آیه 3 سوره مسد: تفاوت بین نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{قرآن در قاب|سَيَصْلَىٰ نَارًا ذَاتَ لَهَبٍ|سوره=111|آیه =3}} {{مشخصات آیه |شماره...» ایجاد کرد) |
(←معانی کلمات آیه) |
||
| (۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۴۱: | سطر ۴۱: | ||
</tabber> | </tabber> | ||
==معانی کلمات آیه== | ==معانی کلمات آیه== | ||
| − | + | *'''يصلى''': صلى: دخول توأم با لزوم و دوام «سيصلى»: حتما داخل و ملازم مى‌شود.<ref>تفسير احسن الحديث، سید علی اکبر قرشی، ج12، ص395</ref> | |
| + | |||
==نزول== | ==نزول== | ||
| سطر ۱۸۱: | سطر ۱۸۲: | ||
جلد 10 - صفحه 636 | جلد 10 - صفحه 636 | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
}} | }} | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۷ ژوئن ۲۰۲۰، ساعت ۱۰:۳۰
| <<2 | آیه 3 سوره مسد | 4>> | |||||||||||||
| |||||||||||||||
محتویات
ترجمه های فارسی
زود باشد که به دوزخ در آتشی شعله‌ور در افتد.
به زودی در آتشی زبانه دار درآید؛
بزودى در آتشى پرزبانه درآيد.
زودا كه به آتشى شعله‌ور درافتد.
و بزودی وارد آتشی شعله‌ور و پرلهیب می‌شود؛
ترجمه های انگلیسی(English translations)
معانی کلمات آیه
- يصلى: صلى: دخول توأم با لزوم و دوام «سيصلى»: حتما داخل و ملازم مى‌شود.[۱]
نزول
شأن نزول آیات 1 تا 5:
«شیخ طوسى» گویند: رسول خدا صلى الله علیه و آله و سلم مردم را جمع کرد و گفت: خداوند مرا به سوى شما عموماً و به سوى قریش خصوصاً مبعوث نموده است و اگر این بعثت مرا بپذیرید، مالک عرب و عجم شده و آنها را به تصرف خویش خواهید درآورد، گفتند: بعثت تو براى چیست؟
گفت: براى آنست که به شما بگویم، بگوئید: لا اله الّا اللّه و انّى رسول اللّه، ابولهب که در آن میان بود. گفت: تبّا لهذا من دین اللّه، سپس این سوره نازل گردید.[۲][۳]
تفسیر آیه
تفسیر نور (محسن قرائتی)
تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ وَ تَبَّ «1» ما أَغْنى عَنْهُ مالُهُ وَ ما كَسَبَ «2» سَيَصْلى ناراً ذاتَ لَهَبٍ «3» وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ «4» فِي جِيدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ «5»
بريده باد دو دست ابولهب و نابود باد. نه دارائيش و نه آنچه بدست آورد، به حالش سودى نكرد. به زودى به آتشى شعله‌ور درآيد. (همراه) زنش، آن هيزم‌كش (آتش افروز). (در حالى كه) در گردنش ريسمانى از ليف خرما است.
نکته ها
اين سوره به نامهاى تبّت و مسد معروف است. امام صادق عليه السلام فرمودند: هرگاه اين سوره را خوانديد بر ابولهب نفرين كنيد. «1»
هنگامى كه آيه «وَ أَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ» «2» نازل شد، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله نزديكان و خويشاوندان را دعوت كرد و پيام وحى را به آنان رساند. ابولهب كه عموى حضرت بود گفت:
«تبا لك» هلاكت بر تو باد. اين سوره نازل شد و گفتار او را به خودش ردّ كرد.
از آنجا كه اين نفرين عملى شد و ابولهب و همسرش با كفر از دنيا رفتند، معلوم مى‌شود كه در اين سوره نسبت به ابولهب يك پيشگويى نيز شده است.
«تَبَّتْ» از ريشه «تب» به معناى خسران و هلاكت است و مراد از «يد» در آيه، دستِ ظاهرى نيست، بلكه كنايه از وسيله قدرت و تلاش انسان است. بنابراين معناى آيه چنين
«1». تفسير كنزالدقائق.
«2». شعراء، 214.
جلد 10 - صفحه 631
است كه تلاشهاى ابولهب به هدر رفت و او گرفتار زيان و خسارت شد. «1»
در تاريخ آورده‌اند كه رسول خدا صلى الله عليه و آله مردم را به كلمه «لا اله الا الله» دعوت مى‌كرد و ابولهب از پشت سر او را تكذيب و به سوى او سنگ پرتاب مى‌كرد.
گاهى زائران مكه به سراغ ابولهب مى‌آمدند و از او درباره حضرت محمد صلى الله عليه و آله سؤال مى‌كردند. او مى‌گفت: محمد مجنون است و ما مشغول مداواى او هستيم. «2»
ابولهب هيچ گاه از مخالفت با پيامبر و از همكارى با مخالفان او دست نكشيد. او و همسرش كلمات ركيك به حضرت مى‌گفتند و شايد به همين خاطر نام اين دو در قرآن برده شده است.
آهنگ اين سوره چنان كوبنده بود كه همه آن را حفظ كردند و ابولهب ضربه سنگينى خورد و خانه‌نشين شد تا آنكه مرد و باقى كفار حساب كار خودشان را كردند كه مبادا سوره‌اى نيز عليه آنان نازل شود.
علاقه‌ها و روابط خانوادگى نبايد خللى در ايمان و مكتب ايجاد كند. «تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ»
با آنكه ابولهب و همسرش مردهاند و استخوانهايشان پوسيده است اما اين آيات همچنان بايد تلاوت شود تا مايه عبرت ديگران و زياد شدن قهر و عذاب الهى بر آنان گردد.
ابولهب برادران خوبى مثل حضرت حمزه و ابوطالب و پدر خوبى چون عبدالمطلب داشت اما هر كس براى خود حسابى دارد.
در قديم بته‌هاى هيزم را كه جمع مى‌كردند، آن را با طناب مى‌بستند و آن را به دوش مى‌انداختند. چون همسر ابولهب، هيزم در مسير راه پيامبر مى‌ريخت تا آن حضرت را آزار دهد، لذا قرآن مى‌فرمايد: در قيامت نيز هيزم آتش دوزخ است و آن طناب‌هايى كه براى جمع آورى هيزم استفاده مى‌كرد، به گردنش آويخته است. «3»
ابولهب فرزندى به نام لهب نداشت ولى شايد به خاطر سرخى صورتش او را ابولهب مى‌گفتند.
«1». تفسير الميزان.
«2». تفسير نمونه.
«3». تفسير الميزان.
جلد 10 - صفحه 632
زن ابولهب، فردى شاعر بود. نامش امّ جهل، خواهر ابوسفيان و عمه معاويه بود. كينه ديرينه با پيامبر داشت و خار بر سر راه پيامبر مى‌ريخت و اشعارى در تحقير و هجو آن حضرت مى‌سرود.
روز قيامت، مال و ثروت به درد انسان نمى‌خورد: «ما أَغْنى عَنْهُ مالُهُ وَ ما كَسَبَ»
«ما أَغْنى عَنِّي مالِيَهْ» مال و ثروتم چاره كارم نكرد.
«هَلَكَ عَنِّي سُلْطانِيَهْ» «1» سلطنت و حكومتم از بين رفت و برايم سودى نداشت.
«ما أَغْنى عَنْكُمْ جَمْعُكُمْ» «2» جمعيّت و ثروت شما را بى‌نياز نكرد.
«لَنْ تُغْنِيَ عَنْهُمْ أَمْوالُهُمْ وَ لا أَوْلادُهُمْ» «3»* نه ثروت و نه فرزند به حال آنان سودى نداشت.
در قرآن چهار نوع زن و شوهر ذكر شده است:
زن و شوهرى كه در كار نيك همفكر و همراهند. (حضرت على و حضرت زهراء عليهما السلام كه به يتيم و اسير و مسكين طعام دادند.) «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعامَ» «4»
زن و شوهرى كه در كار بد همراهند. أَبِي لَهَبٍ ... وَ امْرَأَتُهُ
زن و شوهرى كه مرد در راه حق و زن در راه باطل است نظير حضرت نوح و حضرت لوط كه همسرانشان به آنها ايمان نياوردند و با مخالفان همدست شدند. «كانَتا تَحْتَ عَبْدَيْنِ» «5»
زن و شوهرى كه زن در راه حق و مرد در راه باطل است. نظير فرعون و همسرش. «ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ» «6»
زن ابولهب گردنبندى قيمتى داشت كه سوگند ياد كرد آن را در راه مخالفت پيامبر مصرف كند. «فِي جِيدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ»
حضرت على عليه السلام در نامهاى به معاويه نوشت: «منا خير نساء العالمين و منكم حمالة الحطب» «7» بهترين زنان از ماست و هيزم‌آور آتش از شماست.
سلمان فارسى از اهل بيت پيامبر مى‌شود و ابولهب عموى پيامبر، مورد لعن و نفرين
«1». حاقّه، 29.
«2». اعراف، 48.
«3». آل عمران، 10.
«4». انسان، 8.
«5». تحريم، 10.
«6». تحريم، 11.
«7». نهج‌البلاغه، نامه 28.
جلد 10 - صفحه 633
خداوند.
چون همسر ابولهب در سر راه پيامبر هيزم مى‌ريخت، ممكن است «حَمَّالَةَ الْحَطَبِ» اشاره به اين باشد كه ورود او به دوزخ در حالى است كه هيزم بدوش دارد.
دست و بازو براى تلاش است و تلاش براى رسيدن به هدف مطلوب. هدف ابولهب جلوگيرى از رشد اسلام بود و در اين راه تلاش بسيار كرد ولى به هدفش نرسيد، پس تلاش بازوى او هدر رفت. «تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ»
پیام ها
1- اعلام برائت از نااهلان جزء دين است. «تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ»
2- كيفر توهين به مقدسات، لعن و نفرين ابدى است. «تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ»
3- بايد براى نابودى كامل كفر دعا كنيم. «يَدا» (قطع شدن دو دست نشانه بى‌نتيجه ماندن تلاشهاست.)
4- پاسخ مخالفان را مثل خودشان بدهيد. در پاسخ آنان كه به پيامبر گفتند: «تبا لك» خداوند فرمود: «تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ»
5- در نظام مكتبى، ضابطه بر رابطه مقدم است. «تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ»
6- مال و ثروت، يكى از ابزارهاى مخالفان انبياست. «ما أَغْنى عَنْهُ مالُهُ وَ ما كَسَبَ» (ابولهب سرمايه دارى بود كه ثروتش را براى محو اسلام هزينه كرد.)
7- بدتر از فساد تكرار آن است. «حَمَّالَةَ»
8- در برابر قهر الهى نه ثروت كارائى دارد و نه هر چيز كه در اثر تلاش به دست آيد، خواه ثروت باشد يا مقام و عنوان و حكومت و شهرت. «ما أَغْنى عَنْهُ مالُهُ وَ ما كَسَبَ»
9- قهر الهى نسبت به ستمگران دور نيست. «سَيَصْلى»
10- اشرافيّت دنيا، همراه با تحقير آخرت است. «فِي جِيدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ»
«والحمدللّه ربّ العالمين»
جلد 10 - صفحه 636
تفسیر اثنی عشری (حسینی شاه عبدالعظیمی)
سَيَصْلى ناراً ذاتَ لَهَبٍ «3»
سَيَصْلى: زود باشد كه در آيد، ناراً ذاتَ لَهَبٍ: آتشى را كه صاحب شعله است كه آتش جهنم باشد.
تفسیر روان جاوید (ثقفى تهرانى)
بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ
تَبَّتْ يَدا أَبِي لَهَبٍ وَ تَبَّ «1» ما أَغْنى عَنْهُ مالُهُ وَ ما كَسَبَ «2» سَيَصْلى ناراً ذاتَ لَهَبٍ «3» وَ امْرَأَتُهُ حَمَّالَةَ الْحَطَبِ «4»
فِي جِيدِها حَبْلٌ مِنْ مَسَدٍ «5»
ترجمه
زيانكار و نابود باد دو دست ابو لهب و زيانكار و نابود شد
دفع عذاب نكند از او مالش و آنچه كسب نموده
زود باشد كه داخل شود در آتشى داراى شعله سوزان
و زن او هيزم كش بوده
در گردن او ريسمانى است از ليف خرماى محكم تابيده شده.
تفسير
در مجمع از ابن عباس نقل نموده كه چون پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم از طرف خداوند مأمور شد بدعوت اقارب و عشيره خود بتوحيد بكوه صفا بر آمد و آنها را بصوت بلند طلبيد پس قريش گرد او جمع شدند و گفتند چه روى داده براى تو فرمود اگر من بشما خبر دهم كه دشمنى بشما رو آورده و بزودى بر شما دست مى‌يابد از من قبول ميكنيد گفتند بلى فرمود پس من ميترسانم شما را از عذاب اليمى كه متوجه بشما است پس ابو لهب گفت هلاكت باد بر تو ما را براى اين جمع نمودى پس اين سوره نازل شد و ظاهرا مفاد آن آنست كه زيانكار و هلاك شد بتمام قواء ابو لهب اگر دو دست كنايه از قواء باشد يا در دنيا و آخرت اگر اشاره بآن دو باشد چون تباب زيانى است كه منجرّ بهلاكت شود و بعضى گفته‌اند مراد از دو دست خود شخص است مانند قول خداوند لا تلقوا بأيديكم الى التّهلكه يعنى ميندازيد خودتان را بهلاكت و ثانيا تأكيد فرموده آنرا بقول خود و تب يا ثانيا خبر داده از هلاكت او و اوّلا نفرين فرموده بوده يا هر دو نفرين است و در هر حال از او بنحو اكمل جواب گوئى شده و او عموى پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم پسر عبد المطّلب است ولى كاملا با آن حضرت دشمنى نمود و با قريش موافقت كرد در تصميم بقتل حضرت و مال بسيار
جلد 5 صفحه 451
داشت و گفته‌اند گفته بود اگر جهنّمى كه محمّد ميگويد راست باشد از مال خود فدا ميدهم و نجات مى‌يابم و لذا خداوند فرموده دفع عذاب نميكند از او مال او و آنچه را كسب نموده از زخارف دنيا و اولاد در وقت مرگ و گفته شده كه او بمرض عدسه كه ظاهرا نوعى از آبله است بعد از چند روز از واقعه بدر مرد و سه روز نعش او زمين ماند براى آنكه عفونت داشت و كسى نزديك باو نميشد تا بالاخره چند نفر مزدور متصدّى دفن او شدند و قمّى ره نقل نموده كه نام او عبد مناف بود و چون مناف نام بتى بود كه ميپرستيدند آنرا خداوند كنيه براى او قرار داد و مراد از تبّت يدا ابى لهب خسارت او است در اجتماع با قريش در دار النّدوه و بيعت با آنها در قتل پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و بعدا داخل ميشود در آتشى كه داراى شعله خالص است پس ميسوزاند او را و زن او خواهر ابو سفيان دختر صخر امّ جميل نام داشت و او بر ضرر پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم نمّامى ميكرد و اخبار آن حضرت را بكفّار ميرساند و از اين راه هيزم براى آتش جهنّم تهيّه مينمود و شوهر خود را وادار بر اذيّت پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ميكرد و گناهان آنها را بدوش ميكشيد و باين لحاظ خداوند او را حمّالة الحطب خوانده و ظاهرا خبر كانت محذوف است و برفع نيز قرائت شده است و بعضى گفته‌اند خار و خاشاك جمع آورى ميكرد و مى‌بست و حمل مينمود و در شب سر راه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم منتشر و پراكنده ميكرد كه پاى مبارك و اصحاب را مجروح نمايد و خداوند فرموده در گردن او روز قيامت ريسمانى است از مفتول آتشين و بعضى گفته‌اند مراد همان ريسمانى است كه از ليف درخت خرما يا برگ آن محكم تافته بودند و با آن خار و خاشاك ميكشيد و بگردن مى‌افكند و سر راه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ميريخت با آنكه ثروتمند بود و خداوند خواسته باين بيان بخل و پستى او را اثبات فرمايد و از حديث قرب الاسناد در آيات نبوّت كه از امام كاظم عليه السّلام نقل نموده استفاده ميشود كه آن ملعونه بعد از نزول اين سوره سنگى برداشت و آمد كه به پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم بزند و حضرت با ابو بكر يكجا نشسته بودند و او ابو بكر را ديد و پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم را نديد و از ابو بكر سؤال نمود كه پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم كجا است و او جواب داد خدا ميداند چون قبلا پيغمبر صلّى اللّه عليه و آله و سلّم باو فرموده بود كه او مرا نخواهد ديد و بعد از قرائت اين سوره لعن بر ابو لهب وارد است لعنة اللّه عليه.
جلد 5 صفحه 452
اطیب البیان (سید عبدالحسین طیب)
سَيَصلي ناراً ذاتَ لَهَبٍ «3»
زود باشد که ميافتد در آتشي که صاحب شراره است نه باختيار بلكه ملائكه عذاب او را بجبر و عنف مياندازند ميانه آتش افروخته چنانچه همين معامله با جميع اهل عذاب از كفار و مشركين و اهل ضلالت ميشود که بمجرد اينكه هر يك از قبر خارج شوند ملائكه عذاب و غلاظ و شداد او را ميگيرند و غل و زنجير ميكنند و كشان كشان او را ميبرند و در آتش مياندازند، و اينکه آيه يكي از معجزات قرآن است که خبر ميدهد که ابي لهب ايمان نميآورد با اينكه بسياري از مشركين ايمان آوردند حتي آنهايي که باطنا كافر و مشرك و بيدين بودند بحسب ظاهر اظهار اسلام كردند که جزو منافقين بودند و ابي لهب اسلام ظاهري هم نياورد.
اشكال، بعضي گفتند: که اگر چنين است که خدا ميفرمايد ابي لهب هرگز ايمان نميآورد پس تكليف ايمان از او برداشته شده و وجهي براي عذابش نيست!.
جواب: اينکه اشكال همان كلام خيام است که گفت:
مي خوردن من حق ز ازل ميدانست
برگزیده تفسیر نمونه
ص: 612
(آیه 3)- در این آیه می‌افزاید: «و به زودی وارد آتشی شعله‌ور و پر لهیب می‌شود» (سیصلی نارا ذات لهب).
اگر نام او «ابو لهب» بود، آتش عذاب او نیز «ابو لهب» است و شعله‌های عظیم دارد.
نه تنها «ابو لهب» که هیچ یک از کافران و بدکاران، اموال و ثروت و موقعیت اجتماعیشان آنها را از آتش دوزخ و عذاب الهی رهائی نمی‌بخشد، چنانکه در جای دیگر می‌خوانیم: «قیامت روزی است که نه اموال و نه فرزندان، هیچ کدام سودی به حال انسان ندارد، مگر آن کس که با قلب سالم (روحی با ایمان و با تقوا) در محضر پروردگار حاضر شود» (شعرا/ 88 و 89).
در روایات آمده است که بعد از جنگ «بدر» و شکست سختی که نصیب مشرکان قریش شد، ابو لهب که شخصا در میدان جنگ شرکت نکرده بود پس از بازگشت ابو سفیان ماجرا را از او پرسید.
ابو سفیان چگونگی شکست و در هم کوبیده شدن لشکر قریش را برای او شرح داد، سپس افزود: به خدا سوگند ما در این جنگ سوارانی را دیدیم در میان آسمان و زمین که به یاری محمّد آمده بودند! در اینجا «ابو رافع» یکی از غلامان «عباس» می‌گوید: من در آنجا نشسته بودم، دستم را بلند کردم و گفتم: آنها فرشتگان آسمان بودند.
ج5، ص613
ابو لهب سخت برآشفت و از سوز دل خود پیوسته مرا کتک می‌زد، در اینجا همسر عباس «ام الفضل» حاضر بود چوبی برداشت و محکم بر سر ابو لهب کوبید، و گفت: این مرد ضعیف را تنها گیر آورده‌ای سر ابو لهب شکست و خون جاری شد، و بعد از هفت روز بدنش عفونت کرد و دانه‌هاʙɠهمچون «طاعون» بر پوست تنش ظاهر شد، و با همان بیماری از دنیا رفت.
عفونت بدن او به حدی بود که جمعیت جرأت نمی‌کردند نزدیک او شوند، او را به بیرون مکّه بردند، و از دور آب بر او ریختند، و سپس سنگ بر او پرتاب کردند تا بدنش زیر سنگ و خاک پنهان شد!
سایرتفاسیر این آیه را می توانید در سایت قرآن مشاهده کنید:
تفسیر های فارسی
ترجمه تفسیر المیزان
تفسیر خسروی
تفسیر عاملی
تفسیر جامع
تفسیر های عربی
تفسیر المیزان
تفسیر مجمع البیان
تفسیر نور الثقلین
تفسیر الصافی
تفسیر الکاشف
پانویس
- ↑ تفسير احسن الحديث، سید علی اکبر قرشی، ج12، ص395
- ↑ صاحب مجمع البیان از سعید بن جبیر و او از ابن عباس نقل نماید که گفت: روزى پیامبر بالاى کوه صفا رفت و فرمود: یا صباحاه قریش به او روى آوردند. گفتند: چه شده است؟ فرمود: اگر به شما خبر بدهم که دشمن در صبح یا در شب در کمین شما است. از من باور می‌دارید یا نه؟ گفتند: بلى باور مى کنیم سپس فرمود: بدانید که من نذیر و ترساننده شما هستم از عذابى که به علت گمراهى و جهالت در جلو روى شما قرار گرفته است. ابولهب گفت: تبا لک، براى همین موضوع ما را به اینجا خوانده اى؟
- ↑ طبرى صاحب جامع البیان از طریق اسرائیل از ابواسحق و او از مردى از همدان که به او یزید بن زید مى گفتند: روایت کند که زن ابولهب اغلب خار و خاشاک را جمع می‌کرد و جلو راه پیامبر مى گذاشت و راه را بر او مسدود مى ساخت چنان که ابن المنذر نیز در تفسیر خود از عکرمة مانند آن را روایت نموده است.
منابع
- تفسیر نور، محسن قرائتی، تهران:مركز فرهنگى درسهايى از قرآن، 1383 ش، چاپ يازدهم
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، سید عبدالحسین طیب، تهران:انتشارات اسلام، 1378 ش، چاپ دوم
- تفسیر اثنی عشری، حسین حسینی شاه عبدالعظیمی، تهران:انتشارات ميقات، 1363 ش، چاپ اول
- تفسیر روان جاوید، محمد ثقفی تهرانی، تهران:انتشارات برهان، 1398 ق، چاپ سوم
- برگزیده تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازی و جمعي از فضلا، تنظیم احمد علی بابایی، تهران: دارالکتب اسلامیه، ۱۳۸۶ش
- تفسیر راهنما، علی اکبر هاشمی رفسنجانی، قم:بوستان كتاب(انتشارات دفتر تبليغات اسلامي حوزه علميه قم)، 1386 ش، چاپ پنجم
- محمدباقر محقق، نمونه بینات در شأن نزول آیات از نظر شیخ طوسی و سایر مفسرین خاصه و عامه.
