سید موسی زرآبادی قزوینی

آیت الله زرآبادی قزوینی (۱۲۹۴ - ۱۳۵۳ ق)، عالم ربانی، حکیم و فقیه بزرگ شیعه در قرن ۱۴ قمری و از شاگردان میرزا حسن کرمانشاهی است. او در مراحل تقوا و تهذیب نفس و سلوک شرعی، از نخبگان عصر خود بوده و در مکتب تربیتی ایشان، رعایت دقیق تکلیف و عمل به شریعت، در رأس امور جای داشته است. مرحوم سید موسی زرآبادی در فقه، اصول، حکمت و علوم غریبه مهارت داشت و از ایشان آثار متعددی در این علوم بجای مانده است.

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

نام کامل	سید موسی حسینی زرآبادی قزوینی
زادروز	۱۲۹۴ قمری
زادگاه	قزوین
وفات	۱۳۵۳ قمری
مدفن	امامزاده حسین، قزوین
اساتید	میرزا حسن کرمانشاهی، ملا علی اکبر ایزدی تاکستانی، سید شهاب الدین شیرازی، شیخ فضل الله نوری،...
شاگردان	شیخ هاشم قزوینی، شیخ علی اکبر الهیان تنکابنی، شیخ مجتبی قزوینی، سید ابوالحسن حافظیان،...
آثار	حاشیه بر کفایةالاصول، حاشیه بر شرح منظومه، رساله اصول دین، رسائل و مجالس،...

ولادت و خاندان

سید موسی زرآبادی قزوینی در سال ۱۲۹۴ هـ.ق در قزوین دیده به جهان گشود. مادر وی بانویی صالحه و دختر یکی از علمای قزوین بود و پدرش حجت الاسلام سید علی زرآبادی (م: ۱۳۱۸ ق) از عالمان وارسته و فاضل و اهل معانی بود. اجداد ایشان نیز همگی از علما و مروجین دین مبین بوده‌اند از جمله: میرفاضل حسینی زرآبادی (م: ۱۱۹۵ ق).

سید موسی زرآبادی از سادات حسینی است، و نسب او به زید بن علی بن الحسین علیه السلام می‌رسد؛ چنان که نقش مهر ایشان «موسی الحسینی» بوده است.

تحصیل و استادان

سید موسی زرآبادی، مقدمات و سطوح عالیه را در قزوین و تهران از اساتید بزرگی آموخت، از جمله:

• فقیه محقق، آیت الله ملا علی اکبر ایزدی سیادهنی تاکستانی (م: ۱۳۴۰ ق) از جمله استادان وی در فقه و اصول در قزوین است، که سید موسی تقریرات ایشان را نوشته است.
• فیلسوف فاضل، میرزا حسن کرمانشاهی (م: ۱۳۳۶ ق) از شاگردان فیلسوف عالیقدر، میرزا ابوالحسن جلوه و از ارکان انتقال فلسفه به طبقات متأخر بشمار می‌رود.
• فیلسوف و عارف، سید شهاب الدین شیرازی (م: ۱۳۲۰ ق)
• فیلسوف و عارف، شیخ علی نوری حکمی (م: ۱۳۳۵ ق)
• عالم بزرگوار، شهید شیخ فضل الله نوری (م: ۱۳۲۷ ق)

گفته‌اند «وی در کار تحصیل علم همتی والا داشته است و تلاشی بسیار. برخی از همدرسان او ابراز داشته‌اند که هر موقع از شب که بیدار می‌شدیم چراغ اطاق سید روشن بود».

آثار و تألیفات

از مرحوم سید موسی زرآبادی آثار و نوشته‌هایی در فقه و اصول و حکمت برجای مانده است. جالب توجه است که با اشتغال بسیار به عبادت و ریاضات شرعیه و عمل به مستحبات و ختومات و اوراد مأثوره و تفکرات و تعقلات و جلسات ممتد و تدریس و تربیت شاگردان و گاه اقامه جماعت و اشتغال به علوم غریبه و تبحر در آن ها، باز هم به تألیف این آثار توفیق می‌یابد:

1. تقریرات فقه و اصول استادش، آیت الله ملا علی اکبر ایزدی
2. تعلیقه بر بخشی از رسائل
3. حاشیه بر کفایه الاصول، (۲ جلد)
4. حاشیه بر مطوّل، بخش علم بیان
5. حاشیه بر منظومه سبزواری
6. حاشیه بر شرح اشارات (بخش الهیات)
7. حاشیه بر منطق اشارات
8. شرح سلامان و آبسال ابن سینا
9. رساله اعتقادات (عربی)
10. رساله اصول دین (فارسی)
11. رساله‌ای در توضیح حدیث «ماالحقیقه»
12. رسائل و مجالس، در موعظه و اخلاق
13. رساله‌ای مختصر درباره «مشروطیت»
14. رسائل و نسخه‌هایی مهم در انواع علوم غریبه

امید است در آینده کتاب های این عالم بزرگ به زیور چاپ درآید تا همگان بهره‌مند شوند.

تربیت شاگردان

مکتب تربیتی سید موسی زرآبادی مکتب در هم تنیده علم و عمل بوده است؛ علم و تعقّل بر اساس روش قرآنی خالص و عمل و تفکر و عبادت بر طبق موازین دقیق شرعی. وی درباره عمل (تهذیب نفس و تقوی) نیز تأکید بسیار داشته و استفاده از «وقت» و به هدر ندادن آن را بسی مهم می شمرده و رعایت دقیق تکلیف و عمل به شرع مطهر را در رأس امور جای می داده است. برخی از شاگردان او عبارتند از:

ناگفته هایی از حیات عرفانی آیت الله زرآبادی

• شیخ هاشم قزوینی (م: ۱۳۳۹ ش): این عالم متفکر و زاهد در قزوین فلسفه اشراق و مشّاء را نزد استاد عالیقدر خود، مرحوم علامه سید موسی زرآبادی آموخت.
• آیت الله شیخ علی اکبر الهیان تنکابنی قزوینی (م: ۱۳۸۰ ق): این عالم ربانی از محضر مربی بزرگ و ذوالفنون عصر خویش، ‌علامه کبیر حضرت سید موسی زرآبادی کسب فیض نمود، و عرفان و علوم غریبه را نیز نزد ایشان آموخت.
• آیت الله شیخ مجتبی قزوینی (م: ۱۳۸۶ ق، مطابق ۱۳۴۶ هـ.ش)
• شیخ علی‌اصغر شکرنابی قزوینی، مشهور به «وحدتی» (۱۳۵۷ ق، مطابق با ۱۳۱۶ هـ.ش): او از دانشمندان عصر خویش در علوم خفیه بود که در قزوین با مرحوم آیت الله العظمی سید موسی زرآبادی آشنا گردید، و در زمره شاگردان آن بزرگوار قرار گرفت و تا آخر عمر استاد ملازم ایشان بود. از این عالم ربانی کتب و وسایلی در علوم مختلف مانند جفر و رمل و صنعت و اسماء الله باقی مانده است که تمام آن ها را از استاد خود آیت الله آقا موسی زرآبادی آموخته بود.
• سید ابوالحسن حافظیان خراسانی (۱۲۸۲ـ۱۳۶۰ ش): وی از بزرگان اهل نفس و دعا و استاد مسلم علوم غریبه بود. مرحوم حافظیان در حوزه مشهد با کسانی چند دوست گشت از جمله مرحوم حاج شیخ مجتبی قزوینی و همین دوست بود که با ذکر مقامات و کرامات و علوم سید موسی زرآبادی، وی را متوجه آن مربی کامل کرد و به کسب مسائل و مراحلی بس مهمتر ـ که تا آن هنگام بدان نرسیده بود ـ نایل آید. از آثار ایشان یکی «لوح محفوظ» است و دیگری کتابی در شرح آن و نیز «لوح جنه الاسماء».
• سید محمدتقی معصومی اشکوری (۱۳۱۲-۱۳۵۶ ق)

ویژگی‌های اخلاقی

مرحوم سید زرآبادی در مراحل تقوا و تهذیب نفس و سلوک شرعی، از نخبگان عصر خود بود. در این مورد نیز (مانند علوم خفیه) مربیان و استادان وی بر ما معلوم نیست؛ شاید توجه او به این مراحل، ‌به اشاره پدرش که اهل این معانی بوده است پدید آمده باشد. گفته‌اند که سید از ابتدای نشو و نمای خویش مراقبت شدیدی در انجام واجبات و پرهیز از محرمات داشته و گاه تمام مستحبات شرعی را انجام می‌داده و این امر زبانزد مردم بوده است.

از مرحوم سید موسی نقل شده است که فرمود: «در روزهایی که در قزوین امام جماعت بودم مدتی به سیر و سلوک پرداختم و به قدری پیش رفتم که پرده‌ها از جلو چشمم برداشته شد. دیوارها در برابر من حائل نبود، وقتی که در خانه نشسته بودم رهگذرها را در کوچه و خیابان می‌دیدم، روزی به من گفته شد: «حالا که به این مقام رسیده‌ای اگر بخواهی به مدارج بالاتر و مقامات والاتر برسی، یک راه دارد و‌ آن ترک اعمال ظاهری است!». گفتم: این اعمال ظاهری با دلائل قطعی و براهین مسلم شرعی به ما ثابت شده است. من هرگز تا زنده‌ام آن ها را ترک نخواهم کرد. گفته شد: در این صورت همه آن چه به شما داده شده از شما سلب خواهد شد. گفتم: «به جهنم». از همان لحظه آن حالت از من سلب شد و یک فرد عادی شدم، دیگر از آن کشف و شهود هیچ خبری نبود. در آن هنگام متوجه شدم که شیطان از این اعمال ظاهری با آن همه نقشی که دارد، شدیداً در رنج و عذاب است. ولذا تصمیم گرفتم که با تمام قدرت ـ علاوه بر واجبات ـ به اعمال مستحبی روی بیاورم و در حد توان چیزی از مستحبات را ترک نکنم. از فضل پروردگار در پرتو التزام به شرع مبین، حالاتی به من دست داد که حالات پیشین در برابر آن ناچیز بود».

فعالیت‌های اجتماعی

سید موسی زرآبادی با وجود همه آن اشتغالات ظاهری و باطنی، به امر مشروطیت (که در زمان وی پدید آمد) توجه می‌کند و رساله‌ای درباره فواید آن می‌نگارد. در نوشته‌ای که فرزند ایشان به اینجانب داده‌اند، چنین آمده است: «و ظاهراً مرحوم سید در اوائل مشروطیت طرفدار آن بوده و حتی رساله‌ای ـ حدود ده صفحه ـ در مدح آن نگاشته که موجود است؛ ولی بعدها بر اثر بروز انحرافاتی در نهضت مزبور از مخالفان جدی آن گردید».

موضوع از هر دو بعد، ‌جالب و آموزنده است؛ هم توجه به تکلیف سیاسی و اجتماعی و دینی و پرداختن به آن به اندازه توان، و هم به هنگام بروز انحراف، کنار کشیدن و مخالفت کردن، و بر انحراف‌ها صحه نگذاشتن.

وفات

مرحوم سید موسی زرآبادی، سرانجام در روز دوم ماه ربیع الثانی، سال ۱۳۵۳ ق، از این جهان گذران به جهان پایدار رحلت نمود و پیکر پاکش در صحن امامزاده (شاهزاده) حسین علیه السلام در قزوین به خاک سپرده ‌شد.

منابع

• گلشن ابرار، جلد ۳، زندگی نامه "سید موسی زرآبادی قزوینی"، از محمدعلی رحیمیان فردوسی.
• مجله حوزه، آذر و دی ۱۳۷۱، شماره ۵۳، "عالم ربانی سید موسی زرآبادی"، از محمد رضا حکیمی.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  سید موسی حسینی زرآبادی قزوینی

• 

  قبر سید موسی حسینی زرآبادی قزوینی در صحن امامزاده (شاهزاده) حسین علیه السلام در قزوین