فقه الحدیث: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«فقه الحدیث»''' دانشی است که به بررسی متن [[حدیث]] میپردازد و با ارائه مبانی و سیر منطقی فهم آن، ما را به مقصود اصلی گوینده حدیث نزدیک میگرداند. | |
==تعریف فقه الحدیث== | ==تعریف فقه الحدیث== | ||
| − | + | حدیثپژوهان از دیرباز، اصطلاح فقه الحدیث را برای فهم [[حدیث]] به کار برده اند. فقه الحدیث ترکیبی از معنای لغوی فقه و معنای اصطلاحی حدیث است. فقه در لغت به معنای فهم عمیق و دقیق است و حدیث در اصطلاح، به سخن، رفتار و تقریر [[معصوم]] و یا حکایت این امور گفته می شود و منظور از ترکیب این دو، فهم درست و ژرف از گفتار و کردار معصومان است. | |
| − | + | فقیهان معاصر [[شیعه]]<ref> ر. ک: منیة الطلب، میرزا حسین نایینی، ج ۳، ص ۳۷۷؛ الخمس، سید کاظم حائری، ص ۷۱۵؛ الاجتهاد و التقلید، ص ۴۸؛ امام خمینی، الصلاه، ج ۲، ص ۴۹.</ref> و بسیاری از عالمان [[اهل سنت]] این ترکیب را به کار برده اند. | |
| − | + | فقه الحدیث به احادیث فقهی اختصاص ندارد و معنای اصطلاحی [[فقه]] در اینجا مقصود نیست. با توجه به آنچه گفته شد و در احادیث بدان راهنمایی شده است، می توان فقه الحدیث را چنین تعریف کرد: «دانشی که به بررسی متن حدیث می پردازد و با ارائه مبانی و سیر منطقی فهم آن، ما را به مقصود اصلی گوینده حدیث نزدیک می گرداند.» | |
| − | فقه | ||
| − | + | ==اهمیت فقهالحدیث== | |
| + | فقه الحدیث مهمترین [[علوم حدیث|علوم حدیثی]] و سودمندترین و کاراترین آنهاست و هدف دیگر دانشهای حدیث، یاری رساندن به این دانش است. اگرچه همه این دانشها با تمام شاخه های فرعی خود مهم و ضروری اند، اما آنچه مستقیماً با مقصود اصلی حدیث، یعنی بهره گیری از آن در دیگر علوم الهی و انسانی و به صحنه عمل در آوردن و تحقق بخشیدن آن در زندگی و گفتار و رفتار دینی، مرتبط است، دانش «فقه الحدیث» است که اگر درست به کار بسته شود و مسیر منطقی آن به تمام و کمال پیموده شود، ما را به مفهوم حقیقی حدیث نزدیک می کند. | ||
| − | + | بر این اساس، کامیابی در این شاخه می تواند کوششهای ما را در دیگر گونه های علوم حدیثی با ثمر سازد و حدیثپژوه را از زیباییهای کلام [[اهل البیت|اهل بیت]] بهرهمند کند. [[امام صادق علیه السلام|امام صادق]] علیه السلام می فرماید: «حدیثٌ تَدْریهِ خیرٌ من ألفٍ تَرْویهِ»<ref> شیخ صدوق، معانی الأخبار، ص ۲، ح ۳.</ref> یک حدیث را که خوب بفهمی، بهتر از آن است که هزار حدیث نقل کنی. همان امام همام می فرماید: «أنتُم أَفقَهُ النّاسِ إذا عَرَفتُم مَعانیَ کلامِنا».<ref> معانی الأخبار، ص ۱، ح۱.</ref> شما هرگاه معانی سخنان ما را بدانید، فقیه ترین مردم خواهید بود. | |
| − | |||
| − | === | + | ==منابع فقهالحدیث== |
| + | محدثان [[شیعه]] و [[اهل سنت|سنی]] تلاشهای فراوانی در جهت ابهام زدایی و تبیین روایات انجام داده اند. این کوششها از شرحهای ساده بر یک [[حدیث]] در سالهای آغازین صدور احادیث آغاز می شود و به شرحهای بسیار بزرگ و مفصّل در قرنهای بعد منجر می شود. در حوزه فقه الحدیث علاوه بر این منابع، کتابها و رسائلی نیز وجود دارد که به بررسی قواعد و روشهای فهم روایات می پردازد. | ||
| − | + | ===منابع فقهالحدیث شیعه=== | |
| − | + | کتابها و رسائلی که به شرح احادیث پیشوایان شیعه پرداخته اند فراوان هستند. برخی از مهمترین آنها عبارتند از: «[[معانی الاخبار]]» [[شیخ صدوق]]، «[[روضه المتقین|روضة المتقین]]» [[محمد تقی مجلسی|محمدتقی مجلسی]]، «[[الوافی]]» [[فیض کاشانی]] و «[[بحارالانوار]]» [[محمد باقر مجلسی|محمدباقر مجلسی]]. | |
| + | همچنین برخی از اولین کتابهای مستقلی که دانشمندان شیعه در مورد مبانی و قواعد فقه الحدیث نگاشته اند عبارتند از: «[[البدایة فی علم الدرایة (کتاب)|البدایة فی علم الدرایة]]» [[شهید ثانی]] و «[[الرواشح السماویه]]» [[میرداماد]]. | ||
| + | ==روش فقها در فقهالحدیث== | ||
| + | |||
| + | فقها در مقام استدلال به [[حدیث]] و تطبیق آن بر یک یا چند موضوع، مراحلی را می پیمایند که مهمترین آنها بدین شرح است: | ||
| + | * اطمینان از صدور حدیث، در این مرحله به بحث و بررسی سند حدیث و شناخت سلسله راویان آن، بر مبنای [[علم رجال]] و [[درایه]]، می پردازند. | ||
| + | * اطمینان از جهت صدور، نظر به این که قسمتی از احادیث در مقام تقیه و یا به جهت خاصی بیان گردیده که استدلال به آنها قابل مناقشه است، لذا باید تمامی جوانب را با هم سنجید. | ||
| + | * اطمینان به ظهور در معنی مورد نظر، زیرا که گاهی لفظ خاصی در یک زمان در معنی معینی به کار می رود ولی در زمانهای دیگر آن معنی از آن فهمیده نمی شود، یا این که مثلا قرینه ای سبب ثبوت یا سقوط یک معنی می گردد. | ||
| + | * در نظر گرفتن سایر دلایل و جمع بین آنها، از جهت این که بین احادیث، عام و خاص، مطلق و مقید، مجمل و مبین و ... وجود دارد، و باید همه آنها را با هم بررسی کرد. | ||
| + | * ذوق فقهی که فقهای بزرگ از آن برخوردار هستند، و این موهبتی است الهی که بر اثر کثرت ممارست احادیث و مبارزه با هوای نفس، به آنها عنایت می شود. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | + | *درسنامه فهم حدیث، عبدالهادی مسعودی، آستانه مقدسه قم، انتشارات زائر، ۱۳۸۹. | |
| − | *درسنامه فهم حدیث، مسعودی، | + | *"فقه الحدیث"، پایگاه اطلاعرسانی حوزه. |
| − | |||
{{حدیث}} | {{حدیث}} | ||
| − | + | [[رده:علوم حدیث]][[رده:اصطلاحات حدیثی]] | |
| − | [[رده:علوم حدیث]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۲ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۵:۵۹
«فقه الحدیث» دانشی است که به بررسی متن حدیث میپردازد و با ارائه مبانی و سیر منطقی فهم آن، ما را به مقصود اصلی گوینده حدیث نزدیک میگرداند.
محتویات
تعریف فقه الحدیث
حدیثپژوهان از دیرباز، اصطلاح فقه الحدیث را برای فهم حدیث به کار برده اند. فقه الحدیث ترکیبی از معنای لغوی فقه و معنای اصطلاحی حدیث است. فقه در لغت به معنای فهم عمیق و دقیق است و حدیث در اصطلاح، به سخن، رفتار و تقریر معصوم و یا حکایت این امور گفته می شود و منظور از ترکیب این دو، فهم درست و ژرف از گفتار و کردار معصومان است.
فقیهان معاصر شیعه[۱] و بسیاری از عالمان اهل سنت این ترکیب را به کار برده اند.
فقه الحدیث به احادیث فقهی اختصاص ندارد و معنای اصطلاحی فقه در اینجا مقصود نیست. با توجه به آنچه گفته شد و در احادیث بدان راهنمایی شده است، می توان فقه الحدیث را چنین تعریف کرد: «دانشی که به بررسی متن حدیث می پردازد و با ارائه مبانی و سیر منطقی فهم آن، ما را به مقصود اصلی گوینده حدیث نزدیک می گرداند.»
اهمیت فقهالحدیث
فقه الحدیث مهمترین علوم حدیثی و سودمندترین و کاراترین آنهاست و هدف دیگر دانشهای حدیث، یاری رساندن به این دانش است. اگرچه همه این دانشها با تمام شاخه های فرعی خود مهم و ضروری اند، اما آنچه مستقیماً با مقصود اصلی حدیث، یعنی بهره گیری از آن در دیگر علوم الهی و انسانی و به صحنه عمل در آوردن و تحقق بخشیدن آن در زندگی و گفتار و رفتار دینی، مرتبط است، دانش «فقه الحدیث» است که اگر درست به کار بسته شود و مسیر منطقی آن به تمام و کمال پیموده شود، ما را به مفهوم حقیقی حدیث نزدیک می کند.
بر این اساس، کامیابی در این شاخه می تواند کوششهای ما را در دیگر گونه های علوم حدیثی با ثمر سازد و حدیثپژوه را از زیباییهای کلام اهل بیت بهرهمند کند. امام صادق علیه السلام می فرماید: «حدیثٌ تَدْریهِ خیرٌ من ألفٍ تَرْویهِ»[۲] یک حدیث را که خوب بفهمی، بهتر از آن است که هزار حدیث نقل کنی. همان امام همام می فرماید: «أنتُم أَفقَهُ النّاسِ إذا عَرَفتُم مَعانیَ کلامِنا».[۳] شما هرگاه معانی سخنان ما را بدانید، فقیه ترین مردم خواهید بود.
منابع فقهالحدیث
محدثان شیعه و سنی تلاشهای فراوانی در جهت ابهام زدایی و تبیین روایات انجام داده اند. این کوششها از شرحهای ساده بر یک حدیث در سالهای آغازین صدور احادیث آغاز می شود و به شرحهای بسیار بزرگ و مفصّل در قرنهای بعد منجر می شود. در حوزه فقه الحدیث علاوه بر این منابع، کتابها و رسائلی نیز وجود دارد که به بررسی قواعد و روشهای فهم روایات می پردازد.
منابع فقهالحدیث شیعه
کتابها و رسائلی که به شرح احادیث پیشوایان شیعه پرداخته اند فراوان هستند. برخی از مهمترین آنها عبارتند از: «معانی الاخبار» شیخ صدوق، «روضة المتقین» محمدتقی مجلسی، «الوافی» فیض کاشانی و «بحارالانوار» محمدباقر مجلسی.
همچنین برخی از اولین کتابهای مستقلی که دانشمندان شیعه در مورد مبانی و قواعد فقه الحدیث نگاشته اند عبارتند از: «البدایة فی علم الدرایة» شهید ثانی و «الرواشح السماویه» میرداماد.
روش فقها در فقهالحدیث
فقها در مقام استدلال به حدیث و تطبیق آن بر یک یا چند موضوع، مراحلی را می پیمایند که مهمترین آنها بدین شرح است:
- اطمینان از صدور حدیث، در این مرحله به بحث و بررسی سند حدیث و شناخت سلسله راویان آن، بر مبنای علم رجال و درایه، می پردازند.
- اطمینان از جهت صدور، نظر به این که قسمتی از احادیث در مقام تقیه و یا به جهت خاصی بیان گردیده که استدلال به آنها قابل مناقشه است، لذا باید تمامی جوانب را با هم سنجید.
- اطمینان به ظهور در معنی مورد نظر، زیرا که گاهی لفظ خاصی در یک زمان در معنی معینی به کار می رود ولی در زمانهای دیگر آن معنی از آن فهمیده نمی شود، یا این که مثلا قرینه ای سبب ثبوت یا سقوط یک معنی می گردد.
- در نظر گرفتن سایر دلایل و جمع بین آنها، از جهت این که بین احادیث، عام و خاص، مطلق و مقید، مجمل و مبین و ... وجود دارد، و باید همه آنها را با هم بررسی کرد.
- ذوق فقهی که فقهای بزرگ از آن برخوردار هستند، و این موهبتی است الهی که بر اثر کثرت ممارست احادیث و مبارزه با هوای نفس، به آنها عنایت می شود.
پانویس
منابع
- درسنامه فهم حدیث، عبدالهادی مسعودی، آستانه مقدسه قم، انتشارات زائر، ۱۳۸۹.
- "فقه الحدیث"، پایگاه اطلاعرسانی حوزه.
