فخرالدین اسعد گرگانی: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | '''«فخرالدین اسعد گرگانی»''' (م ۴۴۶ ق)، شاعر و داستانسرای [[ایران|ایرانی]] در سده پنجم هجری است. [[مثنوی (قالب شعر)|مثنوی]] «ویس و رامین» او، یکی از شاهکارهای [[شعر]] و ادب فارسی بشمار میرود، که میتوان با خواندن این منظومه، مطالب گوناگونی در [[حکمت]] و پند و مثل از آن استخراج نمود. | |
| − | + | ==زندگینامه== | |
| + | فخرالدین اسعد گرگانی در اوایل قرن پنجم هجری در عهد سلطان طغرل بیگ سلجوقی (۴۳۲-۴۵۵) در گرگان چشم به جهان گشود. فخرالدین از نظر بسیاری از نویسندگان و محققان معروف از جمله رضاقلیخان هدایت و [[حمدالله مستوفی]]، اهل گرگان (جرجان) بوده است. | ||
| − | از | + | فخرالدین اسعد گرگانی پس از فراگیری بسیاری از علوم در گرگان، عازم [[عراق]] و ری شد و در زمره شاعران دربار طغرل و ملکشاه سلجوقی درآمد. او در فتح [[اصفهان]] با طغرل همراه بوده و بعد از آنکه سلطان از اصفهان به قصد تسخیر همدان خارج شد، فخرالدین اسعد با وی به همدان نرفت و با عمید ابوالفتح مظفر نیشابوری حاکم اصفهان در آن شهر ماند و تا زمستان سال ۴۴۳ ق. را در آن شهر به سر برد. |
| − | == | + | فخرالدین با علوم دینی و حکمی آشنا و بر مذهب [[معتزله|اعتزال]] بود. او با علوم متداول عصر و با معانی [[فلسفه|فلسفی]] و [[کلام|کلامی]] نیز آشنا بود. همچنین در علم [[علم هیئت|نجوم]] هم تبحر داشت و اصطلاحهای علمی و نجوم را به خوبی میدانست. |
| + | |||
| + | سرانجام، این استاد داستان سرایی تاریخ ادبیات [[ایران]]، در حدود سال ۴۴۶ قمری در اواخر عهد طغرل سلجوقی دیده از جهان فروبست. | ||
| + | |||
| + | ==شعر فخرالدین== | ||
| + | از این شاعر نامدار به جز [[مثنوی (قالب شعر)|مثنوی]] مشهور به «ویس و رامین» و یک [[رباعی]] و چند [[بیت (شعر)|بیت]] پراکنده، اثر دیگری در دست نیست. ظاهراً اسعد در شعر فخری [[تخلص]] می کرده است، زیرا فرهنگ ها هرجا اشعاری از وی شاهد آوردند، نام او را «فخری گرگانی» نوشته اند. | ||
| + | |||
| + | پیش کشیده شدن حدیث ویس و رامین بین او و عمید ابوالفتح مظفر نیشابوری حاکم [[اصفهان]]، موجب شد که فخرالدین آن داستان را به نظم درآورد. منظومه «ویس و رامین» از داستان های دوره اشکانیان محسوب می شد که فخرالدین اسعد گرگانی از شاعران بزرگ [[سبک خراسانی]] به [[بحر (شعر)|بحر]] هزج آن را به نظم درآورده است. در این منظومه اسعد گرگانی به شرح دلدادگی دو شاهزاده عاشق پرداخته که بیشتر اتفاقات داستانش در شمال [[ایران]] یعنی مرو، طبرستان و شکارگاه گرگان و ساری به وقوع پیوسته است. در این اثر، نویسنده اسامی شخصیت ها مانند موبد، ویسه، ویرو، شهرو و مکان های چون گرگان، ری، مرو و اصفهان را آورده و همچنین، شیوه عروسی و تأثیر ستارگان بر سرنوشت انسان ها را که از تعلقات فکری ایرانیان قبل از [[اسلام]] بود و بازتابی از باورها و فرهنگ اقوام کهن ایرانی را به تصویر می کشد می توان گواه و نشانۀ پای بندی سراینده این اثر به [[فرهنگ]] و اندیشۀ ایرانی دانست. | ||
| + | |||
| + | منظومه ویس و رامین یکی از شاهکارهای ادب فارسی مثنوی است که حدود ۹ هزار بیت دارد. از لحاظ قدمت ویس و رامین، سومین مثنوی موجود و نخستین منظومه عشقی است که از گزند روزگار ایمن مانده و به تمامی به دست ما رسیدهاست. محمدجعفر محجوب در این زمینه عقیده دارد: «شاعر جوان گرگانی با آن زبان سخنگوی و طبع توانا، تصویر خویش را در وجود رامین منعکس یافته و خود را به جای او گذاشته و کامروایی ها و ناکامی های او را با چنان صداقتی در دفتر آورده که گویی شخص رامین در گوش ویس سرود عشق زمزمه می کند یا از دوری او فریاد حسرت بر می آورد.» | ||
| − | + | این داستان از زبان پهلوی به فارسی درآمده و تأثیر زبان پهلوی بر شاعر در این منظومه باعث شده که صورت اصل و کهنه بسیاری از لغات را در کتاب خویش حفظ کند و علاوه بر آن سادگی و بیپیرایگی نثر پهلوی شعر وی را بسیار روان، ساده و بیتکلف سازد. از دیگر ویژگیهای این اثر این است که اسعد گرگانی در تعبیرات، تشبیه و استعاره به تقلید از گذشتگان پایبند نیست و رعایت قواعد علم [[قافیه]] را چندان لازم نمیداند. همچنین بنابر برخی اشارات این داستان سرای شهیر در ویس و رامین، با شعر و ادب عربی هم آشنا بوده است. اهمیت این اثر تا اندازه ای بود که بعدها بسیاری از گویندگان در منظومههای خویش به شیوه شاعری وی توجه کردند که از آن جمله [[نظامی گنجوی]] را باید نام برد که هنگام سرودن خسرو و شیرین به برخی از موارد این کتاب نظر داشته است. | |
| + | ==منابع== | ||
| + | *[https://www.cgie.org.ir/fa/news/264034/%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87-%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%A7%D8%B3%D8%B9%D8%AF-%DA%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C "درباره فخرالدین اسعد گرگانی"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]. | ||
| + | *"ادیب فخرالدین اسعد گرگانی (سده چهارم و پنجم هجری)"، علی بایزیدی، استارباد، زمستان ۱۴۰۱، شماره ۲۸. | ||
| + | *[http://ganjoor.net/anvari/ "فخرالدین اسعد گرگانی"، سایت گنجور]، بازیابی: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۲. | ||
{{شعر فارسی}} | {{شعر فارسی}} | ||
[[رده:شعرای پارسی گو]] | [[رده:شعرای پارسی گو]] | ||
| − | [[رده:شعرای پارسی گوی قرن | + | [[رده:شعرای پارسی گوی قرن پنجم]] |
نسخهٔ کنونی تا ۹ اوت ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۱۷
«فخرالدین اسعد گرگانی» (م ۴۴۶ ق)، شاعر و داستانسرای ایرانی در سده پنجم هجری است. مثنوی «ویس و رامین» او، یکی از شاهکارهای شعر و ادب فارسی بشمار میرود، که میتوان با خواندن این منظومه، مطالب گوناگونی در حکمت و پند و مثل از آن استخراج نمود.
زندگینامه
فخرالدین اسعد گرگانی در اوایل قرن پنجم هجری در عهد سلطان طغرل بیگ سلجوقی (۴۳۲-۴۵۵) در گرگان چشم به جهان گشود. فخرالدین از نظر بسیاری از نویسندگان و محققان معروف از جمله رضاقلیخان هدایت و حمدالله مستوفی، اهل گرگان (جرجان) بوده است.
فخرالدین اسعد گرگانی پس از فراگیری بسیاری از علوم در گرگان، عازم عراق و ری شد و در زمره شاعران دربار طغرل و ملکشاه سلجوقی درآمد. او در فتح اصفهان با طغرل همراه بوده و بعد از آنکه سلطان از اصفهان به قصد تسخیر همدان خارج شد، فخرالدین اسعد با وی به همدان نرفت و با عمید ابوالفتح مظفر نیشابوری حاکم اصفهان در آن شهر ماند و تا زمستان سال ۴۴۳ ق. را در آن شهر به سر برد.
فخرالدین با علوم دینی و حکمی آشنا و بر مذهب اعتزال بود. او با علوم متداول عصر و با معانی فلسفی و کلامی نیز آشنا بود. همچنین در علم نجوم هم تبحر داشت و اصطلاحهای علمی و نجوم را به خوبی میدانست.
سرانجام، این استاد داستان سرایی تاریخ ادبیات ایران، در حدود سال ۴۴۶ قمری در اواخر عهد طغرل سلجوقی دیده از جهان فروبست.
شعر فخرالدین
از این شاعر نامدار به جز مثنوی مشهور به «ویس و رامین» و یک رباعی و چند بیت پراکنده، اثر دیگری در دست نیست. ظاهراً اسعد در شعر فخری تخلص می کرده است، زیرا فرهنگ ها هرجا اشعاری از وی شاهد آوردند، نام او را «فخری گرگانی» نوشته اند.
پیش کشیده شدن حدیث ویس و رامین بین او و عمید ابوالفتح مظفر نیشابوری حاکم اصفهان، موجب شد که فخرالدین آن داستان را به نظم درآورد. منظومه «ویس و رامین» از داستان های دوره اشکانیان محسوب می شد که فخرالدین اسعد گرگانی از شاعران بزرگ سبک خراسانی به بحر هزج آن را به نظم درآورده است. در این منظومه اسعد گرگانی به شرح دلدادگی دو شاهزاده عاشق پرداخته که بیشتر اتفاقات داستانش در شمال ایران یعنی مرو، طبرستان و شکارگاه گرگان و ساری به وقوع پیوسته است. در این اثر، نویسنده اسامی شخصیت ها مانند موبد، ویسه، ویرو، شهرو و مکان های چون گرگان، ری، مرو و اصفهان را آورده و همچنین، شیوه عروسی و تأثیر ستارگان بر سرنوشت انسان ها را که از تعلقات فکری ایرانیان قبل از اسلام بود و بازتابی از باورها و فرهنگ اقوام کهن ایرانی را به تصویر می کشد می توان گواه و نشانۀ پای بندی سراینده این اثر به فرهنگ و اندیشۀ ایرانی دانست.
منظومه ویس و رامین یکی از شاهکارهای ادب فارسی مثنوی است که حدود ۹ هزار بیت دارد. از لحاظ قدمت ویس و رامین، سومین مثنوی موجود و نخستین منظومه عشقی است که از گزند روزگار ایمن مانده و به تمامی به دست ما رسیدهاست. محمدجعفر محجوب در این زمینه عقیده دارد: «شاعر جوان گرگانی با آن زبان سخنگوی و طبع توانا، تصویر خویش را در وجود رامین منعکس یافته و خود را به جای او گذاشته و کامروایی ها و ناکامی های او را با چنان صداقتی در دفتر آورده که گویی شخص رامین در گوش ویس سرود عشق زمزمه می کند یا از دوری او فریاد حسرت بر می آورد.»
این داستان از زبان پهلوی به فارسی درآمده و تأثیر زبان پهلوی بر شاعر در این منظومه باعث شده که صورت اصل و کهنه بسیاری از لغات را در کتاب خویش حفظ کند و علاوه بر آن سادگی و بیپیرایگی نثر پهلوی شعر وی را بسیار روان، ساده و بیتکلف سازد. از دیگر ویژگیهای این اثر این است که اسعد گرگانی در تعبیرات، تشبیه و استعاره به تقلید از گذشتگان پایبند نیست و رعایت قواعد علم قافیه را چندان لازم نمیداند. همچنین بنابر برخی اشارات این داستان سرای شهیر در ویس و رامین، با شعر و ادب عربی هم آشنا بوده است. اهمیت این اثر تا اندازه ای بود که بعدها بسیاری از گویندگان در منظومههای خویش به شیوه شاعری وی توجه کردند که از آن جمله نظامی گنجوی را باید نام برد که هنگام سرودن خسرو و شیرین به برخی از موارد این کتاب نظر داشته است.
منابع
- "درباره فخرالدین اسعد گرگانی"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- "ادیب فخرالدین اسعد گرگانی (سده چهارم و پنجم هجری)"، علی بایزیدی، استارباد، زمستان ۱۴۰۱، شماره ۲۸.
- "فخرالدین اسعد گرگانی"، سایت گنجور، بازیابی: ۳۰ اردیبهشت ۱۳۹۲.
 | |
| شعرشناسی | * شعر * علم عروض * قافیه * تخلص * دیوان * مصراع * بیت * مقفا * قالب * مطلع * تغزل * بحور شعری |
| قالبهای شعر | *مثنوی * قصیده * غزل * مسمط * مستزاد * ترجیعبند * ترکیببند * قطعه * رباعی |
| سبکهای شعر فارسی | * سبک خراسانی * سبک عراقی * سبک هندی * سبک بازگشت ادبی * شعر نو |
| شاعران پارسی گو: | همه*قرن 4 * قرن 5 * قرن 6 * قرن 7 * قرن 8 * قرن 9 * قرن 10 * قرن 11 * قرن 12 * قرن 13 * قرن 14 |
