میرزا محمد شیروانی: تفاوت بین نسخهها
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) (ویرایش) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| (۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۱ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{بخشی از یک کتاب}} | + | {{بخشی از یک کتاب|کتاب=[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]}} |
| − | + | '''«میرزا محمد شیروانی»''' (۱۰۹۸-۱۰۳۳ ق)، فقیه، اصولی، محدث، متکلم، مفسر و ادیب بزرگ [[شیعه]] در قرن ۱۱ هجری و از شاگردان [[آقا حسین خوانساری]] بود. وی صاحب تألیفات متعددی در ترویج معارف [[اهل البیت|اهل بیت]] علیهمالسلام و رشد جامعه اسلامی بوده است. [[علامه مجلسى|علامه مجلسی]] از شاگردان مبرّز اوست. | |
| − | ''' | ||
{{شناسنامه عالم | {{شناسنامه عالم | ||
||نام کامل = میرزا محمد شیروانی | ||نام کامل = میرزا محمد شیروانی | ||
| سطر ۱۹: | سطر ۱۸: | ||
نوجوان شیروانی پس از فراگیری مقدمات، برای تکمیل دانش خود چارهای جز هجرت نمیدید. در آن زمان، حوزه علمیه [[اصفهان]] پذیرای عالمان و طلاب فراوانی بود؛ زیرا تأسیس اولین حکومت گسترده [[شیعه]] ([[صفویه]])، پایتخت شدن اصفهان و حمایت پادشاهان صفویه از اهل علم، باعث رونق گرفتن مباحث و محافل علمی شده و حوزه علمیه اصفهان مورد توجه فرهیختگان قرار گرفت.<ref> ر.ک: مفاخر الاسلام، علی دوانی، ج ۸؛ صفویان نماد اقتدار ایران، محمدباقر پورامینی، ج ۱ و ۲.</ref> محمد نیز چون بسیاری از طلاب، زادگاهش را ترک کرد و به این شهر دانشپرور سفر نمود. وی در این مسیر، از شهرهای متعددی عبور کرد و از محضر برخی از دانشوران آن شهرها بهرهمند شد. | نوجوان شیروانی پس از فراگیری مقدمات، برای تکمیل دانش خود چارهای جز هجرت نمیدید. در آن زمان، حوزه علمیه [[اصفهان]] پذیرای عالمان و طلاب فراوانی بود؛ زیرا تأسیس اولین حکومت گسترده [[شیعه]] ([[صفویه]])، پایتخت شدن اصفهان و حمایت پادشاهان صفویه از اهل علم، باعث رونق گرفتن مباحث و محافل علمی شده و حوزه علمیه اصفهان مورد توجه فرهیختگان قرار گرفت.<ref> ر.ک: مفاخر الاسلام، علی دوانی، ج ۸؛ صفویان نماد اقتدار ایران، محمدباقر پورامینی، ج ۱ و ۲.</ref> محمد نیز چون بسیاری از طلاب، زادگاهش را ترک کرد و به این شهر دانشپرور سفر نمود. وی در این مسیر، از شهرهای متعددی عبور کرد و از محضر برخی از دانشوران آن شهرها بهرهمند شد. | ||
| − | او پس از ورود به اصفهان و مشاهده عظمت دینی و علمی آنجا، گویا گمشده خود را یافته بود. بنابراین، بیش از پیش در راه تحصیل معارف [[اسلام|اسلامی]] و شیعی، تلاش مینمود؛ به طوری که پس از گذشت چند سال، [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[تفسیر]]، [[حدیث]]، [[کلام]]، [[فلسفه]]، [[ریاضی|ریاضیات]] و [[علم | + | او پس از ورود به اصفهان و مشاهده عظمت دینی و علمی آنجا، گویا گمشده خود را یافته بود. بنابراین، بیش از پیش در راه تحصیل معارف [[اسلام|اسلامی]] و شیعی، تلاش مینمود؛ به طوری که پس از گذشت چند سال، [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[تفسیر]]، [[حدیث]]، [[کلام]]، [[فلسفه]]، [[ریاضی|ریاضیات]] و [[علم هیئت|نجوم]] را فراگرفت. |
| − | وی در اولین روزی که به مدرسه [[آقا حسین خوانساری|محقق خوانساری]] وارد شد، استاد به تدریس شرح [[اشارات (کتاب)|اشارات]] شیخ [[ابن سینا|ابوعلی سینا]] مشغول بود؛ میرزای شیروانی پس از دقایقی، اشکالاتی مطرح ساخته و توجه همگان را به خود جلب کرد. طلاب که تا آن روز ایشان را در جمع خود ندیده بودند، چشم به استادشان دوخته تا پاسخ وی را بشنوند. [[آقا حسین خوانساری]] خودش را معرفی کرد، استاد چنین فرمود: «من در سطح معلومات تو مطالعه نکردهام؛ امشب برای تو کتاب را مطالعه میکنم تا پاسخگوی سؤالات تو باشم».<ref> تذکره العلماء، میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی، ص ۱۴۱ | + | وی در اولین روزی که به مدرسه [[آقا حسین خوانساری|محقق خوانساری]] وارد شد، استاد به تدریس شرح [[اشارات و تنبیهات (کتاب)|اشارات]] شیخ [[ابن سینا|ابوعلی سینا]] مشغول بود؛ میرزای شیروانی پس از دقایقی، اشکالاتی مطرح ساخته و توجه همگان را به خود جلب کرد. طلاب که تا آن روز ایشان را در جمع خود ندیده بودند، چشم به استادشان دوخته تا پاسخ وی را بشنوند. [[آقا حسین خوانساری]] خودش را معرفی کرد، استاد چنین فرمود: «من در سطح معلومات تو مطالعه نکردهام؛ امشب برای تو کتاب را مطالعه میکنم تا پاسخگوی سؤالات تو باشم».<ref> تذکره العلماء، میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی، ص ۱۴۱-۱۴۲؛ قصص العلماء، تنکابنی، ص ۲۶۶-۲۶۷.</ref> آزاداندیشی استاد و میدان دادن به وی شاگرد، سبب شد ملا میرزا (که خود در فلسفه پرمایه بود) نزد آقا حسین بماند و شاگردی کند.<ref> مجله حوزه، ش ۸۹ و ۹۰، ص ۱۳-۱۴.</ref> |
میرزای شیروانی برای فراگیری علوم گوناگون، نزد بزرگان حوزه به شاگردی پرداخت؛ از دیگر استادان برجسته او [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]]، (۱۰۰۳ـ۱۰۷۰ هـ.ق) است. | میرزای شیروانی برای فراگیری علوم گوناگون، نزد بزرگان حوزه به شاگردی پرداخت؛ از دیگر استادان برجسته او [[محمدتقی مجلسی|ملا محمدتقی مجلسی]]، (۱۰۰۳ـ۱۰۷۰ هـ.ق) است. | ||
| سطر ۲۹: | سطر ۲۸: | ||
==تدریس و شاگردان== | ==تدریس و شاگردان== | ||
| − | میرزای شیروانی به دلیل ژرفنگری و تلاش شبانهروزی، در مدت کوتاهی به مدارج عالی علمی راه یافت و با برگزاری جلسات پرسش و پاسخ و نگارش آثار علمی و تحقیقی، به عنوان «اندیشمندی صاحبنظر» شناخته شد؛ از این رو با لقب «مدقق شیروانی» زبانزد محافل دینی و مذهبی شده و طلاب زیادی در حوزه درسی وی شرکت نمودند.<ref> مطلع الشمس، ج اول و دوم، ص ۶۸۱؛ جغرافیای تاریخی شیروان، محمداسماعیل مقیمی، ص ۲۵۲ | + | میرزای شیروانی به دلیل ژرفنگری و تلاش شبانهروزی، در مدت کوتاهی به مدارج عالی علمی راه یافت و با برگزاری جلسات پرسش و پاسخ و نگارش آثار علمی و تحقیقی، به عنوان «اندیشمندی صاحبنظر» شناخته شد؛ از این رو با لقب «مدقق شیروانی» زبانزد محافل دینی و مذهبی شده و طلاب زیادی در حوزه درسی وی شرکت نمودند.<ref> مطلع الشمس، ج اول و دوم، ص ۶۸۱؛ جغرافیای تاریخی شیروان، محمداسماعیل مقیمی، ص ۲۵۲-۲۵۳.</ref> برخی از دانشآموختگان مکتب میرزای شیروانی عبارتند از: |
#[[علامه مجلسى|ملا محمدباقر مجلسی]] (۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ هـ.ق) | #[[علامه مجلسى|ملا محمدباقر مجلسی]] (۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ هـ.ق) | ||
| سطر ۳۸: | سطر ۳۷: | ||
#[[سید صدرالدین رضوی قمی|سید صدرالدین رضوی قمی همدانی]] | #[[سید صدرالدین رضوی قمی|سید صدرالدین رضوی قمی همدانی]] | ||
#مولی محمد بن عبدالفتاح تنکابنی | #مولی محمد بن عبدالفتاح تنکابنی | ||
| − | #سید محمدباقر گیلانی | + | #سید محمدباقر گیلانی. |
==آثار و تألیفات== | ==آثار و تألیفات== | ||
| سطر ۴۶: | سطر ۴۵: | ||
'''<I>الف) کتابها:</I>''' | '''<I>الف) کتابها:</I>''' | ||
| − | #اثبات عصمة الائمه علیهمالسلام، [[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیه «إنّ الأبرار لَفی | + | #اثبات عصمة الائمه علیهمالسلام، ([[تفسیر قرآن|تفسیر]] آیه {{متن قرآن|«إنّ الأبرار لَفی نَعیم»}})؛ |
#اثبات النبوة و الامامة | #اثبات النبوة و الامامة | ||
#الاجتهاد والاخبار، (مصادر الانوار) | #الاجتهاد والاخبار، (مصادر الانوار) | ||
| سطر ۵۵: | سطر ۵۴: | ||
#الجبر و الاختیار | #الجبر و الاختیار | ||
#الجمع بین الاخبار المتعارضه | #الجمع بین الاخبار المتعارضه | ||
| − | #جیش اسامه، (رساله [[اسامة بن زيد | + | #جیش اسامه، (رساله [[اسامة بن زيد]]) |
#دیوان شعر.<ref> الذریعه، ج ۳/۹، ص ۱۱۴۰.</ref> | #دیوان شعر.<ref> الذریعه، ج ۳/۹، ص ۱۱۴۰.</ref> | ||
'''<I>ب) حواشی:</I>''' | '''<I>ب) حواشی:</I>''' | ||
| − | شیروانی بر آثار زیر، حاشیه زده است: | + | شیروانی همچنین بر آثار زیر، [[حاشیه]] زده است: |
| − | #اثبات | + | #اثبات الواجب، [[جلال الدین محمد دوانی]] |
#[[تفسیر بیضاوی]] | #[[تفسیر بیضاوی]] | ||
#حاشیه فاضل خفری بر شرح تجرید قوشچی | #حاشیه فاضل خفری بر شرح تجرید قوشچی | ||
| سطر ۶۸: | سطر ۶۷: | ||
#حاشیه خطائی بر مختصر | #حاشیه خطائی بر مختصر | ||
#حاشیه سید شریف بر شرح مطالع | #حاشیه سید شریف بر شرح مطالع | ||
| − | #«[[شفا (کتاب)| | + | #«[[شفا (کتاب)|شفاء]]» اثر [[ابن سینا]] |
#مسالک | #مسالک | ||
| − | #[[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الاسلام]] | + | #[[شرایع الاسلام (کتاب)|شرایع الاسلام]] اثر [[محقق حلی]] |
| − | #[[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم الاصول]] | + | #[[معالم الدین و ملاذ المجتهدین (کتاب)|معالم الاصول]] اثر [[حسن بن زین الدین عاملی]] |
| − | #شرح مختصر الاصول عضدی | + | #شرح مختصر الاصول عضدی. |
'''<I>ج) رسالهها:</I>''' | '''<I>ج) رسالهها:</I>''' | ||
| سطر ۸۲: | سطر ۸۱: | ||
#رسالهای در رد [[فخر رازى|فخر رازی]] | #رسالهای در رد [[فخر رازى|فخر رازی]] | ||
#رسالهای در شکیات (الخلل) | #رسالهای در شکیات (الخلل) | ||
| − | #رسالهای در کائنات | + | #رسالهای در کائنات جوّ |
#رسالهای در کذب | #رسالهای در کذب | ||
#رسالهای در هندسه | #رسالهای در هندسه | ||
| − | #رساله | + | #رساله شبهة الاستلزام |
#رساله شبه المرکب | #رساله شبه المرکب | ||
| سطر ۹۴: | سطر ۹۳: | ||
#شرح حدیث «مناظره زندیق با [[امام صادق]] علیهالسلام» | #شرح حدیث «مناظره زندیق با [[امام صادق]] علیهالسلام» | ||
#شرح [[قاموس المحیط (کتاب)|قاموس المحیط]] | #شرح [[قاموس المحیط (کتاب)|قاموس المحیط]] | ||
| − | #شرح «[[قواعد الأحکام (کتاب)|قواعد]] | + | #شرح «[[قواعد الأحکام (کتاب)|قواعد]] الأحکام» [[علامه حلی]] |
| − | #شرح المعالم | + | #شرح المعالم. |
| − | |||
| − | |||
==ویژگیهای علمی و اخلاقی== | ==ویژگیهای علمی و اخلاقی== | ||
| سطر ۱۰۳: | سطر ۱۰۰: | ||
میرزای شیروانی همچون فقیهان دیگر، دارای سجایای اخلاقی از قبیل [[عبادت]]، [[تقوا]]، [[سخاوت]] و [[شجاعت]] بوده؛ اما آن چه که وی را از بسیاری دیگر ممتاز نموده، دقت علمی و تشکیل مجالس بحث و جدل است. در این جا به نمونههایی از آن بسنده میشود: | میرزای شیروانی همچون فقیهان دیگر، دارای سجایای اخلاقی از قبیل [[عبادت]]، [[تقوا]]، [[سخاوت]] و [[شجاعت]] بوده؛ اما آن چه که وی را از بسیاری دیگر ممتاز نموده، دقت علمی و تشکیل مجالس بحث و جدل است. در این جا به نمونههایی از آن بسنده میشود: | ||
| − | میرزا میگفت: «من حدود هفتاد دفعه شرح | + | میرزا میگفت: «من حدود هفتاد دفعه شرح [[جامی]] را تدریس کردهام و هر بار چیزی را فهمیدم که پیشتر درک نکرده بودم».<ref> قصص العلماء، ص ۲۶۷ و ۲۶۸؛ تذکره العلما، ص ۱۴۳. بر اساس نقل دیگر، ۲۵ مرتبه «شرح کافیه عبدالرحمن جامی» را تدریس کرده است. (روضات الجنات، ج ۵، ص ۶۹)</ref> |
[[سید محمدباقر موسوی خوانساری|علامه خوانساری]] میگوید: «میرزا در فن [[جدل]] و مناظره، مهارت عجیبی داشته و مخالفان خود را، از سران هر دسته که بوده، به زانو درمیآورد...».<ref> روضات الجنات، ص ۹۳؛ علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، م. جرفادقانی، ص ۱۴۳.</ref> | [[سید محمدباقر موسوی خوانساری|علامه خوانساری]] میگوید: «میرزا در فن [[جدل]] و مناظره، مهارت عجیبی داشته و مخالفان خود را، از سران هر دسته که بوده، به زانو درمیآورد...».<ref> روضات الجنات، ص ۹۳؛ علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، م. جرفادقانی، ص ۱۴۳.</ref> | ||
| − | + | یک روز برای شاگردان خود، هفتاد دلیل آورد که حوض مدرسه، آب ندارد! طلبهها با وجود این که میدانستند و میدیدند حوض پر آب است، ولی در مقابل استدلال استادشان پاسخی جز سکوت نداشتند. میرزا با مشاهده عجز و ناتوانی آنان، برخاسته و مقداری از آب حوض برداشت و در هوا پاشید، آن گاه فرمود: «همین، در ابطال آن براهین کافی است». یعنی وجود عینی آب، حکایتگر این است که ادلّه، مغالطه بوده نه استدلال عقلی.<ref> قصص العلماء، ص ۲۶۷؛ تذکرة العلما، ص ۱۴۲.</ref> | |
| − | + | از دیگر ویژگیهای او، تشویق شاگردانش به نگارش کتاب است. در این رابطه به بیان نمونهای اکتفا میشود. [[میرزا عبدالله افندی]] نویسنده «[[رياض العلماء (کتاب)|ریاض العلماء]]» نقل میکند: «... رساله خوب و بسیار زیبایی نوشته بودم؛ آن را به استاد علامه و یگانه دوران، مرحوم مولانا میرزای شیروانی تقدیم کردم تا ملاحظه کنند. ایشان از آن تعریف کرده و به تشویق من پرداخت».<ref> صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، رسول جعفریان، ج ۱، ص ۴۴۷ (با اندکی تغییر).</ref> | |
| − | + | میرزا محمد شیروانی به سبب اشتغالات علمی و کهولت سن، دچار بیماری سختی شد؛ به شکلی که درد، همه وجودش را فراگرفته بود؛ اما با توجه به همه این مشکلات، روحیه [[توکل]]، [[رضا]] و شکیبایی را از دست نداد. شاگرد گرانقدرش خاتون آبادی، نقل میکند: «در این مدت بیماری، از حالت اعتدال بیرون نرفت و با غنی و فقیر و وضیع و شریف در وقت [[عیادت بیماران|عیادت]]، هیچ مرتبه از مراتب نقد از او مفقود نشد».<ref> وقایع السنین والاعوام، ص ۵۴۰-۵۴۳.</ref> | |
==وفات== | ==وفات== | ||
| − | میرزا محمد | + | مرحوم میرزا محمد شیروانی سرانجام در ۲۹ ماه [[رمضان]] سال ۱۰۹۸ یا ۱۰۹۹ هـ.ق دار فانی را وداع گفت. در ماده تاریخ رحلتش این گونه سروده شده است: |
| − | |||
| − | |||
{{بیت|گفت: کز بیاد غواص اجل |«گوهری دیگر در این دریا نماند»<ref> مصرع دوم به حساب ابجد، مساوی با ۱۰۹۹ است. طبقات اعلام الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، ج ۵، ص ۵۲۴.</ref>}} | {{بیت|گفت: کز بیاد غواص اجل |«گوهری دیگر در این دریا نماند»<ref> مصرع دوم به حساب ابجد، مساوی با ۱۰۹۹ است. طبقات اعلام الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، ج ۵، ص ۵۲۴.</ref>}} | ||
| − | پیکر مطهر این بزرگمرد عرصه علم و | + | پیکر مطهر این بزرگمرد عرصه علم و فقاهت، از سوی مقامات و دانشمندان و مردم، خصوصا [[علامه مجلسی]]، [[تشییع جنازه|تشییع]] شده و سپس به جانب [[مشهد]] مقدس منتقل گردید و در مدرسه میرزا جعفر مشهد در جوار [[حرم امام رضا علیه السلام]] دفن گردید.<ref> فوائد الرضویه، ص ۴۶۸.</ref> |
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| سطر ۱۲۷: | سطر ۱۲۲: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * | + | * [[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، جلد ۵، زندگینامه "میرزا محمد شیروانی" از محمدابراهیم احمدی. |
| − | [[رده:علمای قرن یازدهم]] | + | [[رده:علمای قرن یازدهم]][[رده:علماء شیعه]][[رده:فقیهان]][[رده:متکلمان]][[رده:علمای قرن یازدهم]][[رده:مدفونین در حرم امام رضا علیه السلام]] |
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ مهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۱۶:۵۷
این مدخل از دانشنامه هنوز نوشته نشده است.
محتوای فعلی بخشی از کتاب گلشن ابرار است که برای اینجا مناسب بوده است.
(احتمالا تصرف اندکی صورت گرفته است)
«میرزا محمد شیروانی» (۱۰۹۸-۱۰۳۳ ق)، فقیه، اصولی، محدث، متکلم، مفسر و ادیب بزرگ شیعه در قرن ۱۱ هجری و از شاگردان آقا حسین خوانساری بود. وی صاحب تألیفات متعددی در ترویج معارف اهل بیت علیهمالسلام و رشد جامعه اسلامی بوده است. علامه مجلسی از شاگردان مبرّز اوست.
| نام کامل | میرزا محمد شیروانی |
| زادروز | ۱۰۳۳ قمری |
| زادگاه | شیروان |
| وفات | ۱۰۹۸ قمری |
| مدفن | مشهد |
|
| |
| اساتید | |
| شاگردان |
علامه مجلسی، میر محمدصالح خاتونآبادی، میرزا عبدالله افندی اصفهانی، سید صدرالدین قمی،... |
| آثار |
اثبات عصمة الائمه علیهمالسلام، اثبات النبوة و الامامة، الاحباط و التکفیر، الجبر و الاختیار، الجمع بین الاخبار المتعارضه،... |
محتویات
تحصیلات و اساتید
میرزا محمد بن حسن شیروانی، در سال ۱۰۳۳ ه.ق. در شیروان (در استان خراسان شمالی) به دنیا آمد. او پس از گذراندن خردسالی، پای به مکتب نهاده و به فراگیری قرآن و دانشهای آن روزگار پرداخت. از آن جا که از هوش سرشاری برخوردار بود، مورد تشویق استاد و خانوادهاش قرار گرفت و تحصیل را به خوبی پشت سر نهاد؛ به همین علت، با راهنمایی پدرش راهی حوزه علمیه شیروان شده و شروع به تحصیل علوم اسلامی نمود.
نوجوان شیروانی پس از فراگیری مقدمات، برای تکمیل دانش خود چارهای جز هجرت نمیدید. در آن زمان، حوزه علمیه اصفهان پذیرای عالمان و طلاب فراوانی بود؛ زیرا تأسیس اولین حکومت گسترده شیعه (صفویه)، پایتخت شدن اصفهان و حمایت پادشاهان صفویه از اهل علم، باعث رونق گرفتن مباحث و محافل علمی شده و حوزه علمیه اصفهان مورد توجه فرهیختگان قرار گرفت.[۱] محمد نیز چون بسیاری از طلاب، زادگاهش را ترک کرد و به این شهر دانشپرور سفر نمود. وی در این مسیر، از شهرهای متعددی عبور کرد و از محضر برخی از دانشوران آن شهرها بهرهمند شد.
او پس از ورود به اصفهان و مشاهده عظمت دینی و علمی آنجا، گویا گمشده خود را یافته بود. بنابراین، بیش از پیش در راه تحصیل معارف اسلامی و شیعی، تلاش مینمود؛ به طوری که پس از گذشت چند سال، فقه، اصول، تفسیر، حدیث، کلام، فلسفه، ریاضیات و نجوم را فراگرفت.
وی در اولین روزی که به مدرسه محقق خوانساری وارد شد، استاد به تدریس شرح اشارات شیخ ابوعلی سینا مشغول بود؛ میرزای شیروانی پس از دقایقی، اشکالاتی مطرح ساخته و توجه همگان را به خود جلب کرد. طلاب که تا آن روز ایشان را در جمع خود ندیده بودند، چشم به استادشان دوخته تا پاسخ وی را بشنوند. آقا حسین خوانساری خودش را معرفی کرد، استاد چنین فرمود: «من در سطح معلومات تو مطالعه نکردهام؛ امشب برای تو کتاب را مطالعه میکنم تا پاسخگوی سؤالات تو باشم».[۲] آزاداندیشی استاد و میدان دادن به وی شاگرد، سبب شد ملا میرزا (که خود در فلسفه پرمایه بود) نزد آقا حسین بماند و شاگردی کند.[۳]
میرزای شیروانی برای فراگیری علوم گوناگون، نزد بزرگان حوزه به شاگردی پرداخت؛ از دیگر استادان برجسته او ملا محمدتقی مجلسی، (۱۰۰۳ـ۱۰۷۰ هـ.ق) است.
شیروانی در سال ۱۰۹۱ هـ.ق به اصفهان مراجعت کرده[۴] و از سوی حکومت صفویه، دانشمندان و مردم، مورد تجلیل و احترام شایانی قرار گرفت.
تدریس و شاگردان
میرزای شیروانی به دلیل ژرفنگری و تلاش شبانهروزی، در مدت کوتاهی به مدارج عالی علمی راه یافت و با برگزاری جلسات پرسش و پاسخ و نگارش آثار علمی و تحقیقی، به عنوان «اندیشمندی صاحبنظر» شناخته شد؛ از این رو با لقب «مدقق شیروانی» زبانزد محافل دینی و مذهبی شده و طلاب زیادی در حوزه درسی وی شرکت نمودند.[۵] برخی از دانشآموختگان مکتب میرزای شیروانی عبارتند از:
- ملا محمدباقر مجلسی (۱۰۳۷ـ۱۱۱۰ هـ.ق)
- میر محمدصالح خاتونآبادی
- آقا محمد اکمل اصفهانی (پدر علامه وحید بهبهانی)
- میرزا عبدالله افندی اصفهانی
- شیخ حسن بلاغی نجفی
- سید صدرالدین رضوی قمی همدانی
- مولی محمد بن عبدالفتاح تنکابنی
- سید محمدباقر گیلانی.
آثار و تألیفات
میرزای شیروانی که در فنون مختلف به مطالعه و پژوهش پرداخته بود؛ اندوختهها، تجارب و نظرات خود را در مجموعههایی گردآوری کرد که بیشتر آنها به زبان عربی است.
الف) کتابها:
- اثبات عصمة الائمه علیهمالسلام، (تفسیر آیه «إنّ الأبرار لَفی نَعیم»)؛
- اثبات النبوة و الامامة
- الاجتهاد والاخبار، (مصادر الانوار)
- الاحباط و التکفیر
- اصالة البرائه
- اصول دین
- انموذج العلوم
- الجبر و الاختیار
- الجمع بین الاخبار المتعارضه
- جیش اسامه، (رساله اسامة بن زيد)
- دیوان شعر.[۶]
ب) حواشی:
شیروانی همچنین بر آثار زیر، حاشیه زده است:
- اثبات الواجب، جلال الدین محمد دوانی
- تفسیر بیضاوی
- حاشیه فاضل خفری بر شرح تجرید قوشچی
- حاشیه قدیمه دوانی بر شرح تجرید
- حاشیه خطائی بر مختصر
- حاشیه سید شریف بر شرح مطالع
- «شفاء» اثر ابن سینا
- مسالک
- شرایع الاسلام اثر محقق حلی
- معالم الاصول اثر حسن بن زین الدین عاملی
- شرح مختصر الاصول عضدی.
ج) رسالهها:
- رسالة الآصفیه
- رسالة البداء
- رسالهای در استحقاق ثواب و عقاب
- رسالهای در دفع شبهه ابن کمونه
- رسالهای در رد فخر رازی
- رسالهای در شکیات (الخلل)
- رسالهای در کائنات جوّ
- رسالهای در کذب
- رسالهای در هندسه
- رساله شبهة الاستلزام
- رساله شبه المرکب
د) شرحها:
- شرح «تهذیب» شیخ طوسی
- شرح حدیث «ستة اشیاء لیس للعباد فیها صنع»
- شرح حدیث «مناظره زندیق با امام صادق علیهالسلام»
- شرح قاموس المحیط
- شرح «قواعد الأحکام» علامه حلی
- شرح المعالم.
ویژگیهای علمی و اخلاقی
میرزای شیروانی همچون فقیهان دیگر، دارای سجایای اخلاقی از قبیل عبادت، تقوا، سخاوت و شجاعت بوده؛ اما آن چه که وی را از بسیاری دیگر ممتاز نموده، دقت علمی و تشکیل مجالس بحث و جدل است. در این جا به نمونههایی از آن بسنده میشود:
میرزا میگفت: «من حدود هفتاد دفعه شرح جامی را تدریس کردهام و هر بار چیزی را فهمیدم که پیشتر درک نکرده بودم».[۷]
علامه خوانساری میگوید: «میرزا در فن جدل و مناظره، مهارت عجیبی داشته و مخالفان خود را، از سران هر دسته که بوده، به زانو درمیآورد...».[۸]
یک روز برای شاگردان خود، هفتاد دلیل آورد که حوض مدرسه، آب ندارد! طلبهها با وجود این که میدانستند و میدیدند حوض پر آب است، ولی در مقابل استدلال استادشان پاسخی جز سکوت نداشتند. میرزا با مشاهده عجز و ناتوانی آنان، برخاسته و مقداری از آب حوض برداشت و در هوا پاشید، آن گاه فرمود: «همین، در ابطال آن براهین کافی است». یعنی وجود عینی آب، حکایتگر این است که ادلّه، مغالطه بوده نه استدلال عقلی.[۹]
از دیگر ویژگیهای او، تشویق شاگردانش به نگارش کتاب است. در این رابطه به بیان نمونهای اکتفا میشود. میرزا عبدالله افندی نویسنده «ریاض العلماء» نقل میکند: «... رساله خوب و بسیار زیبایی نوشته بودم؛ آن را به استاد علامه و یگانه دوران، مرحوم مولانا میرزای شیروانی تقدیم کردم تا ملاحظه کنند. ایشان از آن تعریف کرده و به تشویق من پرداخت».[۱۰]
میرزا محمد شیروانی به سبب اشتغالات علمی و کهولت سن، دچار بیماری سختی شد؛ به شکلی که درد، همه وجودش را فراگرفته بود؛ اما با توجه به همه این مشکلات، روحیه توکل، رضا و شکیبایی را از دست نداد. شاگرد گرانقدرش خاتون آبادی، نقل میکند: «در این مدت بیماری، از حالت اعتدال بیرون نرفت و با غنی و فقیر و وضیع و شریف در وقت عیادت، هیچ مرتبه از مراتب نقد از او مفقود نشد».[۱۱]
وفات
مرحوم میرزا محمد شیروانی سرانجام در ۲۹ ماه رمضان سال ۱۰۹۸ یا ۱۰۹۹ هـ.ق دار فانی را وداع گفت. در ماده تاریخ رحلتش این گونه سروده شده است:
گفت: کز بیاد غواص اجل «گوهری دیگر در این دریا نماند»[۱۲]
پیکر مطهر این بزرگمرد عرصه علم و فقاهت، از سوی مقامات و دانشمندان و مردم، خصوصا علامه مجلسی، تشییع شده و سپس به جانب مشهد مقدس منتقل گردید و در مدرسه میرزا جعفر مشهد در جوار حرم امام رضا علیه السلام دفن گردید.[۱۳]
پانویس
- ↑ ر.ک: مفاخر الاسلام، علی دوانی، ج ۸؛ صفویان نماد اقتدار ایران، محمدباقر پورامینی، ج ۱ و ۲.
- ↑ تذکره العلماء، میرزا محمد بن سلیمان تنکابنی، ص ۱۴۱-۱۴۲؛ قصص العلماء، تنکابنی، ص ۲۶۶-۲۶۷.
- ↑ مجله حوزه، ش ۸۹ و ۹۰، ص ۱۳-۱۴.
- ↑ وقایع السنین والاعوام، خاتون آبادی، ص ۵۳۶.
- ↑ مطلع الشمس، ج اول و دوم، ص ۶۸۱؛ جغرافیای تاریخی شیروان، محمداسماعیل مقیمی، ص ۲۵۲-۲۵۳.
- ↑ الذریعه، ج ۳/۹، ص ۱۱۴۰.
- ↑ قصص العلماء، ص ۲۶۷ و ۲۶۸؛ تذکره العلما، ص ۱۴۳. بر اساس نقل دیگر، ۲۵ مرتبه «شرح کافیه عبدالرحمن جامی» را تدریس کرده است. (روضات الجنات، ج ۵، ص ۶۹)
- ↑ روضات الجنات، ص ۹۳؛ علمای بزرگ شیعه از کلینی تا خمینی، م. جرفادقانی، ص ۱۴۳.
- ↑ قصص العلماء، ص ۲۶۷؛ تذکرة العلما، ص ۱۴۲.
- ↑ صفویه در عرصه دین، فرهنگ و سیاست، رسول جعفریان، ج ۱، ص ۴۴۷ (با اندکی تغییر).
- ↑ وقایع السنین والاعوام، ص ۵۴۰-۵۴۳.
- ↑ مصرع دوم به حساب ابجد، مساوی با ۱۰۹۹ است. طبقات اعلام الشیعه، آقا بزرگ تهرانی، ج ۵، ص ۵۲۴.
- ↑ فوائد الرضویه، ص ۴۶۸.
منابع
- گلشن ابرار، جلد ۵، زندگینامه "میرزا محمد شیروانی" از محمدابراهیم احمدی.
