عبدالحسین فقیهی رشتی

آیت الله حاج شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی (م، ۱۳۶۸ ش)، یکی از عالمان سرشناس و صاحب‌ نظران کم‌نظیر است که عمر شریفش را صرف خدمت به اسلام و روحانیت و تربیت و پرورش طالبان علم کرد؛ با این همه، این شخصیت والامقام و متقی نزد غیرخواص، کمتر شناخته شده است و حتی در کتب رجال و فقهای شیعه از او کمتر یاد کرده‌اند.

آیت الله شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی

ولادت و خاندان

عبدالحسین فقیهی رشتی در سال ۱۳۲۱ ق. در بیت فضیلت و مرجعیت، در نجف اشرف دیده به جهان گشود. پدر و نیاکان او همگی از عالمان سرشناس و ولایت‌مدار بودند. پدر ارجمندش آیت الله شعبان گیلانی دیوشَلی رشتی نجفی، یکی از بزرگان عصر و مراجع تقلید وقت بود. او در حوزه علمیه نجف اشرف با عناوین «گیلانی»، «رشتی» و «نجفی» و در منطقه گیلان به همان عنوان زادگاهش «دیوشلی» شهرت یافت. آیت الله حاج شعبان گیلانی خود از شاگردان میرزا حبیب الله رشتی (متوفی ۱۳۱۲ ق)؛ فاضل ایروانی (متوفی ۱۳۰۶ ق) و فاضل شرابیانی (متوفی ۱۳۲۲ ق) بود.

تحصیلات و استادان

شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی، تحصیلات ابتدایی و فراگیری قرآن را در شهر نجف پشت سر نهاد و دروس مقدماتی و سطوح عالی حوزه را نزد استادان برجسته آن حوزه به اتمام رسانید. البته طی این مراحل توأم بود با تربیت دینی و اخلاقی و تهذیب نفس.

آن بزرگوار برای نیل به کمالات علمی‌‌ و معنوی، از دروس استادان بزرگی چون حضرات آیات: شیخ محمدحسین اصفهانی، معروف به «کمپانی» (متوفی ۱۳۶۰ ق)، سید ابوالحسن اصفهانی (متوفی ۱۳۶۵ ق)، شیخ محمدعلی ایروانی، آیت الله شیخ محمدعلی جمالی خراسانی، مؤلف تقریرات الاصول و پدر بزرگوارش بهره‌ها گرفت و نیز تفسیر را از علامه محمدجواد بلاغی (متوفی ۱۳۵۲ ق) و اخلاق و عرفان را از شیخ مرتضی طالقانی آموخت و از استادان مذکور، اجازات اجتهاد دریافت داشت.

تدریس و شاگردان

ایشان علاوه بر تحصیل و فراگیری علم و معرفت، به دلیل داشتن حافظه قوی، استعداد سرشار و بیانی رسا و شیرین توانست سطوح مختلف را تدریس و در حوزه‌های علمیه نجف و قم شاگردان برجسته فراوانی را تربیت کند که هر کدام، از مشعلداران هدایت جامعه گردیدند؛ به ویژه او تسلط عجیبی به اصول فقه و کتاب کفایه داشت.

الف) برخی از شاگردان وی در نجف اشرف عبارتند از حضرات آیات:

• ۱- عالم ربانی، سید عبدالکریم کشمیری؛ وی علاوه بر کفایه، اسفار را نیز در نزد او آموخت.

• ۲- محقق نامور، حاج سید عبدالعزیز طباطبایی یزدی؛

• ۳- حاج سید حسین طباطبایی بحرالعلوم؛

• ۴- شهید محراب، سید محمدعلی قاضی طباطبایی؛ وی از شاگردان درس خارج فقه و اصول ایشان بود.

• ۵- شیخ ابوالقاسم حجتی رشتی؛

• ۶- شیخ مهدی مهدوی لاهیجانی؛

• ۷- شیخ محمد سعیدی لاهیجانی؛

• ۸- شیخ محمدصادق تهرانی قمی؛

• ۹- میرزا محمدعلی ادیب تهرانی.

ب) برخی از شاگردان وی در حوزه علمیه قم نیز عبارتند از حضرات آیات:

• ۱- شیخ محمدصادق احسان‌بخش، نماینده امام و رهبری در گیلان و امام جمعه رشت؛

• ۲- علیرضا ممجد لنگرودی (درس کفایه و خارج)؛

• ۳- حاج سیدعلی حسینی نجفی اشکوری؛

• ۴- حاج شیخ محمد واصف.

آثار و تألیفات

ایشان تألیفات و تقریرات فراوانی به جای گذاشته که هیچ کدام به طبع نرسیده است؛ از آن میان می‌‌توان اشاره داشت به: حاشیه بر کفایةالاصول، حاشیه بر رسائل، حاشیه بر مکاسب.

هجرت به قم

آیت الله فقیهی رشتی برای زیارت امام رضا علیه‌السلام و نیز دیدن اقوام و صله ارحام به ایران مهاجرت نمود و بعد از چند ماه توقف در شمال (لنگرود) برای عزیمت به نجف اشرف، به سال ۱۳۵۱ ق. وارد حوزه علمیه قم شد. وی در این سفر، وقتی تلاش و جدیت طلاب این حوزه تازه تأسیس را مشاهده کرد، از مهاجرت به نجف منصرف و همان جا ماندگار شد و به سبب توانایی علمی ‌‌خویش، تدریس سطوح مختلف را شروع کرد. خود او نیز با آن که فضلای بی‌شماری از محضرش استفاده می‌‌کردند، از درس آیت الله حائری یزدی بهره می‌‌برد. استادان بزرگی همانند حضرات آیات: حجت، خوانساری و صدر با توجه به شناخت قبلی که از وی داشتند، وجودش را مغتنم دانسته و برای ساماندهی حوزه از او بهره‌مند می‌‌شدند.

ایشان در جلسات درس آیت الله حائری یزدی با حضرت امام خمینی آشنا شد و بعدها این آشنایی تبدیل به ارتباط عمیق دوستانه گردید. این علاقه زایدالوصف دوسویه که تا آخر عمر شریف آن دو ادامه داشت، به گونه‌ای بود که حضرت امام در قم به منزل آیت الله فقیهی می‌‌رفت و از نزدیک به تفقد می‌‌پرداخت. در اوراقی که از مرحوم آیت الله فقیهی باقی مانده، عکس‌ها و نامه‌هایی با دستخط آن دو بزرگوار به مناسبت‌های مختلف و نیز کتب اهدایی از طرف حضرت امام به ایشان دیده می‌‌شود که حضرت امام در صفحات اول کتاب مطالبی را به یادگار نوشته است.

آیت الله فقیهی رشتی با فقیه ژرف‌اندیش، آیت الله بروجردی سابقه آشنایی و رفاقت داشت و به خوبی واقف بود که وجود معظم‌له می‌‌تواند توان علمی ‌‌فراوانی به حوزه قم ببخشد. بدین جهت، پس از ورود آن آیت حق به قم، ایشان نیز مانند بسیاری از بزرگان - همانند امام راحل - برای تجلیل از مقام علمی ‌‌زعیم عالی قدر حوزه آیت الله بروجردی، در درس وی حضور می‌‌یافت. آن بزرگوار هم به ایشان علاقه ویژه‌ای داشت و ایشان را به عنوان یکی از مشاوران و نزدیکان در امر ساماندهی حوزه و سایر امور دینی برگزید، که نمونه‌هایی از فعالیت‌های او را در ذیل می‌‌آوریم:

الف) خدمت به زائران مکه:

آیت الله فقیهی از بدو ورود آیت الله بروجردی تا آخر عمر آن بزرگوار - و بعد از ایشان از طرف سایر مراجع - به عنوان نماینده ایشان برای رسیدگی به امور حجاج در موسم حج، خدمات فراوانی را انجام داد.

ب) رسیدگی به وضع سادات عربستان:

شیعیان عربستان همواره در طول تاریخ، مظلومیت مضاعفی داشته‌اند؛ خصوصاً اِعمال مقررات دشوار از سوی دولت سعودی و علمای وهابی، مشکلات طاقت‌فرسایی برای آنان در پی داشته است. مرحوم فقیهی، از سوی آیت الله بروجردی موظف به رسیدگی به امور سادات و شیعیان آنجا بود. او در امور مادی و معنوی سادات «نُخاوله» سعی بلیغی مبذول می‌‌داشت و برای رفع مشکلات آنان، بارها با دولت سعودی به گفتگو و مذاکره پرداخت و از این راه توانست از فشار دولت سعودی بر آنان بکاهد.

ج) همکاری صمیمانه در امور حوزه:

آیت الله العظمی ‌‌بروجردی به حفظ کیان حوزه علمیه قم علاقه زیادی داشتند و مکرر می‌‌فرمود: «حوزه قم همانند شهری است که دروازه ندارد؛ حوزه بر روی اشخاص مختلف باز است. افراد صالح و ناصالح از هم ممتاز نمی‌‌شوند. ای کاش نظمی‌‌بود و برنامه‌ای!».

او برای تحقق این آرزو، هیئتی مرکب از چند نفر از آیات حوزه را مأمور کرد تا دیدگاه‌های اصلاحی خود را بعد از مشورت ارائه دهند. این هیئت که اصطلاحاً «هیئت حاکمه» نامیده می‌‌شد، اختیار داشت که مصالح حوزه را بسنجید و بر این اساس عمل کنند. آیت الله فقیهی رشتی یکی از اعضای این هیئت بود. اعضای دیگر آن عبارت بودند از: مرحوم امام خمینی، حاج شیخ مرتضی حائری، حاج سید احمد زنجانی، حاج سید ابوطالب مدرسی، مرحوم فاضل لنکرانی، حاج سید زین‌العابدین کاشانی، محقق داماد و... .

د) طرح آموزش زبان برای طلاب:

آیت الله فقیهی به خوبی می‌‌دانست که راه و رمز پیشرفت و ترویج اسلام ارتباط با همگان؛ خصوصاً با مسلمانان و غیرمسلمانان خارج از کشور است، از این رو بود که او آموزش زبان انگلیسی برای طلاب را ضروری می‌‌دانست و معتقد بود که با هر قوم و ملتی باید با زبان خود آنان سخن گفت. او به آن دسته از طلاب فاضل، همانند مرحوم محقق لاهیجی، که به زبان بیگانگان مسلط بودند و به راحتی تکلم می‌‌کردند، ارزش فوق‌العاده‌ای قائل می‌‌شد. طرح و برنامه کار با جدیت تمام آماده شد و حتی استادان زبان انگلیسی را معین کردند، اما متأسفانه این طرح، با مخالفت اطرافیان آیت الله بروجردی به اجرا درنیامد.

ویژگی‌های اخلاقی

آیت الله فقیهی از رجال خوش فکر و خوش‌محضر بود و حافظه‌ای بسیار قوی و برخوردی گرم و صمیمی ‌‌داشت. بسیار متواضع بود و محفل گرم و فراموش ناشدنی‌اش، پیوسته با خاطره‌ای خوش همراه بود. با آن که مردی عمیق در فقه و اصول بود، ولی در تاریخ ادیان و ادبیات عربی و فارسی، خصوصاً اشعار حماسه سرایان قبل و بعد از اسلام، ید طولایی داشت. در احتجاجات کمتر کسی را یارای مقابله با او بود، ولی چون ذاتاً مردی آرام و ساکت بود، در برخورد ابتدایی کمتر کسی می‌‌توانست این محاسن را درک نماید. عاشق اهل بیت علیه‌السلام بود و همواره با تجلیل فراوان از آنان یاد می‌‌کرد و در جلسات روضه، برای نام ائمه اطهار علیهم‌السلام تعظیم می‌‌کرد. اخلاق کریمانه داشت و به سادات احترام ویژه‌ای قائل بودند.

آیت الله احسان‌بخش درباره استادش می‌‌نویسد: «آیت الله حاج شیخ عبدالحسین فقیهی... عالم، عامل، فقیه کامل، اصولی، ادیب متتبع، جامع فضایل و کمالات. او از خواص اصحاب و محرم اسرار آیت الله بروجردی به شمار می‌‌رفت و هر ساله نیز به نیابت از آن مرجع عالی‌قدر به مکه مشرف می‌‌شد و مشکلات دینی زائرین را برطرف می‌‌نمود».

آیت الله فقیهی رشتی، اهل محاسبه و مراقبه بود و همواره اذکاری را بر لب داشت. او مرتب دوستان خود را به اقامه نماز اول وقت توصیه می‌‌فرمود و خود، به نماز اول وقت اهمیت فوق‌العاده‌ای می‌‌داد.

ضمناً ایشان در هنر خوش‌نویسی هم دستی داشت. او تمام اوراق و تقریرات و مکاتبات خود را با خط نستعلیق بسیار زیبا می‌‌نگاشته که مایه اعجاب است. از اوراق به جای مانده برمی‌‌آید که در آن جمع «هیئت حاکمه»، مطالب را وی تقریر می‌‌کرده و پس از امضای اعضا به رؤیت آیت الله بروجردی می‌‌رسیده است.

ایشان از هر گونه شهرت می‌‌گریخت و به همین دلیل، با این که سالیان پیش، بر عروةالوثقی حاشیه زده بود و خواص و شاگردانش، از موقعیت علمی‌‌ و معنوی او اطلاع داشتند؛ با این حال همانند برخی از بزرگان، از مطرح شدن و از مقام افتا دوری می‌‌جست و به هیچ عنوان راضی نمی‌‌شد که ارادتمندانش او را در میان جامعه مطرح سازند.

وفات

آیت الله حاج شیخ عبدالحسین فقیهی رشتی بعد از عمری تلاش و خدمت، سرانجام در ۹۱ سالگی، (۲۷ آبان سال ۱۳۶۸ ش) دار فانی را وداع گفت و در جوار رحمت ایزدی آرامش یافت. پیکر پاک این عالم ربانی با شرکت مراجع و بزرگان با شکوه خاصی تشییع، و با نماز آیت الله حاج سید محمد وحیدی در یکی از حجره‌های صحن بزرگ به خاک سپرده شد.

منابع

• محمدتقی ادهم‌نژاد، ستارگان حرم، جلد ۱۷، صفحه ۷۲-۸۴.