رجعت

«رجعت» در لغت به معنای بازگشت است و در اصطلاح عبارت است از بازگشت گروهی از مردگان به دنیا. اعتقاد به رجعت مختص به شیعه است. در روایات شیعه از بازگشت پیامبر اکرم و ائمه علیهم السلام به دنیا سخن به میان آمده است؛ همچنین از بازگشت مومنان محض و مشرکان محض. رجعت از موضوعاتی است که امامان شیعه همواره بر آن به عنوان یک اعتقاد اصیل تأکید می‌کرده اند.

دلایل رجعت در قرآن

قرآن نه تنها رجعت را امری محال و ناشدنی نمی‌داند؛ بلکه آن را ممکن و به وقوع آن در امت های گذشته در چندین جای قرآن اشاره کرده است. از جمله آیاتی که بر اصل مسأله رجعت دلالت دارد آیه: «وَیوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِمَّنْ یکذِّبُ بِآیاتِنَا فَهُمْ یوزَعُونَ»؛ روزی را که ما از هر امتی، گروهی را از کسانی که آیات ما را تکذیب می‌کردند، محشور می‌کنیم و آنها را نگه می‌داریم تا به یکدیگر ملحق شوند.

باید توجه داشت مقصود از این آیه «قیامت» نیست چون با کلمه «من» تبعیضیه می‌فرماید: «من کلّ امةٍ فوجاٌ» یعنی از هر امتی گروهی را محشور می‌کنیم.

در حالی که قرآن کریم درباره حشر روز قیامت می‌فرماید: «وَحَشَرْنَاهُمْ فَلَمْ نُغَادِرْ مِنْهُمْ أَحَدًا»؛ همه آنان (انسانها) را برمی‌انگیزانیم و احدی از ایشان را فرو گذار نخواهیم کرد.

در روایات معصومین علیهم السلام برای اثبات رجعت به این آیه استناد شده است.

رجعت در احادیث

در ادعیه و زیارات وارد شده از معصومین علیهم السلام بارها به مسأله رجعت اشاره شده است.

در روایتی از امام صادق علیه السلام آمده است: نخستین کسى که زمین از او می شکافد و به دنیا برمی گردد، حسین بن على علیه السّلام است. و رجعت همگانی نیست، بلکه خاص است و به جز آنکه محض ایمان باشد و آنکه محض شرک باشد رجعت ندارند.

بکیر بن اعین از امام محمد باقر علیه السّلام نقل می نماید که فرمود: پیغمبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله و على علیه السّلام به دنیا رجعت می‌کنند.

در حدیثی امام صادق علیه السلام رجعت را از شرائط ایمان شمرده است. مأمون عباسی از امام رضا علیه السلام پرسید، درباره رجعت چه می‌گوئید، فرمود: رجعت حق است؛ در امت های گذشته بوده و قرآن از آن یاد کرده است.

پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: هر آنچه در امت های پیشین واقع شده نظیر آن در این امّت نیز واقع می‌شود.

ناگفته نماند رجعت همگانی نیست؛ بلکه خاص است و فقط کسانی به دنیا بازمی‌گردند که مؤمن خالص یا مشرک محض باشند.

در دعای عهد آمده است: «اللّٰهُمَّ إِنْ حالَ بَینِی وَ بَینَهُ الْمَوْتُ الَّذِی جَعَلْتَهُ عَلَىٰ عِبادِک حَتْماً مَقْضِیاً فَأَخْرِجْنِی مِنْ قَبْرِی مُؤْتَزِراً کفَنِی، شاهِراً سَیفِی، مُجَرِّداً قَناتِی، مُلَبِّیاً دَعْوَةَ الدَّاعِی فِی الْحاضِرِ وَالْبادِی». خدایا اگر بین من و او مرگی که بر بندگانت حتم و قطعی ساختی حائل شد، کفن پوشیده از قبر مرا بیرون آور، با شمشیر از نیام برکشیده و نیزه برهنه، پاسخگو به دعوت آن دعوت‌کننده، در میان شهرنشین و بادیه‌نشین.

و از امام صادق علیه السلام روایت شده است: هرکه چهل صبحگاه دعای عهد را بخواند، از یاوران قائم ما باشد و اگر پیش از ظهور آن حضرت از دنیا برود، خدا او را از قبر بیرون آورد که در خدمت آن حضرت باشد.

و در حدیث دیگری از آن حضرت در وصف مومن آمده است: مؤمن در بهشت برین خاندان پیغمبر (ص) را ملاقات می کند، و با آنها از غذای آنها می‌خورد و با آنها از نوشیدنی های آنها می خورد و با آنان در مجالس آنها گفتگو می‌کند تا آنگاه که قائم ما اهل بیت قیام نماید. وقتى قائم ما قیام کرد، خداوند آنها را مبعوث می کند و دسته دسته لبیک گویان بجانب وى می شتابند.

برخی روایات نیز به یاری امام زمان عجل الله تعالی فرجه توسط برخی از مومنان در زمان ظهور اشاره دارند که البته ممکن است منظور این روایات یاری ارواح آنان از قیام امام زمان باشد.

تواتر روایات رجعت

علامه طباطبائی در المیزان می‌نویسد: فرقه‌های غیر شیعی - عامه مسلمین - هر چند ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف را قبول دارند و روایاتش را به طور متواتر از رسول خدا صلی الله علیه و آله نقل کرده‌اند، ولی مسأله رجعت را انکار و آن را از ویژگی های اعتقادی شیعه دانسته‌اند، در ادامه می‌افزاید: روایات اهل بیت علیهم السلام نسبت به اهل رجعت تواتر معنوی دارد. افزون بر این که تعدادی از آیات و روایات که در باب رجعت وارد شده دلالتش تام و قابل اعتماد است.

علامه مجلسی می‌فرماید: چگونه ممکن است شخص باایمانی که حقانیت اهل بیت علیهم السلام را باور دارد. در مورد رجعت، تردید به خود راه دهد در حالی که نزدیک به دویست حدیث صریح از معصومین علیهم السلام به طور متواتر به ما رسیده و بیش از چهل تن از بزرگان شیعه مانند شیخ طوسی، شیخ مفید و دیگران و بیش از پنجاه کتاب معتبر این احادیث را جمع‌آوری نموده‌اند. و اگر بنا باشد احادیث مربوط به رجعت – با این کثرتی که یاد شد - متواتر نباشد، دیگر در هیچ موردی نمی‌توان ادعای تواتر نمود.

رابطه رجعت با ظهور و قیامت

علامه طباطبایی با بیان اینکه آیات بسیاری از قرآن یکبار به قیامت و بار دیگر به رجعت و بار دیگر به ظهور تفسیر شده اند، در مورد رابطه رجعت با قیامت و ظهور امام زمان می گوید: روایات ثابت کننده رجعت اگر چه خبرهای واحد مختلف هستند اما با وجود کثرتشان در یک معنا اتحاد دارند و آن اینکه نظام دنیایی به سمت روزی سیر می کند که خداوند سبحان در آن معصیت نمی شود بلکه به بندگی خالص بندگی می شود که شائبه ای از هوای نفس و اغوای شیطان در آن وجود ندارد. و در آن بعضی اموات از اولیای خدای تعالی و دشمنان خدا به دنیا باز می گردند و حق از باطل جدا می گردد. و این مطلب این نکته را می رساند که رجعت از مراتب روز قیامت است. اگر چه در کشف و ظهور پایین تر از قیامت است بخاطر امکان راه یافتن فساد و شر در آن فی الجمله، به خلاف قیامت (که هیچ گونه فساد و شری درآن راه نخواهد یافت) و به همین دلیل، روز ظهور حضرت مهدی (عج) نیز گاه ملحق به آن شده است؛ به خاطر ظهور تامه حق در آن. اگر چه روز ظهور حضرت نیز غیر از رجعت است در روایتی از ائمه اهل البیت آمده است: «أیام الله ثلاثة: یوم الظهور و یوم الکرة و یوم القیامة؛ ایام الله سه روز هستند: روز ظهور و روز رجعت و روز قیامت». و این معنی یعنی اتحاد به حسب حقیقت و اختلاف به حسب مراتب موجب شده است که در روایات اهل بیت علیهم السلام برخی آیات یک بار به قیامت و بار دیگر به رجعت و بار دیگر به ظهور تفسیر شود.

برخی از علل رجعت در روایات

• نشان دادن شکوه و عزت مؤمنان و ذلت کافران
• استقرار حکومت صالحان
• انتقام از ستمگران و پدیدآورندگان حادثه عاشورا
• مشارکت در حکومت عدل حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف.

منابع

• طباطبایى، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، لبنان، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات ، چاپ ۲، ۱۳۹۰ ه.ق.
• کاظم احمدزاده، رجعت، دانشنامه پژوهه، تاریخ بازیابی: ۷ اسفند ۱۳۹۱.
• مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، بیروت، دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ ق.