شاه ولی الله دهلوی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
(رده ها)
 
(۲ نسخهٔ میانیِ همین کاربر نمایش داده نشده است)
سطر ۱: سطر ۱:
«ابوالفياض قطب الدين احمد بن عبدالرحيم» معروف به «شاه ولى الله دهلوى» و« محدث دهلوى» دانشمند مسلمان (قرآن‌ شناس، حديث‌ پژوه، فقه‌ پژوه و متكلماسلام ‌شناس و احياگر اصلاحگرى عرفانى مشرب بزرگ انديشه دينى، اخلاقى و اجتماعى، سياسى در قرن دوازدهم هجرى در شبه قاره هند (متولد و متوفى و مدفون در دهلى (1114- 1176 ق) مى ‌باشد.
+
«شاه ولى‌الله دهلوى» (۱۱۱۴-۱۱۷۶ قمفسر، محدث، صوفی، متکلم و فقیه مسلمان و از شخصیت‌هاى فکرى و فرهنگى و اصلاحگر مشهور هندی در قرن دوازدهم هجری بود. وی که از [[فساد]] و انحطاط جامعه اسلامی و تفرقه مذهبی و اجتماعی مسلمانان [[اهل سنت]] در هند رنج می‌برد، به ضرورت اصلاح و تحول فکری با اوضاع و احوال عصر پی برد.
 +
{{شناسنامه عالم
 +
||نام کامل = شاه ولى‌الله دهلوى
 +
||تصویر=[[ پرونده:دهلوى.jpg]]
 +
||زادروز =  ۱۱۱۴ قمری
 +
|زادگاه = دهلی، هند
 +
|وفات =  ۱۱۷۶ قمری
 +
|مدفن =  دهلی
 +
|اساتید =  شاه عبدالرحیم عمرى، محمد بن ابراهیمی الکردی، شیخ سلیمان مغربی، شیخ السناوی،...
 +
|شاگردان =
 +
|آثار = حجة الله البالغة، فتح الرحمان فى ترجمة القرآن، الفوز الکبیر فى اصول التفسیر، المقدمة فى قوانین الترجمة،...
 +
}}
  
اولين معلم او پدرش شاه (كلمه شاه، لقب طريقتى، عرفانى است) عبدالرحيم عمرى ( م 1131موسس و مدير مدرسه علميه رحيميه در دهلى بود. معروف است كه در هفت سالگى قرآن كريم را حفظ كرد.
+
==زندگی‌نامه==
در پانزده سالگى به توصيه پدر به طريقت صوفيانه نقش بنديه وارد شد. سپس استاد و مدير مدرسه پدر گرديد.
+
ابوالفیاض قطب‌الدین احمد بن عبدالرحیم معروف به «ولى الله دهلوی»، در سال ۱۱۱۴ قمری در خانواه ای شهره به حکمت و دیانت در دهلى هند متولد شد. اولین معلم او پدرش شاه عبدالرحیم عمرى (م، ۱۱۳۱ قمؤسس و مدیر مدرسه علمیه رحیمیه در دهلى بود (کلمه شاه در اینجا، لقب طریقتى [[عرفان|عرفانى]] است).  
در سال 1143 ق به حج رفت و اين فريضه دينى واجب را به جاى آورد؛ و چهارده ماه در حرمين شريفين، به ويژه مدينه رحل اقامت افكند و نزد علماى بزرگ آنجا به تجديد و توسعه آموخته ‌هاى خود، به ويژه در زمينه حديث پرداخت.
 
  
در سال 1145 ق به هند بازگشت و از آن پس عمر خود را يكسره وقف تعليم، تاليف و ارشاد ياران طريقت خود كرد. يك دهه بعد، اثر گران‌سنگ علمى، اجتماعى خود« حجت الله البالغة» را به عربى نوشت.
+
معروف است که او در هفت سالگى [[قرآن|قرآن کریم]] را حفظ کرد. در همین سال‌ها زبان عربی و زبان‌ فارسی را فراگرفت. در ده سالگی کتاب مشهور شرح جامی را آغاز نمود و در ۱۴ سالگی [[ازدواج]] کرد. در ۱۵ سالگی توانست از [[علوم قرآن]]، [[حدیث]]، [[فقه]]، [[منطق]] و [[فلسفه]]، [[کلام]]، [[عرفان]]، [[طب]]، [[ریاضی]] و [[علم معانی|معانی]] و [[علم بیان|بیان]]، فراغت حاصل کند و به تدریس مشغول گردد.
وى در اين كتاب صلاى احياگرى و بازگشت به خلوص اوليه فرهنگ و علوم اسلامى، با تاكيد بر قرآن و حديث و نيز چاره ‌انديشى‌ هاى اجتماعى براى حل معضلات مسلمانان در داده است. نگرش و انديشه صوفيانه او، ته رنگى در آثارش دارد و هدفش به بار آوردن تهذيب نفس و وسعت مشرب است و در هر حال، برجسته و موكد نيست.
 
  
او داراى زندگى ‌نامه خودنوشت كوتاهى به نام «الجزء اللطيف فى ترجمة العبد الضعيف» (به فارسى) است و در كتاب «انفاس العارفين» هم اشارات زندگى ‌نامه ‌اى دارد. نهضت فرهنگى و اجتماعى، سياسى ‌اى كه او، فرزندان (به ويژه عبدالعزيز از ميان پنج پسرش) و شاگردانش به بار آورند، به تعبير عبيدالله سندى( م 1944«نهضت ولى الله» نام گرفت. پس از تاسيس پاكستان و استقلال آن، شاه ولى الله به صورت قهرمان ملى و متفكر سياسى، اجتماعى تلقى شد و به او همان شأنى را دادند كه به عارف مسلمان هندى و مصلح دينى، اجتماعى قرن هفدهم ميلادى يعنى شيخ احمد سرهندى داده بودند. امروزه، چنان كه اشاره شد، نهضت‌هاى بزرگ دينى اسلامى در گستره جنوب آسيا، به ويژه گروهى به نام ديوبندى كه تكثرگرايى و روحيه و پيش زمينه عرفانى دارند، خود را ملهم از آراء و آثار شاه ولى الله و فرزندش شاه عبدالعزيز مى ‌دانند.
+
سپس به توصیه پدر به طریقت [[تصوف|صوفیانه]] نقش بندیه وارد شد و استاد و مدیر مدرسه پدرش گردید.
 +
در ۱۷ سالگی پدرش فوت شد و او در مسند وی قرار گرفت. در سال ۱۱۴۳ قمری به [[حج]] رفت و چهارده ماه در حرمین شریفین ([[مکه]] و [[مدینه|مدینه]]رحل اقامت افکند و نزد علماى بزرگ آنجا به تجدید و توسعه آموخته ‌هاى خود، به ویژه در زمینه [[حدیث|حدیث]] پرداخت. از جمله استادان شاه ولی الله در [[حجاز]]، شیخ ابوطاهر محمدبن ابراهیمی الکردی، شیخ سلیمان مغربی (دانشمندی از شمال افریقا) و شیخ السناوی بودند.
  
جنبش‌هايى كه كما بيش صوفى، تصوف ستيزند، نظير اهل حديث، حتى پيروان مولانا مودودى، در زندگى و آثار شاه ولى الله، بازگشت به مبانى اصلى شريعت، طرد سياسى تاثيرات و نفوذ فرهنگى، استعمارى بيگانه و در يك كلام، سرچشمه اعتقادات اصلاح‌ طلبانه خود را مى‌ يابند. در زمان حيات شاه ولى الله، مخالفت‌هاى فرقه‌ هاى نژادى غيرمسلمان هندى نظير «جات» و «مراتهه»، و قهراً پس از وفاتش اشغال و استعمار انگلستان در كار بود. نواده او شاه اسماعيل شهيد، با وجود تلاش براى برانداختن رسوم خرافه‌ آميز محلى بعضى از توده ‌هاى مسلمانان و نيز اعتقاد به لزوم جهاد با نيروهاى غيرمسلمان و اشغالگر هند، در عين حال، مانند جدش شاه ولى الله، داراى آثار عرفانى بر وفق مكتب [[ابن عربى]] است.
+
در سال ۱۱۴۵ قمری به هند بازگشت و از آن پس عمر خود را یک‌سره صرف تعلیم، تألیف و ارشاد یاران طریقت خود کرد. او دهلی را مرکز علم و اصلاح، به‌ویژه حدیث قرار داد و نظام آموزشی خاصی برای تربیت‌ طلاّب ایجاد کرد. یک دهه بعد، اثر گران‌سنگ علمى و اجتماعى خود «حجة الله البالغة» را به عربى نوشت.
 +
وى در این کتاب، احیاگری و بازگشت به خلوص اولیه [[فرهنگ]] و [[علوم اسلامی|علوم اسلامى]]، با تأکید بر [[قرآن]] و [[حدیث]] و نیز آزاد‌اندیشی‌های اجتماعی برای حل معضلات مسلمانان ارائه داده است.  
  
دسته ديگرى از پيروان او كه برجسته‌ ترين آن‌ها، شاگرد و خويشاوند نزديك او محمد عاشق( م 1773) بود، در عمل، پيگير گرايش‌هاى عرفانى شاه ولى الله شدند.
+
[[ترجمه قرآن]] دهلوی نشانگر آن است که او از [[اهل سنت]] بوده، چنان‌که در مواردی از ترجمه‌اش، در حاشیه، صحت [[خلافت]] شیخین ([[ابوبکر]] و [[عمر بن خطاب|عمر]]) را مطرح نموده، و در استناد به روایات نیز از کتب [[صحیح بخاری (کتاب)|صحیح بخاری]] و [[سنن ترمذی (کتاب)|سنن ترمذی]] و [[مستدرک حاکم نیشابوری (کتاب)|مستدرک حاکم نیشابوری]] بهره جسته است. در [[آیه 6 سوره مائده|آیه ۶ سوره مائده]] که کیفیت [[وضو]] ذکر شده نیز، همچون دیگر علمای سنی، در ترجمه جمله {{متن قرآن|«و امسَحوا برؤسکم و ارجلَکم الی الکعبَین»}}، شستن پاها را مطرح کرده است. علاوه بر این، او متاسفانه برخلاف دعوت اصلاحی و شعار وحدت اسلامی خود، در مواردی نسبت به [[شیعه|شیعیان]] موضع گیری های خصمانه ای داشته است.  
  
شاه ولى الله مردى كوشا و كثير التاليف بود. آثار او را تا يكصد كتاب و رساله هم برشمرده ‌اند كه در حدود سى اثر از آن‌ها به چاپ رسيده است.
+
شاه ولى الله دهلوى پس از ۶۲ سال عمر، در ۲۹ [[ماه محرم|محرم‌]] ۱۱۷۶ قمری وفات یافت و در گورستانی در دهلی که محل مقابر مشایخ‌ و مشاهیر و علما و ادباست، به‌خاک سپرده شد.
+
==آثار و تألیفات==
آثار او به دو زبان عربى و فارسى نوشته شده است.
+
شاه ولى الله مردى کوشا و کثیر التألیف بود. نگرش و اندیشه [[تصوف|صوفیانه]] او، ته رنگى در آثارش دارد و هدفش به بار آوردن [[تهذیب نفس]] و وسعت مشرب است و در هر حال، برجسته و موکد نیست. در تألیفات شاه ولی‌الله، علاوه‌بر مباحث [[کلام|کلامی]] و اجتماعی و [[مابعدالطبیعه]]، دیدگاه‌های اقتصادی و سیاسی نیز وجود دارد. آثار او را تا یکصد کتاب و رساله به دو زبان عربى و فارسى هم برشمرده ‌اند که در حدود سى اثر از آن‌ها به چاپ رسیده است. برخى از آثار او از این قبیلند:
  
برخى از آثار او از اين قبيلند:
+
#الطاف القدس فى معرفة لطائف النفس؛
 +
#الإنتباه فى سلاسل اولیاء الله؛
 +
#اتحاف النبیه فى ما یحتاج الیه المحدث و الفقیه؛
 +
#فتح الرحمان فى ترجمة القرآن، که پایان ترجمه و پاکنویس آن به تصریح خود شاه ولى الله در ۱۱۵۱ قمری بوده است؛
 +
#الفوز الکبیر فى اصول التفسیر، که رساله‌اى کم حجم و پر مغز درباره اصول و مبانى [[تفسیر قرآن|تفسیر قرآن]] است؛
 +
#المقدمة فى قوانین الترجمة؛ رساله‌ای کوتاه و چاپ نشده در باب اصول و روش‌های درست ترجمه قرآن است.
 +
#نامه‌ هاى فارسى؛ که در چندین کتابخانه هند نگهداری می‌شود.
 +
#حجة الله البالغة؛
 +
#الارشاد الی مهمات علم الاسناد؛
 +
#انسان العین فی مشایخ الحرمین؛
 +
#عقد الجید فی احکام الاجتهاد و التقلید؛
 +
#اجوبة عن ثلاث مسائل؛
 +
#الانصاف فی بیان سبب الاختلاف؛
 +
#تنویر العینین فی رفع الیدین؛
 +
#الجزء اللطیف فى ترجمة العبد الضعیف؛ زندگى ‌نامه خودنوشت به فارسى.
  
1- الطاف القدس فى معرفة لطائف النفس؛
+
==دیدگاه‌های دینی فرهنگى اجتماعى==
 +
دوره شاه ولی الله دهلوی، دوره حضور استعمار انگلستان و رشد اندیشه های هندویی در میان مسلمانان بود؛ از یک سو، [[خرافات]] و اندیشه های انحرافی هندوها و دیگر ادیان محلی شبه قاره هند، جامعه مسلمانان را تهدید می کرد و از سوی دیگر، استعمار انگلستان در پی نابودی [[فرهنگ]] و جامعه اسلامی در هند بود. شاه ولی الله برای احیای [[دین|دین]]، روش [[حدیث|حدیث]] گرایی را برگزید. او به رغم گرایشهای [[تصوف|صوفیانه]] اش، شعارهای اصلاحی سرداد و به منظور بازگرداندن [[اسلام]] به شهرت و اعتبار اولیه، به نفی و رد خرافات و [[بدعت|بدعتها]] و پیرایه ها و طرح شعار بازگشت به اسلام راستین و بویژه رفع تفرقه و تشتت از میان مسلمانان [[اهل سنت|سنی]] و ایجاد وحدت تلفیق میان مذاهب اسلامی (غیر از [[شیعه|تشیع]]) و آشتی دادن پیروان آن مذاهب و مکاتب صوفیانه همت گماشت.
  
2- الانتباة فى سلاسل اولياء الله؛
+
پس از تأسیس [[پاکستان|پاکستان]] و استقلال آن، شاه ولى الله به صورت قهرمان ملى و متفکر سیاسى-اجتماعى تلقى شد و به او همان شأنى را دادند که به عارف مسلمان هندى و مصلح دینى اجتماعى قرن هفدهم میلادى یعنى شیخ احمد سرهندى داده بودند. امروزه، چنانکه اشاره شد، نهضت‌هاى بزرگ [[دین|دینى]] اسلامى در گستره جنوب آسیا، به ویژه گروهى به نام دیوبندى که تکثرگرایى و روحیه و پیش زمینه [[عرفان|عرفانى]] دارند، خود را ملهم از آراء و آثار شاه ولى الله و فرزندش شاه عبدالعزیز مى ‌دانند. نهضت فرهنگى و اجتماعى و سیاسى ‌اى که شاه ولى الله دهلوى و فرزندان او (به ویژه عبدالعزیز) و شاگردانش به بار آوردند، به تعبیر عبیدالله سندى (م، ۱۹۴۴ م)، «نهضت ولى الله» نام گرفت.
  
3- اتحاف النبية فى ما يحتاج اليه المحدث و الفقيه؛
+
با این وجود، شاه ولی الله به رغم گرایشهای اصلاحی و نوآورانه خود، با شعار بازگشت به قرآن و سنت و طرد شرک و بدعت و با عنوان طرفداری از وحدت مسلمین(!) به عقاید مذهب [[شیعه]] حمله کرد و بدین طریق به درگیریها و جدالهای موجود میان اهل سنت و شیعیان در هند دامن زد و سنتی غلط، غیرمنطقی و مخالف دعوت اصلاح و وحدت مسلمانان را برای پیروان خود به جا گذاشت.
  
4- فتح الرحمن فى ترجمة القرآن كه پايان ترجمه و پاكنويس آن به تصريح خود شاه ولى الله در 1151 ق بوده است
+
برخی از اندیشه‌های اصلاحی شاه ولی‌الله دهلوی در حوزه فرهنگ و اجتماع و اقتصاد به این شرح است:
  
5- الفوز الكبير فى اصول التفسير كه رساله‌اى كم حجم و پر مغز درباره اصول و مبانى تفسير قرآن است؛
+
* نیازهای اساسی و توجه به منافع عمومی: دهلوی معتقد است که نیازهای بشر محدود به نیازهای مادی و طبیعی نیست؛ چراکه انسان دارای احساسات عالی است و ارضای نیازهای مادی مانند گرسنگی، تشنگی و...، وی را جهت انجام تلاش آماده نمی‌کند؛ بلکه نیازهای عقلایی نیز در درون وی وجود دارد که او را تشویق به جستجوی منافع و دوری از ضررها می‌نماید؛ نیازهایی که تأمین آنها نیازمند عقل و خرد است. به‌تدریج او به‌سمت چیزهایی تمایل پیدا می‌کند که نه تنها برای وی دارای منافعی است؛ بلکه در حالت عمومی باعث منافع و رفاه بیشتر مردم نیز می‌گردد.
 +
* تعاون: به‌عقیده شاه ولی‌الله، کمک دوجانبه و تعاون، اصل اساسی در نظم اجتماعی است و می‌توان این اصل را در موارد متعددی مانند تجارت، صنعت و کشاورزی به‌کار بست. وی معتقد است که بر همین اساس، نهادها و قرادادهای اسلامی مانند [[مضاربه]]، [[مساقات]] و [[مزارعه]] به‌وجود آمده است. به‌عقیده وی، در چارچوب زندگی همراه با همکاری و تعاون، منابع طبیعی و مخصوصا زمین باید به‌صورت مساوی تقسیم شود و در جای دیگر مسئله حیازت را مطرح کرده و یکی از روش‌های کسب معاش را احیای زمین‌های موات می‌شمارد.
 +
* برتری انسان‌ها: شاه ولی الله با آگاهی از وظایف زیادی که خداوند بر دوش انسان نهاده است، خاطر نشان می‌سازد که انسان، حداقل از سه جهت برتر از انواع حیوانات است که عبارتند از: ۱. انسان تمایل به رفاه عمومی دارد، در حالی‌که حیوانات براساس امیال حسی و دفعی خود تمایل نشان می‌دهد؛ ۲. انسان نسبت به زیبایی و هنر حساس است؛ ۳. انسان قادر است با تفکر به ابزاری دست یابد که از طریق آن به حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی خود بپردازد.
  
6- المقدمة فى قوانين الترجمة؛
+
شاه ولی‌الله دهلوی همچنین در مورد علل [[فساد]] و فروپاشی جوامع، مواردی را برمی شمرد، از جمله:
  
7- نامه‌ هاى فارسى.
+
* شرایط اقتصادی: به‌عقیده وی، جامعه زمانی رو به فساد گذاشته و از هم فرو می‌پاشد که مردم، به فعالیت‌های انحصارطلبانه و استثماری روی بیاورند. در این صورت است که آنها تلاش می‌کنند تا اموال دیگران را تصاحب کنند. این کار باعث بسته شدن تمام راه‌های درآمدی و معاش آنها خواهد شد. به‌نظر وی، شرایط اقتصادی اجتماعی تأثیر شگرفی بر شخصیت بشر می‌گذارد. پس لازم است برای حفظ شخصیت و ارزش‌های [[اخلاق|اخلاقی]]، نظم اقتصادی عادلانه‌ای (توزیع عادلانه ثروت) در جامعه بشری بنیان نهاده شود؛ تا زمانی‌که چنین نظمی برقرار نشود، زیبایی شخصیت اجتماعی ظاهر نخواهد گشت. او همچنین معتقد است که افراد جامعه مانند اندام‌های بدن هستند که به‌ندرت اتفاق می‌افتد در تمام وجوه کامل باشد. شاه ولی با داشتن تمام این واقعیات در ذهن خود، تأکید فراوانی بر بهبود وضعیت اقتصادی فرد می‌کند و پیشنهاد می‌کند که تمام افراد باید تلاش کنند و درآمدی کسب کنند تا باری بر دوش دیگران و حکومت تحمیل نکنند.
 +
* رهبری فاسد: از علل اساسی فساد این است که رهبری در دست کسانی است که امور نیک را فراموش کرده و منافع اجتماعی را که برای رفاه عموم مردم ضروری است، نادیده می‌گیرند و به‌جای آن، درصدد ارضای امیال پست خود درمی‌آیند. بسیاری از مردم نیز به‌تدریج شروع به تبعیت از آنها می‌کنند. نتیجه این کار به لرزه درآمدن شدید بنیادهای فرهنگ و تمدن است. برای حفظ جامعه از چنین حوادث ناگواری، طبیعت، برخی از شخصیت‌ها را به‌وجود می‌آورد که این شخصیت‌ها با این‌گونه فسادها به مبارزه برخواسته و جامعه را دوباره اصلاح نمایند.
 +
* نیروهای اضافی دولت: وی همچنین علاوه‌بر مالیات‌های گزاف و زندگی اشرافی، عامل دیگری که باعث فروپاشی جامعه می‌شود را وجود افرادی مانند سربازان و سپاهیان و دانشمندان می‌داند که بدون انجام کاری، از منابع دولت برای کسب درآمدهای خود استفاده می‌کنند و با این کار، بار اضافی بر دوش دولت می‌گذارند. وی تأکید می‌کند که رفاه و سعادت جامعه در گرو کاهش مالیات‌ها و استخدام کارمندان نظامی و دولتی در حد نیاز است.
 +
* زندگی مترفانه: به‌عقیده شاه ولی‌الله، داشتن زندگی مرفّه و اشرافی، مستلزم هزینه‌های گزاف است؛ در نتیجه، مالیات‌های سنگین بر طبقه کارگر و کشاورز و جامعه تجار و صنعت‌گران بسته می‌شود. در صورت داشتن چنین زندگی مترفانه‌ای این طبقه، مجبورند شب و روز کار کنند تا بتوانند این مالیات‌ها را بپردازند و طبیعی است که در چنین شرایطی، فقرا و بی‌پناهان فرصتی نمی‌یابند تا به یاد خدا و جهان [[آخرت]] بیفتند و چنین کسانی نه دنیا را خواهند داشت و نه آخرت را.
 +
* شغل‌ها و فعالیت‌های نامتناسب: وی همچنین انتقاداتی پیرامون انتخاب نامتوازن انواع تجارت و حرفه‌ها صورت داده است. وی می‌گوید: تقسیم نامتناسب حرفه‌ها هنگامی پیش می‌آید که درحالی‌که باید بسیاری از مردم دست به فعالیت‌های تجاری بزنند، فعالیت‌های تجاری را ترک کرده و یا اکثریت مردم رو به مشاغل نظامی می‌آورند و اگر اکثریت مردم درآمد خود را از راه استادکاری و یا کشاورزی نداشته باشند، مشکلات اقتصادی عظیمی گریبان‌گیر کشور خواهد بود.
 +
* تمرکز ثروت: بررسی‌های شاه ولی‌الله حاکی از آن است که افول تمدن اسلامی به‌دلیل رواج تجمّلات در بین اغنیا اتفاق افتاده است. تمرکز ثروت در دستان عده‌ای قلیل موجب طغیان توده مردم فقیر می‌شود و از طرف دیگر، سوء استفاده از منابع تولیدی جامعه در جهت تولید کالاهای تجملی، سبب کمیابی کالا و خدمات ضروری می‌شود. این عمل باعث افزایش مالیات‌های وضع‌شده بر مردم و بدبختی آنان و شتاب گرفتن روند نزولی اقتصاد می‌شود. در واقع شاه ولی دو عامل کلیدی که باعث افول کشورش بود را تشخیص داد: اولا پشتیبانی از طبقه غیر کارا مثل شعرا، قدیسین، جنگجویان و محققان؛ ثانیا وضع مالیات‌های سنگین بر زارعان، تجار و بازرگانان. به‌نظر وی شهر زمانی خوشبختی را خواهد دید که در وضع مالیات‌ها تسهیل شود و از کارگزاران حکومتی در حد لازم حمایت به‌عمل آید.
  
==معرفی کتاب==
+
==منابع‌==
نام كتاب: ترجمه قرآن‌
 
  
نويسنده: دهلوى شاه ولى الله‌
+
*[[نرم افزار جامع تفاسیر نور|نرم افزار جامع التفاسیر]]، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی.
 
+
*[http://pajoohe.ir/%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF-%D8%B9%D9%84%D9%88%D9%85-%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%A7%D9%86%DB%8C-%D9%88-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85%DB%8C/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF/%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF-%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%A7%D "شاه ولی‌الله دهلوی"، سایت پژوهه]، تاریخ بازیابی ۱۳۹۷/۷/۴.
موضوع: ترجمه لفظى‌
+
*[http://okhowah.com/fa/10656 "بیوگرافی شاه ولی‌الله دهلوی"، مجله الکترونیکی اخوت].
 
+
[[رده:علمای قرن دوازدهم]][[رده:مفسرین قرآن]][[رده:مترجمان قرآن]]
قرن: 12
 
 
 
زبان: فارسى كهن‌
 
 
 
مذهب: سنى‌
 
 
 
ناشر: مجمع ملك فهد لطباعةالمصحف الشريف‌
 
 
 
مكان چاپ: مدينه‌
 
 
 
سال چاپ: 1417 ق‌
 
 
 
نوبت چاپ: اول‌
 
 
 
تحقيق: عبد الغفور عبد الحق بلوچ و شيخ محمد على‌
 
 
 
توضيح: كامل‌
 
 
 
==منبع‌==
 
جامع التفاسیر نور (لوح فشرده)
 
 
[[رده:عارفان]]
 
[[رده:عارفان]]
[[رده:محدثان]]
+
[[رده:متکلمان]]
[[رده:مفسرین قرآن]]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۸ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۰۸:۱۰

«شاه ولى‌الله دهلوى» (۱۱۱۴-۱۱۷۶ ق)، مفسر، محدث، صوفی، متکلم و فقیه مسلمان و از شخصیت‌هاى فکرى و فرهنگى و اصلاحگر مشهور هندی در قرن دوازدهم هجری بود. وی که از فساد و انحطاط جامعه اسلامی و تفرقه مذهبی و اجتماعی مسلمانان اهل سنت در هند رنج می‌برد، به ضرورت اصلاح و تحول فکری با اوضاع و احوال عصر پی برد.

دهلوى.jpg
نام کامل شاه ولى‌الله دهلوى
زادروز ۱۱۱۴ قمری
زادگاه دهلی، هند
وفات ۱۱۷۶ قمری
مدفن دهلی

Line.png

اساتید

شاه عبدالرحیم عمرى، محمد بن ابراهیمی الکردی، شیخ سلیمان مغربی، شیخ السناوی،...


آثار

حجة الله البالغة، فتح الرحمان فى ترجمة القرآن، الفوز الکبیر فى اصول التفسیر، المقدمة فى قوانین الترجمة،...


زندگی‌نامه

ابوالفیاض قطب‌الدین احمد بن عبدالرحیم معروف به «ولى الله دهلوی»، در سال ۱۱۱۴ قمری در خانواه ای شهره به حکمت و دیانت در دهلى هند متولد شد. اولین معلم او پدرش شاه عبدالرحیم عمرى (م، ۱۱۳۱ ق)، مؤسس و مدیر مدرسه علمیه رحیمیه در دهلى بود (کلمه شاه در اینجا، لقب طریقتى عرفانى است).

معروف است که او در هفت سالگى قرآن کریم را حفظ کرد. در همین سال‌ها زبان عربی و زبان‌ فارسی را فراگرفت. در ده سالگی کتاب مشهور شرح جامی را آغاز نمود و در ۱۴ سالگی ازدواج کرد. در ۱۵ سالگی توانست از علوم قرآن، حدیث، فقه، منطق و فلسفه، کلام، عرفان، طب، ریاضی و معانی و بیان، فراغت حاصل کند و به تدریس مشغول گردد.

سپس به توصیه پدر به طریقت صوفیانه نقش بندیه وارد شد و استاد و مدیر مدرسه پدرش گردید. در ۱۷ سالگی پدرش فوت شد و او در مسند وی قرار گرفت. در سال ۱۱۴۳ قمری به حج رفت و چهارده ماه در حرمین شریفین (مکه و مدینه)، رحل اقامت افکند و نزد علماى بزرگ آنجا به تجدید و توسعه آموخته ‌هاى خود، به ویژه در زمینه حدیث پرداخت. از جمله استادان شاه ولی الله در حجاز، شیخ ابوطاهر محمدبن ابراهیمی الکردی، شیخ سلیمان مغربی (دانشمندی از شمال افریقا) و شیخ السناوی بودند.

در سال ۱۱۴۵ قمری به هند بازگشت و از آن پس عمر خود را یک‌سره صرف تعلیم، تألیف و ارشاد یاران طریقت خود کرد. او دهلی را مرکز علم و اصلاح، به‌ویژه حدیث قرار داد و نظام آموزشی خاصی برای تربیت‌ طلاّب ایجاد کرد. یک دهه بعد، اثر گران‌سنگ علمى و اجتماعى خود «حجة الله البالغة» را به عربى نوشت. وى در این کتاب، احیاگری و بازگشت به خلوص اولیه فرهنگ و علوم اسلامى، با تأکید بر قرآن و حدیث و نیز آزاد‌اندیشی‌های اجتماعی برای حل معضلات مسلمانان ارائه داده است.

ترجمه قرآن دهلوی نشانگر آن است که او از اهل سنت بوده، چنان‌که در مواردی از ترجمه‌اش، در حاشیه، صحت خلافت شیخین (ابوبکر و عمر) را مطرح نموده، و در استناد به روایات نیز از کتب صحیح بخاری و سنن ترمذی و مستدرک حاکم نیشابوری بهره جسته است. در آیه ۶ سوره مائده که کیفیت وضو ذکر شده نیز، همچون دیگر علمای سنی، در ترجمه جمله «و امسَحوا برؤسکم و ارجلَکم الی الکعبَین»، شستن پاها را مطرح کرده است. علاوه بر این، او متاسفانه برخلاف دعوت اصلاحی و شعار وحدت اسلامی خود، در مواردی نسبت به شیعیان موضع گیری های خصمانه ای داشته است.

شاه ولى الله دهلوى پس از ۶۲ سال عمر، در ۲۹ محرم‌ ۱۱۷۶ قمری وفات یافت و در گورستانی در دهلی که محل مقابر مشایخ‌ و مشاهیر و علما و ادباست، به‌خاک سپرده شد.

آثار و تألیفات

شاه ولى الله مردى کوشا و کثیر التألیف بود. نگرش و اندیشه صوفیانه او، ته رنگى در آثارش دارد و هدفش به بار آوردن تهذیب نفس و وسعت مشرب است و در هر حال، برجسته و موکد نیست. در تألیفات شاه ولی‌الله، علاوه‌بر مباحث کلامی و اجتماعی و مابعدالطبیعه، دیدگاه‌های اقتصادی و سیاسی نیز وجود دارد. آثار او را تا یکصد کتاب و رساله به دو زبان عربى و فارسى هم برشمرده ‌اند که در حدود سى اثر از آن‌ها به چاپ رسیده است. برخى از آثار او از این قبیلند:

  1. الطاف القدس فى معرفة لطائف النفس؛
  2. الإنتباه فى سلاسل اولیاء الله؛
  3. اتحاف النبیه فى ما یحتاج الیه المحدث و الفقیه؛
  4. فتح الرحمان فى ترجمة القرآن، که پایان ترجمه و پاکنویس آن به تصریح خود شاه ولى الله در ۱۱۵۱ قمری بوده است؛
  5. الفوز الکبیر فى اصول التفسیر، که رساله‌اى کم حجم و پر مغز درباره اصول و مبانى تفسیر قرآن است؛
  6. المقدمة فى قوانین الترجمة؛ رساله‌ای کوتاه و چاپ نشده در باب اصول و روش‌های درست ترجمه قرآن است.
  7. نامه‌ هاى فارسى؛ که در چندین کتابخانه هند نگهداری می‌شود.
  8. حجة الله البالغة؛
  9. الارشاد الی مهمات علم الاسناد؛
  10. انسان العین فی مشایخ الحرمین؛
  11. عقد الجید فی احکام الاجتهاد و التقلید؛
  12. اجوبة عن ثلاث مسائل؛
  13. الانصاف فی بیان سبب الاختلاف؛
  14. تنویر العینین فی رفع الیدین؛
  15. الجزء اللطیف فى ترجمة العبد الضعیف؛ زندگى ‌نامه خودنوشت به فارسى.

دیدگاه‌های دینی فرهنگى اجتماعى

دوره شاه ولی الله دهلوی، دوره حضور استعمار انگلستان و رشد اندیشه های هندویی در میان مسلمانان بود؛ از یک سو، خرافات و اندیشه های انحرافی هندوها و دیگر ادیان محلی شبه قاره هند، جامعه مسلمانان را تهدید می کرد و از سوی دیگر، استعمار انگلستان در پی نابودی فرهنگ و جامعه اسلامی در هند بود. شاه ولی الله برای احیای دین، روش حدیث گرایی را برگزید. او به رغم گرایشهای صوفیانه اش، شعارهای اصلاحی سرداد و به منظور بازگرداندن اسلام به شهرت و اعتبار اولیه، به نفی و رد خرافات و بدعتها و پیرایه ها و طرح شعار بازگشت به اسلام راستین و بویژه رفع تفرقه و تشتت از میان مسلمانان سنی و ایجاد وحدت تلفیق میان مذاهب اسلامی (غیر از تشیع) و آشتی دادن پیروان آن مذاهب و مکاتب صوفیانه همت گماشت.

پس از تأسیس پاکستان و استقلال آن، شاه ولى الله به صورت قهرمان ملى و متفکر سیاسى-اجتماعى تلقى شد و به او همان شأنى را دادند که به عارف مسلمان هندى و مصلح دینى اجتماعى قرن هفدهم میلادى یعنى شیخ احمد سرهندى داده بودند. امروزه، چنانکه اشاره شد، نهضت‌هاى بزرگ دینى اسلامى در گستره جنوب آسیا، به ویژه گروهى به نام دیوبندى که تکثرگرایى و روحیه و پیش زمینه عرفانى دارند، خود را ملهم از آراء و آثار شاه ولى الله و فرزندش شاه عبدالعزیز مى ‌دانند. نهضت فرهنگى و اجتماعى و سیاسى ‌اى که شاه ولى الله دهلوى و فرزندان او (به ویژه عبدالعزیز) و شاگردانش به بار آوردند، به تعبیر عبیدالله سندى (م، ۱۹۴۴ م)، «نهضت ولى الله» نام گرفت.

با این وجود، شاه ولی الله به رغم گرایشهای اصلاحی و نوآورانه خود، با شعار بازگشت به قرآن و سنت و طرد شرک و بدعت و با عنوان طرفداری از وحدت مسلمین(!) به عقاید مذهب شیعه حمله کرد و بدین طریق به درگیریها و جدالهای موجود میان اهل سنت و شیعیان در هند دامن زد و سنتی غلط، غیرمنطقی و مخالف دعوت اصلاح و وحدت مسلمانان را برای پیروان خود به جا گذاشت.

برخی از اندیشه‌های اصلاحی شاه ولی‌الله دهلوی در حوزه فرهنگ و اجتماع و اقتصاد به این شرح است:

  • نیازهای اساسی و توجه به منافع عمومی: دهلوی معتقد است که نیازهای بشر محدود به نیازهای مادی و طبیعی نیست؛ چراکه انسان دارای احساسات عالی است و ارضای نیازهای مادی مانند گرسنگی، تشنگی و...، وی را جهت انجام تلاش آماده نمی‌کند؛ بلکه نیازهای عقلایی نیز در درون وی وجود دارد که او را تشویق به جستجوی منافع و دوری از ضررها می‌نماید؛ نیازهایی که تأمین آنها نیازمند عقل و خرد است. به‌تدریج او به‌سمت چیزهایی تمایل پیدا می‌کند که نه تنها برای وی دارای منافعی است؛ بلکه در حالت عمومی باعث منافع و رفاه بیشتر مردم نیز می‌گردد.
  • تعاون: به‌عقیده شاه ولی‌الله، کمک دوجانبه و تعاون، اصل اساسی در نظم اجتماعی است و می‌توان این اصل را در موارد متعددی مانند تجارت، صنعت و کشاورزی به‌کار بست. وی معتقد است که بر همین اساس، نهادها و قرادادهای اسلامی مانند مضاربه، مساقات و مزارعه به‌وجود آمده است. به‌عقیده وی، در چارچوب زندگی همراه با همکاری و تعاون، منابع طبیعی و مخصوصا زمین باید به‌صورت مساوی تقسیم شود و در جای دیگر مسئله حیازت را مطرح کرده و یکی از روش‌های کسب معاش را احیای زمین‌های موات می‌شمارد.
  • برتری انسان‌ها: شاه ولی الله با آگاهی از وظایف زیادی که خداوند بر دوش انسان نهاده است، خاطر نشان می‌سازد که انسان، حداقل از سه جهت برتر از انواع حیوانات است که عبارتند از: ۱. انسان تمایل به رفاه عمومی دارد، در حالی‌که حیوانات براساس امیال حسی و دفعی خود تمایل نشان می‌دهد؛ ۲. انسان نسبت به زیبایی و هنر حساس است؛ ۳. انسان قادر است با تفکر به ابزاری دست یابد که از طریق آن به حل مشکلات اجتماعی و اقتصادی خود بپردازد.

شاه ولی‌الله دهلوی همچنین در مورد علل فساد و فروپاشی جوامع، مواردی را برمی شمرد، از جمله:

  • شرایط اقتصادی: به‌عقیده وی، جامعه زمانی رو به فساد گذاشته و از هم فرو می‌پاشد که مردم، به فعالیت‌های انحصارطلبانه و استثماری روی بیاورند. در این صورت است که آنها تلاش می‌کنند تا اموال دیگران را تصاحب کنند. این کار باعث بسته شدن تمام راه‌های درآمدی و معاش آنها خواهد شد. به‌نظر وی، شرایط اقتصادی اجتماعی تأثیر شگرفی بر شخصیت بشر می‌گذارد. پس لازم است برای حفظ شخصیت و ارزش‌های اخلاقی، نظم اقتصادی عادلانه‌ای (توزیع عادلانه ثروت) در جامعه بشری بنیان نهاده شود؛ تا زمانی‌که چنین نظمی برقرار نشود، زیبایی شخصیت اجتماعی ظاهر نخواهد گشت. او همچنین معتقد است که افراد جامعه مانند اندام‌های بدن هستند که به‌ندرت اتفاق می‌افتد در تمام وجوه کامل باشد. شاه ولی با داشتن تمام این واقعیات در ذهن خود، تأکید فراوانی بر بهبود وضعیت اقتصادی فرد می‌کند و پیشنهاد می‌کند که تمام افراد باید تلاش کنند و درآمدی کسب کنند تا باری بر دوش دیگران و حکومت تحمیل نکنند.
  • رهبری فاسد: از علل اساسی فساد این است که رهبری در دست کسانی است که امور نیک را فراموش کرده و منافع اجتماعی را که برای رفاه عموم مردم ضروری است، نادیده می‌گیرند و به‌جای آن، درصدد ارضای امیال پست خود درمی‌آیند. بسیاری از مردم نیز به‌تدریج شروع به تبعیت از آنها می‌کنند. نتیجه این کار به لرزه درآمدن شدید بنیادهای فرهنگ و تمدن است. برای حفظ جامعه از چنین حوادث ناگواری، طبیعت، برخی از شخصیت‌ها را به‌وجود می‌آورد که این شخصیت‌ها با این‌گونه فسادها به مبارزه برخواسته و جامعه را دوباره اصلاح نمایند.
  • نیروهای اضافی دولت: وی همچنین علاوه‌بر مالیات‌های گزاف و زندگی اشرافی، عامل دیگری که باعث فروپاشی جامعه می‌شود را وجود افرادی مانند سربازان و سپاهیان و دانشمندان می‌داند که بدون انجام کاری، از منابع دولت برای کسب درآمدهای خود استفاده می‌کنند و با این کار، بار اضافی بر دوش دولت می‌گذارند. وی تأکید می‌کند که رفاه و سعادت جامعه در گرو کاهش مالیات‌ها و استخدام کارمندان نظامی و دولتی در حد نیاز است.
  • زندگی مترفانه: به‌عقیده شاه ولی‌الله، داشتن زندگی مرفّه و اشرافی، مستلزم هزینه‌های گزاف است؛ در نتیجه، مالیات‌های سنگین بر طبقه کارگر و کشاورز و جامعه تجار و صنعت‌گران بسته می‌شود. در صورت داشتن چنین زندگی مترفانه‌ای این طبقه، مجبورند شب و روز کار کنند تا بتوانند این مالیات‌ها را بپردازند و طبیعی است که در چنین شرایطی، فقرا و بی‌پناهان فرصتی نمی‌یابند تا به یاد خدا و جهان آخرت بیفتند و چنین کسانی نه دنیا را خواهند داشت و نه آخرت را.
  • شغل‌ها و فعالیت‌های نامتناسب: وی همچنین انتقاداتی پیرامون انتخاب نامتوازن انواع تجارت و حرفه‌ها صورت داده است. وی می‌گوید: تقسیم نامتناسب حرفه‌ها هنگامی پیش می‌آید که درحالی‌که باید بسیاری از مردم دست به فعالیت‌های تجاری بزنند، فعالیت‌های تجاری را ترک کرده و یا اکثریت مردم رو به مشاغل نظامی می‌آورند و اگر اکثریت مردم درآمد خود را از راه استادکاری و یا کشاورزی نداشته باشند، مشکلات اقتصادی عظیمی گریبان‌گیر کشور خواهد بود.
  • تمرکز ثروت: بررسی‌های شاه ولی‌الله حاکی از آن است که افول تمدن اسلامی به‌دلیل رواج تجمّلات در بین اغنیا اتفاق افتاده است. تمرکز ثروت در دستان عده‌ای قلیل موجب طغیان توده مردم فقیر می‌شود و از طرف دیگر، سوء استفاده از منابع تولیدی جامعه در جهت تولید کالاهای تجملی، سبب کمیابی کالا و خدمات ضروری می‌شود. این عمل باعث افزایش مالیات‌های وضع‌شده بر مردم و بدبختی آنان و شتاب گرفتن روند نزولی اقتصاد می‌شود. در واقع شاه ولی دو عامل کلیدی که باعث افول کشورش بود را تشخیص داد: اولا پشتیبانی از طبقه غیر کارا مثل شعرا، قدیسین، جنگجویان و محققان؛ ثانیا وضع مالیات‌های سنگین بر زارعان، تجار و بازرگانان. به‌نظر وی شهر زمانی خوشبختی را خواهد دید که در وضع مالیات‌ها تسهیل شود و از کارگزاران حکومتی در حد لازم حمایت به‌عمل آید.

منابع‌