظان و گویندگان قصص، لغویان و ادیبان، شاعران و دانشمندان مبرز شرح داده می‌شود. | ||
| + | * باب هفتم در فریفتن فرمانروایان و پادشاهان. | ||
| + | * باب هشتم در فریبکاری در عبادات: در این باب چگونگی فریفته شدن عابدان در تطهیر، [[وضو]]، [[اذان|اذان]]، [[نماز]]، قرائت [[قرآن|قرآن]]، [[روزه|روزه]]، [[حج|حج]]، [[جهاد]]، [[امر به معروف و نهی از منكر|امر به معروف و نهی از منکر]] بیان می‌شود. | ||
| + | * باب نهم در فریفتن زاهدان و عابدان: وی در این باب ترک دنیا، سرزنش علما، روی‌گردانی از آموختن علم، ترک مباحات، پشمینه‌پوشی، حب جاه، ژولیدگی، ظاهر زاهدانه، احتراز از خرید، انگشت‌نما شدن، عجب به عبادت، عمل به اوهام و پندارها به عنوان «واقعه»ها و... را از مصادیق تلبیس ابلیس می‌شمارد. | ||
| + | * باب دهم در فریفتن [[تصوف|صوفیان]]: ابن جوزی در آغاز این باب صوفیان را گروهی از زاهدان می‌شمارد که با صفات، نشانه‌ها و احوالی از زاهدان بازشناخته می‌شوند. سپس با استناد بر اخبار به بیان وجه تسمیه این گروه به صوفیه و متصوفه می‌پردازد و آنگاه مباحثی در نادرستی اعتقادت صوفیان بیان می‌کند. | ||
| + | * باب یازدهم در فریفتن متدینان در آنچه شبیه کرامات است. | ||
| + | * باب دوازدهم در فریفتن مردم عامی. | ||
| + | * باب سیزدهم در فریفتن عموم مردم با آرزوهای دور و دراز. | ||
| − | + | == منابع == | |
| − | + | * [[دائرة المعارف بزرگ اسلامی (کتاب)|دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]، برگرفته از مقاله «ابن جوزی، ابوالفرج»، ج۴، ص۱۴۸۴. | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | دائرة المعارف بزرگ | ||
نسخهٔ ۱۴ آوریل ۲۰۲۲، ساعت ۰۶:۳۳
کتاب «تلبیس ابلیس»، از مهم‌ترین آثار عبدالرحمان بن جوزی (م، ۵۹۷ ق)، در نکوهش بدعت‌ها و نقد اصحاب عقاید و طوایف مختلف از جمله فیلسوفان و صوفیان است.
محتویات
مؤلف
«ابوالفرج عبدالرحمن بن جوزى» (۵۱۰-۵۹۷ ق)، متکلم، مورخ، محدث و فقیه حنبلی در قرن ششم هجری است. بیشترین مایه شهرت ابن جوزی، وعظ و خطابه و تدریس بود، که بخش مهمی از زندگی اجتماعی او را در برمی‌گرفت.
وی کتب فراوانی در علوم مختلف علاوه بر «تلبیس ابلیس» تألیف کرده است، از جمله: المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، زاد المسیر فی علم التفسیر، آفة اصحاب الحدیث، بستان الواعظین، صید الخاطر، صفوة الصفوة.
سبط ابن جوزی (۶۵۴-۵۸۲ ق)، واعظ و مورخ نامدار اهل سنت در قرن هفتم هجری، نوه عبدالرحمن بن جوزى است.
انگیزه نگارش
ابن جوزی در مقدمه کوتاه این کتاب می‌نویسد: پس از رحلت حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و درگذشت یاران او... هواها بازگشت و بدعت‌ها آفرید... بیشتر مردم به گروه‌های گوناگون گرویدند و ابلیس سربرآورد تا آنان را بفریبد و باطل را بیاراید و تفرقه افکند و گمراهان را گرد هم آورد... از این‌رو من بر آن شدم تا با تألیف «تلبیس ابلیس» مردم را از نیرنگ‌های او بر حذر دارم و دام‌هایش را بنمایانم.
محتوای کتاب
ابن جوزی این کتاب را در ۱۳ باب تألیف کرده که برخی از ابواب آن خود به فصول و بخش‌های فرعی تقسیم شده است. از آن‌جا که فصول و بخش‌های این کتاب تا حدود زیادی بیانگر عقاید و آرای ابن جوزی است، اشاره به مباحث اصلی این ابواب و فصول، به شناخت بیشتر شخصیت او کمک می‌کند:
- باب اول: باب اول در امر به پیروی از سنت و همراهی با جماعت: در این باب ابن جوزی با استناد به روایات عامه لزوم پیروی از «سنت» را بر اساس تلقی اهل تسنن از «سنت» تبیین می‌کند و با اشاره به حدیث افتراق، «اهل جماعت» را فرقه ناجیه معرفی می‌کند.
- باب دوم: باب دوم در نکوهش بدعت‌ها و بدعت‌گزاران: در این باب ابن جوزی بدعت‌گذاران را به ۶ گروه اصلی و هر گروه اصلی را به ۱۲ گروه فرعی تقسیم می‌کند. گروه‌های اصلی بدعت‌گذار از نظر وی عبارتند از حروریه، قدریه، جهمیه، مرجئه، رافضه و جبریه. وی از گروه‌های فرعی رافضه به دو گروه شیعه و امامیه اشاره و آنها را چنین معرفی می‌کند: شیعه معتقد است که علی (علیه‌السلام) وصی پیامبر خدا است و ولی امر بعد از اوست و امت که با جز او بیعت کردند، کافر شدند. امامیه معتقدند که ممکن نیست دنیا از وجود امامی از فرزندان حسین (علیه‌السلام) خالی باشد. امام را جبرئیل تعلیم می‌دهد و هر گاه بمیرد، کسی چون او جانشینش می‌شود.
- باب سوم: باب سوم در تحذیر از فتنه‌ها و نیرنگ‌های ابلیس: در این باب با استناد به قرآن کریم و احادیث به بیان فریبکاری شیطان می‌پردازد و می‌گوید: هر انسانی را شیطانی است و شیطان همانند خون در آدمی جریان دارد و آنگاه فصلی به ضرورت پناه بردن به خدا از شر شیطان اختصاص می‌دهد.
- باب چهارم: باب چهارم در معنی تلبیس و غرور: به نظر وی تلبیس نمایاندن باطل به صورت حق و غرور نوعی نادانی است که نادرست را درست و زشت را زیبا می‌نمایاند.
- باب پنجم: باب پنجم در ذکر فریبکاری ابلیس در اعتقادات و دین‌ها: در این باب به بیان بطلان عقاید سوفسطائیان، دهریان، طبایعیان (معتقدان به عناصر چهارگانه)، ثنویان، فلاسفه و پیروان آنان، معتقدان به هیاکل (کسانی که اجرام سماوی را به عنوان جسم روحانیان علوی می‌پرستند)، بت‌پرستان، پرستندگان آتش و خورشید و ماه، مردم دوران جاهلیت، منکران نبوت، یهودیان، نصاری، صابئان، مجوس، منجمان، منکران رستاخیز و تناسخیان می‌پردازد. آنگاه چگونگی فریبکاری شیطان را در اعتقادات امت مسلمان شرح می‌دهد و در این زمینه از تقلید و اجتهاد و مسائل مربوط به آنها سخن می‌گوید و پس از بحثی راجع به کلام و نکوهش متکلمان کیفیت فریبکاری ابلیس را بر خوارج، رافضیان، باطنیان (اسماعیلیه، سبعیه، بابکیه، محمره، قرامطه، خرمیه، تعلیمیه) بیان می‌کند.
- باب باب ششم در فریفتن عالمان: در این باب تلبیس شیطان بر قاریان، محدثان، فقیهان، اهل جدل، واعظان و گویندگان قصص، لغویان و ادیبان، شاعران و دانشمندان مبرز شرح داده می‌شود.
- باب هفتم در فریفتن فرمانروایان و پادشاهان.
- باب هشتم در فریبکاری در عبادات: در این باب چگونگی فریفته شدن عابدان در تطهیر، وضو، اذان، نماز، قرائت قرآن، روزه، حج، جهاد، امر به معروف و نهی از منکر بیان می‌شود.
- باب نهم در فریفتن زاهدان و عابدان: وی در این باب ترک دنیا، سرزنش علما، روی‌گردانی از آموختن علم، ترک مباحات، پشمینه‌پوشی، حب جاه، ژولیدگی، ظاهر زاهدانه، احتراز از خرید، انگشت‌نما شدن، عجب به عبادت، عمل به اوهام و پندارها به عنوان «واقعه»ها و... را از مصادیق تلبیس ابلیس می‌شمارد.
- باب دهم در فریفتن صوفیان: ابن جوزی در آغاز این باب صوفیان را گروهی از زاهدان می‌شمارد که با صفات، نشانه‌ها و احوالی از زاهدان بازشناخته می‌شوند. سپس با استناد بر اخبار به بیان وجه تسمیه این گروه به صوفیه و متصوفه می‌پردازد و آنگاه مباحثی در نادرستی اعتقادت صوفیان بیان می‌کند.
- باب یازدهم در فریفتن متدینان در آنچه شبیه کرامات است.
- باب دوازدهم در فریفتن مردم عامی.
- باب سیزدهم در فریفتن عموم مردم با آرزوهای دور و دراز.
منابع
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «ابن جوزی، ابوالفرج»، ج۴، ص۱۴۸۴.
