محمدحسن متوسل آرانی

«شیخ محمدحسن متوسل آرانی» (۱۳۰۰-۱۳۷۱ ش)، عالم و مبلّغ مجاهد شیعه معاصر و از شاگردان آیت الله بروجردی و امام خمینی بود. وی عالمی جهادی، مهذّب، خوش خلق، متواضع و خیراندیش بود. ایشان علاوه بر فعالیت در امور خیریه مانند تأسیس بیمارستان و مسجد، به مبارزه و مقابله فرهنگی و اقتصادی با فرقه ضالّه بهائیت در شهر آران پرداخت.

نام کامل	محمدحسن متوسل آرانی
زادروز	۱۳۰۰ شمسی
زادگاه	آران، اصفهان
وفات	۱۳۷۱ شمسی
مدفن	قبرستان ابوحسین، قم
اساتید	آیت الله بروجردی، امام خمینی، سید محمد محقق داماد، سید محمدرضا گلپایگانی، سید شهاب‌الدین مرعشی نجفی،...

ولادت

محمدحسن متوسل آرانی، فرزند حاج آقا محمد متوسل در تاریخ بیست و نهم دی ماه سال ۱۳۰۰، در کوی «وشاد» منطقه آران و بیدگل اصفهان و خانواده‌ای مشهور به علم و تدین متولد شد.

تحصیلات و استادان

محمدحسن خواندن و نوشتن و دانش‌های روز را در مدارس جدید فراگرفت و شایستگی‌های خود را در امر تحصیل و آموزش نشان داد. پدرش به خاطر این استعداد و شایستگی، در دل آرزو کرد که این فرزند در سلک عالمان دینی درآید. دعای خیر پدر در حق فرزند مستجاب شد و فردای آن شب در دل آقای متوسل کشش به سوی طلبه شدن و تحصیل علوم دینی ایجاد شد. وی صبح همان روز به دنبال تحصیل رفت.

محمدحسن مقدمات دروس حوزوی را در زادگاهش آران، نزد آیت الله افتخارالاسلام دربندی سپری نمود و در همان سال به دست مبارک آیت الله آقا میرزا احمد عاملی آرانی ملبّس به لباس روحانیت گردید. سپس برای ادامه تحصیل به کاشان رفت و نزد آیات عظام: شیخ محمود نجفی (۱۳۸۵ ق) و سید علی یثربی کاشانی (۱۳۷۹ ق) کتاب های درسی متداول حوزه علمیه را آموخت.

پس از آن وی با مشورت آیت الله یثربی برای ادامه تحصیل به قم مهاجرت کرد و در مدرسه فیضیه سکونت گزید. آقای متوسل، دروس سطح عالی حوزه را نزد استادان مشهور و معروف زمانش؛ یعنی حجج الاسلام: سید محمدباقر طباطبایی سلطانی (۱۴۱۸ ق)، عبدالجواد جبل عاملی اصفهانی (۱۴۰۷ ق)، میرزا محمد مجاهدی تبریزی (۱۳۸۰ ق) و آیت الله میرزا علی مشکینی اردبیلی (رئیس مجلس خبرگان رهبری) تحصیل نمود.

او با اتمام دروس دوره سطح، به طور مرتب و منظم در درس خارج فقه و اصول آیت الله بروجردی (۱۳۸۰ ق) شرکت کرد و مقداری از بحث فقه آن مرجع بزرگ را به رشته تحریر درآورد. پس از رحلت این استاد بزرگ حوزه، در دروس خارج فقه و اصول آیات عظام: سید محمد محقق داماد (۱۳۸۸ ق)، امام خمینی (۱۴۰۹ ق)، سید محمدرضا گلپایگانی (۱۴۱۴ ق) و سید شهاب الدین نجفی مرعشی (۱۴۱۱ ق) حاضر شد و با برخی از فضلا و همدوره‌ای هایش از جمله: سید محمد حسینی کاشانی و مقدسی مازندرانی سال‌ها به مباحثه پرداخت و به اندوخته‌های علمی‌‌ خود افزود.

فعالیت‌های اجتماعی

حجةالاسلام متوسل در دوران تحصیل و پس از آن، به طور رسمی‌‌ جلسه درس و تدریس نداشت؛ اما زمانی که در کاشان تحصیل می‌‌کرد، برای برخی طلاب هم شهری که علاقمند به تحصیل دروس حوزوی بودند، قسمتی از مقدمات را تدریس کرد.

آقای متوسل، چه آن زمان که در کاشان بود و چه پس از آن که به قم رفت و آمد می‌‌نمود، به طور مستمر در پایان هر هفته و ایام و مناسبت‌های تبلیغی در مسجد زادگاهش، به کار تبلیغ و آموزش های دینی می‌‌پرداخت. از جمله فعالیت‌های آموزشی ایشان، تشکیل جلسه هفتگی آموزش قرائت، قواعد و تجوید و تفسیر قرآن بود که سال‌ها به صورت سیار در محله‌های مختلف آران برقرار بود. این برنامه در ماه مبارک رمضان هر شب ادامه داشت و علاقه‌مندان بسیاری با اشتیاق در آن شرکت می‌‌کردند. از آثار این جلسه، تربیت قاریان و معلمان قرآن بود که بعدها هر یک از آنان در محل خود به تشکیل جلسه فوق اقدام نمودند و جلسات یاد شده منشأ خدمات ارزشمند و برکات فراوانی گردید.

فعالیت تبلیغی دیگر ایشان، مبارزه و مقابله فرهنگی و اقتصادی با فرقه ضاله بهائیت در آران بود؛ چرا که بهاییان از سال ۱۳۱۶ ش. فعالیت تبلیغی خود را در منطقه شروع کردند. آنان با حمایت مستقیم و غیرمستقیم رژیم طاغوت پهلوی و نفوذ در افراد و ارکان دولت وقت و دستگاه اجرایی کشور، تبلیغات گسترده و همه جانبه‌ای را در سراسر نقاط، به ویژه مناطقی که مانند کاشان و اطراف آن که از لحاظ گرایش به مذهب تشیع بر دیگر شهرها سبقت گرفته بودند آغاز کردند. در بخش بزرگ آران، مبلغان بهایی با برخوردهای صمیمی‌‌ و ملایم، نشان دادن پاکی و نظافت ظاهری و تطمیع، افراد ساده و زودباور را به خود جذب می‌‌کردند. برای افراد کم‌سواد و برخی مذهبی‌های سست عقیده و لاابالی جلسه تشکیل می‌‌دادند و در آن جلسات با القاء شبهه در مسائل اعتقادی (بیشتر پیرامون مهدویت) آنان را می‌‌فریفتند. مبلغان بهایی در اثر کمبود روحانی در منطقه و نابسامانی‌های اقتصادی از جمله بیکاری، زمینه را برای خود مساعد ساخته بودند؛ به طوری که بیم آن می‌‌رفت جمعیت زیادی بهایی شوند. آنان در بُعد فعالیت‌های اقتصادی، بافتن قالی دستی را رواج دادند. خانه‌ای نبود که آن ها در آن نفوذ نداشته باشند. بهاییان مغازه‌های خواروبار، داروخانه، نانوایی و... را در مراکز محله‌ها در اختیار داشتند و اجناس مورد احتیاج مردم را از سایر مغازه‌داران مسلمان ارزانتر می‌‌فروختند...!

در چنین شرایطی آقای متوسل آرانی و چند تن از همفکران محلی وی که از ثروتمندان و انسان‌های متعهد بودند، در برابر بهاییان قد علم کرده و به مقابله و مبارزه فرهنگی و اقتصادی با آنان برخاستند. در مقابل فعالیت‌های تبلیغاتی این گروه ضاله، جلسات متعددی در محله‌ها تشکیل و به دفع شبهات القا شده و افشای نیرنگ‌ها و نقشه‌های آنان پرداخته شد. این گروه مبارز، با آوردن مبلغان دانشمندی چون حجج الاسلام: حاج شیخ علی‌اکبر تربتی، آقا شیخ حسن سه‌چهاری اصفهانی، شیخ مرتضی انصاری قمی‌‌ و شیخ حسین وحید خراسانی و برپایی مجالس عمومی، ذهن افراد فریب خورده را روشن و موجبات طرد و قطع ارتباط با بهاییان را فراهم ساختند. آنان طرح‌های از پیش تعیین شده اربابان این فرقه عامل انگلیس را در منطقه، نقش بر آب ساختند و فعالیت‌های چندین ساله آنان را خنثی نمودند. آقای متوسل و همفکران وی برای برادران مسلمانِ بیکار، ایجاد شغل نمودند و با دادن سرمایه و کمک‌های مالی، قالی بافی دستی را رواج دادند.

هجرت به قم:

شیخ متوسل آرانی در سال ۱۳۳۲ ش. برای سکونت دائمی، به قم مهاجرت کرد و در کوی آبشار اقامت گزید. از اقدامات آقای متوسل در این محل، تأسیس مسجد آبشار بود. آقای متوسل از آغاز پیروزی انقلاب تا سال وفاتشان در اوقات سه‌گانه در این مسجد اقامه نماز جماعت می‌‌نمود و در مناسبت‌های مختلف به وعظ و ارشاد می‌‌پرداخت. با شروع نهضت اسلامی در قم، از نهضت و جوانان انقلابی محل حمایت می‌‌نمود و بدین مناسبت نیز یک بار از سوی ساواک بازداشت گردید.

از دیگر اقدامات آقای متوسل در این محل، تشکیل جلسات هفتگی آموزش قرائت قرآن، بیان احکام و تفسیر قرآن برای مردم بوده که هنوز هم ادامه دارد.

بخشی از خدمات آقای متوسل، ایجاد اشتغال برای خانواده‌های روستایی اطراف قم بود. وی برای آنان که درآمد چندانی نداشتند و از بیکاری رنج می‌‌بردند وسایل و لوازم قالی بافی دستی را آماده کرده و در اختیارشان می‌‌گذاشت و با وام‌های درازمدت و تسهیلات یاد شده آنان را بکار وامی‌‌داشت. وی پس از پرداخت مزد آنان بخشی از سودهای حاصله این کار را برای صرف در امور خیریه اختصاص داده بود.

حسن تدبیر، مقام علمی‌‌ و آشنایی آقای متوسل به احکام دینی و مسائل شرع، و نیز اعتماد برخی از مراجع همچون آیات عظام سید محمد محقق داماد، سید محمدرضا گلپایگانی، مرتضی حائری یزدی و استادان حوزه علمیه به وی، موجب شد که از سوی آنان مأمور رسیدگی به دعاوی و مسئول حل و فصل اختلافات و مشکلات حقوقی کسبه و بازاریان قم باشد. این مسئولیت که پیش از انقلاب به وی محول شده بود تا چند سال پس از پیروزی انقلاب هم بر عهده ایشان بود.

ویژگی‌های اخلاقی

شیخ محمدحسن متوسل، عالمی‌‌ مؤدب، مهذّب، خوش خلق، متواضع، صبور و مشکل‌گشا بود. وی در خانه، محل کار و جلساتی که شرکت می‌‌کرد منظم بود و اموری را که به وی محول می‌‌شد به نیکوترین وجه انجام می‌‌داد. صورت جلسات موجود در بایگانی صندوق قرض الحسنه علوی، دفاتر ثبت دریافت و پرداخت جلسه مبارزه با فقر، و نیز دفاتر روزانه حجره محل کارش گویای این مطلب است.

وی به اقامه نماز جماعت در اول وقت و آداب آن، مقید و به تهجد، قرائت قرآن و خواندن دعای صباح و تعقیبات و زیارت عاشورا در هر روز مداومت داشت. آقای متوسل در امر به معروف و نهی از منکر نهایت دقت را داشت و در عمل، شرایط و موازین آن را رعایت می‌‌نمود.

محمدحسن متوسل در تمام دوران تحصیل و پس از آن، به دلیل برخورداری از وضعیت مالی مناسب پدر و کمک‌های وی هیچ گاه از وجوه شرعی (سهم امام) استفاده نکرد؛ بلکه به دلیل برخورداری از تمکن مالی از پرداخت کنندگان وجوهات شرعی به مراجع تقلید بود و به مراکز خیریه و عام المنفعه کمک می‌‌نمود.

وی به سادات احترام می‌‌گذاشت و علاقه وافر خود را به اهل بیت علیهم السلام ابراز می‌‌نمود. او با این اعتقاد و علاقه، در اقامه عزا و مراسم سوگواری حضرت سیدالشهداء علیه‌السلام و یارانش و حضرت فاطمه علیهاالسلام پرتلاش بود و متجاوز از سی سال در خانه مسکونی‌اش در ایام ماه محرم و ایام فاطمیه مجلس عزا برپا می کرد.

وفات

مرحوم محمدحسن متوسل آرانی، سرانجام در عصر جمعه هشتم آبان سال ۱۳۷۱ (۳ ربیع الثانی ۱۴۱۳ ق)، در اثر عارضه قلبی در بیمارستان آبان تهران دار فانی را وداع گفت. پس از انتقال پیکرش به قم، مراسم تشییع باشکوهی با حضور علما و فضلا و مردم انجام شد. آیت الله سید حسین بدلا بر جنازه‌اش نماز خواند و در قبرستان ابوحسین قم در کنار پدرش به خاک سپرده شد.

منابع

• ستارگان حرم، حبيب‌الله سلمانی آرانی، جلد ۲۰، صفحه ۱۵۷-۱۷۵.