حسن بن متیل قمی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(ویرایش)
 
(۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
==تولد حسن بن متیل==
+
'''«حسن بن متیل قمی»'''، از [[محدث|محدثان]] برجسته و موثق [[شیعه]] در قرن سوم هجری و از شاگردان [[عمران بن موسی اشعری قمی|عمران اشعری قمی]] است. کتاب «النوادر» از آثار روایی ابن متیل است و نام او در کتاب‌های حدیثی، به ویژه در روایات مربوط به [[زیارت امام حسین|زیارت امام حسین]] (علیه‌السلام)، فراوان به چشم می‌‌آید.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = '''حسن بن متیل قمی'''
 +
||تصویر=
 +
||زادروز = 
 +
|زادگاه = [[قم]]
 +
|وفات =  قرن سوم هجری
 +
|مدفن =
 +
|اساتید =  [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن محمد بن خالد برقی]]، [[یعقوب بن یزید قمی|یعقوب بن یزید]]، [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی]]، [[عمران بن موسی اشعری قمی|عمران بن موسی اشعری قمی]]، [[حسن بن علی بن فضال|حسن بن علی فضال]]،...
 +
|شاگردان = [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن حسن بن ولید قمی]]، [[حمزة بن قاسم علوی|حمزة بن قاسم]]، ، [[محمد بن قولویه|محمد بن قولویه قمی]]، [[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار قمی]]،...
 +
|آثار = النوادر،...
 +
}}
 +
==ولادت و خاندان==
  
حسن بن متيل، تقريباً در دو سه دهه آغازين سده سوم هجري در خاندان شيعي به دنيا آمد. لقب مشهور او «دقاق» و ظاهراً متولد [[قم]] است. پدرش را «مَتيل» و يا «مُتِيّل» نام برده‌اند. در اين كه آيا وي محدث بوده و چه فعاليت‌هايي داشته؟ در كتب تراجم اشاره‌اي نشده است.<ref> رجال نجاشي، ص 49، چاپ جامعه مدرسين قم؛ رجال [[شيخ طوسي]]، ص 469؛ مجمع الرجال قهپايي، ج 1، ص 143 و چندين منبع ديگر.</ref>
+
حسن بن متیل، تقریباً در آغاز سده سوم هجری در خاندان [[شیعه|شیعی]] و ظاهراً در [[قم]] به دنیا آمد. پدرش را «متیل» نام برده‌اند. این کلمه به دو گونه ضبط شده است: [[علامه حلی|علامه حلی]] «مَتیل» ضبط نموده است؛ ولی شاگرد برجسته او، [[ابن داوود حلی|ابن داود حلّی]]، «مُتیل» قرائت کرده است.<ref> تنقیح المقال، ج ۱، ص ۲۴۰.</ref> در این که آیا وی [[محدث]] بوده و چه فعالیت‌هایی داشته؟ در کتب تراجم اشاره‌ای نشده است.<ref> رجال نجاشی، ص ۴۹؛ رجال شیخ طوسی، ص ۴۶۹.</ref>
  
حسن بن متيل در محيط پاك و پاكيزه و مذهبي قم رشد كرد و شايد فضاي آكنده از عشق و ارادت مردمان اين شهر به [[اهل بيت]] علیهم‌السلام موجب شد كه وي شيفته خاندان پيامبر صلی الله علیه و آله گردد و دانش حديث را از محضر نوراني جمعي از محدثان نامور شيعي فراگيرد.
+
درباره «دقّاق» که لقب مشهور حسن بن متیل است، گفته شده: از آنجا که این کلمه به معنی «فروشنده آرد» است، پس احتمالاً او یا پدرش به این کار اشتغال داشته‌اند.<ref> همان.</ref>
  
==درباره پدرش==
+
از جمله دلایل قمی ‌‌بودن این راوی این است که اولاً، [[جعفر بن محمد قولویه|جعفر بن قولویه قمی]]،[[جعفر بن محمد قولویه|‌‌]]<ref> غیبت شیخ طوسی، ص ۳۶۷.</ref> [[شیخ طوسی|شیخ طوسی]]،<ref> رجال طوسی، ص ۴۶۹.</ref> [[عبدالله مامقانی|علامه ممقانی]] و... از وی به «قمی» نام برده‌اند؛<ref> معجم رجال الحدیث، ج ۵، ص ۸۸ و طبقات الفقهاء، ج ۴، ص ۱۵۱.</ref> ثانیاً معروف‌ترین استادان و شاگردانش، قمی ‌‌بوده‌اند؛ همانند [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن محمد بن خالد برقی]] و [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن حسن بن ولید قمی]].
  
* 1- اشاره شد كه «متيل» نام پدر حسن است. اين كلمه به دو گونه ضبط شده است: علامه حلي «مَتيل» ضبط نموده است؛ ولي شاگرد برجسته او، ابن داود حلّي، «مُتيّل» قرائت كرده است.<ref> تنقيح المقال، ج 1، ص 240.</ref>
+
از مجموع روایات برمی‌‌آید که خاندان متیل از خاندان‌های معروف شیعی بوده و انسان‌های برجسته، پروا پیشه و ولایت‌مداری از این خاندان برخاسته‌اند.  
  
درباره «دقاق» كه لقب مشهور حسن بن متيل است، گفته شده: از آنجا كه اين كلمه به معني «فروشنده آرد» است، پس احتمالاً او يا پدرش به اين كار اشتغال داشته‌اند.<ref> همان.</ref>
+
زمان و محل رحلت حسن بن متیل آشکار نیست. شاید او هم مانند ده‌ها محدث شیعی در جوار بارگاه ملکوتی [[حضرت فاطمه معصومه علیها السلام|حضرت معصومه]] سلام الله علیها آرمیده باشد.  
  
* 2- دلايل قمی ‌‌بودن اين راوي گرانقدر، از اين قرار است: اولاً، جعفر بن قولويه قمی‌‌<ref> غيبت شيخ طوسي، ص 367.</ref>، شيخ طوسي<ref> رجال طوسي، ص 469.</ref> علامه بزرگوار ممقاني، آيت الله خويي و آيت الله جعفر سبحاني از وي به «قمي» نام برده‌اند.<ref> معجم رجال الحديث، ج 5، ص 88 و طبقات الفقهاء، ج 4، ص 151.</ref> ثانياً معروف‌ترين استادان و شاگردانش، قمی ‌‌بوده‌اند؛ همانند احمد بن محمد بن خالد رقي قمی‌‌ و محمد بن حسن بن وليد قمي.
+
==استادان و شاگردان==
  
==خاندان و فرزندان ایشان==
+
معروف‌ترین استادان حسن بن متیل قمی عبارتند از:
  
از مجموع رواياتي كه به دست ما رسيده، برمی‌‌آيد كه خاندان متيل از خاندان‌هاي معروف شيعي بوده و انسان‌هاي برجسته، پروا پيشه و ولايت‌مداري از اين خاندان برخاسته‌اند. متيل چند فرزند داشته كه عبارتند از:
+
*۱- [[احمد بن محمد بن خالد برقى|احمد بن محمد بن خالد برقی]]؛
  
* 1- حسن؛
+
*۲- محمد بن حسین بن ابی الحطاب؛
  
* 2- احمد؛
+
*۳- [[یعقوب بن یزید قمی|یعقوب بن یزید انباری]]؛
  
* 3- علي كه فرزند وي، به نام محمد بن علي، استاد [[شيخ صدوق]] است.
+
*۴- [[سهل بن زیاد آدمی|سهل بن زیاد آدمی]]؛
  
احمد بن متيل فرزندي به نام جعفر داشته و از برخي رواياتي كه وي نقل كرده است، برمی‌‌آيد كه وي محدثي برجسته و داراي جايگاه والايي بوده است؛ از جمله:
+
*۵- محمد بن حسان رازی؛
  
شيخ صدوق با واسطه از جعفر بن احمد بن متيل روايت می‌‌كند: هنگام مرگ نايب خاص [[امام زمان]] علیه‌السلام، يعني محمد بن عثمان، من بالاي سرش نشسته بودم و با او سخن می‌‌گفتم و مسئله‌اي می‌‌پرسيدم و جناب حسين بن روح در كناري نشسته بود. در آخرين لحظات زندگي، محمد بن عثمان رو به من كرد و فرمود: من مأمورم كه وصيت كنم و حسين بن روح را جايگزين خود سازم. جعفر گفت: بلافاصله من از بالاي سر جناب محمد بن عثمان برخاستم و دست ابوالقاسم حسين بن روح را گرفتم و در جاي خودم، كه بالاي سر محمد بن عثمان بود، نشاندم و خودم در پايين پاي محمد بن عثمان نشستم. (اين مطلب نشانه نهايت فروتني و ولايت‌پذيري جعفر نسبت به نماينده امام است.)
+
*۶- [[احمد بن محمد بن عیسی اشعری|احمد بن محمد بن عیسی قمی]]؛
  
شيخ طوسي، از جعفر بن محمد بن قولويه، از جعفر بن احمد بن متيل قمی ‌‌نقل كرده است: ده نفر از بزرگان در محضر محمد بن عثمان حاضر بودند و كارهاي او را انجام می‌‌داند، كه يكي از آنان حسين بن روح بود. تمام آن چند نفر از حسين بن روح به محمد بن عثمان نزديكتر بودند؛ به گونه‌اي كه هر زمان محمد بن عثمان نيازمند به كاري می‌‌شد، كارها به دست ديگران انجام می‌‌پذيرفت؛ چون براي حسين بن روح چندان پيوند و ويژگي نبود. ولي با كمال شگفتي هنگامی‌‌ كه [[مرگ]] آن بزرگوار فرارسيد، به حسين بن روح وصيت كرد.
+
*۷- محمد بن احمد العلوی؛
  
صدوق از استادش علي بن بلال روايت می‌‌كند كه او گفت: ما شيعيان ترديد نداشتيم كه چنانچه مرگ محمد بن عثمان رخ دهد، جز جعفر بن احمد بن متيل يا پدرش احمد بن متيل را جايگزين نخواهد كرد؛ چون رابطه نايب دوم امام زمان علیه‌السلام با آن دو بسيار صميمی‌‌ بود؛ به گونه‌اي كه بيشتر اوقات، محمد بن عثمان در خانه جعفر بود؛ حتي در آخر عمر غذا نمی‌‌خورد، مگر آن غذايي كه در خانه جعفر فراهم شده بود. از اين رو، دانشمندان شيعه ترديد نداشتند كه اگر براي محمد حادثه‌اي پيش آيد، نمايندگي امام عصر علیه‌السلام به جعفر خواهد رسيد.
+
*۸- [[عمران بن موسی اشعری قمی|عمران بن موسی اشعری قمی]]؛
  
ولي چون مشخص شد كه حسين بن روح نايب خاص خواهد بود، آن دو بزرگوار در برابر جناب حسين تسليم محض بودند و كاري كه حاكي از ناراحتي آنان باشد، از آنان ديده نشد و چنان بودند كه با محمد بن عثمان رفتار می‌‌كردند.<ref> غيبت شيخ طوسي، ص 225، نينوي تهران.</ref>
+
*۹- محمد بن عبدالله مهران؛
  
==استادان حسن بن متيل قمي==
+
*۱۰- [[حسن بن علی بن فضال|حسن بن علی بن فضال]].<ref> اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۲۳۲؛ جامع الروات؛ ج ۱، ص ۲۲۱.</ref>
  
معروف‌ترين استادان اين بزرگمرد حديث، به اين قرارند:
+
حسن بن متیل نیز همانند بسیاری از [[محدث|محدثان]]، پس از بهره جستن از خرمن دانش و فضل بزرگان [[حدیث|حدیث]]، اندوخته‌های خویش را در اختیار پیروان و شیفتگان مکتب امامان شیعه نهاد. تعدادی از شاگردان ابن متیل عبارتند از:
  
* 1- احمد بن محمد بن خالد برقي قمي؛
+
*۱- [[محمد بن حسن بن ولید|محمد بن حسن بن ولید قمی]] (م، ۳۴۳ ق)؛ از محدثان بلندمرتبه شیعه و از استادان بنام [[شیخ صدوق]] است.<ref> تهذیب شیخ طوسی، ج ۶، ص ۸۶ و من لایحضره الفقیه، بخش مشیخه، ج ۴، ص ۷۸.</ref>
  
* 2- محمد بن حسين بن ابي الحطاب؛
+
*۲- [[حمزة بن قاسم علوی|حمزة بن قاسم]]، معروف به ابویعلی؛ وی یکی از نوادگان [[حضرت عباس علیه السلام|حضرت ابوالفضل]] علیه‌السلام است.
  
* 3- يعقوب بن يزيد انباري؛
+
*۳- [[محمد بن قولویه|محمد بن قولویه قمی]]؛ وی پدر [[جعفر بن محمد قولویه|جعفر بن محمد بن قولویه]]، صاحب کتاب [[کامل الزیارات (کتاب)|کامل الزیارات]] است.
  
* 4- سَهل بن زياد آدمي؛
+
*۴- محمد بن حسن بن متیل (فرزندش)؛
  
* 5- محمد بن حسان رازي؛
+
*۵- [[محمد بن حسن صفار|محمد بن حسن صفار قمی]].<ref> معجم الرجال، ج ۵، ص ۸۸.</ref>
  
* 6- احمد بن محمد بن عيسي قمي؛
+
==ابن متیل از دیدگاه علما==
  
* 7- محمد بن احمد العلوي؛
+
[[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] می‌‌گوید: «حسن بن متیل چهره برجسته و مشهور عالمان شیعه است. او بسیار روایت می‌‌کند».<ref> رجال نجاشی، ص ۴۹ و رجال علامه حلی، ص ۴۲.</ref>
  
* 8- عمران بن موسي اشعري قمي؛
+
[[سید محسن امین|سید محسن امین]]، از [[علامه حلی]] نقل کرده است: «حدیثی که حسن بن متیل در سلسله اسنادش قرار دارد، به شرط این که سایر راویان موجه باشند، عنوان «[[حدیث صحیح|صحیح]]» می‌‌یابد».
  
* 9- محمد بن عبدالله مهران؛
+
این سخن علامه و نیز سخن نجاشی حکایت‌گر وجاهت و وثاقت این [[محدث]] والامقام است. همچنین به گفته برخی از رجال شناسان، وی از [[مشایخ|مشایخ]] و بزرگان [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] است و شأن و منزلت آنان بیش از آن است که گفته شود ثقه‌اند.<ref> اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۲۳۳.</ref>
  
* 10- حسن بن علي بن فضال.<ref> طبقات اعلام الشيعه در قرن چهارم ق؛ [[اعيان الشيعه]]، ج 5، ص 232؛ جامع الروات؛ ج 1، ص 221 والجامع في الرجال، ص 540.</ref>
+
==آثار و روایات==
  
==شاگردان وی==
+
با آن که گفته‌اند حسن بن متیل بخش بزرگی از اصول و مصنفات عالمان شیعی را روایت کرده، ولی از او فقط یک اثر به نام «النوادر» به جای مانده است که [[احمد بن علی نجاشی|نجاشی]] و [[شیخ طوسی|شیخ طوسی]] به آن اشاره کرده‌اند.<ref> رجال نجاشی، ص ۴۹ و فهرست طوسی، ص ۵۳.</ref>
  
حسن بن متيل نيز همانند بسياري از محدثان، پس از بهره جستن از خرمن دانش و فضل بزرگان حديث، اندوخته‌هاي خويش را در اختيار پيروان و شيفتگان مكتب امامان شيعه می‌‌نهد. به نام تعدادي از شاگردان اين مرد بزرگ اشاره می‌‌كنيم:
+
نام این بزرگوار در کتاب‌های حدیثی، به ویژه در روایات مربوط به [[زیارت]] [[امام حسین]] علیه‌السلام، فراوان به چشم می‌‌آید. از این محدث فرزانه، حدود صد روایت نقل شده است.<ref> بانک اطلاعات دفتر تبلیغات اسلامی‌‌ قم و معجم الرجال، ج ۵، ص ۸۸.</ref>
  
* 1- محمد بن حسن بن وليد قمي. از محدثان بلندمرتبه شيعه و از استادان بنام [[شيخ صدوق]] است كه در سال 343 ق. درگذشت.<ref> تهذيب شيخ طوسي، ج 6، ص 86 و من لايحضره الفقيه، بخش مشيخه، ج 4، ص 78.</ref>
+
در پایان این نوشتار، گزیده‌ای از [[حدیث|احادیث]] روایت شده توسط حسن بن متیل، نقل می شود:
  
* 2- حمزة بن قاسم، معروف به ابويعلي. وي يكي از نوادگان حضرت ابوالفضل علیه‌السلام است.
+
'''فضیلت زیارت سیدالشهداء علیه‌السلام:'''
  
نجاشي در شأن او می‌‌نگارد: حمزةبن قاسم بن علي بن حمزة بن الحسن بن عبيدالله بن عباس بن عليّ بن ابي طالب علیه‌السلام كه «ابويعلي» كنيه او است، يكي از دانشوران موجه و بزرگ مرتبه عالمان شيعي است. وي اخبار فراواني را نقل كرده است و آن بزرگوار ضمن كتابي، راوياني را كه از امام جعفرصادق علیه‌السلام [[حديث]] نقل كرده‌اند، نام برده و آن كتاب بسيار خوبي است.<ref> رجال نجاشي، چاپ داوري قم، ص 101 و 154.</ref>
+
حسن بن متیل با واسطه از [[امام باقر علیه السلام|امام محمدباقر]] علیه‌السلام نقل کرده است: شیعیان ما را به زیارت [[امام حسین]] علیه‌السلام امر کنید؛ چون [[زیارت]] آن بزرگوار [[رزق]] را زیاد، عمر را دراز و از رخدادهای تلخ جلوگیری می‌‌کند. زیارت [[سیدالشهداء|سیدالشهداء]] علیه‌السلام بر هر مؤمنی که [[امامت]] و رهبری [[اهل البیت|اهل بیت]] را باور دارد، لازم است.<ref> وسائل الشیعه، ج ۱۴، آل البیت، قم.</ref>
  
حكايتي درباره محل دفن حمزةبن قاسم نقل شده كه 150 سال قبل رخ داده و نشان دهنده عنايت حضرت بقية الله عجل الله تعالی فرجه شریف به وي است. حاجي نوري در كتاب شريف نجم الثّاقب به سند بسيار معتبر، از فرزند حضرت آيت الله سيد مهدي قزويني، كه صاحب كرامات فراوان است، نقل می‌‌كند: پدرم (مرحوم سيد مهدي قزويني) گفت: من همواره به يكي از جزايري كه بين رودخانه دجله و فرات واقع است، براي تبليغ و ارشاد عشاير بني زبيد می‌‌رفتم. چون آنان از اهل سنت بودند، می‌‌كوشيدم آنان را به مذهب [[اهل بيت]] علیهم‌السلام هدايت كنم. (با تلاش‌هاي پدرم همه آنان به تشيع گرايش يافتند و [[شيعه]] شدند و اينك بر همين عقيده باقي‌اند.)
+
'''نماز زائر امام حسین علیه‌السلام:'''
  
پدرم فرمود: در همان جزيره، مزاري است معروف به مرقد حمزه فرزند حضرت موسي بن جعفر علیه‌السلام. مردم او را [[زيارت]] می‌‌كنند و كرامات زيادي هم براي او نقل می‌‌كنند. در نزديك آن بارگاه روستايي، حدود صد خانوار بود. هرگاه به جزيره می‌‌رفتم، از كنار مرقد حمزه می‌‌گذشتم و او را زيارت نمی‌‌كردم؛ چون در نزد من ثابت شده بود كه قبر او در شهر ري نزديك قبر [[حضرت عبدالعظيم حسنی]] است.
+
همچنین وی از [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه‌السلام روایت کرده: امام پاک و طیب را زیارت کن و نمازهایت را نزد آن حضرت تمام بخوان (حتی اگر ده روز قصد نکردی) به امام عرض کردم: [[نماز]] را تمام بخوانم؟! فرمود: تمام بخوان! گفتم: گویا بعضی از شیعیان نظرشان بر نماز دو رکعتی است. امام فرمود: این سخن را کسانی می‌‌گویند که [[ایمان]] و باورهای دینی‌شان ضعیف است.<ref> تهذیب، ج ۶، ص ۴۸.</ref>
  
روزي نزد اهل آن روستا مهمان بودم. اهالي آنجا از من درخواست كردند كه من صاحب آن قبر را زيارت كنم؛ ولي من نپذيرفتم و به آنان گفتم: مزاري را كه نشناسم، زيارت نمی‌‌كنم. اين سخن موجب كاهش رغبت مردم بدانجا شد. آن گاه از آن روستا به مزيديه رفتم و شب نزد بعضي از [[سادات]] آنجا مهمان بودم. سحرگاه برخاستم و نافله شب گزاردم. نشسته بودم و مشغول ذكر و [[دعا]] و منتظر طلوع فجر بودم، ناگهان سيدي را كه می‌‌شناختم و از اهل [[تقوا]] و صلاح و سداد بود، داخل خانه شد و بر من سلام كرد و نشست. آن گاه گفت: مولاي من! ديروز مهمان اهل روستاي حمزه بودي و او را زيارت نكردي؟ گفتم: آري. گفت: چرا؟ گفتم: آن را كه نشناسم، زيارت نمی‌‌كنم؛ حمزه در شهر ري مدفون است. گفت: چه بسا چيزهايي كه شهرت دارد؛ ولي اصل و اساسي ندارد. اين قبري كه در اينجا هست، قبر حمزه پسر [[امام كاظم]] علیه‌السلام نيست، هر چند مشهور شده؛ بلكه آن قبرِ ابويعلي حمزة بن قاسم علوي عباسي است كه يكي از عالمان اجازه و اهل [[حديث]] است و دانشمندان علم رجال، او را ذكر و ستايش كرده‌اند.
+
'''حق رسول الله صلی الله علیه و آله:'''
  
پدرم سيد مهدي گفت: من با خود گفتم: اين از عوام سادات است و اهل اطلاع بر دانش رجال نيست. شايد اين سخن را از بعضي عالمان آنجا فراگرفته است. آن گاه برخاستم تا ببينم كه آيا فجر طالع شده يا نه؟ آن سيد هم برخاست و رفت... من [[نماز صبح]] را خواندم... تا آن كه آفتاب طلوع كرد. چون بعضي از كتب رجال را نزد خود داشتم... ديدم مطلب همان است كه آن سيد گفته. پس اهل روستا به ديدن من آمدند و همان سيد در ميان آنان بود. به او گفتم: پيش از طلوع فجر نزد من آمدي و خبردادي كه آن، قبر ابويعلي حمزة بن قاسم علوي است. تو آن را از كجا و از چه كسي نقل كردي؟
+
روایت می‌‌کند از حضرت صادق علیه‌السلام که فرمود: اگر یکی از شما، روزگاری [[حج]] به جای آورد، اما [[امام حسین علیه السلام|اباعبدالله الحسین]] را زیارت نکند، او حقی از حقوق [[پیامبر اسلام|رسول الله]] صلی الله علیه و آله را ترک کرده است؛ چون ادای حق رسول الله بر هر مسلمانی واجب است.<ref> وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۴۴۶، باب ۶۳.</ref>
  
آن سيد گفت: به خدا سوگند! من قبل از طلوع فجر نزد تو نيامده و تو را تا حال نديده‌ام و پيش از اين ساعت و شب گذشته بيرون روستا بودم و چون آمدن شما را به روستا شنيدم، نزد شما آمدم. من سپس به اهالي روستا گفتم: حالا بايد به جهت زيارت قبر حمزه برگردم و ترديد ندارم آن شخصي را كه ديدم، حضرت صاحب الزمان علیه‌السلام بود. من و تمام اهل آن روستا براي [[زيارت]] جناب حمزه حركت كرديم. از اين پس، مردمان بسياري از راه‌هاي دور براي زيارت او می‌‌آيند و شأن و منزلت او بيش از پيش آشكار شد.<ref> نجم الثاقب، ص 367، چاپ انتشارات علميه تهران فوائد الرضوية، ص 674 و تنقيح المقال، ابطحي، ج 1، ص 376، چاپ قم.</ref>
+
'''زیارت مؤمنان:'''
  
آيت الله ممقاني می‌‌نويسد: قبر اين بزرگوار الآن در روستاي مزيديه، از روستاهاي شرقي شهر حله است و در چهار فرسخي آن و ميان رودخانه دجله و فرات قرار دارد.<ref> تنقيح المقال، ج 1، ص 377.</ref>
+
باز همو روایت می‌‌کند از [[امام کاظم]] علیه‌السلام که فرمود: کسانی که توان و تمکن ندارند به [[زیارت]] ما بیایند، قبرهای برادران دینی و نیک ‌سرشت ما را زیارت کنند؛ زیرا، برای این زیارت کننده [[ثواب]] زیارت ما نوشته می‌‌شود. آن کس که نمی‌‌تواند با ما [[صله رحم]] کند، برادر شایسته و مؤمنش را زیارت کند تا ثواب صله رحم با ما به او داده شود.<ref> همان.</ref>
  
* 3- محمد بن قولويه قمي. وي پدر جعفر بن محمد بن قولويه، صاحب كتاب كامل الزيارات است.
+
'''اهمیت نماز:'''
  
* 4- فرزندش محمد بن حسن بن متيل.
+
همچنین از امیرمؤمنان [[امام علی علیه السلام|علی]] علیه‌السلام روایت می‌‌کند: هنگامی‌‌ که انسان نماز می‌‌خواند، بدن او و لباس‌ها و هر چیزی که نزدیک او هست، خدای را [[تسبیح]] می‌‌کنند.<ref> همان، ج ۴، ص ۴۶۵، باب ۶۳.</ref>
  
* 5- محمد بن حسن صفار قمي.<ref> معجم الرجال، ج 5، ص 88.</ref>
+
'''شکیبایی در هنگام مصیبت:'''
  
==حسن بن متيل قمي از دیدگاه علما==
+
حسن بن متیل از محمد بن عبدالله کوفی نقل کرد: هنگامی ‌‌که اسماعیل فرزند امام صادق علیه‌السلام در آستانه [[مرگ]] بود، دیدند که امام صادق علیه‌السلام بسیار می‌‌گرید؛ چون اسماعیل از دنیا رفت، امام صادق علیه‌السلام یک پیراهن تمیز یا نو پوشید و بسیار معمولی به امر و نهی دیگران پرداخت. بعضی دچار شگفتی شدند و به امام گفتند: شما چنان اندوهگین بودید که ما گمان می‌‌کردیم تا چند روز، حال شما منقلب خواهد بود و ما نمی‌‌توانیم از محضر پاک شما بهره ببریم! در پاسخ فرمود: تا زمانی که بر ما اهل بیت غم و مصیبتی وارد نشده، به درگاه خداوند متعال ناله می‌‌کنیم؛ ولی چون مصیبت بر ما وارد شد، شکیبایی می‌‌کنیم.<ref> همان، ج ۳، ص ۲۷۶، باب ۸۵، حدیث ۵.</ref>
  
نجاشي می‌‌گويد: «حسن بن متيل چهره برجسته و مشهور عالمان شيعه است. او بسيار روايت می‌‌كند».<ref> رجال نجاشي، ص 49 و رجال علامه حلي، ص 42.</ref>
+
'''مراقبت:'''
  
علامه سيد محسن امين، از [[علامه حلی]] نقل كرده است: «حديثي كه حسن بن متيل در سلسله اسنادش قرار دارد، به شرط اين كه ساير راويان موجه باشند، عنوان «صحيح» می‌‌يابد».
+
با واسطه از امام صادق علیه‌السلام روایت می‌‌کند: آن کس که دو روزش همانند باشد و در زندگی از نظر معنوی پیشرفت نکند، زیان دیده است و کسی که روز بعدش از روز قبل بهتر باشد، او سود برده و کسی که روز بعدش از روز قبلش بدتر باشد، او ملعون است.<ref> همان، ج ۱۶، ص ۹۴.</ref>
  
اين سخن علامه و نيز سخن نجاشي حكايت‌گر وجاهت و وثاقت اين محدث والامقام است. همچنين به گفته برخي از رجال شناسان، وي از مشايخ و بزرگان اجازه است و شأن و منزلت آنان بيش از آن است كه گفته شود ثقه‌اند.<ref> اعيان الشيعه، ج 5، ص 233.</ref>
+
==پانویس==
 
 
==تأليفات ایشان==
 
 
 
با آن كه گفته‌اند حسن بن متيل بخش بزرگي از اصول و مصنفات عالمان شيعي را، روايت كرده. ولي از او فقط يك اثر به نام «النوادر» به جاي مانده است كه نجاشي و طوسي به آن اشاره كرده‌اند.<ref> رجال نجاشي، ص 49 و فهرست طوسي، ص 53، چاپ رضي، [[قم]].</ref>
 
 
 
نام اين بزرگوار در كتاب‌هاي حديثي، به ويژه در روايات مربوط به [[زيارت]] [[امام حسين]] علیه‌السلام، فراوان به چشم می‌‌آيد. از اين محدث فرزانه، حدود صد روايت نقل شده است.<ref> بانك اطلاعات دفتر تبليغات اسلامی‌‌ قم و معجم الرجال، ج 5، ص 88.</ref>
 
 
 
==وفات حسن بن متيل قمي==
 
 
 
سرانجام اين محدث گرانقدر نيز رخ به نقاب خاك كشيد؛ اما زمان و محل رحلت او آشكار نيست. شايد او هم مانند ده‌ها محدث شيعي در جوار بارگاه ملكوتي حضرت فاطمه معصومه سلام الله علیها آرميده باشد.
 
==روایات حدیث==
 
 
 
در پايان اين نوشتار، شايسته است نمونه‌اي از احاديثي كه حسن بن متيل روايت كرده، نقل شود.
 
 
 
'''فضيلت زيارت سيدالشهداء علیه‌السلام'''
 
 
 
حسن بن متيل با واسطه از امام محمدباقر علیه‌السلام نقل كرده است: شيعيان ما را به زيارت حضرت [[امام حسين]] علیه‌السلام امر كنيد؛ چون زيارت آن بزرگوار رزق را زياد، عمر را دراز و از رخدادهاي تلخ جلوگيري می‌‌كند. زيارت سيدالشهداء علیه‌السلام بر هر مؤمني كه امامت و رهبري اهل بيت را باور دارد، لازم است.<ref> وسائل الشيعه، ج 14، آل البيت، قم.</ref>
 
 
 
'''نماز زائر امام حسين علیه‌السلام'''
 
 
 
همچنين وي از حضرت امام صادق علیه‌السلام روايت كرده: امام پاك و طيب را زيارت كن و نمازهايت را نزد آن حضرت تمام بخوان (حتي اگر ده روز قصد نكردي) به امام عرض كردم: نماز را تمام بخوانم؟! فرمود: تمام بخوان! گفتم: گويا بعضي از شيعيان نظرشان بر نماز دو ركعتي است.
 
 
 
امام فرمود: اين سخن را كساني می‌‌گويند كه [[ايمان]] و باورهاي ديني‌شان ضعيف است.<ref> تهذيب، ج 6، ص 48.</ref>
 
 
 
'''حق رسول الله صلی الله علیه و آله'''
 
 
 
روايت می‌‌كند از حضرت [[امام صادق]] علیه‌السلام كه فرمود: اگر يكي از شما، روزگاري [[حج]] به جاي آورد، اما اباعبدالله الحسين را زيارت نكند، او حقي از حقوق رسول الله صلی الله علیه و آله را ترك كرده است؛ چون اداي حق رسول الله بر هر مسلماني واجب است.<ref> وسائل الشيعه، ج 4، ص 446، باب 63.</ref>
 
 
 
'''زيارت مؤمنان'''
 
 
 
باز همو روايت می‌‌كند از حضرت [[امام كاظم]] علیه‌السلام که فرمود: كساني كه توان و تمكن ندارند به [[زيارت]] ما بيايند، قبرهاي برادران ديني و نيك ‌سرشت ما را زيارت كنند؛ چه، براي اين زيارت كننده ثواب زيارت ما نوشته می‌‌شود. آن كس كه نمی‌‌تواند با ما صله رحم كند، برادر شايسته و مؤمنش را زيارت كند تا ثواب صله رحم با ما به او داده شود.<ref> همان.</ref>
 
 
 
'''اهميت نماز'''
 
 
 
همچنين از حضرت اميرمؤمنان علي علیه‌السلام روايت می‌‌كند: هنگامی‌‌ كه انسان نماز می‌‌خواند، بدن او و لباس‌ها و هر چيزي كه نزديك او هست، خداي را [[تسبيح]] می‌‌كنند.<ref> همان، ج 4، ص 465، باب 63.</ref>
 
 
 
'''شكيبايي در هنگام مصيبت'''
 
 
 
حسن بن متيل از محمد بن عبدالله كوفي نقل كرد: هنگامی ‌‌كه اسماعيل فرزند امام صادق علیه‌السلام در آستانه [[مرگ]] بود، ديدند كه امام صادق علیه‌السلام بسيار می‌‌گريد؛ چون اسماعيل از دنيا رفت، امام صادق علیه‌السلام يك پيراهن تميز يا نو پوشيد و بسيار معمولي به امر و نهي ديگران پرداخت. بعضي دچار شگفتي شدند و به امام گفتند: شما چنان اندوهگين بوديد كه ما گمان می‌‌كرديم تا چند روز، حال شما منقلب خواهد بود و ما نمی‌‌توانيم از محضر پاك شما بهره ببريم!
 
 
 
در پاسخ فرمود: تا زماني كه بر ما اهل بيت غم و مصيبتي وارد نشده، به درگاه خداوند متعال ناله می‌‌كنيم؛ ولي چون مصيبت بر ما وارد شد، شكيبايي می‌‌كنيم.<ref> همان، ج 3، ص 276، باب 85، حديث 5.</ref>
 
 
 
'''مراقبت'''
 
 
 
با واسطه از امام صادق علیه‌السلام روايت می‌‌كند: آن كس كه دو روزش همانند باشد و در زندگي از نظر معنوي پيشرفت نكند، زيان ديده است و كسي كه روز بعدش از روز قبل بهتر باشد، او سود برده و كسي كه روز بعدش از روز قبلش بدتر باشد، او ملعون است...<ref> همان، ج 16، ص 94.</ref>
 
 
 
==پانویس ==
 
 
<references />
 
<references />
 
==منابع==
 
==منابع==
  
ابوالحسن رباني سبزواري, ستارگان حرم، جلد 13، صفحه 288 تا 297
+
* ابوالحسن ربانی سبزواری، [[ستارگان حرم (کتاب)|ستارگان حرم]]، جلد ۱۳، صفحه ۲۸۸ تا ۲۹۷.
 +
 
 
[[رده: علمای قرن سوم]]
 
[[رده: علمای قرن سوم]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۷ دسامبر ۲۰۲۱، ساعت ۱۰:۴۱

«حسن بن متیل قمی»، از محدثان برجسته و موثق شیعه در قرن سوم هجری و از شاگردان عمران اشعری قمی است. کتاب «النوادر» از آثار روایی ابن متیل است و نام او در کتاب‌های حدیثی، به ویژه در روایات مربوط به زیارت امام حسین (علیه‌السلام)، فراوان به چشم می‌‌آید.

نام کامل حسن بن متیل قمی
زادگاه قم
وفات قرن سوم هجری

Line.png

اساتید

احمد بن محمد بن خالد برقی، یعقوب بن یزید، احمد بن محمد بن عیسی، عمران بن موسی اشعری قمی، حسن بن علی فضال،...

شاگردان

محمد بن حسن بن ولید قمی، حمزة بن قاسم، ، محمد بن قولویه قمی، محمد بن حسن صفار قمی،...

آثار

النوادر،...

ولادت و خاندان

حسن بن متیل، تقریباً در آغاز سده سوم هجری در خاندان شیعی و ظاهراً در قم به دنیا آمد. پدرش را «متیل» نام برده‌اند. این کلمه به دو گونه ضبط شده است: علامه حلی «مَتیل» ضبط نموده است؛ ولی شاگرد برجسته او، ابن داود حلّی، «مُتیل» قرائت کرده است.[۱] در این که آیا وی محدث بوده و چه فعالیت‌هایی داشته؟ در کتب تراجم اشاره‌ای نشده است.[۲]

درباره «دقّاق» که لقب مشهور حسن بن متیل است، گفته شده: از آنجا که این کلمه به معنی «فروشنده آرد» است، پس احتمالاً او یا پدرش به این کار اشتغال داشته‌اند.[۳]

از جمله دلایل قمی ‌‌بودن این راوی این است که اولاً، جعفر بن قولویه قمی،‌‌[۴] شیخ طوسی،[۵] علامه ممقانی و... از وی به «قمی» نام برده‌اند؛[۶] ثانیاً معروف‌ترین استادان و شاگردانش، قمی ‌‌بوده‌اند؛ همانند احمد بن محمد بن خالد برقی و محمد بن حسن بن ولید قمی.

از مجموع روایات برمی‌‌آید که خاندان متیل از خاندان‌های معروف شیعی بوده و انسان‌های برجسته، پروا پیشه و ولایت‌مداری از این خاندان برخاسته‌اند.

زمان و محل رحلت حسن بن متیل آشکار نیست. شاید او هم مانند ده‌ها محدث شیعی در جوار بارگاه ملکوتی حضرت معصومه سلام الله علیها آرمیده باشد.

استادان و شاگردان

معروف‌ترین استادان حسن بن متیل قمی عبارتند از:

  • ۲- محمد بن حسین بن ابی الحطاب؛
  • ۵- محمد بن حسان رازی؛
  • ۷- محمد بن احمد العلوی؛
  • ۹- محمد بن عبدالله مهران؛

حسن بن متیل نیز همانند بسیاری از محدثان، پس از بهره جستن از خرمن دانش و فضل بزرگان حدیث، اندوخته‌های خویش را در اختیار پیروان و شیفتگان مکتب امامان شیعه نهاد. تعدادی از شاگردان ابن متیل عبارتند از:

  • ۴- محمد بن حسن بن متیل (فرزندش)؛

ابن متیل از دیدگاه علما

نجاشی می‌‌گوید: «حسن بن متیل چهره برجسته و مشهور عالمان شیعه است. او بسیار روایت می‌‌کند».[۱۰]

سید محسن امین، از علامه حلی نقل کرده است: «حدیثی که حسن بن متیل در سلسله اسنادش قرار دارد، به شرط این که سایر راویان موجه باشند، عنوان «صحیح» می‌‌یابد».

این سخن علامه و نیز سخن نجاشی حکایت‌گر وجاهت و وثاقت این محدث والامقام است. همچنین به گفته برخی از رجال شناسان، وی از مشایخ و بزرگان اجازه است و شأن و منزلت آنان بیش از آن است که گفته شود ثقه‌اند.[۱۱]

آثار و روایات

با آن که گفته‌اند حسن بن متیل بخش بزرگی از اصول و مصنفات عالمان شیعی را روایت کرده، ولی از او فقط یک اثر به نام «النوادر» به جای مانده است که نجاشی و شیخ طوسی به آن اشاره کرده‌اند.[۱۲]

نام این بزرگوار در کتاب‌های حدیثی، به ویژه در روایات مربوط به زیارت امام حسین علیه‌السلام، فراوان به چشم می‌‌آید. از این محدث فرزانه، حدود صد روایت نقل شده است.[۱۳]

در پایان این نوشتار، گزیده‌ای از احادیث روایت شده توسط حسن بن متیل، نقل می شود:

فضیلت زیارت سیدالشهداء علیه‌السلام:

حسن بن متیل با واسطه از امام محمدباقر علیه‌السلام نقل کرده است: شیعیان ما را به زیارت امام حسین علیه‌السلام امر کنید؛ چون زیارت آن بزرگوار رزق را زیاد، عمر را دراز و از رخدادهای تلخ جلوگیری می‌‌کند. زیارت سیدالشهداء علیه‌السلام بر هر مؤمنی که امامت و رهبری اهل بیت را باور دارد، لازم است.[۱۴]

نماز زائر امام حسین علیه‌السلام:

همچنین وی از امام صادق علیه‌السلام روایت کرده: امام پاک و طیب را زیارت کن و نمازهایت را نزد آن حضرت تمام بخوان (حتی اگر ده روز قصد نکردی) به امام عرض کردم: نماز را تمام بخوانم؟! فرمود: تمام بخوان! گفتم: گویا بعضی از شیعیان نظرشان بر نماز دو رکعتی است. امام فرمود: این سخن را کسانی می‌‌گویند که ایمان و باورهای دینی‌شان ضعیف است.[۱۵]

حق رسول الله صلی الله علیه و آله:

روایت می‌‌کند از حضرت صادق علیه‌السلام که فرمود: اگر یکی از شما، روزگاری حج به جای آورد، اما اباعبدالله الحسین را زیارت نکند، او حقی از حقوق رسول الله صلی الله علیه و آله را ترک کرده است؛ چون ادای حق رسول الله بر هر مسلمانی واجب است.[۱۶]

زیارت مؤمنان:

باز همو روایت می‌‌کند از امام کاظم علیه‌السلام که فرمود: کسانی که توان و تمکن ندارند به زیارت ما بیایند، قبرهای برادران دینی و نیک ‌سرشت ما را زیارت کنند؛ زیرا، برای این زیارت کننده ثواب زیارت ما نوشته می‌‌شود. آن کس که نمی‌‌تواند با ما صله رحم کند، برادر شایسته و مؤمنش را زیارت کند تا ثواب صله رحم با ما به او داده شود.[۱۷]

اهمیت نماز:

همچنین از امیرمؤمنان علی علیه‌السلام روایت می‌‌کند: هنگامی‌‌ که انسان نماز می‌‌خواند، بدن او و لباس‌ها و هر چیزی که نزدیک او هست، خدای را تسبیح می‌‌کنند.[۱۸]

شکیبایی در هنگام مصیبت:

حسن بن متیل از محمد بن عبدالله کوفی نقل کرد: هنگامی ‌‌که اسماعیل فرزند امام صادق علیه‌السلام در آستانه مرگ بود، دیدند که امام صادق علیه‌السلام بسیار می‌‌گرید؛ چون اسماعیل از دنیا رفت، امام صادق علیه‌السلام یک پیراهن تمیز یا نو پوشید و بسیار معمولی به امر و نهی دیگران پرداخت. بعضی دچار شگفتی شدند و به امام گفتند: شما چنان اندوهگین بودید که ما گمان می‌‌کردیم تا چند روز، حال شما منقلب خواهد بود و ما نمی‌‌توانیم از محضر پاک شما بهره ببریم! در پاسخ فرمود: تا زمانی که بر ما اهل بیت غم و مصیبتی وارد نشده، به درگاه خداوند متعال ناله می‌‌کنیم؛ ولی چون مصیبت بر ما وارد شد، شکیبایی می‌‌کنیم.[۱۹]

مراقبت:

با واسطه از امام صادق علیه‌السلام روایت می‌‌کند: آن کس که دو روزش همانند باشد و در زندگی از نظر معنوی پیشرفت نکند، زیان دیده است و کسی که روز بعدش از روز قبل بهتر باشد، او سود برده و کسی که روز بعدش از روز قبلش بدتر باشد، او ملعون است.[۲۰]

پانویس

  1. تنقیح المقال، ج ۱، ص ۲۴۰.
  2. رجال نجاشی، ص ۴۹؛ رجال شیخ طوسی، ص ۴۶۹.
  3. همان.
  4. غیبت شیخ طوسی، ص ۳۶۷.
  5. رجال طوسی، ص ۴۶۹.
  6. معجم رجال الحدیث، ج ۵، ص ۸۸ و طبقات الفقهاء، ج ۴، ص ۱۵۱.
  7. اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۲۳۲؛ جامع الروات؛ ج ۱، ص ۲۲۱.
  8. تهذیب شیخ طوسی، ج ۶، ص ۸۶ و من لایحضره الفقیه، بخش مشیخه، ج ۴، ص ۷۸.
  9. معجم الرجال، ج ۵، ص ۸۸.
  10. رجال نجاشی، ص ۴۹ و رجال علامه حلی، ص ۴۲.
  11. اعیان الشیعه، ج ۵، ص ۲۳۳.
  12. رجال نجاشی، ص ۴۹ و فهرست طوسی، ص ۵۳.
  13. بانک اطلاعات دفتر تبلیغات اسلامی‌‌ قم و معجم الرجال، ج ۵، ص ۸۸.
  14. وسائل الشیعه، ج ۱۴، آل البیت، قم.
  15. تهذیب، ج ۶، ص ۴۸.
  16. وسائل الشیعه، ج ۴، ص ۴۴۶، باب ۶۳.
  17. همان.
  18. همان، ج ۴، ص ۴۶۵، باب ۶۳.
  19. همان، ج ۳، ص ۲۷۶، باب ۸۵، حدیث ۵.
  20. همان، ج ۱۶، ص ۹۴.

منابع

  • ابوالحسن ربانی سبزواری، ستارگان حرم، جلد ۱۳، صفحه ۲۸۸ تا ۲۹۷.