سید صادق قمی

آیت الله سید صادق قمی (۱۲۵۵ - ۱۳۳۸ ق)، از عالمان بزرگ شیعه در قرن ۱۴ هجری و از شاگردان شیخ انصاری بود. وی در زمان خود، مرجع مرافعات و فصل خصومات بود و ذکاوت عجیبی در امر قضاوت داشت. آیت الله محمدعلی شاه آبادی (۱۳۶۹-۱۲۹۲ ق) داماد اوست.

این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.

محتوای فعلی بخشی از یک کتاب متناسب با عنوان است.

(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)

نام کامل	سید صادق حسینی قمی روحانی
زادروز	۱۲۵۵ قمری
زادگاه	قم
وفات	۱۳۳۸ قمری
مدفن	قم - قبرستان شیخان
اساتید	شیخ مرتضی انصاری، میرزا محمدحسن شیرازی، میرزا حبیب الله رشتی،...
شاگردان	شیخ حسن فاضل، سید فخرالدین سیدی، شیخ محمد کبیر قمی،...
آثار	شرح کتاب الزکاة شرایع،...

تحصیلات و استادان

سید صادق قمی، متولد سال ۱۲۵۵ ق، در قم بود. او از اول کودکی به تحصیل علم علاقه بسیار داشت و پدر بزرگوارش حاج میراز زین العابدین - که از اهل علم بود - نیز او را به فراگیری دانش تشویق کرد و تا هیجده سالگی در قم به فراگیری مقدمات اشتغال داشت.

او پس از فراگیری ادبیات، همراه با دوست و هم بحثش مرحوم ملا غلامرضا قمی به اصفهان مهاجرت کرد و دو سال در آن جا اقامت گزید. سپس به تهران رفت و نزد حکیم معروف مرحوم آقا علی مدرس زنوزی به تحصیل حکمت و فلسفه پرداخت.

معظم له در حدود سال ۱۲۷۹ ق، همراه دوست دانشمندش آیت الله ملا غلامرضا به نجف اشرف رهسپار شد و در محضر خاتم الفقهاء و المجتهدین مرحوم شیخ مرتضی انصاری زانوی ادب به زمین زد و به مدت دو سال از بحث‌های وی بهره‌مند شد و کتاب «فرائد الاصول» را نیز در همان زمان تصحیح نمود.

پس از درگذشت شیخ اعظم (۱۲۸۱ ق)، به درس فقه و اصول آیات عظام: میرزا محمدحسن شیرازی و میرزا حبیب الله رشتی حاضر شد و از محضر آنان توشه‌های بسیار برگرفت و با مهاجرت میرزای شیرازی به سامرا (۱۲۹۱ ق)، وی در نجف ماند و تنها از درس های میرزا حبیب الله رشتی بهره برد. و در همان زمان بود که ملکه استنباط و قوه اجتهادش، شکوفا گردید و این از تقریرات درس فقه استادش - که آمیخته با نظرات اوست - برمی‌آید. وی در آن هنگام در حوزه، به قدس و ورع و تقوی و صلاح و درستی مشهور شده بود.

او پس از ۱۷ سال اقامت در نجف، سال ۱۲۹۶ ق، به همراه دوست و هم بحثش - ملا غلامرضا - به سامرا کوچید و به مدت دو سال هم از محضر میرزای شیرازی استفاده برد و با مکتب فقهی سامرا و مبانی اصولی آن، آشنا گردید.

بازگشت به قم

سید صادق قمی، در سال ۱۲۹۸ ق، با هم بحث خویش، آیت الله ملا غلامرضا قمی به زادگاهش برگشت و مورد توجه عموم علما و مردم شهر واقع شد. به ویژه آن که چند نفر از مراجع و مجتهدین شهر مانند: مرحوم آیت الله حاج ملا صادق و مرحوم آیت الله حاج سید جواد قمی (م، ۱۳۰۳ ق) ایشان را از نظر علم و فقاهت و تقوا ستودند.

آیت الله حاج سید مهدی روحانی می فرمود: آقای حاج سید جواد در آن زمان در قم ریاست تامه داشت و چون از مطالب شیخ انصاری چیز مهمی در دست نداشت و از طرفی حاج سید صادق به تازگی وارد قم شده بود و چندان موقعیتی نداشت، مرحوم حاج سید جواد با ایشان مباحثه خصوصی قرار داده و در حقیقت از او استفاده می کرد. آن مرحوم وصیت کرد که مُهرم را تحویل حاج سید صادق بدهید و نماز جنازه‌ام را هم ایشان بخواند.

هم ایشان می فرمود: مرحوم والد و عمویم آقای حاج میرزا محمود گفتند: مرحوم آیت الله آقا سید علی قزوینی (صاحب حاشیه بر قوانین) قم آمده بود و با مرحوم حاج سید صادق مباحثه می کردند، در جاهایی که مربوط به مطالب شیخ انصاری نبود، مرحوم حاج سید علی برتری داشت و حاج سید صادق ایشان را به مطالب شیخ می کشانید و غلبه می کرد. مرحوم عمویم آقای حاج آقا احمد می گفتند: در این مجالس حاج آخوند - ملا غلامرضا قمی - هم بوده و طرف بحث نیز بوده‌اند. پس از آن مجلس یا مجالس، از مرحوم سید قزوینی پرسیدند: که این دو کدام بهترند؟ در پاسخ گفته بود: حاج سید صادق قوی‌تر است.

شاگردان

در محضر آن فقیه فرزانه، شاگردانی چند پرورش یافتند که عبارتند از:

1. حاج شیخ حسن فاضل (م، ۱۳۶۶ ق)، که خود به درجات عالیه فقاهت و اجتهاد نائل آمد.
2. حاج سید فخرالدین سیدی، نوه دختری مرحوم میرزای قمی (م، ۱۳۶۳)
3. حاج شیخ محمد کبیر قمی (۱۲۹۰ - ۱۳۶۹ ق)
4. آخوند ملا علی کبیر قمی
5. شیخ ابوالقاسم صغیر (م، ۱۳۵۲)
6. حاج سید ابوالقاسم مرتضوی.

تألیفات

از آن جا که ایشان به جز امامت جماعت و مرجعیت امور دینی مردم، متصدی امر قضاوت، و فصل دعاوی و رفع خصومات بود، ولذا کمتر تألیفی از او به یادگار مانده است. اما همان نوشتجات اندک او، گواه روشنی بر فضل و فقاهت اوست.

به گفته آیت الله سید مهدی روحانی، وی مجلدی از مباحث عقلیه را نگاشته بود که در جریان سیل معروف قم (سال ۱۳۵۲ ق) از میان رفت، و نیز حدود هزار ورق - یا بیشتر - از مباحث مختلفه در فقه و اصول نگاشته است که متفرق می باشد و چون اوراق بسیاری از آن ها مفقود شده، مرتب ساختن آن ها غیرممکن است.

اما کتابی که هم اینک از او در دسترس است، «شرح کتاب الزکاة» شرایع (از آغار زکات تا اصناف مستحقین) می باشد، که نزد نوادگان وی موجود است.

ویژگی‌ها و فعالیت‌ها

مرحوم آیت الله حاج سید صادق، پس از وفات آیت الله حاج سید جواد قمی، یگانه مرجع مرافعات و فصل خصومات و رفع دعاوی بود. تمام عقود و أسناد به مهر و امضای او رسید و ذکاوت عجیبی در امر قضاوت حل و فصل منازعات از ایشان مشاهده می شد، تا آن جا که بعضی، آن ها را حمل بر کرامات کرده و حکایاتی نقل نموده‌اند.

از ویژگی های دیگر ایشان، نظم و ترتیب در زندگی بود. وی با کثرت مراجعات در امور شرعی و عادی، باز وقت تدریس و مطالعات و عبادات و تألیفاتش، هر یک به جای خود محفوظ بود از هیچ کدام غفلت نمی کرد. دیگر از ویژگی هایش عشق به کار و حل مشکلات مردم بود. از کاری که وظیفه او بود هیچ وقت اظهار خستگی نمی کرد، چه بسا نیمه شب در سرما یا گرما برای رفع حاجتی سراغ او می آمدند و او متغیر نمی شد.

از خصوصیات دیگر وی - که در میان اهالی قم معروف بود - ملاقاتش با حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه شریف بوده است وی، بسیار اوقات در نیمه های شب از منزلش - در محله «سلطان محمد شریف» در خیابان چهارمردان، به سمت مسجد امام زین العابدین علیه السلام - در چهارراه سجادیه - بیرون می رفت و در آن جا به عبادت می پرداخت و بسیار اوقات هم می شد که در آن مکان شریف، رهگذران شاهد نوری تابان و گفتگویش با شخص دیگر بودند.

مرحوم حاج سید صادق، سال ۱۳۱۱ ق شروع به ساختمان مسجد و مدرسه نزدیک خانه مسکونی اش نمود و بنیاد مسجد در سال ۱۳۱۳ ق تمام شد و به تدریج حجرات مدرسه نیز در سالیان بعد تکمیل گردید و اینک مورد استفاده جمعی از طلاب و فضلای حوزه علمیه قم است. (این مدرسه به خواست آیت الله سید صادق روحانی) در سال ۱۳۹۵ ق مورد بازسازی و تعمیرات اساسی قرار گرفت و امامت جماعت مسجد را سالیان بسیاری است آیت الله آقای حاج مهدی روحانی بر عهده دارد).

وفات

مرحوم آیت الله حاج سید صادق، پس از ۸۳ سال زندگی آکنده از خدمات دینی و اجتماعی، در ماه ربیع الاول ۱۳۳۸ قمری بدرود حیات گفت و پس از یک تشییع باشکوه، در قبرستان شیخان قم - در سمت شمال مرقد میرزای قمی - به خاک سپرده شد.

منابع

• ناصرالدین انصارى قمى، ستارگان حرم، شماره ۴.

آرشیو عکس و تصویر

• 

  قبر سید صادق حسینی قمی روحانی در قبرستان شیخان قم