منابع و پی نوشتهای متوسط
شناسه ناقص است
مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

ابن ابی الثلج (محمد بن احمد): تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
 +
{{خوب}}{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]}}
 +
'''«محمد بن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌»''' (۲۳۸-۳۲۲ ق‌) مشهور به «ابن‌ ابى‌ الثلج‌» و «کاتب‌ بغدادی»،‌ از محدثان [[شیعه]] در قرن چهارم هجری است. ابن‌ ابى‌ الثلج‌ کثیرالحدیث‌ بوده‌ و [[احمد بن علی نجاشی|نجاشى‌]] وی را توثیق‌ نموده‌ و کتابى‌ به‌ نام‌ «تاریخ‌ الائمة» به‌ او نسبت‌ مى‌دهد.
 
{{شناسنامه عالم
 
{{شناسنامه عالم
|نام کامل = ابوبكر محمد بن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ اسماعيل‌
+
|نام کامل = محمد بن‌ احمد بن‌ ابى‌ الثلج‌
|زادروز = 238  قمری
+
|تصویر=
 +
|زادروز = ۲۳۸ قمری
 
|زادگاه =  
 
|زادگاه =  
|وفات =  322 قمری
+
|وفات =  ۳۲۲ قمری
 
|مدفن =  
 
|مدفن =  
|اساتید =  محمد بن‌ عبدالله‌، ابوزيد عمر ابن‌ شبة، قاسم‌ بن‌ محمد مروزي‌ و ابوعبدالله‌ جعفر بن‌ محمد حسنى‌
+
|اساتید =  ابوزید عمر ابن‌ شبة، قاسم‌ بن‌ محمد مروزی‌، جعفر بن‌ محمد حسنى‌،...
|شاگردان =  قاضى‌ ابوالفرج‌ معافى‌ بن‌ زكريا، ابوالحسن‌ دارقطنى‌، ابوحفص‌ بن‌ شاهين‌، ابوبكر دوري‌ و ابوالمفضل‌ شيبانى‌
+
|شاگردان =  قاضى‌ ابوالفرج‌ معافى‌ بن‌ زکریا، ابوالحسن‌ دارقطنى‌، ابوحفص‌ بن‌ شاهین‌، ابوبکر دوری‌، ابوالمفضل‌ شیبانى‌،...
|آثار = تاريخ‌ الائمة، مانزل‌ من‌ القرآن‌ فى‌ اميرالمؤمنين‌ علیه السلام، البشري‌ والزلفى‌ فى‌ فضائل‌ الشيعة، اخبار النساء الممدوحات
+
|آثار = تاریخ‌ الائمة، مانزل‌ من‌ القرآن‌ فى‌ امیرالمؤمنین‌، البشری‌ والزلفى‌ فى‌ فضائل‌ الشیعة، اخبار النساء الممدوحات،...
 
}}
 
}}
 +
==ولادت و وفات==
 +
ابوبکر محمد بن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ اسماعیل‌ بن‌ ابى‌ الثلج‌، در سال ۲۳۸ قمری به دنیا آمد. او نواده [[ابن ابی الثلج (محمد بن عبدالله)|ابن‌ ابى‌ الثلج‌ محمد بن‌ عبدالله‌]] است‌.
  
 +
وی‌ در نوجوانى‌ روزگار امامت [[امام هادی علیه السلام|امام هادی‌]] علیه السلام (۲۲۰-۲۵۴ق‌) و [[امام حسن عسکری]] علیه السلام (۲۵۴-۲۶۰ق‌) را درک‌ کرده‌ است‌.
  
 
+
تاریخ‌ وفات‌ محمد ابن‌ ابى‌ الثلج‌ را ۳۲۲ قمری یا ۳۲۳ قمری دانسته‌اند.
==ولادت==
 
ابوبكر محمد بن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ اسماعيل‌، كاتب‌ بغدادي‌ (238-322ق‌/852 -934م‌). نوادة ابن‌ ابى‌ الثلج‌ محمد بن‌ عبدالله‌ است‌ و سبب‌ اشتهار وي‌ به‌ كاتب‌ معلوم‌ نيست‌.  
 
  
 
==مذهب==
 
==مذهب==
او بر مذهب‌ اماميه‌ بود. ابن‌ نديم‌ (ص‌ 289) او را «خاصى‌ عامى‌» معرفى‌ كرده‌ و افزوده‌ است‌ كه‌ تشيع‌ او بر تسنن‌ غالب‌ است‌. در عين‌ حال‌ او را در شمار فقهاي‌ اصحاب‌ حديث‌ (از اهل‌ سنت‌) دانسته‌ است‌.
+
محمد بن‌ احمد بر مذهب‌ [[امامیه|امامیه‌]] بود. [[ابن ندیم|ابن‌ ندیم‌]] او را «خاصى‌ عامى‌» معرفى‌ کرده‌ و افزوده‌ است‌ که‌ [[تشیع|تشیع‌]] او بر [[سنی|تسنن‌]] غالب‌ است‌. در عین‌ حال‌ او را در شمار فقهای‌ اصحاب‌ حدیث‌ (از اهل‌ سنت‌) دانسته‌ است‌.
  
در جاي‌ ديگر (ص‌ 292) وي‌ را پيرو مكتب‌ فقهى‌ محمد بن‌ جرير طبري‌ و از اصحاب‌ او شمرده‌ است‌، اما طوسى‌ (رجال‌، 502) به‌ صراحت‌ و نجاشى‌ (ص‌ 381) تلويحاً او را امامى‌ دانسته‌اند. كتاب‌ تاريخ‌ الائمة وي‌ نيز دلالت‌ تام‌ بر اين‌ معنى‌ دارد. به‌ هر حال‌ با توجه‌ به‌ مشايخ‌ و آثار ابن‌ ابى‌ الثلج‌، وي‌ در معارف‌ اهل‌ سنت‌ و تشيع‌ هر دو مطلع‌ بود و در عين‌ اعتقاد به‌ مبانى‌ تشيع‌ و تأليف‌ آثاري‌ در اثبات‌ اين‌ مذهب‌ به‌ [[حديث‌]] و [[فقه‌]] اخباري‌ اهل‌ سنت‌ نيز علاقه‌مند بود و در اين‌ باب‌ به‌ تحصيل‌ و تأليف‌ پرداخت‌.
+
در جای‌ دیگر وی‌ را پیرو مکتب‌ فقهى‌ [[محمد بن جریر طبری|محمد بن‌ جریر طبری‌]] و از اصحاب‌ او شمرده‌ است‌، اما [[شیخ طوسى|شیخ طوسى‌]] به‌ صراحت‌ و [[احمد بن علی نجاشی|نجاشى‌]] تلویحاً او را امامى‌ دانسته‌اند. کتاب‌ «تاریخ‌ الائمة» وی‌ نیز دلالت‌ تام‌ بر این‌ معنى‌ دارد.  
  
اين‌ مسأله‌ با عنايت‌ به‌ وضع‌ [[شيعه‌]] در [[بغداد]] آن‌ روزگار كاملاً موجه‌ است‌. با توجه‌ بدانچه‌ گفته‌ شد، ابن‌ ابى‌ الثلج‌ را مى‌توان‌ از پيشگامان‌ مكتب‌ شيعى‌ اخباري‌ بغداد به‌ شمار آورد. وي‌ در نوجوانى‌ روزگار امامت‌ هادي‌ علیه السلام (220-254ق‌/835 - 868م‌) و [[امام حسن عسکری]] علیه السلام (254-260ق‌/ 868 -874م‌) را درك‌ كرده‌ است‌. ابن‌ ابى‌ الثلج‌ كثير الحديث‌ بوده‌ (ابن‌ نديم‌، 289؛ نجاشى‌، 381) و شاگردش‌ يوسف‌ قوّاس‌ (خطيب‌، تاريخ‌، 1/338) و نيز نجاشى‌ (همانجا) او را توثيق‌ كرده‌اند.  
+
به‌ هر حال‌ با توجه‌ به‌ [[مشایخ|مشایخ‌]] و آثار ابن‌ ابى‌ الثلج‌، وی‌ در معارف‌ اهل‌ سنت‌ و تشیع‌ هر دو مطلع‌ بوده و در عین‌ اعتقاد به‌ مبانى‌ تشیع‌ و تألیف‌ آثاری‌ در اثبات‌ این‌ مذهب‌، به‌ [[حدیث]] و [[فقه‌]] اخباری‌ اهل‌ سنت‌ نیز علاقه‌مند بود و در این‌ باب‌ به‌ تحصیل‌ و تألیف‌ پرداخت‌. این‌ مسأله‌ با عنایت‌ به‌ وضع‌ [[شیعه‌]] در [[بغداد]] آن‌ روزگار کاملاً موجه‌ است‌. با توجه‌ بدانچه‌ گفته‌ شد، ابن‌ ابى‌ الثلج‌ را مى‌توان‌ از پیشگامان‌ مکتب‌ شیعى‌ اخباری‌ بغداد به‌ شمار آورد.  
  
==اساتید==
+
==مشایخ و راویان==
  
از ميان‌ مشايخ‌ وي‌ مى‌توان‌ از نيايش‌، محمد بن‌ عبدالله‌، ابوزيد عمر ابن‌ شبة، قاسم‌ بن‌ محمد مروزي‌ و ابوعبدالله‌ جعفر بن‌ محمد حسنى‌ نام‌ برد. وي‌ از محمد بن‌ همام‌ اسكافى‌ نيز بهره‌هايى‌ گرفته‌ است‌.  
+
از میان‌ مشایخ‌ ابن‌ ابى‌ الثلج‌ مى‌توان‌ از نیایش‌، محمد بن‌ عبدالله‌، ابوزید عمر ابن‌ شبة، قاسم‌ بن‌ محمد مروزی‌ و ابوعبدالله‌ جعفر بن‌ محمد حسنى‌ نام‌ برد. وی‌ از [[محمد بن همام اسکافی|محمد بن‌ همام‌ اسکافى‌]] نیز بهره‌هایى‌ گرفته‌ است‌.  
  
==شاگردان==
+
همچنین راویان‌ و شاگردان‌ بنام‌ وی‌ عبارتند از: قاضى‌ ابوالفرج‌ معافى‌ بن‌ زکریا، ابوالحسن‌ دارقطنى، یوسف‌ قوّاس‌‌، ابوحفص‌ بن‌ شاهین‌، ابوبکر دوری‌ و ابوالمفضل‌ شیبانى‌.
راويان‌ و شاگردان‌ بنام‌ وي‌ اينانند: قاضى‌ ابوالفرج‌ معافى‌ بن‌ زكريا، ابوالحسن‌ دارقطنى‌، ابوحفص‌ بن‌ شاهين‌، ابوبكر دوري‌ و ابوالمفضل‌ شيبانى‌.
 
  
==تالیفات==
+
==آثار و تألیفات==
  
نجاشى‌ كتابى‌ به‌ نام‌ تاريخ‌ الائمة به‌ وي‌ نسبت‌ مى‌دهد. اين‌ كتاب‌ در مجموعه‌اي‌ با عنوان‌ مجموعه نفيسه در [[قم‌]]، 1396 ق‌ به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌، سند روايت‌ آن‌ در اجازات‌ به‌ تصريح‌ آيت‌الله‌ مرعشى‌ در مقدمة همين‌ مجموعه‌ سندي‌ متصل‌ است. ‌اين‌ آثار نيز منسوب‌ به‌ اوست‌:
+
[[احمد بن علی نجاشی|نجاشى‌]] کتابى‌ به‌ نام‌ «تاریخ‌ الائمة» به‌ ابن‌ ابى‌ الثلج‌ نسبت‌ مى‌دهد. این‌ کتاب‌ در مجموعه‌ای‌ با عنوان‌ «مجموعه نفیسه فی تاریخ‌ الائمة» در [[قم‌]]، ۱۳۹۶ ق‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌. [[سند حدیث|سند]] روایت‌ آن‌ در اجازات‌ به‌ تصریح‌ [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت‌الله‌ مرعشى‌]] در مقدمه همین‌ مجموعه‌ سندی‌ متصل‌ است. ‌اما شواهدی در متن این اثر وجود دارد که نشان می‌دهد شخص دیگری نکاتی بر آن افزوده است (این شخص شاید ابوعلی عمادی راوی کتاب بوده است)، از جمله در صفحه ۳۴ آن از نیابت [[ابوالقاسم حسین بن روح نوبختى|حسین بن روح]] و [[علی بن محمد سمری|ابوالحسن سمری]] و آغاز [[غیبت کبری]] سخن به میان آمده است و حال آنکه حتی اگر درگذشت ابن ابی الثلج را در ۳۲۵ق بدانیم، وی نیابت سمری (۳۲۶-۳۲۸ق) و غیبت کبری (۳۲۸ق) را نمی‌توانسته است درک بکند.
  
# مانزل‌ من‌ القرآن‌ فى‌ اميرالمؤمنين‌ علیه السلام يا التنزيل‌ فى‌ اميرالمؤمنين‌ علیه السلام.
+
آثار زیر نیز منسوب‌ به‌ ابن‌ ابى‌ الثلج‌ است‌:
# البشري‌ والزلفى‌ فى‌ فضائل‌ الشيعة يا البشري‌ والزلفى‌ و صفة الشيعة و فضلهم‌.
 
# اخبار النساء الممدوحات.
 
# اخبار فاطمة والحسن‌ والحسين.
 
# من‌ قال‌ بالتفضيل‌ من‌ الصحابة و غيرهم‌.
 
# اسماء اميرالمؤمنين‌ علیه السلام فى‌ كتاب‌الله‌.
 
# السنن‌ والاداب‌ على‌ مذاهب‌ العامّة
 
# فضائل‌ الصحابة
 
# الاختيار من‌
 
# تفسير.
 
  
 +
#ما نزل‌ من‌ القرآن‌ فى‌ امیرالمؤمنین‌ علیه السلام، یا التنزیل‌ فى‌ امیرالمؤمنین‌ علیه السلام. این کتاب تا سدۀ ۷ قمری باقی بود و مورد استفادۀ [[سید بن طاووس|ابن طاووس]] در کتاب [[الیقین باختصاص مولانا علی بامرة المؤمنین (کتاب)|الیقین]] واقع شده است.
 +
#البشری‌ و الزلفى‌ فى‌ فضائل‌ الشیعة، یا البشری‌ و الزلفى‌ و صفة الشیعة و فضلهم‌.
 +
#اخبار النساء الممدوحات.
 +
#اخبار فاطمة و الحسن‌ و الحسین.
 +
#من‌ قال‌ بالتفضیل‌ من‌ الصحابة و غیرهم‌.
 +
#اسماء امیرالمؤمنین‌ علیه السلام فى‌ کتاب‌الله‌.
 +
#السنن‌ والاداب‌ على‌ مذاهب‌ العامّة.
 +
#فضائل‌ الصحابة.
 +
#الاختیار من‌ الاسانید.
 +
#تفسیر ابن ابی الثلج.
 
==منابع==
 
==منابع==
* [http://www.cgie.org.ir/fa/publication/entryview/1322 دایره المعارف بزرگ اسلامی، ج2، مدخل "ابن ابی الثلج" از احمد پاكتچى‌.](9 مهرماه 1391)
+
*دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۲، مدخل "ابن ابی الثلج" از احمد پاکتچى‌.
 
+
{{سنجش کیفی
[[رده:علمای قرن سوم]]
+
|سنجش=شده
 +
|شناسه= متوسط
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= متوسط
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
|رده=دارد
 +
}}
 
[[رده:علمای قرن چهارم]]
 
[[رده:علمای قرن چهارم]]
 +
[[رده:محدثان]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۳ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۷:۵۲

Icon-encycolopedia.jpg

این صفحه مدخلی از دائرة المعارف بزرگ اسلامی است

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

«محمد بن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌» (۲۳۸-۳۲۲ ق‌) مشهور به «ابن‌ ابى‌ الثلج‌» و «کاتب‌ بغدادی»،‌ از محدثان شیعه در قرن چهارم هجری است. ابن‌ ابى‌ الثلج‌ کثیرالحدیث‌ بوده‌ و نجاشى‌ وی را توثیق‌ نموده‌ و کتابى‌ به‌ نام‌ «تاریخ‌ الائمة» به‌ او نسبت‌ مى‌دهد.

نام کامل محمد بن‌ احمد بن‌ ابى‌ الثلج‌
زادروز ۲۳۸ قمری
وفات ۳۲۲ قمری

Line.png

اساتید

ابوزید عمر ابن‌ شبة، قاسم‌ بن‌ محمد مروزی‌، جعفر بن‌ محمد حسنى‌،...

شاگردان

قاضى‌ ابوالفرج‌ معافى‌ بن‌ زکریا، ابوالحسن‌ دارقطنى‌، ابوحفص‌ بن‌ شاهین‌، ابوبکر دوری‌، ابوالمفضل‌ شیبانى‌،...

آثار

تاریخ‌ الائمة، مانزل‌ من‌ القرآن‌ فى‌ امیرالمؤمنین‌، البشری‌ والزلفى‌ فى‌ فضائل‌ الشیعة، اخبار النساء الممدوحات،...

ولادت و وفات

ابوبکر محمد بن‌ احمد بن‌ محمد بن‌ عبدالله‌ بن‌ اسماعیل‌ بن‌ ابى‌ الثلج‌، در سال ۲۳۸ قمری به دنیا آمد. او نواده ابن‌ ابى‌ الثلج‌ محمد بن‌ عبدالله‌ است‌.

وی‌ در نوجوانى‌ روزگار امامت امام هادی‌ علیه السلام (۲۲۰-۲۵۴ق‌) و امام حسن عسکری علیه السلام (۲۵۴-۲۶۰ق‌) را درک‌ کرده‌ است‌.

تاریخ‌ وفات‌ محمد ابن‌ ابى‌ الثلج‌ را ۳۲۲ قمری یا ۳۲۳ قمری دانسته‌اند.

مذهب

محمد بن‌ احمد بر مذهب‌ امامیه‌ بود. ابن‌ ندیم‌ او را «خاصى‌ عامى‌» معرفى‌ کرده‌ و افزوده‌ است‌ که‌ تشیع‌ او بر تسنن‌ غالب‌ است‌. در عین‌ حال‌ او را در شمار فقهای‌ اصحاب‌ حدیث‌ (از اهل‌ سنت‌) دانسته‌ است‌.

در جای‌ دیگر وی‌ را پیرو مکتب‌ فقهى‌ محمد بن‌ جریر طبری‌ و از اصحاب‌ او شمرده‌ است‌، اما شیخ طوسى‌ به‌ صراحت‌ و نجاشى‌ تلویحاً او را امامى‌ دانسته‌اند. کتاب‌ «تاریخ‌ الائمة» وی‌ نیز دلالت‌ تام‌ بر این‌ معنى‌ دارد.

به‌ هر حال‌ با توجه‌ به‌ مشایخ‌ و آثار ابن‌ ابى‌ الثلج‌، وی‌ در معارف‌ اهل‌ سنت‌ و تشیع‌ هر دو مطلع‌ بوده و در عین‌ اعتقاد به‌ مبانى‌ تشیع‌ و تألیف‌ آثاری‌ در اثبات‌ این‌ مذهب‌، به‌ حدیث و فقه‌ اخباری‌ اهل‌ سنت‌ نیز علاقه‌مند بود و در این‌ باب‌ به‌ تحصیل‌ و تألیف‌ پرداخت‌. این‌ مسأله‌ با عنایت‌ به‌ وضع‌ شیعه‌ در بغداد آن‌ روزگار کاملاً موجه‌ است‌. با توجه‌ بدانچه‌ گفته‌ شد، ابن‌ ابى‌ الثلج‌ را مى‌توان‌ از پیشگامان‌ مکتب‌ شیعى‌ اخباری‌ بغداد به‌ شمار آورد.

مشایخ و راویان

از میان‌ مشایخ‌ ابن‌ ابى‌ الثلج‌ مى‌توان‌ از نیایش‌، محمد بن‌ عبدالله‌، ابوزید عمر ابن‌ شبة، قاسم‌ بن‌ محمد مروزی‌ و ابوعبدالله‌ جعفر بن‌ محمد حسنى‌ نام‌ برد. وی‌ از محمد بن‌ همام‌ اسکافى‌ نیز بهره‌هایى‌ گرفته‌ است‌.

همچنین راویان‌ و شاگردان‌ بنام‌ وی‌ عبارتند از: قاضى‌ ابوالفرج‌ معافى‌ بن‌ زکریا، ابوالحسن‌ دارقطنى، یوسف‌ قوّاس‌‌، ابوحفص‌ بن‌ شاهین‌، ابوبکر دوری‌ و ابوالمفضل‌ شیبانى‌.

آثار و تألیفات

نجاشى‌ کتابى‌ به‌ نام‌ «تاریخ‌ الائمة» به‌ ابن‌ ابى‌ الثلج‌ نسبت‌ مى‌دهد. این‌ کتاب‌ در مجموعه‌ای‌ با عنوان‌ «مجموعه نفیسه فی تاریخ‌ الائمة» در قم‌، ۱۳۹۶ ق‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌. سند روایت‌ آن‌ در اجازات‌ به‌ تصریح‌ آیت‌الله‌ مرعشى‌ در مقدمه همین‌ مجموعه‌ سندی‌ متصل‌ است. ‌اما شواهدی در متن این اثر وجود دارد که نشان می‌دهد شخص دیگری نکاتی بر آن افزوده است (این شخص شاید ابوعلی عمادی راوی کتاب بوده است)، از جمله در صفحه ۳۴ آن از نیابت حسین بن روح و ابوالحسن سمری و آغاز غیبت کبری سخن به میان آمده است و حال آنکه حتی اگر درگذشت ابن ابی الثلج را در ۳۲۵ق بدانیم، وی نیابت سمری (۳۲۶-۳۲۸ق) و غیبت کبری (۳۲۸ق) را نمی‌توانسته است درک بکند.

آثار زیر نیز منسوب‌ به‌ ابن‌ ابى‌ الثلج‌ است‌:

  1. ما نزل‌ من‌ القرآن‌ فى‌ امیرالمؤمنین‌ علیه السلام، یا التنزیل‌ فى‌ امیرالمؤمنین‌ علیه السلام. این کتاب تا سدۀ ۷ قمری باقی بود و مورد استفادۀ ابن طاووس در کتاب الیقین واقع شده است.
  2. البشری‌ و الزلفى‌ فى‌ فضائل‌ الشیعة، یا البشری‌ و الزلفى‌ و صفة الشیعة و فضلهم‌.
  3. اخبار النساء الممدوحات.
  4. اخبار فاطمة و الحسن‌ و الحسین.
  5. من‌ قال‌ بالتفضیل‌ من‌ الصحابة و غیرهم‌.
  6. اسماء امیرالمؤمنین‌ علیه السلام فى‌ کتاب‌الله‌.
  7. السنن‌ والاداب‌ على‌ مذاهب‌ العامّة.
  8. فضائل‌ الصحابة.
  9. الاختیار من‌ الاسانید.
  10. تفسیر ابن ابی الثلج.

منابع

  • دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج۲، مدخل "ابن ابی الثلج" از احمد پاکتچى‌.