مفهوم‌شناسی و مصداق‌یابی اهل‌بیت(علیهم‌السلام) (کتاب)

«مفهوم‌شناسى و مصداق‌یابى اهل‌بیت(علیهم السلام)»، تألیف غلامحسین زینلى، کتابى است فارسى که واژه «اهل‌بیت» و مصادیق آن را از دیدگاه آیات و روایات مورد بررسى قرار داده است.

ساختار کتاب

مباحث کتاب بدون مقدمه در پنج بخش با استفاده از منابع اهل سنت و شیعه به‌صورت مستدل مورد بررسى قرار گرفته است. فهرست مطالب در ابتداى کتاب و فهرست منابع در انتهاى اثر آمده است. آدرس آیات و روایات و گاه نص آنها و نیز منابع مورد استفاده نویسنده در پاورقى‌هاى کتاب ذکر شده است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه، ضرورت شناخت اهل‌بیت (علیهم السلام) را این‌چنین تبیین مى‌کند: «شاید برخى چنین تصوّر کنند که گفتگو پیرامون اهل‌بیت(ع) و تلاش براى شناختن و شاساندن آنان، مسئله‌اى قدیمى است و در عصر حاضر، اثرى بر آن مترتّب نیست؛ درحالى‌که اگر به کلام خداوند و سنت نبى اکرم(ص) مراجعه کنیم و در آن بیندیشیم، به‌وضوح مى‌یابیم که مطالعه و پژوهش پیرامون این مسئله و شناخت مفهوم و مصادیق اهل بیت پیامبر(ص) براى امت اسلامى، امرى کاملاً حیاتى است».

سپس در ادامه با اشاره به احادیث ثقلین و سفینه، اهل‌بیت(ع) را همتاى کتاب خدا، و نجات امت اسلامى را در گرو تمسک به کشتى هدایت آنان دانسته است. اشاره به معناى اشعار پیشواى مذهب شافعى نیز جالب است: «هنگامى که دیدم مذاهب گوناگون، مردم را به دریاهاى جهل و گمراهى سوق داده است، با نام خدا بر کشتى‌هاى نجات اهل بیت مصطفى(ص)، خاتم پیامبران، سوار شدم».

مقصود از اهل‌بیت در بحث حاضر، معناى لغوى آن؛ یعنى همه بستگان و همسر و فرزندان شخص نیست، بلکه مقصود، معناى اصطلاحى آن است که قرآن کریم، در آیه تطهیر، آن را درباره اهل بیت پیامبر(ص) به کار برده است.

بحث دیگر کتاب، ذکر قرائن درونى شمول آیه تطهیر بر اهل‌بیت(ع) است؛ به‌عنوان مثال مفاد آیه تطهیر، اعطاى نوعى مصونیت از گناه و لغزش و عصمت دارندگان مقام تطهیر است؛ درحالى‌که همسران پیامبر(ص) به اتفاق مسلمانان، مصون و معصوم از خطا و گناه نبوده‌اند و یا اینکه مقصود از اهل‌بیت(ع) در آیه تطهیر، اهل بیت پیامبرند که منحصراً ساکن یک خانه بوده‌اند؛ یعنى فاطمه، امیرالمؤمنین و دو فرزندشان حسن و حسین(ع). اینکه به نظر برخى، مقصود آیه، همسران رسول خدا(ص) است، درست نیست؛ چون خانه‌هاى همسران آن حضرت، یک خانه نبود، بلکه خانه‌هاى آنان، متعدّد بوده که در آن ساکن بوده‌اند.

افزون بر قرائن درونى آیه، قرائن برونى دیگرى نیز وجود دارد که همسران پیامبر(ص) را از شمول آیه تطهیر خارج مى‌سازد. محدّثان شیعه و اهل سنّت، در شأن نزول آیه تطهیر، روایات متواترى را از پیامبر(ص) نقل کرده‌اند. این روایات، پیامبر اکرم(ص)، على، فاطمه، حسن و حسین(ع) را مصادیق اهل‌بیت(ع) معرفى مى‌کند.

اشتمال آیه تطهیر بر سایر امامان شیعه مطلب دیگرى است که مورد بررسى قرار گرفته است. نویسنده تأکید مى‌کند که: «بى‌گمان، این مسئله به تبعیت از شخص پیامبر(ص) و به سبب تأکید فراوانى بود که آن حضرت درباره افراد خاص با عنوان «اهل‌بیت» به کار مى‌برد. در واقع، مصادیق «اهل‌بیت»، همان کسانى بودند که از سوى پیامبر اکرم(ص) با عناوین دیگرى همچون «عترت»، «اصحاب کسا»، «آل محمد(ص)» و... به امت اسلامى معرفى گردیدند». سپس ادامه مى‌دهد: «اطلاق واژه «اهل‌بیت» بر افراد یادشده، از باب حصر نیست؛ به‌گونه‌اى که واژه «اهل‌بیت» به افراد مذکور اختصاص داشته باشد و سایر امامان شیعه را شامل نشود، بلکه جریان حدیث کسا، از قبیل آیه تطهیر بر افراد موجود از اهل‌بیت(ع) بوده است، نه حصر در آنها؛ در غیر این صورت، به عقید دانشمندان امامیه و جمع کثیرى از دانشمندان اهل سنّت، همه امامان امامیه جزء اهل بیت پیامبر(ص) بشمار مى‌آیند. این مطلب از روایاتى که در معرفى اهل‌بیت نقل شده، به‌خوبى استفاده مى‌شود».

زینلى در آخرین مبحث کتاب، حدیث «لا یزال‌الدین قائماً...» و سایر احادیثى که جانشینان پیامبر(ص) را دوازده نفر دانسته، مورد بررسى قرار داده و چنین مى‌نویسد: «دانشمندان اهل سنّت در توجیه احادیث فوق کوشیده‌اند تا با گزینش جمعى از حاکمان اموى و عباسى و انضمام آنان به خلفاى راشدین، دوازده نفر مذکور در روایات فوق را تعیین کرده و آنان را مصداق آن روایات قرار دهند»؛ به‌عنوان مثال: «دانشمند پرآوازه‌اى مانند سیوطى، تنها توانسته به گمان خود، نام یازده نفر از خلفاى دوازده‌گانه رسول خدا را آن هم بر اساس حدس و گمان مشخص کند و از تعیین نفر دوازدهم عاجز مانده است».

افزون بر مباحث گذشته، دانشمندان شیعه و شمارى از دانشمندان اهل سنّت، احادیثى از رسول خدا(ص) نقل کرده‌اند که به‌صراحت نشان مى‌دهد همه امامان شیعه، جزء اهل بیت پیامبرند. این احادیث، در تفاسیر روایى شیعه، مانند نور الثقلین، تفسیر قمى و... در ذیل آیه تطهیر و آیه أولی الأمر و یا در کتاب‌هایى مانند: کافى، کفایة الأثر، فرائد السمطین، ینابیع المودة و... مضبوط است.

منبع

ویکی نور