علی بن محمد اشعری قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
جز
جز (مهدی موسوی صفحهٔ ابوقتاده قمي را به علی بن محمد اشعری قمی منتقل کرد)
 
(۶ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
−
{{بخشی از یک کتاب}}
+
'''«ابوقَتاده علی بن محمد اشعری قمی»'''، ‌‌از [[محدثان]] بزرگوار [[شیعه]] در قرن دوم هجری و از اصحاب و راویان [[امام صادق]] و [[امام کاظم]] علیهماالسلام است.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = ابوقتاده علی بن محمد اشعری قمی
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه = [[قم]]
 +
|وفات =  قرن دوم قمری
 +
|مدفن =
 +
|اساتید =  [[محمد بن خالد برقی|محمد بن خالد برقی قمی]]، [[علی بن جعفر علیه السلام|علی بن جعفر]]، سهل بن یسع قمی، احمد بن هلال،...
 +
|شاگردان = [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی قمی]]، عبدالله بن مالک نخعی، [[ابراهیم بن هاشم قمی|ابراهیم بن هاشم قمی]]،...
 +
|آثار = کتابی حدیثی،...
 +
}}
 +
==معرفی اجمالی==
 +
ابوقَتاده علی بن محمد اشعری قمی، در نیمه اول سده دوم هجری در خاندان پرآوازه اشعری، در شهر [[قم]]، دیده به جهان گشود. از تاریخ وفات و مدفن ابوقتاده نیز اطلاعی در دست نیست.
  
 +
[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]]، در منزلت این محدث چنین می‌‌نگارد: علی بن محمد بن حفص بن عبید بن حمید مولی سائب بن مالک اشعری ابوقتاده قمی، عمرش به درازا کشید و او چهره‌ای موجه است.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۹۴.</ref>
  
 +
نجاشی همچنین در دو مورد، هم در شرح حال این راوی برجسته و هم در ترجمه فرزند او به صراحت نگاشته است: ابوقتاده قمی ‌‌روی عن [[امام صادق علیه السلام|ابی عبدالله جعفر بن محمد]] علیه‌السلام و عن [[امام موسی کاظم علیه السلام|ابی الحسن موسی]] علیه‌السلام.<ref> همان.</ref>
  
 +
از سخن نجاشی آشکار است که ابوقتاده بدون واسطه از محضر مقدس معصوم علیه‌السلام کسب فیض نموده؛ اما روایاتی که از این محدث در کتاب‌های روایتی موجود است، همه باواسطه از امام علیه‌السلام نقل شده است.
  
−
راوي صادق
+
==استادان و شاگردان==
  
−
'''طليعه'''
+
ابوقتاده قمی برای فراگیری آموزه‌های دینی، در گام نخست به محضر [[امامان معصوم]] علیهم‌السلام، شتافت و در گام بعدی نزد شاگردان مکتب ایشان حاضر شد و از آنان کسب فیض نمود، از جمله استید و [[مشایخ]] او عبارتند از:
  
−
شناخت محدثان شيعي كه از زلال [[قرآن]] و عترت و با كوشش‌هاي فرهنگي خود، ميراث فرهنگي و باورهاي ديني امت [[اسلام]] را پاسداري می‌‌كنند و انديشه مردم اين مرز و بوم را غنا می‌‌بخشند، می‌‌تواند روشنگر راه پويندگان [[فرهنگ]] اسلام ناب در روزگار ما باشد؛ تا هر چه بيشتر، بر تلاش خود بيفزايند.
+
*[[محمد بن خالد برقی|محمد بن خالد برقی قمی]]؛ محمد برقی پدر بزرگوار [[احمد بن محمد بن خالد برقی]] صاحب کتاب [[المحاسن (کتاب)|المحاسن]] است.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۹۴.</ref>
  
−
يكي از محدثان بزرگوار شيعي، ابوقتاده قمی ‌‌است كه در اين مقاله به معرفي او می‌‌پردايم. آن گونه كه از زندگينامه اين محدث گرامي به دست می‌‌آيد، او در نيمه اول سده دوم هجري در خاندان پرآوازه اشعري، در شهر [[قم]]، ديده به جهان گشود. نامش علي است و چون در [[قم]] و خاندان اشعري ولادت يافت، به نام اشعري قمي، اشتهار دارد. كنيه‌اش ابوقتاده (به فتح قاف) و نام پدرش محمد است. شرح حالي از پدرش در دست نيست.<ref> رجال نجاشي، ص 194، چ داوري قم و ص 273، چ جامعه مدرسين؛ خلاصةالاقوال، ص 102، چ منشورات رضي قم؛ تنقيح المقال، ج 2، ص 303؛ جامع الروات، ج 1، ص 597؛ وسائل الشيعه، ج 20، ص 288، منشورات الاسلاميه؛ معجم رجال الحديث، ج 12، ص 136؛ رجال ابن داود، ص 140؛ بهجةالآمال، ج 5، ص 513، قاموس الرجال، ج 7، ص 549، جامعه مدرسين؛ مجمع الرجال قهپائي، ج 4، ص 216.</ref>
+
*[[علی بن جعفر علیه السلام|علی بن جعفر]]؛ فرزند [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه‌السلام و مردی بزرگوار و جلیل القدر و یکی از برجسته‌ترین و متعبدترین راویان شیعی است.
  
−
'''جايگاه'''
+
*سهل بن یسع قمی؛ او یکی از راویان موجه و بافضیلت است که از محضر پاک [[امام کاظم]] و [[امام رضا]] علیهماالسلام بهره‌مند و از یاران آن دو بزرگوار به شمار می‌‌رود.<ref> همان.</ref>
  
−
نهال زندگي علي بن محمد اشعري، در محيطي شكوفا شد كه انوار عشق و حب [[اهل بيت]] علیهم‌السلام در آن تابان بود. او در اين فضاي معنوي به يادگيري آموزه‌هاي ديني و اخبار اهل بيت علیهم‌السلام پرداخت و به چنان جايگاهي رسيد كه در رديف محدثان نام‌آور شيعه قرار گرفت.
+
*احمد بن هلال.
  
−
دقيق‌ترين دانشور آشنا با شرح راويان شيعي يعني نجاشي، در منزلت اين محدث چنين می‌‌نگارد: علي بن محمد بن حفص بن عبيد بن حميد مولي سائب بن مالك اشعري ابوقتاده قمي، عمرش به درازا كشيد و او چهره‌اي موجه است.<ref> رجال نجاشي، ص 194.</ref>
+
ابوقتاده قمی‌‌ بعد از بهره‌مندی از محضر [[ائمه اطهار|امامان]] علیهم‌السلام به سفارش آنان - که فرموده بودند اخبار ما را میان مردم منتشر کنید - جامه عمل پوشاند. بدین گونه که گروهی از دانش طلبان، به گرد او جمع شدند و از محضرش بهره بردند. نام جمعی از شاگردان ابوقتاده عبارت است از:
  
−
ترجمه‌نويسان بعد از نجاشي از ديرزمان، تا به امروز به نقل سخن نجاشي بسنده و آن را بدون هيچ گونه اشكالي، تأييد نموده‌اند.
+
*[[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی قمی]]: وی سرآمد محدثان [[قم]] و از موجه‌ترین و پرنفوذترین دانشمندان این شهر بود.
  
−
'''صحابي امام علیه‌السلام'''
+
*عبدالله بن مالک نخعی: گویی این شخصیت از یاران [[امام صادق علیه السلام|امام جعفرصادق]] علیه‌السلام بوده است.
  
−
نجاشي در دو مورد، هم در شرح حال اين راوي برجسته و هم در ترجمه فرزند او به صراحت نگاشته است: ابوقتاده قمی ‌‌روي عن ابي عبدالله جعفر بن محمد علیه‌السلام و عن ابي الحسن موسي علیه‌السلام؛ اين محدث از ياران دو تن از امامان بزرگوار شيعه است و از آنان روايت می‌‌كند.<ref> همان.</ref>
+
*[[ابراهیم بن هاشم قمی|ابراهیم بن هاشم قمی]]: او پدر بزرگوار [[علی بن ابراهیم قمی|علی بن ابراهیم قمی]] ‌‌است که برای اولین بار، [[حدیث]] دانشمندان کوفی را در حوزه قم، گسترش داد.<ref> تنقیح المقال، ج ۲، ص ۳۰۳؛ تهذیب الاخبار، ج ۱، ص ۴۵۷.</ref>
  
−
[[شيخ طوسی]] در كتاب رجال خود، نامی ‌‌از اين مرد بزرگوار نياورده بدين سبب، محقق بزرگوار شيخ محمدتقي شوشتري، صاحب كتاب ارزشمند قاموس الرجال به شيخ طوسي انتقاد كرده كه چرا نام ابوقتاده را در شمار ياران امامان ذكر نكرده است.<ref> قاموس الرجال.</ref>
+
==آثار و روایات==
  
−
به هر حال از سخن نجاشي آشكار است كه ابوقتاده بدون واسطه از محضر مقدس معصوم علیه‌السلام كسب فيض نموده؛ اما رواياتي كه از اين محدث در كتاب‌هاي روايتي موجود است، همه باواسطه از امام علیه‌السلام نقل شده است.
+
گرچه در حوزه نقل روایت، جایگاه این راوی بسی والا و ارزشمند است؛ در حوزه تألیف، اثر چندانی برای وی ذکر نشده است. تنها مطلبی که در مورد آثار این محدث بزرگ آمده این است که: او صاحب یک کتاب [[حدیث]] است.<ref> رجال نجاشی، ص ۱۹۴.</ref> گرایش روایی این [[محدث]] بزرگ شیعی، چنانچه از روایات او بدست می‌‌آید، بیشتر [[فقه|فقهی]] است.  
  
−
'''استادان حديث'''
+
در پایان این نوشتار به چند روایت که از این محدث بزرگوار و به عنوان میراث فرهنگی گرانبها، در کتاب‌های روایی به یادگار مانده اشاره می‌‌شود.
  
−
فراگيري هر دانشي نيازمند به درك آموزه‌هاي استاد دارد و دانش [[حديث]] نيز از اين قاعده مستثنا نيست. ابوقتاده براي فراگيري آموزه‌هاي ديني، در گام نخست به محضر امامان معصوم علیهم‌السلام، شتافت و در گام بعدي نزد شاگردان مكتب اهل بيت علیهم‌السلام حاضر شد و از آنان كسب فيض نمود.
+
'''غسل میت در فضای باز:'''
  
−
اينك به نام چند نفر از استادان او اشاره می‌‌شود:
+
ابوقتاده از [[علی بن جعفر علیه السلام|علی بن جعفر]] از برادرش [[امام موسی کاظم علیه السلام|امام موسی کاظم]] علیه‌السلام روایت می‌‌کند که از آن بزرگوار پرسیدم: آیا می‌‌شود میت را در زیر آسمان و فضای باز [[غسل]] داد یا نه؟ امام در پاسخ فرمود: اشکالی ندارد؛ ولی اگر در جایی باشد که بدن میت مستور بماند نزد من بهتر است.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۴۵۷، ح ۱۳۹۷؛ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۷۲۰، چ منشورات اسلامیه.</ref>
  
−
* 1- محمد بن خالد برقي قمي: محمد پدر بزرگوار احمد بن محمدبن خالد برقي صاحب كتاب محاسن است.<ref> رجال نجاشي، ص 194.</ref>
+
'''نماز بر میت هنگام غروب:'''
  
−
* 2- علي بن جعفر. وي فرزند امام جعفرصادق علیه‌السلام و مردي بزرگوار و جليل القدر و يكي از برجسته‌ترين، پاكترين و متعبدترين راويان شيعي است. وي روايات فراواني از برادر بزرگوارش، امام موسي كاظم علیه‌السلام روايت می‌‌كند كه در جاي جاي كتاب‌هاي روايي ديده می‌‌شود.<ref> جامع الروات، ج 1، ص 597.</ref>
+
ابوقتاده از علی بن جعفر علیه‌السلام روایت کرده که وی گفت: از برادرم حضرت کاظم علیه‌السلام سؤال کردم: آیا در حال غروب خورشید و هنگامی‌‌ که وقت [[نماز مغرب]] فرامی‌‌رسد، می‌‌توان [[نماز میت]] را خواند. امام فرمود: نباید در هنگام فرارسیدن نماز مغرب، نماز میت را خواند هنگامی‌‌ که خورشید غروب کرد، نخست نماز مغرب را بخوان، سپس نماز بر جنازه را.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۵۳۳؛ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۸۰۸، باب ۲۱، ح ۳.</ref>
  
−
* 3- سهل بن يسع قمي: او يكي از راويان موجه و بافضيلت است كه از محضر پاك [[امام كاظم]] و [[امام رضا]] علیهم‌السلام بهره‌مند و از ياران آن دو بزرگوار به شمار می‌‌رود.<ref> همان.</ref>
+
'''درباره وضو گرفتن:'''
  
−
* 4- احمد بن هلال.
+
ابوقتاده از علی بن جعفر روایت می‌‌کند که گفت: از برادرم حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام پرسیدم: مردی [[وضو]] می‌‌گرفت؛ اما فراموش کرد دست چپش را بشوید، حالا چکار کند؟ حضرت فرمود: دست چپ را بشوید کفایت می‌‌کند، لازم نیست وضو را دوباره انجام دهد.<ref> همان، ج ۱، ص ۱۰۱، ح ۱۰۶؛ مسائل علی بن جعفر، ص ۲۲۶، چ مؤسسه آل البیت قم.</ref>
  
−
'''شاگردان'''
+
'''زکات مال:'''
  
−
ابوقتاده قمی‌‌ بعد از بهره‌مندي از محضر امامان علیهم‌السلام به سفارش آنان - كه فرموده بودند اخبار ما را ميان مردم منتشر كنيد - جامه عمل پوشاند. بدين گونه كه گروهي از دانش طلبان، به گرد او جمع شدند و از محضرش بهره بردند. نام جمعي از شاگردان ابوقتاده عبارت است از:
+
ابوقتاده از سهل بن یسع قمی، نقل می‌‌کند: هنگامی ‌‌که سهل بن یسع در [[قم]]، دهکده‌ای به نام سهل آباد، احداث کرد، از حضرت موسی بن جعفر علیهم‌السلام پرسید: آیا [[خراج]] و مالیاتی که از درآمد این زمین کشاورزی به حکومت وقت می‌‌پردازم، [[زکات|زکاتش]] بر من واجب است؟ حضرت فرمود: اگر حاکم زمان، خراج و مالیات آن جا را از تو می‌‌گیرد بر تو چیزی نیست و بدهکار زکات نیستی؛ ولی اگر چیزی از تو نمی‌‌گیرد باید یک دهم مالی را که به حد نصاب زکات می‌‌رسد پرداخت کنی.<ref> فروع کافی، ج ۳، ص ۳۵۰، ح ۱۵۲۵۸.</ref>
  
−
* 1- احمد بن محمد بن عيسي قمي: وي سرآمد محدثان [[قم]] و از موجه‌ترين و پرنفوذترين دانشمندان اين شهر بود. موقعيت او در حوزه قم، بي‌بديل بود.<ref> همان.</ref>
+
'''قربانی در مِنا:'''
  
−
* 2- عبدالله بن مالك نخعي: گويي اين شخصيت از ياران امام جعفرصادق علیه‌السلام بوده است.
+
ابوقتاده از علی بن جعفر روایت می‌‌کند که: از برادرم پرسیدم: تا چند روز می‌‌توان گوسفند قربانی را در سرزمین [[منا]] [[ذبح]] کرد؟ امام علیه‌السلام فرمود: اگر در سرزمین منا باشی، تا چهار روز مهلت داری؛ اما در غیر منا تا سه روز.<ref> الاستبصار، ج ۲، ص ۲۶۴.</ref>
  
−
* 3- ابراهيم بن هاشم قمي: ابراهيم پدر بزرگوار علي بن ابراهيم قمی ‌‌است. وي همان مرد بزرگي است كه براي اولين بار، [[حديث]] دانشمندان كوفي را در حوزه قم، گسترش داد.<ref> تنقيح المقال، ج 2، ص 303؛ تهذيب الاخبار، ج 1، ص 457.</ref>
+
'''مختار و امام حسین علیه‌السلام:'''
  
−
'''فرزندان'''
+
در کتاب [[تهذیب الاحکام]]، ابوقتاده قمی ‌‌از احمد بن هلال روایت می‌‌کند که روزی [[امام صادق]] علیه‌السلام فرمود: [[روز قیامت]]، اولین کسی که از پل [[صراط]] می‌‌گذرد [[پیامبر اسلام|رسول اکرم]] صلی الله علیه و آله است. بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله [[امام علی علیه السلام|حضرت علی]] علیه‌السلام بعد از امام علی علیه‌السلام، [[امام حسن]] علیه‌السلام و آن‌گاه [[امام حسین]] علیه‌السلام که در حال عبور از پل صراط است، در این حال [[مختار ثقفی]]، امام حسین علیه‌السلام را چنین می‌‌خواند، یا ابا عبدالله! من به طلب و خونخواهی خون تو قیام کردم و انتقام تو را از کشندگانت گرفتم. رسول اکرم صلی الله علیه و آله تا این صدا را می‌‌شنود رو می‌‌کند به امام حسین علیه‌السلام که او را جواب ده، به فریادش برسد. ناگهان حضرت حسین علیه‌السلام همانند پرنده‌های چابک داخل آتش [[جهنم]] می‌‌شود و او را از داخل آتش خارج می‌‌کند، در حالی که بدنش سیاه شده است. آن‌گاه [[امام صادق]] علیه‌السلام می‌‌فرماید: اگر قلب مختار شکافته می‌‌شد، محبت و مهر آن دو ([[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]]) در دلش جای داشت.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۴۹۵، ح ۱۵۲۵۸.</ref>
  
−
ابوقتاده، يكي از ده‌ها، محدث بزرگي است كه در افق خاندان اشعري طلوع كرد. اين محدث داراي دو فرزند است كه از گروه راويان شيعي به شمار می‌‌روند و آن دو عبارتند از:
+
'''موسی بن جعفر در عراق:'''
  
−
* 1- حسن بن ابي قتاده قمي؛
+
ابوقتاده از ابوخالد زُبالی - که یکی از یاران [[موسی بن جعفر]] علیه‌السلام است - این قطعه تاریخی آموزنده و جالب را نقل می‌‌کند، که ابوخالد گفت: مرتبه اولی را که آن حضرت را از [[مدینه]] به [[بغداد]]، نزد خلیفه [[مهدی (خلیفه عباسی)|مهدی عباسی]] می‌‌بردند، هنگامی‌‌ که به سرزمین زباله رسیدند، به محضر حجت خدا، پیشوایم حضرت کاظم علیه‌السلام رفتم.<ref> تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۴۹۵، ح ۱۵۲۵۸.</ref> من با آن حضرت صحبت می‌‌کردم. امام مرا بسیار غمگین و ناراحت یافت. فرمود: تو را بسیار اندوهگین و غمناک می‌‌بینم. عرض کردم: چرا غمگین و افسرده نباشم، در حالی که شما را به سمت این [[طاغوت]] - مهدی عباسی - می‌‌برند و نمی‌‌دانم با شما چه خواهند کرد. آیا شما را به [[شهادت در راه خدا|شهادت]] خواهند رساند یا نه! امام فرمود: خیلی نگران نباش! در این سفر برایم مشکلی پیش نخواهد آمد و به من آسیبی نخواهد رسید. حالا می‌‌روم و سپس باز خواهم گشت، در فلان ماه و فلان روز در فلان جا، حاضر باش تا با هم دیدار کنیم.
  
−
* 2- احمد بن ابي قتاده؛
+
ابوخالد می‌‌گوید، من بعد از این رخداد با دقت فراوان ماه‌ها و روزها را می‌‌شمردم، تا این که روز موعود فرارسید. من به آن جا رفتم و منتظر آمدن امام بودم. امام نیامد؛ تا این که نزدیک بود خورشید غروب کند و تاریکی فرارسد. ناگهان [[شیطان]] در من [[وسوسه]] کرد، دچار ترس شدم که نکند در گفتار امام علیه‌السلام دچار شک و تردید شوم، در این وضع نگران کننده بودم که چشمم به یک سیاهی افتاد که از سوی سرزمین [[عراق]] می‌‌آمد. من از آن کاروان استقبال کردم و به پیشواز آنان شتافتم. دیدم حضرت کاظم علیه‌السلام در جلوی کاروان، سوار بر استر است. او تا مرا دید، فرمود: ای ابوخالد! گفتم: لبیک یابن رسول الله! آن‌گاه فرمود: شک مکن، شیطان دوست دارد که تو دچار شک شوی. من عرض کردم: خدا را سپاس می‌‌گویم که خداوند تو را از شر طاغوت نجات داد. امام فرمود: این را بدان! من یک بار دیگر به سوی آنان - [[هارون الرشید]] - بر خواهم گشت و دیگر نجات نخواهم یافت؛ بلکه در غربت به شهادت خواهم رسید.<ref> اصول کافی، ج ۱، ص ۴۷۷.</ref>
  
−
نجاشي در ترجمه حسن بن ابي قتاده می‌‌نويسد: حسن بن ابي قتاده، قمی ‌‌است كه جدش حميد، در [[قيام مختار]] از همراهان او بود و با مختار كشته شد. كنيه‌اش ابومحمد است. او شاعر و اديب بود و اشعار معدي كرب را جمع كرده بود.<ref> عمرو بن معدي كرب، يكي از شاعران برجسته و مردان شجاع بود كه هم، زمان جاهليت و هم زمان [[اسلام]] را درك كرد او اهل يمن است و در سال 9 قمری به [[پيامبر اسلام]] صلی الله علیه و آله ايمان آورد؛ ولي دوباره به كفر بازگشت ولي ارتداد او طولي نكشيد و دوباره مسلمان شد وي در چند جنگ، در سپاه اسلام شركت كرد به ويژه در جنگ مسلمانان با سپاهيان شاه ايران وي در نهاوند يا در شهر ري از دنيا رفت. (الاغاني، ج 15، ص 200)</ref><ref> جامع الروات، ج 1، ص 597.</ref>
+
==پانویس==
−
 
 
−
نجاشي درباره احمد، فرزند ديگر ابي قتاده می‌‌گويد: او از راويان است و نسل ابوقتاده، از احمد استمرار يافت.<ref> همان.</ref>
 
−
 
 
−
احمد بن ابي قتاده، صاحب فرزندي به نام محمد بود كه از چهره‌هاي موجه [[حديث]] شيعي است.
 
−
 
 
−
نجاشي در منزلت والايش چنين می‌‌گويد: محمد بن احمد بن ابي قتاده، كنيه‌اش ابوجعفر، يكي از چهره‌هاي موجه و محدثي راستگو و برجسته و مشهور است.<ref> رجال نجاشي، ص 27.</ref> او پديدآورنده كتاب حديثي پيرامون وظيفه مؤمنان در هنگام از دنيا رفتن امام معصوم علیه‌السلام است.<ref> اصول كافي، ج 1، ص 372، ح 5 ص 307، 376 و 378.</ref>
 
−
 
 
−
'''اهميت پيشوايي و رهبري'''
 
−
 
 
−
محمد بن احمد بن ابي قتاده، پيرامون وظيفه مؤمنان در زمان رحلت پيشواي معصوم، كتابي تأليف نموده و اين اشاره‌اي است به جايگاه رفيع ولايت و ولايت‌پذيري، در نظام اعتقادي شيعي.
 
−
 
 
−
از منظر باورهاي ديني كه بنياد آن، روايات اهل بيت علیهم‌السلام است، شيعه در زندگي خود همواره بايد پيرو پيشواي معصوم علیه‌السلام باشد. اگر مسلماني بميرد و امام زمان خود را نشناسد، به مردن جاهليت از دنيا رفته و همين باور ژرف بود كه ياران امامان علیه‌السلام را وادار می‌‌نمود تا از آن‌ها درباره امام بعد پرسش كنند؛ زيرا نبايد حتي يك لحظه، بدون پيشوا باشند.
 
−
 
 
−
به عنوان نمونه، فيض بن مختار به [[امام صادق]] علیه‌السلام می‌‌گويد: اي امام! دست مرا بگير و از آتش جهنم نجاتم ده؛ امام و پيشواي بعد از شما كيست. در اين موقعيت بود كه حضرت موسي بن جعفر علیه‌السلام كه هنوز در سنين نوجواني بود، وارد شد. حضرت امام صادق علیه‌السلام فرمود: او رهبر و امام شماست.
 
−
 
 
−
در روايت ديگري آمده است: يعقوب بن شعيب از امام صادق علیه‌السلام می‌‌پرسد: اگر امام، از دنيا برود وظيفه مؤمنان چيست. حضرت می‌‌فرمايد: خداوند وظيفه آنان را در يك آيه [[قرآن]] روشن ساخته است. بايد از ميان هر گروه از مردم، جمعي از آنان به پاخيزند و حركت كنند و خود را به مركز [[اسلام]] برسانند و در مسئله امام و رهبري بررسي و تحقيق كنند و مردمی‌‌ كه باقي مانده اند، معذورند تا هنگامی‌‌ كه آن‌ها برگردند و امام را معرفي كنند.
 
−
 
 
−
'''اثر'''
 
−
 
 
−
گرچه در حوزه نقل روايت، جايگاه اين راوي بسي والا و ارزشمند است؛ در حوزه تأليف، اثر چنداني براي وي ذكر نشده است. تنها مطلبي كه در مورد آثار اين محدث بزرگ آمده اين است كه: او صاحب يك كتاب حديث است.<ref> رجال نجاشي، ص 194.</ref>
 
−
 
 
−
'''گرايش روايتي'''
 
−
 
 
−
در حوزه نقل [[حديث]]، گرايش محدثان با يكديگر فرق دارد. بعضي از آنان بيشتر گرايش فقهي دارند؛ يعني اخبار مربوط به وظيفه و تكليف مردم را از منظر بايد و نبايدها همانند مسائل [[نماز]]، [[روزه]]، [[حج]]، [[زكات]] و... نقل می‌‌كنند. گرايش اين محدث بزرگ شيعي، چنانچه از روايات او بدست می‌‌آيد بيشتر فقهي است. از تاريخ وفات، مكان و دفن ابوقتاده نيز اطلاعي در دست نيست.
 
−
 
 
−
'''روايات'''
 
−
 
 
−
در پايان اين نوشتار به چند روايت كه از اين محدث بزرگوار و به عنوان ميراث فرهنگي گرانبها، در كتاب‌هاي روايي به يادگار مانده اشاره می‌‌شود.
 
−
 
 
−
'''غسل ميت در فضاي باز'''
 
−
 
 
−
ابوقتاده از علي بن جعفر از برادرش امام موسي كاظم علیه‌السلام روايت می‌‌كند كه از آن بزرگوار پرسيدم: آيا می‌‌شود ميت را در زير آسمان و فضاي باز [[غسل]] داد يا نه؟ امام در پاسخ فرمود: اشكالي ندارد؛ ولي اگر در جايي باشد كه بدن ميت مستور بماند نزد من بهتر است.(××)<ref> تهذيب الاحكام، ج 1، ص 457، ح 1397؛ وسائل الشيعه، ج 2، ص 720، چ منشورات اسلاميه.</ref>
 
−
 
 
−
'''نماز بر ميت هنگام غروب'''
 
−
 
 
−
ابوقتاده از علي بن جعفر علیه‌السلام روايت كرده كه وي گفت: از برادرم حضرت كاظم علیه‌السلام سؤال كردم: آيا در حال غروب خورشيد و هنگامی‌‌ كه وقت [[نماز]] مغرب فرامی‌‌رسد، می‌‌توان نماز ميت را خواند.
 
−
 
 
−
امام فرمود: نبايد در هنگام فرارسيدن نماز مغرب، نماز ميت را خواند هنگامی‌‌ كه خورشيد غروب كرد، نخست نماز مغرب را بخوان، سپس نماز بر جنازه را.(×××)<ref> تهذيب الاحكام، ج 3، ص 533؛ وسائل الشيعه، ج 2، ص 808، باب 21، ح 3.</ref>
 
−
 
 
−
'''درباره وضو گرفتن'''
 
−
 
 
−
ابوقتاده از علي بن جعفر روايت می‌‌كند كه گفت: از برادرم حضرت موسي بن جعفر علیه‌السلام پرسيدم: مردي [[وضو]] می‌‌گرفت؛ اما فراموش كرد دست چپش را بشويد، حالا چكار كند. حضرت فرمود: دست چپ را بشويد كفايت می‌‌كند، لازم نيست وضو را دوباره انجام دهد.<ref> همان، ج 1، ص 101، ح 106؛ مسائل علي بن جعفر، ص 226، چ مؤسسه آل البيت قم.</ref>
 
−
 
 
−
'''زكات مال'''
 
−
 
 
−
ابوقتاده از سهل بن يسع قمي، نقل می‌‌كند: هنگامی ‌‌كه سهل بن يسع در [[قم]]، دهكده‌اي به نام سهل آباد، احداث كرد. از حضرت موسي بن جعفر علیهم‌السلام پرسيد: آيا خراج و مالياتي كه از درآمد، اين زمين كشاورزي به حكومت وقت می‌‌پردازم، زكاتش بر من واجب است.
 
−
 
 
−
حضرت فرمود: اگر حاكم زمان، خراج و ماليات آن جا را از تو می‌‌گيرد بر تو چيزي نيست و بدهكار [[زكات]] نيستي؛ ولي اگر چيزي از تو نمی‌‌گيرد بايد يك دهم مالي را كه به حد نصاب زكات می‌‌رسد پرداخت كني.<ref> فروع كافي، ج 3، ص 350، ح 15258.</ref>
 
−
 
 
−
'''قرباني در مِنا'''
 
−
 
 
−
ابوقتاده از علي بن جعفر روايت می‌‌كند كه: از برادرم پرسيدم: تا چند روز می‌‌توان گوسفند قرباني را در سرزمين منا [[ذبح]] كرد. امام علیه‌السلام فرمود: اگر در سرزمين منا باشي، تا چهار روز مهلت داري؛ اما در غير منا تا سه روز.<ref> الاستبصار، ج 2، ص 264.</ref>
 
−
 
 
−
'''مختار و امام حسين علیه‌السلام'''
 
−
 
 
−
برابر با يكي از نسخه‌هاي كتاب [[تهذيب الاحكام]]، ابوقتاده قمی ‌‌از احمد بن هلال روايت می‌‌كند كه روزي [[امام صادق]] علیه‌السلام فرمود: [[روز قيامت]]، اولين كسي كه از پل صراط می‌‌گذرد رسول اكرم صلی الله علیه و آله است. بعد از [[رسول خدا]] صلی الله علیه و آله حضرت علي علیه‌السلام بعد از [[امام علی]] علیه‌السلام، [[امام حسن]] علیه‌السلام و آن‌گاه [[امام حسين]] علیه‌السلام كه در حال عبور از پل صراط است، در اين حال مختار ثقفي، امام حسين علیه‌السلام را چنين می‌‌خواند، يا ابا عبدالله! من به طلب و خونخواهي خون تو قيام كردم و انتقام تو را از كشندگانت گرفتم.
 
−
 
 
−
رسول اكرم صلی الله علیه و آله تا اين صدا را می‌‌شنود رو می‌‌كند به امام حسين علیه‌السلام كه او را جواب ده، به فريادش برسد. ناگهان حضرت حسين علیه‌السلام همانند پرنده‌هاي چابك داخل آتش می‌‌شود و او را از داخل آتش جهنم خارج می‌‌كند، در حالي كه بدنش سياه شده است. آن‌گاه [[امام صادق]] علیه‌السلام می‌‌فرمايد: اگر قلب مختار شكافته می‌‌شد، محبت و مهر آن دو (ابوبكر و عمر) در دلش جاي داشت.(××××)<ref> تهذيب الاحكام، ج 1، ص 495، ح 15258.</ref>
 
−
 
 
−
'''موسي بن جعفر در عراق'''
 
−
 
 
−
ابوقتاده از ابوخالد زُبالي - كه يكي از ياران حضرت [[امام كاظم]] علیه‌السلام است - اين قطعه تاريخي آموزنده و جالب را نقل می‌‌كند، كه ابوخالد گفت: مرتبه اولي را كه حضرت موسي بن جعفر علیه‌السلام را از [[مدينه]] به [[بغداد]]، نزد خليفه عباسي؛ - مهدي - می‌‌بردند، هنگامی‌‌ كه آن بزرگوار به سرزمين زباله(×××××) رسيد، به محضر حجت خدا، پيشوايم حضرت كاظم علیه‌السلام رفتم.<ref> تهذيب الاحكام، ج 1، ص 495، ح 15258.</ref> من با آن حضرت صحبت می‌‌كردم. امام مرا بسيار غمگين و ناراحت يافت. فرمود: تو را بسيار اندوهگين و غمناك می‌‌بينم.
 
−
 
 
−
عرض كردم: چرا غمگين و افسرده نباشم، در حالي كه شما را به سمت اين طاغوت - مهدي عباسي - می‌‌برند و نمی‌‌دانم با شما چه خواهند كرد. آيا شما را به شهادت خواهند رساند يا نه! امام فرمود: خيلي نگران نباش! در اين سفر برايم مشكلي پيش نخواهد آمد و به من آسيبي نخواهد رسيد. حالا می‌‌روم و سپس بر خواهم گشت، در فلان ماه و فلان روز در فلان جا، حاضر باش تا با هم ديدار كنيم.
 
−
 
 
−
ابوخالد می‌‌گويد، من بعد از اين رخداد با دقت فراوان ماه‌ها و روزها را می‌‌شمردم، تا اين كه روز موعود فرارسيد. من به آن جا رفتم و منتظر آمدن امام بودم. امام نيامد؛ تا اين كه نزديك بود خورشيد غروب كند و تاريكي فرارسد.
 
−
 
 
−
ناگهان [[شيطان]] در من وسوسه كرد، دچار ترس شدم كه نكند در گفتار امام علیه‌السلام دچار شك و ترديد شوم، در اين وضع نگران كننده بودم كه چشمم به يك سياهي افتاد كه از سوي سرزمين عراق می‌‌آمد. من از آن كاروان استقبال كردم و به پيشواز آنان شتافتم. ديدم حضرت كاظم علیه‌السلام در جلوي كاروان، سوار بر استر است. او تا مرا ديد، فرمود: اهاي ابوخالد! گفتم: لبيك يابن رسول الله! آن‌گاه فرمود: شك مكن، شيطان دوست دارد كه تو دچار شك شوي. من عرض كردم: خدا را سپاس می‌‌گويم كه خداوند تو را از شر طاغوت نجات داد. امام فرمود: اين را بدان! من يك بار ديگر به سوي آنان - هارون الرشيد - بر خواهم گشت كه ديگر نجات نخواهم يافت؛ بلكه در غربت به شهادت خواهم رسيد.<ref> اصول كافي، ج 1، ص 477.</ref>
 
−
 
 
−
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
−
(××). ثقةٌ من القميين صدوقٌ، عينٌ.
 
−
 
−
 
−
(×××). و اِن سُتِر بسترٍ فهو احبُّ اليّ.
 
−
 
−
 
−
(××××). قال: اذا وجبتِ الشمس فصلّ المغرب ثم صلّ علي الجنائز.
 
−
 
−
 
−
(×××××). پيرامون مختار، روايات شيعي به دو صورت آمده است؛ در بعضي از آن‌ها از او ستايش شده؛ ولي در پاره‌اي از اخبار، او مورد مذمت قرار گرفته روايت ذكر شده از بخش دوم است گرچه در اين كه مهر آن دو در دلش بود، دو سخن ديگر هم گفته شده كه مراد از اين دو [[امام حسن]] و [[امام حسين]] علیهم‌السلام است كه اين قول بسيار ضعيف است بعضي گفته‌اند مراد علاقه به مال دنيا و رياست است براي تحقيق بيشتر ر.ك: قيام مختار، نوشته سيد ابوفاضل رضوي اردكاني، چاپ دفتر تبليغات قم.
 
  
 +
==منابع==
  
−
===منبع===
+
*"ابوقتاده قمی؛ راوی صادق"، [[ستارگان حرم]]، ابوالحسن ربانی سبزواری، ج ۱۹، ص ۱۸۸-۱۹۶.
  
−
ابوالحسن رباني سبزواري, ستارگان حرم، جلد 19، صفحه 188-196
+
[[رده:علمای قرن دوم]][[رده:اصحاب اهل البیت علیهم السلام]]
−
[[رده:علمای قرن دوم]]
+
[[رده:اصحاب امام صادق علیه السلام]][[رده:اصحاب امام کاظم علیه السلام]]
 +
[[رده:راویان حدیث]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۵ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۴۱

«ابوقَتاده علی بن محمد اشعری قمی»، ‌‌از محدثان بزرگوار شیعه در قرن دوم هجری و از اصحاب و راویان امام صادق و امام کاظم علیهماالسلام است.

نام کامل ابوقتاده علی بن محمد اشعری قمی
زادگاه قم
وفات قرن دوم قمری

Line.png

اساتید

محمد بن خالد برقی قمی، علی بن جعفر، سهل بن یسع قمی، احمد بن هلال،...

شاگردان

احمد بن محمد بن عیسی قمی، عبدالله بن مالک نخعی، ابراهیم بن هاشم قمی،...

آثار

کتابی حدیثی،...

معرفی اجمالی

ابوقَتاده علی بن محمد اشعری قمی، در نیمه اول سده دوم هجری در خاندان پرآوازه اشعری، در شهر قم، دیده به جهان گشود. از تاریخ وفات و مدفن ابوقتاده نیز اطلاعی در دست نیست.

نجاشی، در منزلت این محدث چنین می‌‌نگارد: علی بن محمد بن حفص بن عبید بن حمید مولی سائب بن مالک اشعری ابوقتاده قمی، عمرش به درازا کشید و او چهره‌ای موجه است.[۱]

نجاشی همچنین در دو مورد، هم در شرح حال این راوی برجسته و هم در ترجمه فرزند او به صراحت نگاشته است: ابوقتاده قمی ‌‌روی عن ابی عبدالله جعفر بن محمد علیه‌السلام و عن ابی الحسن موسی علیه‌السلام.[۲]

از سخن نجاشی آشکار است که ابوقتاده بدون واسطه از محضر مقدس معصوم علیه‌السلام کسب فیض نموده؛ اما روایاتی که از این محدث در کتاب‌های روایتی موجود است، همه باواسطه از امام علیه‌السلام نقل شده است.

استادان و شاگردان

ابوقتاده قمی برای فراگیری آموزه‌های دینی، در گام نخست به محضر امامان معصوم علیهم‌السلام، شتافت و در گام بعدی نزد شاگردان مکتب ایشان حاضر شد و از آنان کسب فیض نمود، از جمله استید و مشایخ او عبارتند از:

  • علی بن جعفر؛ فرزند امام صادق علیه‌السلام و مردی بزرگوار و جلیل القدر و یکی از برجسته‌ترین و متعبدترین راویان شیعی است.
  • سهل بن یسع قمی؛ او یکی از راویان موجه و بافضیلت است که از محضر پاک امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام بهره‌مند و از یاران آن دو بزرگوار به شمار می‌‌رود.[۴]
  • احمد بن هلال.

ابوقتاده قمی‌‌ بعد از بهره‌مندی از محضر امامان علیهم‌السلام به سفارش آنان - که فرموده بودند اخبار ما را میان مردم منتشر کنید - جامه عمل پوشاند. بدین گونه که گروهی از دانش طلبان، به گرد او جمع شدند و از محضرش بهره بردند. نام جمعی از شاگردان ابوقتاده عبارت است از:

  • عبدالله بن مالک نخعی: گویی این شخصیت از یاران امام جعفرصادق علیه‌السلام بوده است.

آثار و روایات

گرچه در حوزه نقل روایت، جایگاه این راوی بسی والا و ارزشمند است؛ در حوزه تألیف، اثر چندانی برای وی ذکر نشده است. تنها مطلبی که در مورد آثار این محدث بزرگ آمده این است که: او صاحب یک کتاب حدیث است.[۶] گرایش روایی این محدث بزرگ شیعی، چنانچه از روایات او بدست می‌‌آید، بیشتر فقهی است.

در پایان این نوشتار به چند روایت که از این محدث بزرگوار و به عنوان میراث فرهنگی گرانبها، در کتاب‌های روایی به یادگار مانده اشاره می‌‌شود.

غسل میت در فضای باز:

ابوقتاده از علی بن جعفر از برادرش امام موسی کاظم علیه‌السلام روایت می‌‌کند که از آن بزرگوار پرسیدم: آیا می‌‌شود میت را در زیر آسمان و فضای باز غسل داد یا نه؟ امام در پاسخ فرمود: اشکالی ندارد؛ ولی اگر در جایی باشد که بدن میت مستور بماند نزد من بهتر است.[۷]

نماز بر میت هنگام غروب:

ابوقتاده از علی بن جعفر علیه‌السلام روایت کرده که وی گفت: از برادرم حضرت کاظم علیه‌السلام سؤال کردم: آیا در حال غروب خورشید و هنگامی‌‌ که وقت نماز مغرب فرامی‌‌رسد، می‌‌توان نماز میت را خواند. امام فرمود: نباید در هنگام فرارسیدن نماز مغرب، نماز میت را خواند هنگامی‌‌ که خورشید غروب کرد، نخست نماز مغرب را بخوان، سپس نماز بر جنازه را.[۸]

درباره وضو گرفتن:

ابوقتاده از علی بن جعفر روایت می‌‌کند که گفت: از برادرم حضرت موسی بن جعفر علیه‌السلام پرسیدم: مردی وضو می‌‌گرفت؛ اما فراموش کرد دست چپش را بشوید، حالا چکار کند؟ حضرت فرمود: دست چپ را بشوید کفایت می‌‌کند، لازم نیست وضو را دوباره انجام دهد.[۹]

زکات مال:

ابوقتاده از سهل بن یسع قمی، نقل می‌‌کند: هنگامی ‌‌که سهل بن یسع در قم، دهکده‌ای به نام سهل آباد، احداث کرد، از حضرت موسی بن جعفر علیهم‌السلام پرسید: آیا خراج و مالیاتی که از درآمد این زمین کشاورزی به حکومت وقت می‌‌پردازم، زکاتش بر من واجب است؟ حضرت فرمود: اگر حاکم زمان، خراج و مالیات آن جا را از تو می‌‌گیرد بر تو چیزی نیست و بدهکار زکات نیستی؛ ولی اگر چیزی از تو نمی‌‌گیرد باید یک دهم مالی را که به حد نصاب زکات می‌‌رسد پرداخت کنی.[۱۰]

قربانی در مِنا:

ابوقتاده از علی بن جعفر روایت می‌‌کند که: از برادرم پرسیدم: تا چند روز می‌‌توان گوسفند قربانی را در سرزمین منا ذبح کرد؟ امام علیه‌السلام فرمود: اگر در سرزمین منا باشی، تا چهار روز مهلت داری؛ اما در غیر منا تا سه روز.[۱۱]

مختار و امام حسین علیه‌السلام:

در کتاب تهذیب الاحکام، ابوقتاده قمی ‌‌از احمد بن هلال روایت می‌‌کند که روزی امام صادق علیه‌السلام فرمود: روز قیامت، اولین کسی که از پل صراط می‌‌گذرد رسول اکرم صلی الله علیه و آله است. بعد از رسول خدا صلی الله علیه و آله حضرت علی علیه‌السلام بعد از امام علی علیه‌السلام، امام حسن علیه‌السلام و آن‌گاه امام حسین علیه‌السلام که در حال عبور از پل صراط است، در این حال مختار ثقفی، امام حسین علیه‌السلام را چنین می‌‌خواند، یا ابا عبدالله! من به طلب و خونخواهی خون تو قیام کردم و انتقام تو را از کشندگانت گرفتم. رسول اکرم صلی الله علیه و آله تا این صدا را می‌‌شنود رو می‌‌کند به امام حسین علیه‌السلام که او را جواب ده، به فریادش برسد. ناگهان حضرت حسین علیه‌السلام همانند پرنده‌های چابک داخل آتش جهنم می‌‌شود و او را از داخل آتش خارج می‌‌کند، در حالی که بدنش سیاه شده است. آن‌گاه امام صادق علیه‌السلام می‌‌فرماید: اگر قلب مختار شکافته می‌‌شد، محبت و مهر آن دو (ابوبکر و عمر) در دلش جای داشت.[۱۲]

موسی بن جعفر در عراق:

ابوقتاده از ابوخالد زُبالی - که یکی از یاران موسی بن جعفر علیه‌السلام است - این قطعه تاریخی آموزنده و جالب را نقل می‌‌کند، که ابوخالد گفت: مرتبه اولی را که آن حضرت را از مدینه به بغداد، نزد خلیفه مهدی عباسی می‌‌بردند، هنگامی‌‌ که به سرزمین زباله رسیدند، به محضر حجت خدا، پیشوایم حضرت کاظم علیه‌السلام رفتم.[۱۳] من با آن حضرت صحبت می‌‌کردم. امام مرا بسیار غمگین و ناراحت یافت. فرمود: تو را بسیار اندوهگین و غمناک می‌‌بینم. عرض کردم: چرا غمگین و افسرده نباشم، در حالی که شما را به سمت این طاغوت - مهدی عباسی - می‌‌برند و نمی‌‌دانم با شما چه خواهند کرد. آیا شما را به شهادت خواهند رساند یا نه! امام فرمود: خیلی نگران نباش! در این سفر برایم مشکلی پیش نخواهد آمد و به من آسیبی نخواهد رسید. حالا می‌‌روم و سپس باز خواهم گشت، در فلان ماه و فلان روز در فلان جا، حاضر باش تا با هم دیدار کنیم.

ابوخالد می‌‌گوید، من بعد از این رخداد با دقت فراوان ماه‌ها و روزها را می‌‌شمردم، تا این که روز موعود فرارسید. من به آن جا رفتم و منتظر آمدن امام بودم. امام نیامد؛ تا این که نزدیک بود خورشید غروب کند و تاریکی فرارسد. ناگهان شیطان در من وسوسه کرد، دچار ترس شدم که نکند در گفتار امام علیه‌السلام دچار شک و تردید شوم، در این وضع نگران کننده بودم که چشمم به یک سیاهی افتاد که از سوی سرزمین عراق می‌‌آمد. من از آن کاروان استقبال کردم و به پیشواز آنان شتافتم. دیدم حضرت کاظم علیه‌السلام در جلوی کاروان، سوار بر استر است. او تا مرا دید، فرمود: ای ابوخالد! گفتم: لبیک یابن رسول الله! آن‌گاه فرمود: شک مکن، شیطان دوست دارد که تو دچار شک شوی. من عرض کردم: خدا را سپاس می‌‌گویم که خداوند تو را از شر طاغوت نجات داد. امام فرمود: این را بدان! من یک بار دیگر به سوی آنان - هارون الرشید - بر خواهم گشت و دیگر نجات نخواهم یافت؛ بلکه در غربت به شهادت خواهم رسید.[۱۴]

پانویس

  1. ↑ رجال نجاشی، ص ۱۹۴.
  2. ↑ همان.
  3. ↑ رجال نجاشی، ص ۱۹۴.
  4. ↑ همان.
  5. ↑ تنقیح المقال، ج ۲، ص ۳۰۳؛ تهذیب الاخبار، ج ۱، ص ۴۵۷.
  6. ↑ رجال نجاشی، ص ۱۹۴.
  7. ↑ تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۴۵۷، ح ۱۳۹۷؛ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۷۲۰، چ منشورات اسلامیه.
  8. ↑ تهذیب الاحکام، ج ۳، ص ۵۳۳؛ وسائل الشیعه، ج ۲، ص ۸۰۸، باب ۲۱، ح ۳.
  9. ↑ همان، ج ۱، ص ۱۰۱، ح ۱۰۶؛ مسائل علی بن جعفر، ص ۲۲۶، چ مؤسسه آل البیت قم.
  10. ↑ فروع کافی، ج ۳، ص ۳۵۰، ح ۱۵۲۵۸.
  11. ↑ الاستبصار، ج ۲، ص ۲۶۴.
  12. ↑ تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۴۹۵، ح ۱۵۲۵۸.
  13. ↑ تهذیب الاحکام، ج ۱، ص ۴۹۵، ح ۱۵۲۵۸.
  14. ↑ اصول کافی، ج ۱، ص ۴۷۷.

منابع

  • "ابوقتاده قمی؛ راوی صادق"، ستارگان حرم، ابوالحسن ربانی سبزواری، ج ۱۹، ص ۱۸۸-۱۹۶.
برگرفته از «https://wiki.ahlolbait.com/index.php?title=علی_بن_محمد_اشعری_قمی&oldid=147085»
آپارات موسسه اهل البیت علیهم السلام کانال عکس نوشته قرآن و حدیث در اینستاگرام تلگرام قرآن و حدیث کانال قرآن و حدیث در ایتا