فخرالدین طریحی: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۷ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
'''کلیدواژه: فخرالدین طریحی، آثار فخرالدین طریحی، مجمع البحرین'''
+
'''«فخرالدین طریحی»''' (۱۰۸۵-۹۷۹ ق)، فقیه، محدث، رجالی و لغت‌شناس بزرگ [[امامیه|امامیه]] در قرن یازدهم هجری و مؤلف کتاب معروف «[[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]]» است. علامه طریحی در طول زندگی پربار خود علاوه بر خدمات بسیار ارزنده فرهنگی و اجتماعی به جهان [[اسلام]]، دانشمندان و محققان بسیاری را تربیت کرد که از آن جمله، [[علامه مجلسی]]، [[سید هاشم بحرانی|سید هاشم بحرانی]] و [[شیخ حر عاملی]] هستند.
 
+
{{شناسنامه عالم
فخرالدين فرزند محمد بن علی معروف به شيخ طريحی یکی از بزرگان علمای اماميه در قرن یازدهم هجری و مولف کتاب معروف [[مجمع البحرین]] است.<ref> [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائربازیابی: 9 اسفند 1391. </ref>
+
||نام کامل = فخرالدین طریحی
 
+
||تصویر=
 +
||زادروز =  ۹۷۹ قمری
 +
|زادگاه = [[نجف]]
 +
|وفات =  ۱۰۸۵ قمری
 +
|مدفن =  نجف
 +
|اساتید =  شیخ محمدعلی طریحی، شیخ محمود مشرفی جزائری، سید امین‌الدین علی شولستانی، شیخ محمد نجفی،...
 +
|شاگردان = [[علامه مجلسی]]، [[سید هاشم بحرانی|سید هاشم بحرانی]]، [[شیخ حر عاملی]]، [[سید نعمت الله جزائری|سید نعمة‌الله جزائری]]،...  
 +
|آثار = [[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]]، الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج، الاربعون حدیثاً، تقلید المیت، التکمله والذیل والصلة للصحاح، جامع الفوائد، مشارق النور، [[منتخب طریحی (کتاب)|المنتخب فی جمع المراثی والخطب]]،...
 +
}}
 
==ولادت و خاندان==
 
==ولادت و خاندان==
  
وی در محله «آل طریح» [[نجف]] اشرف که امروزه به «محله براق» معروف است به دنیا آمد. مادر وی از شهر [[مشهد]] مقدس رضوی و پدرش اهل نجف بود.<ref>گلشن ابرار، جلد صفحه 160، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدين علي‌لو.</ref>
+
فخرالدین فرزند محمد بن علی در سال ۹۷۹ قمری در محله «آل طریح» [[نجف]] اشرف که امروزه به «محله براق» معروف است به دنیا آمد. مادر وی از شهر [[مشهد]] مقدس رضوی و پدرش اهل نجف بود.<ref>گلشن ابرار، جلد ۴، صفحه ۱۶۰، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدین علی‌لو.</ref>
  
خانواده طریحی از خاندان های کهن و مشهور نجف بودند که بنابر نام جدّ اعلایشان، طُریح به طُریحی شهرت یافتند. نسب این خاندان به حَبیب بن مُظاهر اسدی، صحابی مشهور [[امام علی]] و [[امام حسین]] علیهماالسلام، می‌رسد. ظاهراً این خاندان پس از تخریب [[کوفه]] و در قرن ششم به [[نجف]] اشرف رفته اند.
+
خانواده طریحی از خاندان های کهن و مشهور نجف بودند که بنابر نام جدّ اعلایشان طُریح، به طُریحی شهرت یافتند. نسب این خاندان به [[حبیب بن مظاهر اسدی|حبیب بن مظاهر اسدی]] -صحابی مشهور [[امام علی]] و [[امام حسین]] علیهماالسلام-، می‌رسد. ظاهراً این خاندان پس از تخریب [[کوفه]] و در قرن ششم به نجف اشرف رفته اند.
  
طریحی اوان جوانی را در نجف نزد پدرش و عمویش، محمدحسین طریحی گذراند. در 1062 از [[عراق]] به [[مکه]] رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به ایران سفر کرد. وی بنابر زمان تألیف آثارش در 1079 به [[مشهد]] رفته است. وی تألیف ایضاح الحساب را در 1083 در اصفهان به پایان رسانده است که نشان می دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس از سفر به چند شهردیگر، به نجف بازگشت.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.</ref>
+
==تحصیل و استادان==
  
بسیاری طریحی را ستوده‌اند، تا آنجا که افندی (ج4، ص332) وی را از عابدترین افراد زمان خود برشمرده است.<ref>دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.</ref>
+
طریحی اوان جوانی را در [[نجف]] نزد پدرش و عمویش، محمدحسین طریحی گذراند. در ۱۰۶۲ ق. از [[عراق]] به [[مکه]] رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به [[ایران]] سفر کرد. وی بنابر زمان تألیف آثارش در ۱۰۷۹ به [[مشهد]] رفته است. وی تألیف «ایضاح الحساب» را در ۱۰۸۳ ق. در [[اصفهان]] به پایان رسانده، که نشان می دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس از سفر به چند شهر دیگر، به نجف بازگشت.<ref>دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.</ref>
  
==مشایخ و استادان==
+
علامه طریحی با فراگیری علوم در رشته‌های مختلف، اندیشه و قلب خود را بارور ساخت. در اینجا به نام چند تن از آن‌ها اشاره می‌‌شود:
  
علامه طریحی همانند دیگر دانشوران در محضر استوانه‌های علمی‌‌ زمان خود زانوی ادب زد و با فراگیری علوم در رشته‌های مختلف، اندیشه و قلب خود را بارور ساخت. در اینجا به نام چند تن از آن‌ها اشاره می‌‌کنیم:
+
#شیخ محمدعلی طریحی
 +
#شیخ محمدحسین طریحی
 +
#شیخ محمود بن حسام مشرفی جزائری
 +
#سید امین الدین علی شولستانی
 +
#شیخ محمد بن جابر نجفی
  
# شیخ محمدعلی طریحی
+
==تدریس و شاگردان==
# شیخ محمدحسین طریحی
 
# شیخ محمود بن حسام مشرفی جزائری
 
# سید امین الدین علی بن حجه الله شولستانی
 
# شیخ محمد بن جابر نجفی
 
  
==کرسی تدریس==
+
طریحی شاگردان بسیاری از ملت‌های مختلف به دور خود جمع نموده و از خود نامداران عالی مقداری را به یادگار گذارد. درس وی در [[حوزه علمیه]] نجف یکی از درس‌های پرجمعیت بود. درس و بحث او فقط در شهر نجف محدود نبود بلکه از شهرهای [[نجف]] و [[کربلا]] فراتر رفته، در شهرهایی همچون [[مشهد]] مقدس، [[اصفهان]] و [[شیراز]] نیز ادامه داشت و در آن شهرها به تدریس می‌‌پرداخت و به عده‌ای که شایسته بودند، [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه]] نقل [[حدیث]] می‌‌داد. برخی از شاگردان و یا کسانی که از وی روایت کرده‌اند، عبارتند از:
  
طریحی در کنار تحصیل بی‌وقفه بر کرسی تدریس نشست. شاگردان بسیاری از ملت‌های مختلف به دور خود جمع نموده و از خود نامداران عالی مقداری را به یادگار گذارد. درس وی در [[حوزه علمیه]] [[نجف]] یکی از درس‌های پرجمعیت بود.
+
#[[علامه مجلسی]]
 +
#[[سید هاشم بحرانی|سید هاشم بن سلیمان بحرانی]]
 +
#[[شیخ حر عاملی]]  
 +
#[[سید نعمت الله جزائری|سید نعمة‌الله جزائری]]
 +
#شیخ صفی‌الدین
 +
#شیخ حسام‌الدین بن جمال‌الدین طریحی
 +
#شیخ محمدامین بن محمدعلی کاظمی
 +
#مولی محمدطاهر بن محمدحسن نجفی
 +
#شیخ محمد بن عبدالرحمن بن حلی
 +
#شیخ عنایت‌الله بن محمدحسین مشهدی
 +
#سید محمد بن اسماعیل نجفی
 +
#سید محمود بن فتح الله نجفی کاظمی
 +
#شیخ عبدالواحد بن محمد بورانی نجفی
 +
#جمال‌الدین بن محمدعلی طریحی
 +
#شیخ شمس‌الدین بن فخرالدین طریحی
 +
#شیخ محمد بحرانی.<ref>مطلع البدرین، ص د؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص ۴۵۵؛ ریحانة الادب، ج ۴، ص ۵۵ـ۵۳.</ref>
  
درس و بحث او فقط در شهر نجف محدود نبود بلکه از شهرهای نجف و [[کربلا]] فراتر رفته، در شهرهایی همچون [[مشهد]] مقدس، اصفهان، شیراز، رماحیه نیز ادامه داشت و در آن شهرها به تدریس می‌‌پرداخت و به عده‌ای که شایسته بودند، اجازه تدریس و نقل [[حدیث]] می‌‌داد.
+
==آثار و تألیفات==
  
==زهد و تقوا==
+
آثار متعددی در موضوعات [[اصول فقه‌‌‌‌|اصول]]، [[فقه]] و [[رجال]] از فخرالدین طریحی بر جای مانده است، از جمله:
 +
#[[مجمع البحرین (کتاب)|مجمع البحرین]]: در این کتاب ابتدا [[آیه|آیات قرآنی]] و [[احادیث]] و بعد از آن‌ها مطالب مورد نیاز ـ که اشاره کردن به آن لازم بوده ـ مورد پژوهش قرار گرفته است، مانند اشاره به نام‌های [[انبیاء]]، [[محدث|محدثان]]، پادشاهان و شخصیت‌های معروف تاریخی و موارد غیرلغوی دیگری همچون [[تفسیر قرآن|تفسیر]]، عقاید و شرح [[حدیث]]. در حقیقت می‌‌توان این کتاب بی‌نظیر را راهی به اقیانوس بیکران [[علوم قرآنی]] و [[علوم حدیث|حدیثی]] دانست.
 +
#الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج
 +
#الادله الداله علی مشروعیه العمل بالظن المستفاد من الکتاب والسنه؛ دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|آیت الله مرعشی نجفی]] رحمه الله به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره ۱/۳۸۳ موجود است.
 +
#الاربعون حدیثاً، چهل [[حدیث]]؛ یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شمار ۳/۲۱۱۵ موجود است.
 +
#ایضاح الاحباب فی شرح خلاصه الحساب، در علم حساب
 +
#ترتیب «[[خلاصة الاقوال (کتاب)|خلاصة الاقوال]]» [[علامه حلی]]
 +
#ترتیب مشیخه [[من لایحضره الفقیه (کتاب)|من لایحضره الفقیه]] [[شیخ صدوق]]
 +
#تحفة الوارد و عقال الشارد، در علم لغت
 +
#تحفة الاخوان فی تقویه الایمان؛ این کتاب خطی منسوب به وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌‌ به شماره ۵۵۷ موجود است.
 +
#تقلید المیت؛ رساله‌ای در مسائل [[تقلید]] از مجتهد مرده
 +
#التکمله والذیل والصله للصحاح جوهری، در لغت
 +
#جامع المقال فیما یتعلق باحوال الدرایه والرجال (تمییز مشترکات من الرجال)؛ این کتاب در موضوع خود، اولین نوشته می‌‌باشد که در سال ۱۰۵۳ ق. تألیف و در سال ۱۳۵۵ ش در تهران توسط انتشارات جعفری منتشر شده است.
 +
#جامع الفوائد:‌ رد بر [[اخباریان|اخباری‌گری]] و اندیشه‌های میرزا [[محمدامین استرآبادی]]. دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی رحمه الله علیه به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات تهران به شماره ۳/۳۸۳ موجود است.
 +
#جواهر المطالب فی فضائل الامام [[امام علی علیه السلام|علی بن ابی طالب]] علیه‌السلام به احتمال قوی این کتاب همان «الاربعون حدیثا» است.
 +
#المستطرفات فی شرح نهج الهداه، در شرح «[[نهج البلاغة (کتاب)|نهج البلاغه]]»
 +
#مشارق النور، معروف به «مشارق الطریحیه» [[تفسیر قرآن|تفسیر]] مختصر در [[قرآن]]
 +
#[[منتخب طریحی (کتاب)|المنتخب فی جمع المراثی والخطب]] یا المقتل.
  
«وی عابدترین و باتقواترین اهل زمان خود بود و در تقوای وی همین بس که لباسی را که با نخ ابریشم دوخته شده بود، به تن نمی‌‌کرد. بلکه لباس‌های او را با نخ پنبه‌ای می‌‌دوختند».<ref>ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، ج 4، ص 33؛ اعیان الشیعه، ج 8، ص 395.</ref>
+
علامه فخرالدین طریحی بعد از خود کتابخانه‌ای به یادگار گذارد که به «خزانه فخریه» معروف گشت. این گنجینه کتب از قدیمی‌‌ترین مخزن‌های کتاب بعد از خزانه غرویه در [[نجف]] و دارای آثار نفیس و گرانبهایی بود که اکثر آن‌ها را علامه در زمان خود [[وقف]] طلاب علوم دینی نمود. اما بعد از وفات وی کتاب‌هایش در اثر بی‌توجهی ورثه‌، بسیاری از آن‌ها از بین رفته و تباه شده است!<ref>مقدمه تفسیر غریب القرآن؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۱، ص ۸۵۳.</ref>
 
 
==آثار طریحی==
 
 
 
شیخ فخرالدین، اولین کسی است که در علم رجال در باب «تمییز مشترکات رجالی» کار کرده و همچنین در مورد واژه‌های حدیثی کتابی با عظمت نوشته است. آثار زیر در موضوعات [[اصول]]، [[فقه]] و رجال از او بر جای مانده است:
 
 
 
# الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج
 
# الادله الداله علی مشروعیه العمل بالظن المستفاد من الکتاب والسنه؛ دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی رحمه الله به شماره 3028 و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره 1/383 موجود است.
 
# الاربعون حدیثاً، چهل [[حدیث]]؛ یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شمار 3/2115 موجود است.
 
# ایضاح الاحباب فی شرح خلاصه الحساب، در علم حساب
 
# ترتیب خلاصه الاقوال [[علامه حلی]] رحمه الله علیه
 
# ترتیب مشیخه من لایحضره الفقیه للشیخ الصدوق رحمه الله علیه
 
# تحفه الوارد و عقال الشارد، در علم لغت
 
# تحفه الاخوان فی تقویه الایمان؛ این کتاب خطی منسوب به وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌‌ به شماره 557 موجود است.
 
# تقلید المیت؛ رساله‌ای در مسائل تقلید از مجتهد مرده
 
# التکمله والذیل والصله للصحاح جوهری، در لغت
 
# جامع المقال فیما یتعلق باحوال الدرایه والرجال (تمییز مشترکات من الرجال)؛ این کتاب در موضوع خود، اولین نوشته می‌‌باشد که در سال 1053 ق. تألیف و در سال 1355 ش در تهران توسط انتشارات جعفری منتشر شده است.
 
# جامع الفوائد:‌ رد بر اخباری‌گری و اندیشه‌های میرزا محمدامین استرآبادی. دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی رحمه الله علیه به شماره 3028 و کتابخانه دانشکده ادبیات تهران به شماره 3/383 موجود است.
 
# جواهر المطالب فی فضائل الامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام به احتمال قوی این کتاب همان «الاربعون حدیثا» است.
 
# المستطرفات فی شرح نهج الهداه، در شرح «نهج البلاغه»
 
# مشارق النور، معروف به «مشارق الطریحیه» تفسیر مختصر در قرآن
 
# [[مجمع البحرین]] و مطلع النیرین
 
# المقتل یا المنتخب فی جمع المراثی والخطب.
 
 
 
==مجمع البحرین==
 
 
 
در این کتاب ابتدا آیات قرآنی و [[احادیث]] و بعد از آن‌ها مطالب مورد نیاز ـ که اشاره کردن به آن لازم بوده ـ مورد پژوهش قرار گرفته است، مانند اشاره به نام‌های انبیاء، محدثان، پادشاهان و شخصیت‌های معروف تاریخی و موارد غیرلغوی دیگری همچون تفسیر، عقائد و شرح [[حدیث]]. در حقیقت می‌‌توان این کتاب بی‌نظیر را راهی به اقیانوس بیکران [[علوم قرآنی]] و حدیثی دانست.
 
 
 
==شاگردان و راویان==
 
 
 
علامه طریحی در طول زندگی پربار خود علاوه بر خدمات بسیار ارزنده فرهنگی و اجتماعی به جهان اسلام، دانشمندان و محققان بسیاری را تربیت کرد که هر کدام در جایگاه خود از افتخارات عالم تشیع می‌‌باشند و نامشان در دفتر شاگردان مکتب جعفری نورافشانی می‌‌کند. ما در اینجا به نام عده‌ای از شاگردان و یا کسانی که از وی روایت کرده‌اند، اشاره می‌‌کنیم:
 
 
 
# [[علامه مجلسی]] رحمه الله علیه
 
# سید هاشم بن سلیمان بحرانی
 
# شیخ صفی‌الدین
 
# شیخ حسام‌الدین بن جمال‌الدین طریحی
 
# [[شیخ حر عاملی]] محمد بن حسن
 
# شیخ محمدامین بن محمدعلی کاظمی
 
# مولی محمدطاهر بن محمدحسن نجفی
 
# شیخ محمد بن عبدالرحمن بن حلی
 
# شیخ عنایت‌الله بن محمدحسین مشهدی
 
# سید نعمه‌الله بن عبدالله شوشتری جزائری
 
# سید محمد بن اسماعیل نجفی
 
# سید محمود بن فتح الله نجفی کاظمی
 
# شیخ عبدالواحد بن محمد بورانی نجفی
 
# جمال‌الدین بن محمدعلی طریحی
 
# شیخ شمس‌الدین بن فخرالدین طریحی
 
# شیخ محمد بحرانی.<ref>مطلع البدرین، ص د؛ ماضی النجف و حاضرها، ج 2، ص 455؛ مقدمه مجمع البحرین، ص 10؛ مقدمه جامع المقال، ص یج؛ ریحانه الادب، ج 4، ص 55ـ53.</ref>
 
 
 
==خزانه فخریه==
 
 
 
علامه طریحی بعد از خود کتابخانه‌ای به یادگار گذارد که به «خزانه فخریه» معروف گشت. این گنجینه کتب از قدیمی‌‌ترین مخزن‌های کتاب بعد از خزانه غرویه در [[نجف]] و دارای آثار نفیس و گرانبهایی بود که اکثر آن‌ها را علامه در زمان خود وقف طلاب علوم دینی نموده تا شیفتگان علوم آل البیت علیهم‌السلام از آن‌ها بهره‌مند شده و برای نشر آرمان‌های مقدس اسلامی‌‌ دریغ ننمایند.
 
 
 
اما جای بسی تأسف است که بسیاری از کتاب‌های گرانبهای بزرگان ما از دست ما خارج و در موزه‌های کشورهای مختلف نگهداری می‌‌شوند و یا در اثر بی‌توجهی از بین رفته‌اند؛ کتابخانه شیخ فخرالدین طریحی از این جمله است چرا که بعد از وفات وی کتاب‌هایش به ورثه‌اش منتقل شد؛ اما در اثر بی‌توجهی، بسیاری از آن‌ها از بین رفته و تباه شده است!<ref>مقدمه تفسیر غریب القرآن؛ ماضی النجف و حاضرها، ج 1، ص 853.</ref>
 
 
 
==طریحی در شهر رماحیه==
 
 
 
علامه طریحی مدتی در شهر رماحیه بسر برده و به اقامه جماعت و رسیدگی به امور مردم می‌‌پرداخته است. مدت سکونت وی و تاریخ آن در منابع نیامده است. اما جای بسی افتخار است که بزرگان ما در هر زمان و مکان و در هر سن و سال که در منطقه‌ای به وجود آن‌ها نیاز شده با آغوش باز به آن دیار هجرت کرده و به خدمات علمی، فرهنگی، اجتماعی و دینی پرداخته‌اند.
 
 
 
از جمله آنان این فقیه نامدار است که در اواخر عمر شریف خود در رماحیه رحل اقامت افکند و مرجع تقلید و عالم آن شهر به حساب می‌‌آمد. خانه وی همانند بیوت دیگر بزرگان دین، پناهگاه بیچارگان و محل مراجعه جویندگان علم و ادب بود که از اطراف به آن منزل سرازیر می‌‌شدند و با دستی پر به وطن و منزل خود بازمی‌‌گشتند.<ref>مقدمه مجمع البرحین، ص 12، مقدمه تفسیر غریب القرآن، ص: کر.</ref>
 
  
 
==وفات==
 
==وفات==
  
علامه طریحی در سال 1085 در رماحه وفات نمود و جنازه اش در [[نجف]] اشرف مدفون شد.<ref> [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر]، بازیابی: 9 اسفند 1391.</ref>
+
علامه فخرالدین طریحی در اواخر عمر شریف خود در رماحیه رحل اقامت افکند و [[مرجعیت|مرجع]] تقلید و عالم آن شهر به حساب می‌‌آمد و به اقامه [[نماز جماعت|جماعت]] و رسیدگی به امور مردم می‌‌پرداخت.<ref>مقدمه مجمع البرحین، ص ۱۲، مقدمه تفسیر غریب القرآن، ص: کر.</ref> وی سرانجام در سال ۱۰۸۵ ق. در رماحیه وفات نمود و جنازه اش در [[نجف]] اشرف مدفون شد.<ref> [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر]، بازیابی: ۹ اسفند ۱۳۹۱.</ref>
  
 
==پانویس==
 
==پانویس==
<references/>
+
<references />
  
 
==منابع==
 
==منابع==
* مجموعه گلشن ابرار، جلد 4، صفحه 160، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدين علي‌لو.
 
* [http://www.shaaer.com/articles/viewarticle-26868.aspx فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر].
 
* دائره المعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
 
  
[[رده:لغت شناسان]]
+
*[[گلشن ابرار (کتاب)|گلشن ابرار]]، ج ۴، ص ۱۶۰، "زندگی فخرالدین طریحی" از نورالدین علی‌لو.
[[رده:رجالیون]]
+
*دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
[[رده:اصولیون]]
+
*"فخرالدین طریحی"، پایگاه شعائر.
[[رده:فقیهان]]
+
 
[[رده:علمای قرن یازدهم]]
+
[[رده:علمای قرن یازدهم]][[رده:علماء شیعه]][[رده:رجالیون]][[رده:اصولیون]][[رده:لغت شناسان]][[رده:فقیهان]][[رده:مدفونین در نجف]]

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ دسامبر ۲۰۲۴، ساعت ۱۲:۳۴

«فخرالدین طریحی» (۱۰۸۵-۹۷۹ ق)، فقیه، محدث، رجالی و لغت‌شناس بزرگ امامیه در قرن یازدهم هجری و مؤلف کتاب معروف «مجمع البحرین» است. علامه طریحی در طول زندگی پربار خود علاوه بر خدمات بسیار ارزنده فرهنگی و اجتماعی به جهان اسلام، دانشمندان و محققان بسیاری را تربیت کرد که از آن جمله، علامه مجلسی، سید هاشم بحرانی و شیخ حر عاملی هستند.

نام کامل فخرالدین طریحی
زادروز ۹۷۹ قمری
زادگاه نجف
وفات ۱۰۸۵ قمری
مدفن نجف

Line.png

اساتید

شیخ محمدعلی طریحی، شیخ محمود مشرفی جزائری، سید امین‌الدین علی شولستانی، شیخ محمد نجفی،...

شاگردان

علامه مجلسی، سید هاشم بحرانی، شیخ حر عاملی، سید نعمة‌الله جزائری،...

آثار

مجمع البحرین، الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج، الاربعون حدیثاً، تقلید المیت، التکمله والذیل والصلة للصحاح، جامع الفوائد، مشارق النور، المنتخب فی جمع المراثی والخطب،...

ولادت و خاندان

فخرالدین فرزند محمد بن علی در سال ۹۷۹ قمری در محله «آل طریح» نجف اشرف که امروزه به «محله براق» معروف است به دنیا آمد. مادر وی از شهر مشهد مقدس رضوی و پدرش اهل نجف بود.[۱]

خانواده طریحی از خاندان های کهن و مشهور نجف بودند که بنابر نام جدّ اعلایشان طُریح، به طُریحی شهرت یافتند. نسب این خاندان به حبیب بن مظاهر اسدی -صحابی مشهور امام علی و امام حسین علیهماالسلام-، می‌رسد. ظاهراً این خاندان پس از تخریب کوفه و در قرن ششم به نجف اشرف رفته اند.

تحصیل و استادان

طریحی اوان جوانی را در نجف نزد پدرش و عمویش، محمدحسین طریحی گذراند. در ۱۰۶۲ ق. از عراق به مکه رفت و شماری از آثار خود را در اثنای این سفر نگاشت. پس از آن به ایران سفر کرد. وی بنابر زمان تألیف آثارش در ۱۰۷۹ به مشهد رفته است. وی تألیف «ایضاح الحساب» را در ۱۰۸۳ ق. در اصفهان به پایان رسانده، که نشان می دهد مدتی نیز در اصفهان اقامت داشته است. او پس از سفر به چند شهر دیگر، به نجف بازگشت.[۲]

علامه طریحی با فراگیری علوم در رشته‌های مختلف، اندیشه و قلب خود را بارور ساخت. در اینجا به نام چند تن از آن‌ها اشاره می‌‌شود:

  1. شیخ محمدعلی طریحی
  2. شیخ محمدحسین طریحی
  3. شیخ محمود بن حسام مشرفی جزائری
  4. سید امین الدین علی شولستانی
  5. شیخ محمد بن جابر نجفی

تدریس و شاگردان

طریحی شاگردان بسیاری از ملت‌های مختلف به دور خود جمع نموده و از خود نامداران عالی مقداری را به یادگار گذارد. درس وی در حوزه علمیه نجف یکی از درس‌های پرجمعیت بود. درس و بحث او فقط در شهر نجف محدود نبود بلکه از شهرهای نجف و کربلا فراتر رفته، در شهرهایی همچون مشهد مقدس، اصفهان و شیراز نیز ادامه داشت و در آن شهرها به تدریس می‌‌پرداخت و به عده‌ای که شایسته بودند، اجازه نقل حدیث می‌‌داد. برخی از شاگردان و یا کسانی که از وی روایت کرده‌اند، عبارتند از:

  1. علامه مجلسی
  2. سید هاشم بن سلیمان بحرانی
  3. شیخ حر عاملی
  4. سید نعمة‌الله جزائری
  5. شیخ صفی‌الدین
  6. شیخ حسام‌الدین بن جمال‌الدین طریحی
  7. شیخ محمدامین بن محمدعلی کاظمی
  8. مولی محمدطاهر بن محمدحسن نجفی
  9. شیخ محمد بن عبدالرحمن بن حلی
  10. شیخ عنایت‌الله بن محمدحسین مشهدی
  11. سید محمد بن اسماعیل نجفی
  12. سید محمود بن فتح الله نجفی کاظمی
  13. شیخ عبدالواحد بن محمد بورانی نجفی
  14. جمال‌الدین بن محمدعلی طریحی
  15. شیخ شمس‌الدین بن فخرالدین طریحی
  16. شیخ محمد بحرانی.[۳]

آثار و تألیفات

آثار متعددی در موضوعات اصول، فقه و رجال از فخرالدین طریحی بر جای مانده است، از جمله:

  1. مجمع البحرین: در این کتاب ابتدا آیات قرآنی و احادیث و بعد از آن‌ها مطالب مورد نیاز ـ که اشاره کردن به آن لازم بوده ـ مورد پژوهش قرار گرفته است، مانند اشاره به نام‌های انبیاء، محدثان، پادشاهان و شخصیت‌های معروف تاریخی و موارد غیرلغوی دیگری همچون تفسیر، عقاید و شرح حدیث. در حقیقت می‌‌توان این کتاب بی‌نظیر را راهی به اقیانوس بیکران علوم قرآنی و حدیثی دانست.
  2. الاحتجاج فی مسائل الاحتیاج
  3. الادله الداله علی مشروعیه العمل بالظن المستفاد من الکتاب والسنه؛ دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی رحمه الله به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران به شماره ۱/۳۸۳ موجود است.
  4. الاربعون حدیثاً، چهل حدیث؛ یک نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران به شمار ۳/۲۱۱۵ موجود است.
  5. ایضاح الاحباب فی شرح خلاصه الحساب، در علم حساب
  6. ترتیب «خلاصة الاقوال» علامه حلی
  7. ترتیب مشیخه من لایحضره الفقیه شیخ صدوق
  8. تحفة الوارد و عقال الشارد، در علم لغت
  9. تحفة الاخوان فی تقویه الایمان؛ این کتاب خطی منسوب به وی در کتابخانه مجلس شورای اسلامی‌‌ به شماره ۵۵۷ موجود است.
  10. تقلید المیت؛ رساله‌ای در مسائل تقلید از مجتهد مرده
  11. التکمله والذیل والصله للصحاح جوهری، در لغت
  12. جامع المقال فیما یتعلق باحوال الدرایه والرجال (تمییز مشترکات من الرجال)؛ این کتاب در موضوع خود، اولین نوشته می‌‌باشد که در سال ۱۰۵۳ ق. تألیف و در سال ۱۳۵۵ ش در تهران توسط انتشارات جعفری منتشر شده است.
  13. جامع الفوائد:‌ رد بر اخباری‌گری و اندیشه‌های میرزا محمدامین استرآبادی. دو نسخه خطی از این کتاب در کتابخانه آیت الله مرعشی رحمه الله علیه به شماره ۳۰۲۸ و کتابخانه دانشکده ادبیات تهران به شماره ۳/۳۸۳ موجود است.
  14. جواهر المطالب فی فضائل الامام علی بن ابی طالب علیه‌السلام به احتمال قوی این کتاب همان «الاربعون حدیثا» است.
  15. المستطرفات فی شرح نهج الهداه، در شرح «نهج البلاغه»
  16. مشارق النور، معروف به «مشارق الطریحیه» تفسیر مختصر در قرآن
  17. المنتخب فی جمع المراثی والخطب یا المقتل.

علامه فخرالدین طریحی بعد از خود کتابخانه‌ای به یادگار گذارد که به «خزانه فخریه» معروف گشت. این گنجینه کتب از قدیمی‌‌ترین مخزن‌های کتاب بعد از خزانه غرویه در نجف و دارای آثار نفیس و گرانبهایی بود که اکثر آن‌ها را علامه در زمان خود وقف طلاب علوم دینی نمود. اما بعد از وفات وی کتاب‌هایش در اثر بی‌توجهی ورثه‌، بسیاری از آن‌ها از بین رفته و تباه شده است![۴]

وفات

علامه فخرالدین طریحی در اواخر عمر شریف خود در رماحیه رحل اقامت افکند و مرجع تقلید و عالم آن شهر به حساب می‌‌آمد و به اقامه جماعت و رسیدگی به امور مردم می‌‌پرداخت.[۵] وی سرانجام در سال ۱۰۸۵ ق. در رماحیه وفات نمود و جنازه اش در نجف اشرف مدفون شد.[۶]

پانویس

  1. پرش به بالا گلشن ابرار، جلد ۴، صفحه ۱۶۰، زندگی فخرالدین طریحی از نورالدین علی‌لو.
  2. پرش به بالا دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
  3. پرش به بالا مطلع البدرین، ص د؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۲، ص ۴۵۵؛ ریحانة الادب، ج ۴، ص ۵۵ـ۵۳.
  4. پرش به بالا مقدمه تفسیر غریب القرآن؛ ماضی النجف و حاضرها، ج ۱، ص ۸۵۳.
  5. پرش به بالا مقدمه مجمع البرحین، ص ۱۲، مقدمه تفسیر غریب القرآن، ص: کر.
  6. پرش به بالا فخرالدین طریحی، پایگاه شعائر، بازیابی: ۹ اسفند ۱۳۹۱.

منابع

  • گلشن ابرار، ج ۴، ص ۱۶۰، "زندگی فخرالدین طریحی" از نورالدین علی‌لو.
  • دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، مدخل "طریحی" از قاسم درزی.
  • "فخرالدین طریحی"، پایگاه شعائر.