محمدعلی حائری کرمانی

نام کامل	آیت الله محمدعلی حائری کرمانی
زادروز	1303 قمری
زادگاه	کرمان
وفات	1383 قمرى
مدفن	قم
اساتید	سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین عراقی،...
شاگردان	سید مهدی اخوان مرعشی، امام موسی صدر،...

تولد و خاندان

عالم جلیل القدر آیت الله حاج شیخ محمدعلی حائری کرمانی رحمه الله یکی از فقهای متقی و وارسته حوزه علمیه قم و از علمای طراز اول کرمان بشمار می‌رود که در سال ۱۳۰۳ ق. در شهرستان کرمان دیده به جهان گشود.

خاندان آیت الله حائری کرمانی در کرمان اکنون هم به شرافت و نجابت، معروف و مورد احترام اهالی آن سامانند. پدر بزرگوار وی مردی متدین، دارای مناعت طبع و عزت و مورد احترام همگان بود.

تحصیلات

حائری کرمانی دروس مقدمات و ادبیات را در حوزه علمیه کرمان سپری کرد و آن گاه در سال ۱۳۳۵ ق. عازم مشهد مقدس گردید و به مدت سه سال در مدرسه میرزا جعفر به تحصیل ادامه داد. سپس به زادگاهش بازگشت و با خانواده‌ای مذهبی و سرشناس ازدواج کرد.

هجرت به نجف:

علاقه ایشان به علوم و معارف اهل بیت علیهم السلام ایشان را بر آن داشت، در حدود سال ۱۳۳۹ قمری با تحمل رنج سفر و مشکلات فراوان ، رهسپار حوزه علمیه نجف و بارگاه علوی گردد. به سبب هوش و حافظه و استعداد فراوانش مراحل تحصیلی را به سرعت طی کرد و مدت ده سال در دروس خارج فقه و اصول آیات عظام: آقا سید ابوالحسن اصفهانی و آقا ضیاءالدین محقق عراقی و... حضور یافت. پس از چندی، استعداد و تلاش او به بار نشست و از آن بزرگواران اجازات اجتهاد کم نظیری اخذ کرد؛ حتی در شمار شاگردان خاص آیت الله آقا ضیاء قرار گرفت.

هجرت به ایران:

آب و هوای نجف اشرف با وی و خانواده وی سازگاری نداشت. این مشکل او را وادار داشت تا بعد از اتمام تحصیلات، نجف اشرف را به قصد ایران ترک کند و در زادگاهش کرمان رحل اقامت افکند. در این شهر به مدت چهارده سال به تدریس در حوزه علمیه کرمان و نیز اقامه جماعت و ارشاد و هدایت خلق مشغول شد.

آیت الله موسوی کرمانی، داماد وی، در این باره می‌فرماید: در کرمان مرحوم آیت الله حاج میرزا محمدرضا کرمانی - که یک آیت الله مطلقی در کرمان بودند؛ لکن از روی جهاتی از منزل بیرون نمی‌آمدند. محل نماز خودش را که مسجد جامع کرمان بود، به آیت الله حائری کرمانی واگذار کرد و ایشان از سال ۱۳۰۳ ش - سال تاجگذاری -، تا سال ۱۳۱۷ ش. اوج قدرت رضاخان بود اجرای شد؛ در کرمان علاوه بر اقامه جماعت و تبلیغ شعائر دینی و مذهبی به تدریس علوم دینی مشغول بودند که بنده در آن ایام نیز لمعه را در نزد معظم‌له می‌خواندم. سالیانی که مسئله جواز داشتن لباس روحانیت، مسئله کشف حجاب و برچیدن بساط روحانیت و... توسط رضاخان سال‌های بسیار تلخ و ناگواری برای روحانیت بوده است؛ به طوری که حتی مرحوم آقا شیخ محمدتقی آملی شش ماه نتوانسته بود از منزل بیرون بیایند؛ زیرا شهربانی دستور داده بود که تمام طلبه های دارای معافیت تحصیلی باید سربازی بروند. فشارهای مأموران دولتی او را واداشت تا به قصد اقامت دائم روانه مشهد مقدس شود. او در مشهد در دروس خارج فقه و اصول آیات عظام: حاج آقا حسین قمی و آقازاده خراسانی شرکت می جوید و خود نیز به تدریس می‌پردازد؛ اما پس از چندی، باز هم مشکلات سیاسی مانع از اقامت او شد و او مشهد را به قصد حوزه علمیه قم ترک کرد.

ایشان هنگام عزیمت به مشهد، چند روز در قم توقف داشته است و آیات عظام: سید محمدتقی خوانساری، امام خمینی، مرعشی نجفی و گلپایگانی، بر توقف او در قم اصرار داشته و اقامت در مشهد را به صلاح او ندانسته و پیشنهاد تدریس اصول را به او داده‌اند؛ اما او نمی‌پذیرد. همچنین در مسیر خود به مشهد، در تهران نیز چند روزی ماندگار می‌شود و آیات بزرگوار: حاج شریعتمدار رشتی، بحرالعلوم، آملی و...، که از هم دوره‌هایش در نجف اشرف و از شاگردان آقا ضیاء بودند، از وی تقاضای سکونت در تهران می‌کنند که پذیرفته نمی شود. هنگام بازگشت از مشهد نیز همین پیشنهاد به وسیله آنان داده می شود؛ ولی او به اقامت در قم تصمیم داشت و سرانجام در سال ۱۳۵۶ ق. در این شهر رحل اقامت افکند.

شاگردان

پس از ورود به قم، حوزه درسی را تشکیل داد که جمعی از فضلای حوزه علمیه در آن شرکت می‌جستند. نوآوری‌های درس آیت الله حائری کرمانی منحصر به فرد بود؛ زیرا وی به سبک استادش آقا ضیاء تدریس می‌کرد و این نوع تدریس برای آن دسته از فضلا که به نجف نرفته بودند، بسیار جذاب بود و تازگی داشت. تعدادی از شاگردان ممتاز ایشان از این قرارند:

• ۱. حاج سید مهدی اخوان مرعشی؛

• ۲. حاج سید کاظم اخوان مرعشی؛

• ۳. حاج آقا رضا صدر؛

• ۴. امام موسی صدر؛

• ۵. سید حسین موسوی کرمانی؛

• ۶. حاج شیخ علی پناه اشتهاردی؛ ایشان به نگارنده این مقاله فرمود: «بنده کفایه را در مدرسه فیضیه نزد وی خواندم. او مسلط بر کفایه بود. مردی خوشنام، ملا، متقی و جزو آن دسته از افرادی بود که مرحوم آیت الله بروجردی خیلی خاطرش را می‌خواستند».

• ۷. شیخ محمدحسن طالقانی.

آیت الله حائری کرمانی از نگاه علما

او از خواص استاد مراجع، مرحوم محقق عراقی بود. رابطه وی و استاد بزرگوارش چنان صمیمی و عمیق بود که از هنگام ورود تا آخر سال اقامتش، همواره شبانه‌روز نزد استاد فرزانه‌اش بود و به تقریر مطالب علمی او می‌پرداخت. و نیز در درس خصوصی اصول مرحوم آقا ضیاء شرکت می‌جست. وی همه امور مربوط به آقا ضیاء را سامان می‌داد؛ حتی تزویج سه دختر استادش را بر عهده داشت.

آیت الله حائری کرمانی در قم بود که آیت الله بروجردی به قم تشریف آورد. وی به همراه بسیاری از بزرگان و اساتید مبرز آن زمان، همانند آیات عظام: خوانساری، حجت، امام خمینی، صدر و... در درس آیت الله بروجردی شرکت می‌کرد و بعد از سه چهار ماه، روزی آیت الله بروجردی می‌فرمایند: «آقایان! از فردا درس هایتان را شروع کنید». مرحوم آیت الله بروجردی حافظه قوی داشت. زمانی که آقای حائری کرمانی را می‌بیند، می‌فرماید: من شما را در منزل آقا ضیا ندیده‌ام؟ آیت الله موسوی کرمانی پس از بیان این موضوع، می‌افزاید: در دستگاه آیت الله بروجردی از نظر علم و عمل و دینداری کسی مثل آقای حائری وجود نداشت. همه اصحاب خوب بودند؛ ولیکن کسی که از دیدگاه آیت الله بروجردی دارای اعتبار علمی، امانتداری و رازدار باشد، منحصراً آقای حائری بود و هیچ کدام دیگر این گونه تا آخر عمر ایشان نبودند».

کارهای مهمی که آیت الله بروجردی بر عهده وی نهاده بود، عبارت بود از:

۱. پاسخ به استفتائات و مسائل علمی: علم، تقوا و امانت داری وی موجب شده بود تا آیت الله بروجردی این مسئولیت را منحصراً به وی واگذار کند و او هم به دقت این امور را انجام می‌داد.

۲. اقامه جماعت در مسجد اعظم: آیت الله حائری کرمانی در بنای مسجد اعظم همکاری و همفکری شایانی دشت. زمانی که دیوارهای مسجد بالا رفته و هنوز سقف آن ساخته نشده بود، مرحوم آیت الله بروجردی به ایشان امر فرمود که او به اقامت جماعت در این مسجد بپردازد. این در حالی بود که برخی با اصرار و با قرار دادن واسطه‌هایی سعی داشتند تا لااقل اقامه جماعت نماز صبح را بر عهده گیرند؛ اما آیت الله بروجردی مخالفت می‌کند و در جواب اصرار برخی، می‌فرماید: «مسجد یک امام جماعت می‌خواهد، که دارد».

۳. احیای کتابخانه مسجد اعظم: این عالم بزرگوار یکی از بانیان اصلی کتابخانه مسجد اعظم و از اهداکنندگان کتاب به این کتابخانه، که زیر نظر آیت الله بروجردی بود، بشمار می رفت.

یادی از نخودکی اصفهانی

آیت الله حائری کرمانی زمانی که برای تحصیل (قبل از ورود به نجف اشرف) به مشهد مقدس مشرف می شود، روزی مشاهده می‌کند که پیرمردی روحانی در پشت بام حرم مطهر در دستی تسبیح دارد و دست دیگرش را بلند کرده و سخت مشغول ذکر گفتن است. مجذوب حال خوش او می شود. وقتی جویای نام شریفش می شود، به او می‌گویند که او «شیخ حسنعلی نخودکی» معروف به «اصفهانی» است. این آشنایی باعث ارتباط معنوی بیشتر با مرحوم حاج شیخ می‌گردد.

حضرت آیت الله سید محمدحسن لنگرودی دامت برکاته داماد ایشان، فرموده است: «در ایامی که مرحوم آیت الله حائری کرمانی در قم تشریف داشتند، خانواده ایشان از عقرب می‌ترسیدند. سابقاً قم خیلی عقرب داشت و مخصوصاً شب‌ها باعث ترس و وحشت و سلب آرامش خانواده‌اش گردیده بود؛ تا این که مرحوم آیت الله حائری در مشهد مقدس خدمت مرحوم حاج شیخ حسنعلی اصفهانی می رسد و موضوع را به ایشان می‌گوید. حاج شیخ هم دستور می‌دهند - هنگام غروب آفتاب - آیه مبارکه «سلامٌ علی نوح فی العالمین» (صافات، ۷۹) را خوانده و آن وقت کف بزنید، تا شعاع صدای کف دستتان عقرب نزدیک نخواهد شد. خانواده ایشان با انجام دستورالعمل، از این بلیه نجات پیدا کردند».

رحلت

وی در منزل مرحوم آیت الله حاج سید مرتضی لنگرودی (متوفای ۱۳۸۳ ق) بر اثر سکته درگذشت. خبر رحلت او، برای آیت الله بروجردی بسیار تلخ و ناگوار بود و با این که کمتر در مراسم و مجالس شرکت می‌جست، اما در تشییع این عالم برجسته، از مسجد عشقعلی تا حرم حضرت معصومه سلام الله علیها حضور یافت و بر پیکرش نماز گزارد. هنگام دفن، ساعتی بر سر قبر او نشست و دعاهای فراوانی را خواند و سپس دستور داد تا روی قبر پوشانده شود. آیت الله بروجردی در فراق یار همیشگی خود، مکرراً می‌فرمود: «حائری رفت و من تنها شدم» و آن گاه می‌گریست. او به مدت یک هفته، که دو روز آن از سوی وی بود، در مدرسه فیضیه مجالس ختمی برگزار کرد.

منبع

• محمدتقي ادهم نژاد، "آيت الله حائري كرماني" ستارگان حرم، جلد 15، صفحه 149-157.
• شايان توجه است كه بخش‌هايي از اين مقاله، برگرفته از مصاحبه نگارنده با آيت الله موسوی كرمانی است.