مقاله مورد سنجش قرار گرفته است

آخر الزمان: تفاوت بین نسخه‌ها

از دانشنامه‌ی اسلامی
پرش به ناوبری پرش به جستجو
 
(۲۹ نسخه‌ٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشده)
سطر ۱: سطر ۱:
{{مدخل دائرة المعارف|[[دائرة المعارف قرآن کریم]]}}
+
{{خوب}}
 +
«'''آخرالزمان'''» اصطلاحی برخواسته از روایات اسلامی به معنای «پایان زمان» و دوره متصل به [[قیامت]] است. در دین [[اسلام]] به  ظهور [[حضرت مهدی]] علیه‌السلام در این دوره وعده داده شده است. «آخرالزمان» همچنین برای دوره مقارن ظهور آن حضرت به کار می‌رود و به رویدادهای مهمی که در آن زمان اتفاق می‌افتد همچون جنگها، حوادث طبیعی سهمگین و سقوط [[اخلاق]] و انسانیت، حوادث آخرالزمان گفته می‌شود. برخی روایات نیز دوره پس از بعثت پیامبر خاتم را دوره «آخرالزمان» دانسته‌اند. آخرالزمان در [[مسیحیت]]، [[یهود|یهودیت]] و آئین [[زرتشت]] نیز مطرح شده است.
 +
==آخرالزمان از بعثت تا ظهور حضرت مهدی==
 +
روایات، حاکی از پیوند آخرالزمان و [[مهدویت]] است و در بیشتر روایات، آخرالزمان به دوره پایانی که با ظهور [[حضرت مهدی]] عجل الله تعالی فرجه مقارن است، اطلاق شده است. به عنوان نمونه روایات زیر از [[پیامبر اکرم]] صلی الله علیه وآله:
 +
*آن حضرت خطاب به [[حضرت علی]] ‌علیه السلام فرمود: {{متن حدیث|«اَلا اُبَشِّرُکَ اَلا اُخْبِرُکَ یا عَلِیُّ فَقالَ: بَلی یا رَسُولَ‌اللَّهِ فَقالَ کانَ جَبْرَئیلُ عِندی آنِفاً وَاَخْبَرَنی اَنَّ القائِمَ الَّذِی یَخْرُجُ فِی آخِرِالزَّمانِ فَیَمْلَأُ الاَرْضَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَجَوراً مِنْ ذُرّیَّتِکَ مِنْ وُلْدِالحُسَیْنِ»}}<ref>ابن ابی زینب نعمانی، الغیبة، ص۳۵۷.</ref>؛ «ای علی! آیا تو را بشارت ندهم؟ آیا تو را خبر ندهم؟ عرض کرد: بله، یا رسول اللّه! آن حضرت فرمود: هم اینک [[جبرئیل]] نزد من بود و مرا خبر داد قائمی که در آخِرُالزّمان ظهور می‌کند و زمین را پر از عدل و داد می‌سازد - همان گونه که از ظلم و جور آکنده شده - از نسل تو و از فرزندان حسین ‌علیه السلام است».
  
'''دوره پایانی دنیا'''
+
*{{متن حدیث|«لاتَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَقُومَ قائِمٌ لِلحَقِّ مِنَّا وَذلِکَ حِینَ یَأذَنُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ وَمَنْ تَبِعَهُ نَجا وَمَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ هَلَکَ...»}}؛ <ref>شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج۲، ص۵۹؛ کشف‌الغمة، ج۲، ص۴۵۹.</ref> «قیامت برپا نمی‌شود تا این که قیام کننده‌ای به حق از خاندان ما قیام کند و این هنگامی است که خداوند به او اجازه فرماید و هر کس از او پیروی کند، نجات می‌یابد و هر کس از او سرپیچد، هلاک خواهد شد».
  
==ترکیب آخرالزمان در لغت==
+
*{{متن حدیث|«وَلا تَنْقَضِی الاَیَّامُ حَتّی یَمْلِکُ رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ بَیْتِی یُواطِی‌ءُ اِسمُهُ اِسْمی»}}؛<ref>طبری آملی، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ص ۲۵۸.</ref> «روزها منقضی نگردد تا این که مردی از اهل ‌بیت من بر زمین حکومت کند که همنام من است».
  
آخر به بخش پایانی هر مجموعه گفته،<ref>الکلّیات، ج‌1، ص‌83‌.</ref> و زمان در لغت بر وقت کم یا زیاد اطلاق می‌شود.<ref>لسان‌العرب، ج6، ص86، «زمن».</ref> و مقصود از آن در این‌جا روزگار و عمر جهان است. «آخرالزمان» ترکیبی اضافی و به معنای بخش پایانی حیات دنیا است.
+
برخی روایات نیز [[بعثت]] پیامبر خاتم را سرآغاز دوره «آخرالزمان» دانسته است.<ref>التحریر والتنویر، ج‌۲۶، ص‌۱۰۴.</ref> دلیل این مطلب آن است که از نگاه [[اسلام]]، تمام نبوت‌ها و شرایع پیشین، مقدمه و پیش درآمد [[شریعت]] ختمیّه‌اند.<ref>نهج البلاغه، ص‌۲۰؛ خاتمیّت، ص‌۲۱.</ref> و دین با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف در نهایت توسط پیامبر خاتم در کامل‌ترین شکل خود به بشر عرضه شد که تعیین [[امام علی]] علیه السلام و مشخص شدن خط [[امامت]] در [[غدیر خم|روز غدیر]] آخرین حلقه آن است:
  
==ترکیب آخرالزمان در قرآن==
+
«{{متن قرآن|الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکمُ الإِسْلاَمَ دِینًا}}؛ امروز کفرپیشگان از [شکست] دین شما ناامید شده اند؛ بنابراین از آنان مترسید و از من بترسید. امروز [با نصبِ علی بن ابی طالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایی بر امت] دینتان را برای شما کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم، و اسلام را برایتان به عنوان دین پسندیدم.»<ref>[[سوره مائده]]، آیه۳ </ref>
  
واژه آخرالزمان در قرآن بکار نرفته؛ اما مطالب گوناگونی درباره این موضوع از آیات قابل استفاده است. قرآن به طور کلی جهانیان را به دو بخش پیشینیان (الأَوّلینَ، المُستَقدِمینَ) و پسینیان (الأَخِرینَ، المُستَخِرینَ) قسمت کرده است. ([[سوره واقعه]]/56‌، 13 و 39 و 49؛ [[سوره حجر]]/15، 24)
+
از این نظر بعثت پیامبر اکرم شروع دوره آخرالزمان است که نسخه کامل دین الهی به واسطه آن ظهور پیدا می کند. اما تحقق و پیاده سازی کامل دین الهی پس از ظهور حضرت مهدی (عج) اتفاق می افتد که همان وعده الهی مورد بشارت در سوره نور است:
  
افزون بر آن آیاتی در قرآن از میراث‌بری زمین به وسیله صالحان و مستضعفان، پیروزی نهایی حق بر باطل و گسترش اسلام در سرتاسر جهان سخن می‌گوید که پس از وقوع بلاها و فتنه‌های بسیار محقق می‌شود. ([[سوره اعراف]]/7، 128؛ [[سوره نور]]/24، 55‌؛ [[سوره قصص]]/28، 5‌؛ [[سوره فتح]]/48، 28 و...)
+
«{{متن قرآن|وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیمَکنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یعْبُدُونَنِی لَا یشْرِکونَ بِی شَیئًا وَمَنْ کفَرَ بَعْدَ ذَٰلِک فَأُولَٰئِک هُمُ الْفَاسِقُونَ}}؛ خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در زمین جانشین [دیگران] کند، همان گونه که پیشینیان آنان را جانشین [دیگران] کرد، و قطعاً دینشان را که برای آنان پسندیده به سودشان استوار و محکم نماید، و یقیناً ترس و بیمشان را تبدیل به امنیت کند، [تا جایی که] فقط مرا بپرستند [و] هیچ چیزی را شریک من نگیرند. و آنان که پس از این نعمت های ویژه ناسپاسی ورزند [در حقیقت] فاسق اند.».<ref>[[سوره نور]]، آیه۵۵</ref>
  
این آیات با دوره پایانی دنیا ارتباط دارند<ref>قیام و انقلاب مهدی، ص‌5 و 6‌.</ref> و برخی از نشانه‌های قیامت که از آن به «اَشْراط الساعة» تعبیر شده ([[سوره محمد]]/47، 18) نیز در این بخش واقعند.
+
از مهمترین ویژگی های این دوره خلوص از [[شرک]] و دستیابی به [[توحید]] حقیقی است: {{متن قرآن|«یعْبُدُونَنِی لَا یشْرِکونَ بِی شَیئًا»}}. به همین خاطر در روایات آمده است [[سوره توحید]] و شش آیه آغازین [[سوره حدید]] که آیات توحیدی اند، توسط اقوامی در آخرالزمان درک می گردد.<ref>الکافی، ج‌۱، ص‌۹۱.</ref>
  
در روایات و تفاسیر، بسیاری از نشانه‌های آخرالزمان از اشراط‌الساعة نیز شمرده شده است؛<ref>روح‌المعانی، مج14، ج26، ص‌80-82‌؛ نمونه، ج21، ص‌449-451.</ref> از این رو برای جدایی این دو موضوع مقاله آخرالزمان به حوادث و تحولات اجتماعی در واپسین دوره حیات بشری اختصاص یافته که معمولاً در کتاب‌هایی تحت عنوان الْمَلاحِمُ والْفِتَن<ref>الفتن والملاحم فی‌آخرالزمان، ابن‌کثیر؛ الملاحم والفتن، ابن‌طاووس.</ref> و کتاب‌های مربوط به غیبت امام زمان<ref>الغیبه، طوسی.</ref> عجل الله تعالی فرجه الشریف بررسی می‌شوند و اشراط‌الساعة به حوادث طبیعی و دگرگونی‌های کیهانی در آستانه قیامت، مانند: طلوع خورشید از مغرب، پوشیده شدن آسمان از دود، تاریک شدن خورشید و ماه و ستارگان، متلاشی شدن کوه‌ها و... محدود شده‌ است.<ref>الکشّاف الموضوعی، ج1، ص‌97-102.</ref>
+
==نشانه‌های آخرالزمان==
  
==تعبیر الیوم الأخر==
+
ختم [[نبوت]] و نزول واپسین [[شریعت]] که با ظهور [[پیامبر اسلام]] تحقق یافت، نخستین نشانه پایان تاریخ به شمار می‌رود؛<ref>الفرقان، ج‌۲۶، ص‌۱۰۹.</ref> لذا مفسران، مقصود از نشانه‌های [[قیامت]] را در آیه ذیل، [[بعثت]] پیامبر صلی الله علیه وآله دانسته‌اند که نسبت به عمر جهان، فاصله بسیار کمی تا [[قیامت]] دارد:<ref>مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۱۵۴؛ قرطبی، ج‌۱۶، ص‌۱۵۹.</ref> {{متن قرآن|«فَهَل یَنظُرونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأتِیَهُم بَغتَهً فَقَد جَاءَ أَشراطُها»}}؛ آیا آنها جز این را انتظار می برند که ناگاه قیامت بر آنان فرا رسد؟ در حالی که هم‌اکنون نشانه‌های آن آمده است.<ref>[[سوره محمد]]، آیه۱۸.</ref>
  
تعبیر «الیوم‌الأخر» که در قرآن فراوان بکار رفته، با جهان آخرت مرادف و ناظر به این واقعیت است که زندگانی آن جهان، در پی حیات دنیایی سرانجامِ نهایی آن است.<ref>التحقیق، ج‌1، ص‌46، «أخر».</ref> در نتیجه، این اصطلاح نیز به بحث «آخرالزمان» مربوط نمی‌شود. از آن‌جا که مفهوم «آخر» نسبی است و در تاریخ انقراض دنیا اختلاف فراوانی وجود دارد<ref>هزاره گرایی، ص‌21.</ref> و قرآن نیز از تعیین وقتی مشخص برای آن پرهیز کرده ([[سوره لقمان]]/31، 34؛ [[سوره احزاب]]/33، 63 و [[سوره زخرف]]/43، 85) محدوده آخرالزمان به دقت قابل اندازه‌گیری نیست؛ با این حال با استفاده از روایات<ref>بحارالانوار، ج‌40، ص‌177؛ ج‌2، ص‌87‌؛ ج‌9، ص‌319؛ ج‌12، ص‌282؛ ج‌14، ص‌83 و 84‌؛ ج‌15، ص‌203؛ ج‌16، ص‌18  21؛ ج‌20، ص‌222؛ ج‌21، ص‌317 و 351.</ref> می‌توان بعثت پیامبر خاتم را سرآغاز دوره «آخرالزمان» دانست؛<ref>التحریر والتنویر، ج‌26، ص‌104.</ref> البته در بیشتر روایات، آخرالزمان به دوره پایانی که با ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف مقارن است، اطلاق شده است.
+
در آخرالزمان وقایع فراوان دیگری نیز پیش‌بینی شده که بیشتر به دوره پایانی آن (مقارن با ظهور حضرت مهدی) مربوط می‌شود:
  
==آخرالزمان در مکاتب بشری==
+
در بعضی از کتاب‌ها این نشانه‌ها از آن رو که رویدادهای مهم عصر ظهور هستند، به [[نشانه های ظهور امام زمان (عج)|علائم ظهور]] معروف شده‌اند.<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۳۵۰ش، ص۳۴۰.</ref> برخی از این نشانه‌ها عبارتند از:
 +
*خروج [[سفیانی]]<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ۱۳۵۰ش، ص۳۰۴.</ref>
 +
*ظهور سید حسنی و اختلاف [[بنی عباس]] در مُلک و ریاست<ref>اربلی، کشف الغمّة، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۲۴۷، ۲۵۱.</ref>
 +
*کسوف خورشید در نیمه ماه [[رمضان]] و خسوف ماه در پایان آن<ref>مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۳۰۳.</ref>
 +
*طلوع خورشید از مغرب<ref>شبّر، حق الیقین فی معرفة اصول الدین، ۱۳۷۵ق، ص۱۲۶.</ref>
 +
*قتل [[نفس زکیه]]<ref>شیخ صدوق، کمال الدین، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج۲، ص۶۴۹.</ref>
 +
*خرابی [[مسجد کوفه]]، [[خروج یمانی]]، حلال شمرده شدن خون و مال مردم<ref>قزوینی، الإمام المهدی من المهد إلی الظهور، ص۳۱۱؛ اربلی، کشف الغمّة، ۱۳۸۱ش، ص۲۴۷.</ref>
 +
*خروج [[دجال|دجّال]]<ref>علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۸۱؛ قشیری نیشابوری، صحیح مسلم، دار الکتب العلمیة، ج۴، ص۲۲-۲۱.</ref> که در روایات اسلامی آمده است که وی چهل روز در زمین درنگ می‌کند<ref>غزنوی حنفی، اصول الدین، دار البشائر الإسلامیة، ص۲۰۱؛ بیهقی، شعب الإیمان، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۳۰۸.</ref> و بسیاری از افراد سست ایمان به او می‌گرایند و این به علت کارهای خارق العاده‌ای است که انجام می‌دهد.<ref>سید بن طاووس، الملاحم والفتن، منشورات الرضی، ص۹۷.</ref>
 +
*پدید آمدن جنگ‌ها و کشتارها و از میان رفتن نشانه‌های حق<ref>یزدی حائری، الزام الناصب، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۱۰۲ به بعد.</ref>
 +
*ظهور فسادهای بزرگ در دنیا<ref>رجب البرسی، مشارق انوار الیقین، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۷۲.</ref>
 +
*ناقص شدن عقول مردم<ref>خزاعی مروزی، الفتن، دار الکتب العلمیة، ص۳۶.</ref>
 +
*زیاد شدن هرج و مرج و سست شدن [[ایمان]] مردم<ref>ابن کثیر دمشقی، النهایة  فی الفتن والملاحم، ۱۴۰۸ق، ص۴۰-۴۱.</ref>
 +
*قرار گرفتن افراد نالایق در مدیریت جامعه، اطاعت مرد از همسر خویش، بزرگ شمردن مال دنیا، عدم امنیت<ref>قمی، تفسیر القمی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۷.</ref>
 +
*ظهور [[فتنه|فتنه‌های]] مختلف در میان عرب<ref>خزاعی مروزی، الفتن، دار الکتب العلمیة، ص۲۷.</ref>
 +
*از بین رفتن [[حیا]] در زنان و کودکان<ref>قمی، تفسیر قمی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۷.</ref>
 +
*رواج [[ربا]]<ref>رجب البرسی، مشارق انوار الیقین، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۷۲.</ref>
 +
*وقوع قتلهای عظیم در دنیا و ظهور فتنه‌ها<ref>غزنوی حنفی، اصول الدین، دار البشائر الإسلامیة، ص۲۰۶.</ref>
 +
*بی‌نیاز شدن مرد از زن و زن از مرد<ref>حاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دار الکتب العلمیة، ج۴، ص۴۸۴.</ref>
  
بشر به مقتضای حبّ ذات و طبیعت جستجوگر خود، همواره به سرانجام دنیا می‌اندیشیده است.<ref>تاریخ ابن‌خلدون، ج‌1، ص‌303.</ref> همه ادیان الهی و بیشتر مکاتب بشری، درباره پایان تاریخ اظهارنظر کرده‌اند.<ref>نجات بخشی در ادیان، ص‌13 و 14؛ علی و پایان تاریخ، ص15-25.</ref> در همه پیش‌گویی‌های مربوط به آخرالزمان، خبرهای وحشتناک و نگران‌کننده‌ای وجود دارد؛<ref>هزاره گرایی، ص‌25.</ref> ولی اغلب بر این امر اتفاق نظر است که پایان کار بشر، روشن و سعادت‌آمیز است.<ref>نجات‌بخشی در ادیان، ص‌13 و 14.</ref>
+
==رخدادهای آخرالزمان==
 +
'''سرکوب یأجوج و مأجوج:'''
  
در تمام فرقه‌ها و مذاهب اسلامی، کم و بیش سرانجام سعادت‌مند بشر پیش‌بینی شده است.<ref>قیام و انقلاب مهدی، ص‌5‌.</ref> در متون زرتشتی (از آیین‌های باستان) به صراحت از دوره طلایی بشر در پایان جهان یاد شده که به آشوب‌ها و بلاهای بسیار مسبوق خواهد بود و با ظهور واپسین منجی (سوشیانس) محقّق می‌شود.<ref>اوستا، گاهان، یسنه 46، ب‌3 و یَشتها، اردیبهشت، ب‌10-17 و فروردین، ب‌129؛ نجات‌بخشی در ادیان، ص‌3-71.</ref>
+
در [[قرآن]] آمده است :«{{متن قرآن|«حَتَّىٰ إِذَا فُتِحَتْ یأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُمْ مِنْ کلِّ حَدَبٍ ینْسِلُونَ»}}؛ تا زمانی که [سدّ] یأجوج و مأجوج گشوده شود و آنان از هر زمین بلندی سرازیر می شوند.<ref>[[سوره انبیاء]]، آیه ۹۶.</ref>
  
در آیین هندوان نیز هر دوره انسانی به چهار قسمت تقسیم شده که قسمت چهارم آن مظهر غروب و افول تدریجی معنویت اولیه است و از آن، به عصر ظلمت (Kali Yuga) تعبیر می‌شود؛ سپس منجی بشر ظاهر و با فروپاشی جوامع انسانی و از بین رفتن شرارت‌ها، دوره‌ای نو آغاز می‌گردد.<ref>بحران دنیای متجدّد، ص‌1 و اوپانیشاد، ص‌772-774 و 737.</ref> در متون بودایی نیز از این دوره، سخن به میان آمده است.<ref>بودا، ص‌518 و 519‌؛ علی و پایان تاریخ، ص‌23.</ref>
+
مطابق با برخی روایات در آخر الزمان قوم [[یأجوج و مأجوج]] با تخریب سدّ [[ذوالقرنین]]، در اندک زمانی سرتاسر جهان را پر از ظلم و فساد خواهد کرد تا آن که در عصر ظهور [[حضرت مهدی]] علیه السلام به طور کلی از بین خواهند رفت.<ref>جامع‌البیان، مج‌۱۰، ج‌۱۷، ص‌۱۱۵-۱۲۱؛ تاریخ مابعدالظهور، ص‌۱۴۶-۱۵۰.</ref> برخی یأجوج و مأجوج را یکی از نژادهای انسانی با صفات ظاهری خاص یا موجوداتی خارق‌العاده دانسته‌اند که از پشت مانعی مادی خارج شده، به کشتار مردم و تخریب منابع طبیعی خواهند پرداخت.<ref>کشف‌الاسرار، ج۵‌، ص۷۴۳-۷۴۶؛ الدرّالمنثور، ج‌۵‌، ص۶۷۴-۶۷۷‌؛ المیزان، ج‌۱۳، ص‌۳۳۶-۳۹۸.</ref> برخی دیگر نیز آنان را نمادی از یک تمدن مادی مخرب شمرده‌اند که سدّ معنویِ ساخته شده بدست پیامبران را منهدم و حیات طبیعی و معنوی را بر کره زمین تهدید خواهد کرد؛<ref>تاریخ ما بعدالظهور، ص‌۱۵۱؛ علائم آخرالزمان، ص‌۲۰۰-۲۰۲؛ الفرقان، ج‌۱۵ و ۱۶، ص‌۲۱۳-۲۲۳.</ref>
  
در ادیان ابراهیمی، بیش از آیین‌ها و مکاتب دیگر بر دوره طلایی بشر در پایان تاریخ، تأکید شده است. در عهد عتیق، برقراری سعادت و عدالت در سرتاسر جهان پیش‌بینی شده که به وسیله «مشیح» محقّق می‌شود.<ref>کتاب مقدّس، اشعیاء 11 و 12، یوئیل 3 و 4، زکریا 9، دانیال 2:44، و‌7:13 و 27.</ref>
+
'''رجعت:'''
  
در عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته شده<ref>کتاب مقدّس، متی 24:15-44، و‌رسل 2:17-21.</ref> و مکاشفه یوحنا به طور کامل به حوادث ناگوار آخرالزمان، اختصاص یافته و در پایان آن به برقراری صلح و آرامش جهان تحت حاکمیت مؤمنان اشاره شده است.<ref>کتاب مقدس، مکاشفه یوحنا 4-22؛ نجات بخشی در ادیان، ص‌113-133.</ref> در میان مکاتب بشری، پیش‌بینی «مارکس» از مدینه کمونیستی همراه با کمون نهایی ایجاد شده، تصویری از جامعه بی‌طبقه و بی‌نیاز از دولت را ارائه می‌دهد.<ref>مارکس و مارکسیسم، ص‌91-94.</ref> پیش‌بینی‌های «رنه‌گنون» (عبدالواحد یحیی) از افول و فروپاشی تمدّن مادی غرب و ظهور مجدد حق و حقیقت که با نظر به داده‌های آیین‌های باستان و ادیان ابراهیمی ارائه شده، خبر می‌دهد.<ref>بحران دنیای متجدّد، ص‌2، 20، 55‌، 105، 154 و 186؛ علائم آخرالزمان، ص‌188-199، 200 و 318.</ref>
+
مطابق با روایات [[رجعت]]، خدای متعال هنگام ظهور [[امام مهدی]] عجل الله تعالی فرجه برخی از شیعیان و دوستاران آن حضرت را که قبل از ظهور از دنیا رفته‌اند، زنده می‌کند و به دنیا بازمی‌گرداند تا به ثواب یاری حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه و مشاهده دولت کریمه‌اش مشرف شوند. و همچنین بعضی از دشمنان ایشان را جهت گرفتن انتقام برمی‌گرداند تا عذاب دنیا را بچشند و به قدرت و شوکت آن حضرت پی ببرند.<ref>علامه طبرسی، مجمع البیان، ج۷، ص۳۶۷.</ref>
  
نظریه پایان تاریخ «فوکویاما» پیروزی نهایی نظام غربی و حاکمیت ابدی آن بر سرتاسر جهان را پیش‌بینی کرده است<ref>«پایان تاریخ و آخرین انسانها» مجله اطلاعات سیاسی و اقتصادی، ص‌22.</ref> و نظریه «برخورد تمدن‌ها» از «هانتنگتون» جنگ جهانی تمدن‌ها و نظم جهانی‌ نوی بر اساس مرزهای تمدنی را در پایان این دوره از جهان، پیش‌بینی می‌کند.<ref>برخورد تمدن‌ها و بازسازی نظم جهانی، ص‌485 و 516‌.</ref>
+
در قرآن نیز آمده است: {{متن قرآن|«وَیوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِمَّنْ یکذِّبُ بِآیاتِنَا فَهُمْ یوزَعُونَ»}}؛و و [یاد کن] روزی را که از هر امتی گروهی از آنان را که آیات ما را تکذیب می کنند، محشور می کنیم و آنها (برای سؤال) باز داشته خواهند شد.<ref>[[سوره نمل]] آیه ۸۳.</ref> این آیه فقط به برانگیخته شدن عدّه‌ای از مکذبان و نه همه آن‌ها اشاره کرده؛ بدین جهت روایات و مفسران [[شیعه]]، میان مصداق این آیه و قیامت تفاوت قائل شده و آیه را به آخرالزمان مربوط دانسته‌اند که عده‌ای از نیکوکاران و بدکاران اعصار گذشته، زنده شده و هر یک نتیجه دنیایی اعمال خویش را خواهد دید.<ref>مجمع‌البیان، ج۷، ص۳۶۶؛ البرهان، ج۴، ص۲۲۸-۲۳۱؛ المیزان، ج۱۵، ص۳۹۷ و ۳۹۸.</ref>
  
==دیدگاه کلی قرآن درباره پایان تاریخ==
+
'''حاکم شدن صلح پایدار بر جهان:'''
  
دیدگاه قرآن درباره سرانجام بشر، دیدگاهی خوش بینانه بوده، پایان دنیا پایانی روشن و سعادت آمیز دانسته شده است. سرانجامِ سعادت‌مند جهان، همان تحقق کامل غرض از آفرینش انسان‌ها است که چیزی جز عبادت خداوند نخواهد بود: {{متن قرآن|«و‌مَا خَلَقتُ الجِنَّ والإِنسَ إِلاَّ لِیَعبدونَ»}}. ([[سوره ذاریات]]/51‌، 56)
+
در روایتی از [[رسول خدا]] صلی الله علیه وآله آمده است: «مهدی از فرزندان من است. او را غیبتی هست. هنگامی که ظهور کند، زمین را پر از عدل و داد سازد؛ همان گونه که از ظلم و ستم پر شده باشد» <ref>ینابیع المودّه، ص ۴۴۸.</ref> و [[امام صادق]] علیه السلام در بیان حال مردم پس از ظهور حضرت مهدی علیه السلام می فرماید:{{متن حدیث|««وَلا یَعْصُونَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِی اَرْضِهِ»»}}مردم در زمین به نافرمانی خدا نمی پردازند <ref>منتخب الاثر، ص ۴۹۷.</ref>
  
عبودیت الهی در سطوح گوناگون فردی و اجتماعی آن، بر اساس برنامه‌ریزی خداوند و در چارچوب اصل اختیار واقع شده و غالب انسان‌ها از آن بهره‌مند می‌شوند: {{متن قرآن|«وَعدَاللّهُ‌ الَّذینَ ءَامَنوا مِنکُم و عَمِلواالصَّلِحتِ لَیَستخلِفنَّهُم فِی‌الأَرضِ... ولَیُمَکِّننَّ لَهُم دِینَهُم الَّذِی ارتَضی لَهُم ولَیُبدِّلنَّهُم مِن بَعدِ خَوفهِم‌أَمناً یَعبُدونَنِی لاَیُشرِکونَ بِی شَیئاً»}}. ([[سوره نور]]/24، 55)، {{متن قرآن|«هُو الَّذِی أَرسَلَ رَسولَهُ بِالهُدی وَدِینِ الحَقّ لِیُظهِرَهُ عَلَی‌الدِّینِ کُلِّهِ»}}. ([[سوره توبه]]/9، 33؛ [[سوره فتح]]/48، 28 و [[سوره صف]]/61‌، 9).<ref>تاریخ الغیبة الکبری، ص‌233-239؛ تاریخ ما بعدالظهور، ص‌33.</ref>
+
قرآن نیز در آیاتی به حاکم شدن آرامش و معنویّت بر جهان وعده داده است: {{متن قرآن|«وَعَدَاللّهُ الَّذینَ ءَامَنوا... وَلَیُبدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً...‌»}}؛<ref>[[سوره نور]]، آیه ۵۵.</ref>، {{متن قرآن|«إِنَّ الأَرضَ لِلّهِ یُورِثُها مَن یَشاءُ مِن عِبادِهِ والعقِبَةُ لِلمُتَّقین»}}.<ref>[[سوره اعراف]]، آیه ۱۲۸.</ref> این آیات و آیات دیگر که از میراث‌بری صالحان و مستضعفان و جانشینی آنان در زمین یاد می‌کند ([[سوره انبیاء]]/۲۱، ۱۰۵ و [[سوره اعراف]]/۷، ۱۳۷ و [[سوره قصص]]/۲۸، ۵) همگی بیان‌گر این واقعیتند که سرنوشت این جهان پس از جهادی الهی به امامت [[امام زمان]] عجل الله تعالی فرجه، سرانجام به دست مؤمنان افتاده و جهانیان همگی در سایه حکومت آن حضرت در صلح و معنویت بسر خواهند برد.<ref>مجمع‌البیان، ج‌۷، ص‌۱۰۶؛ عیّاشی، ج‌۱، ص‌۱۸۳ و ج‌۲، ص‌۵۰ و ۵۶-۶۱‌؛ نورالثقلین، ج‌۲، ص‌۵۷‌.</ref>
  
آیات ناظر به آینده جوامع انسانی، بر عنصر خوش‌بینی در جریان کلی نظام طبیعت و طرد عنصر بدبینی درباره پایان کار بشر تأکید ورزیده به نوعی فلسفه تاریخ بر اساس سیر صعودی و تکاملی آن اشاره دارد.<ref>قیام و انقلاب مهدی، ص‌6 و 14.</ref> از نگاه اسلام، دین با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف در کامل‌ترین شکل خود به بشر عرضه شده: {{متن قرآن|«اَلیَومَ أَکمَلتُ لَکُم دِینَکُم و أَتمَمتُ عَلیکُم نِعمَتی و رَضیتُ لَکُم الإِسلمَ دِیناً»}}. ([[سوره مائده]]/5‌، 3) و همواره با انتقال از جامعه‌ای به جامعه دیگر شکوفاتر می‌گردد: {{متن قرآن|«مَنْ یَرتدَّ مِنکُم عَن دِینِه فَسوفَ یأتِی اللّهُ بِقَوم یُحِبُّهم و یُحِبّونَه»}}. ([[سوره مائده]]/5‌، 54)<ref>فلسفه تاریخ، ص‌247‌‌-251.</ref>
+
'''رشد عقول و گسترش دانش در میان مردم:'''
  
خداوند از پیامبران گذشته پیمان گرفته‌ که‌ به‌ پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله ایمان‌آورده، به‌ او یاری رسانند ([[سوره آل عمران]]/3،81) بنابراین تمام نبوت‌ها و شرایع پیشین، مقدمه و پیش درآمد شریعت ختمیّه‌اند.<ref>نهج البلاغه، ص‌20؛ خاتمیّت، ص‌21.</ref>
+
امام صادق علیه السلام فرمود: «علم بیست و هفت حرف است. همه معارفی که پیامبران علیهم السلام آورده اند، فقط دو حرف است. وقتی که قائم ما قیام کند، بیست و پنج حرف دیگر علم را ابراز کند و آن را در بین مردم گسترش دهد». <ref>بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶.</ref>
  
از ظاهر برخی آیات، چون {{متن قرآن|«والسَّبقونَ السَّبقونَ × أُولئِکَ المُقرَّبونَ... × ثُلَّةٌ مِن الأَوَّلینَ × وَ قَلیلٌ مِن الأَخِرین»}} ([[سوره واقعه]]/56‌، 10‌‌13 و 14) و نیز بعضی روایات<ref>صحیح بخاری، ج‌4، ص‌228 و 229.</ref> برمی آید که پیشینیان از مردم آخرالزمان، فضیلت و مرتبه بالاتری داشته‌اند؛<ref>بیضاوی، ج‌5‌، ص‌284؛ من وحی القرآن، ج‌21، ص‌329.</ref> امّا اهل تفسیر سبقت گرفتگان را پیامبران و اصحابشان دانسته و سبقت را فضیلتی برای اقوام گذشته نشمرده‌اند؛ زیرا طبیعی است که اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله نسبت به تمام پیامبران دیگر و اصحابشان بسیار کم‌تر باشند؛<ref>نهج البیان، ج‌5‌، ص‌135؛ نمونه، ج‌23، ص‌207.</ref> البته روایاتی نیز حاکی از نسخ آیه مزبور نقل شده<ref>الدرّالمنثور، ج‌8‌، ص‌8‌.</ref> که درست به نظر نمی‌رسد؛<ref>الکشاف، ج‌4، ص‌459.</ref> و به دلیل سطح بالای معرفت مردم آخرالزمان معجزات حسی اقوام گذشته، جای خود را در اسلام به معجزه عقلی و علمی (قرآن) داده<ref>الاتقان، ج‌2، ص‌252.</ref> و وحی قرآنی با سخن از قرائت و علم و قلم، آغاز می‌شود: {{متن قرآن|«اِقرَأ بِاسمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ × خَلَقَ الإِنسنَ مِن عَلَق × اِقرَأ و رَبُّکَ الأَکرَمُ × الَّذِی عَلَّمَ بِالقَلمِ × عَلَّمَ الإِنسنَ ما لَم یَعلَم»}}. ([[سوره علق]]/96، 1‌‌5)
+
[[امام باقر]] علیه السلام فرمود: «وقتی قائم ما قیام کند، خداوند دست بر سر بندگان نهد و عقول آنان را جمع کند و سامان بخشد و فکر و اندیشه آنان را کامل گرداند». <ref>منتخب الاثر، ص ۴۸۳، به نقل از کافی.</ref>
  
و قرآن از دوره ماقبل اسلام به عنوان عصر جاهلیت در مقابل عصر علم و خرد یاد می‌کند: «الجَهِلیَّةِ الأُولَی»<ref>خاتمیت، ص‌36‌‌-39.</ref> ([[سوره احزاب]]/33، 33) از این رو طبق روایات، [[سوره توحید]] و شش آیه آغازین [[سوره حدید]]، برای اقوامی در آخرالزمان نازل شده که در کاوش‌های دینی از اقوام پیشین ژرف‌اندیش‌تر و دقیق‌ترند.<ref>الکافی، ج‌1، ص‌91.</ref> در روایات متعدد دیگر نیز دوره آخرالزمان و مردم آن به رغم وقوع فتنه‌ها و آشوب‌های بسیار بهترین زمان و بهترین مردم شناسانده شده‌اند؛<ref>بحارالأنوار، ج‌52‌، ص‌124 و 125؛ کتاب الغیبه، نعمانی، ص206.</ref>
+
==آخرالزمان در سایر مکاتب==
  
بنابراین میان دیدگاه خوشبینانه اسلام درباره پایان تاریخ و ظهور آفت‌های اجتماعی بسیار در آن دوره هیچگونه تنافی وجود ندارد. برخی از پیامبران نیز به دلیل فضیلت مردم آخرالزمان، از خداوند خواسته‌اند که نام و راهشان در میان آنان جاوید بماند. ([[سوره شعراء]]/26، 84)<ref>البرهان، ج‌4، ص‌174.</ref>
+
بشر به مقتضای حبّ ذات و طبیعت جستجوگر خود، همواره به سرانجام دنیا می‌اندیشیده است.<ref>تاریخ ابن‌خلدون، ج‌۱، ص‌۳۰۳.</ref> همه ادیان الهی و بیشتر مکاتب بشری، درباره پایان تاریخ اظهارنظر کرده‌اند.<ref>نجات بخشی در ادیان، ص‌۱۳ و ۱۴؛ علی و پایان تاریخ، ص۱۵-۲۵.</ref> در همه پیش‌گویی‌های مربوط به آخرالزمان، خبرهای وحشتناک و نگران‌کننده‌ای وجود دارد؛<ref>هزاره گرایی، ص‌۲۵.</ref> ولی اغلب بر این امر اتفاق نظر است که پایان کار بشر، روشن و سعادت‌آمیز است.<ref>نجات‌بخشی در ادیان، ص‌۱۳ و ۱۴.</ref>
  
قرآن، امت پیامبر را معتدل‌ترین و در نتیجه کامل‌ترین: {{متن قرآن|«و‌کَذلِکَ جَعلنکُم أُمَّةً وَسَطاً»}} ([[سوره بقره]]/2، 143)<ref>خاتمیت، ص‌19.</ref> و بهترین امّت: {{متن قرآن|«خَیرَ أُمَّة اُخرِجَت لِلنَّاسِ»}} ([[سوره آل عمران]]/3، 110) معرفی می‌کند.<ref>نمونه، ج‌23، ص‌208.</ref>
+
در تمام فرقه‌ها و مذاهب اسلامی، کم و بیش سرانجام سعادت‌مند بشر پیش‌بینی شده است.<ref>قیام و انقلاب مهدی، ص‌۵‌.</ref> در متون زرتشتی (از آیین‌های باستان) به صراحت از دوره طلایی بشر در پایان جهان یاد شده که به آشوب‌ها و بلاهای بسیار مسبوق خواهد بود و با ظهور واپسین منجی (سوشیانس) محقّق می‌شود.<ref>اوستا، گاهان، یسنه ۴۶، ب‌۳ و یَشتها، اردیبهشت، ب‌۱۰-۱۷ و فروردین، ب‌۱۲۹؛ نجات‌بخشی در ادیان، ص‌۳-۷۱.</ref>
  
بر همین اساس، خوارق عادت در آخرالزمان به کمترین میزان رسیده خداوند از طریق سنتهای طبیعی تاریخ، جوامع بشری را با آزمایش‌های مختلف به حدی از بلوغ، شعور و تجربه می‌رساند که زمینه حکومت جهانی صالحان مهیا شده<ref>تاریخ الغیبه الکبری، ص‌242‌‌-244.</ref> و بر اساس سنت همیشگی خویش، مؤمنان را بر همه موانع چیره ساخته به فتح و پیروزی پایدار می‌رساند: {{متن قرآن|«إِنَّهُم لَهمُ المَنصُورونَ × و إِنَّ جُندَنا لَهُم الغَلِبون»}}. ([[سوره صافات]]/37، 172 و 173)<ref>فی ظلال، ج‌5‌، ص‌3002.</ref> از مجموعه مباحث گذشته می‌توان نتیجه گرفت که دوره اسلامی، همان دوره آخرالزمان است که تحقق کامل دیدگاه مثبت اسلام درباره پایان تاریخ، در عصر ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به وقوع خواهد پیوست.
+
در آیین هندوان نیز هر دوره انسانی به چهار قسمت تقسیم شده که قسمت چهارم آن مظهر غروب و افول تدریجی معنویت اولیه است و از آن، به عصر ظلمت (Kali Yuga) تعبیر می‌شود؛ سپس منجی بشر ظاهر و با فروپاشی جوامع انسانی و از بین رفتن شرارت‌ها، دوره‌ای نو آغاز می‌گردد.<ref>بحران دنیای متجدّد، ص‌۱ و اوپانیشاد، ص‌۷۷۲-۷۷۴ و ۷۳۷.</ref> در متون بودایی نیز از این دوره، سخن به میان آمده است.<ref>بودا، ص‌۵۱۸ و ۵۱۹‌؛ علی و پایان تاریخ، ص‌۲۳.</ref>
  
 +
در ادیان ابراهیمی، بیش از آیین‌ها و مکاتب دیگر بر دوره طلایی بشر در پایان تاریخ، تأکید شده است. در عهد عتیق، برقراری سعادت و عدالت در سرتاسر جهان پیش‌بینی شده که به وسیله «مشیح» محقّق می‌شود.<ref>کتاب مقدّس، اشعیاء ۱۱ و ۱۲، یوئیل ۳ و ۴، زکریا ۹، دانیال ۲:۴۴، و‌۷:۱۳ و ۲۷.</ref>
  
 +
در عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته شده<ref>کتاب مقدّس، متی ۲۴:۱۵-۴۴، و‌رسل ۲:۱۷-۲۱.</ref> و مکاشفه یوحنا به طور کامل به حوادث ناگوار آخرالزمان، اختصاص یافته و در پایان آن به برقراری صلح و آرامش جهان تحت حاکمیت مؤمنان اشاره شده است.<ref>کتاب مقدس، مکاشفه یوحنا ۴-۲۲؛ نجات بخشی در ادیان، ص‌۱۱۳-۱۳۳.</ref> در میان مکاتب بشری، پیش‌بینی «مارکس» از مدینه کمونیستی همراه با کمون نهایی ایجاد شده، تصویری از جامعه بی‌طبقه و بی‌نیاز از دولت را ارائه می‌دهد.<ref>مارکس و مارکسیسم، ص‌۹۱-۹۴.</ref> پیش‌بینی‌های «رنه‌گنون» (عبدالواحد یحیی) از افول و فروپاشی تمدّن مادی غرب و ظهور مجدد حق و حقیقت که با نظر به داده‌های آیین‌های باستان و ادیان ابراهیمی ارائه شده، خبر می‌دهد.<ref>بحران دنیای متجدّد، ص‌۲، ۲۰، ۵۵‌، ۱۰۵، ۱۵۴ و ۱۸۶؛ علائم آخرالزمان، ص‌۱۸۸-۱۹۹، ۲۰۰ و ۳۱۸.</ref>
 +
==پانویس==
 +
<references/>
 +
==منابع==
 +
* "آخرالزمان"، دایرةالمعارف قرآن کریم، على معمورى، ج۱، [http://maarefquran.com/Files/viewdmaarefBooks.php?bookId=1 مرکز فرهنگ و معارف قرآن].
 +
*موعودنامه (فرهنگ الفبایی مهدویت)، مجتبی تونه‌ای، انتشارات مشهور، ص ۳۴.
 +
*فرهنگ نامه مهدویت، خدامراد سلیمیان، بنیاد فرهنگی مهدی موعود عجل الله تعالی فرجه الشریف، ص ۴.
 +
*[http://lib.eshia.ir/23021/1/2 دانشنامه کلام اسلامی، مدخل آخرالزمان، محمدجواد اصغرى]
 +
==پیوندها==
 +
*[http://lobolmizan.ir/book/1388 کتاب آخرالزمان: شرایط ظهور باطنی ترین بعد هستی]، اصغر طاهرزاده.
 +
{{سنجش کیفی
 +
|سنجش=شده
 +
|شناسه= خوب
 +
|عنوان بندی مناسب= خوب
 +
|کفایت منابع و پی نوشت ها= خوب
 +
|رعایت سطح مخاطب عام= خوب
 +
|رعایت ادبیات دانشنامه ای= خوب
 +
|جامعیت= خوب
 +
|رعایت اختصار= خوب
 +
|سیر منطقی= خوب
 +
|کیفیت پژوهش= خوب
 +
}}
  
 
+
[[رده:ظهور امام زمان (عج)]][[رده:مهدویت]]
==نشانه‌ها و رخدادهای مهم آخرالزمان==
+
[[رده:اعتقادات]]
 
+
[[رده: مقاله های مهم]]
ختم نبوت و نزول واپسین شریعت که با ظهور پیامبر اسلام تحقق یافت، نخستین نشانه پایان تاریخ به شمار می‌رود؛<ref>الفرقان، ج‌26 و 27، ص‌109.</ref> لذا مفسران، مقصود ازنشانه‌های قیامت‌رادر آیه ذیل، بعثت پیامبر(صلی الله علیه وآله)دانسته‌اند که نسبت به عمر جهان، فاصله بسیار کمی تا قیامت دارد:<ref>مجمع البیان، ج‌9، ص‌154؛ قرطبی، ج‌16، ص‌159.</ref>«فَهَل یَنظُرونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأتِیَهُم بَغتَهً فَقَد جَاءَ أَشراطُها». (محمد/47،18)
 
در آخرالزمان وقایع فراوان دیگری نیز پیش‌بینی شده که بیش‌تر به دوره پایانی آن (مقارن با ظهور مهدی) مربوط می‌شود.
 
 
 
'''بحران معنویّت'''
 
 
 
پیش از ظهور امام‌زمان(عج) جوّ حاکم بر جهان، جوّ ستم، گناه و فساد خواهد بود. «اِقتَربَ لِلنَّاسِ حِسابُهُم و‌هُم فِی غَفلَة مُعرِضون.» (انبیاء/21، 1) در این آیه، مردم آخرالزمان، به غفلت و اعراض از خداوند، متّصف شده‌اند.<ref>التفسیر الکبیر، ج‌22، ص‌140؛ التحریروالتنویر، ج‌17، ص‌9.</ref> در روایات نیز منظور از‌اشراط*‌الساعة که در آیه 18 سوره محمد/47 به‌آن اشاره شده، رواج بیش از حدّ کفر، فسق‌و‌ظلم دانسته و موارد متعدّدی از آن بر‌شمرده شده است.<ref>قمی، ج‌2، ص‌279  282؛ نورالثقلین، ج‌5‌، ص‌37.</ref>
 
 
 
'''وقوع اختلاف‌ها و درگیری‌های بسیار'''
 
 
 
یکی از نشانه‌های آخرالزمان، اختلاف‌ها و درگیری‌های فراوان میان گروه‌های گوناگون است:«فَاختَلفَ الأَحزابُ مِن بَینهِم فَویلٌ لِلَّذینَ کَفَروا‌مِن مَشهَدِ یَوم عَظِیم.» (مریم/19، 37) روایات، این آیه را به ظهور فرقه‌های مختلف در‌جهان اسلام مربوط دانسته‌اند که در آخرالزمان پدید آمده، موجب اختلاف‌های بسیار خواهند‌شد.<ref>عیّاشی، ج‌1، ص‌64‌؛ البرهان، ج‌3، ص‌712.</ref> آیه «یَلبِسَکُم شِیَعًا و یُذِیقَ بَعضَکُم بَأسَ بَعض» ‌(انعام/6‌، 65) نیز به وقوع اختلاف‌ها و قتل و کشتار در آخرالزمان تفسیر شده است.<ref>قمی، ج‌1، ص‌232.</ref> بر‌اساس روایتی، آیه «ولَنبلونَّکم بشیء مِن الخَوف و الجُوع و نَقص من الأَمولِ و الأَنفُس...» (بقره/2،155) به ترس و ناامنی، گرسنگی و قحطی و فقر و کشتار در آخرالزمان اشاره دارد.<ref>نور الثقلین، ج‌1، ص‌142.</ref>
 
 
 
'''ظهور دجّال'''
 
 
 
درهرسه دین آسمانی یهود، مسیحیت واسلام، ظهورفاسدترین ومخرّب‌ترین جریان منحط در طول تاریخ، پیش بینی و از خطر آن پرهیز داده شده است.<ref>کتاب مقدّس، عهد قدیم، زکریا 9:6 و 7 و دانیال 7:19  27 و عهد جدید، متّی 24:15  25 و نامه اول یوحنا 4:1  6 و مکاشفه یوحنا 13:11  17؛ سفینة‌البحار، ج‌2، ص‌162 و 163.</ref> دجّال که تجسّم کفر، فریب و گمراهی است، در آخرالزمان ظاهر شده، مردم را به پرستش خویش می‌خواند. برخی از مفسّران، تفسیر آیه «لَخلقُ السّموت و الأرض أکبر من خلق النّاس» (غافر/40،57) را به ظهور دجّال ناظر دانسته‌اند که دردید مردم، عظیم‌ترین موجود جلوه می‌کند؛<ref>تاریخ مابعدالظهور، ص139142؛ علائم آخرالزمان، ص‌303  316.</ref> در حالی که خداوند، او را از بسیاری مخلوقات دیگر کوچک‌تر می‌شمارد.<ref>کشف‌الأسرار، ج‌8‌، ص‌482  484.</ref> سرانجام این پدیده به دست عیسی(علیه السلام)محو و نابود خواهد شد.<ref>همان، ج2، ص141  143؛ الدرّالمنثور، ج5‌، ص674 و 675‌.</ref>
 
 
 
'''وقوع مصائب'''
 
 
 
برخی از آیات عذاب بر کافران و گنه‌کاران آخرالزمان که نزول عذاب را انکار می‌کنند؛ تطبیق داده شده است:«إن أتکُم عَذابُهُ بَیَتاً أَو نَهاراً مَا ذَا یَستَعجِلُ مِنهُ المُجرِمونَ». (یونس/10،50) «فَإِذا نَزلَ بِسَاحَتهِم فَساءَ صَباحُ المُنذرین». (صافات/37،177)<ref>بحارالانوار، ج‌9، ص‌213 و 232، ج‌52‌، ص‌185؛ ج‌53‌، ص56‌.</ref> با استفاده از آیه 65 انعام/6 برخی از این عذاب‌ها بدین شرح گزارش شده‌اند:صدایی هراسناک و دود در آسمان و حاکمان ستمگر «قُل هُو القادِرُ عَلی أَن یَبعَثَ عَلیکُم عَذاباً مِن فَوقِکُم»، فرو رفتن برخی انسان‌ها در زمین «أَو مِن تَحتِ أَرجُلِکُم» اختلافات بسیار در دین، «أَو یَلبِسَکُم شِیَعاً» قتل و کشتار «و‌یُذِیقَ بَعضَکُم بَأسَ بَعض». در این دوره زمانی،<ref>قمی، ج‌1، ص‌232.</ref> ترس و ناامنی، گرسنگی* و قحطی و فقر و کشتار نیز بسیار رخ خواهد داد:«وَ لَنبلُونَّکُم بِشَیء مِنَ الْخَوفِ والْجُوعِ و نَقص مِن الأَمولِ وَالأَنفُس...‌.» <ref>نورالثقلین، ج‌1، ص‌142.</ref>
 
 
 
'''‌خروج سفیانی'''
 
 
 
بیش‌تر مفسّران، از ظهور لشکری طغیان‌گر که آخرالزمان در کشورهای اسلامی به ستم و تعدّی پرداخته، سرانجام در صحرایی بیرون از مکّه، گرفتار عذاب الهی می‌شوند، خبر داده و آیه «ولَو تَری إِذ فَزِعُوا فَلاَ فَوتَ و أُخِذوا مِن مَکان قَرِیب» (سبأ/34،51) را درباره آن لشکر دانسته‌اند. در روایات شیعه و سنّی، نام رهبر این لشکریان، سفیانی ذکر شده است.<ref>جامع‌البیان، مج‌12، ج‌22، ص‌129؛ الدرّالمنثور، ج‌6‌، ص‌712  714؛ عیّاشی، ج‌2، ص‌57‌.</ref> آیه «أَفأَمِنَ الَّذینَ مَکَروا السَّیَِّاتِ أَن یَخسِفَ اللّهُ بِهِمُ الأَرضَ...‌.» (نحل/16، 45) نیز که توطئه‌گران را به فرو رفتن در زمین تهدید می‌کند، بر لشکر سفیانی تطبیق داده شده است.<ref>البرهان، ج‌1، ص‌352 و 354.</ref> آیه «...ءَامِنوا بِما نَزَّلنا مُصَدِّقًا لِما مَعَکُم مِن قَبلِ أَن نَطمِسَ وُجوهًا فَنَرُدَّها عَلی أَدبارِهَا» (نساء/4، 47) نیز درباره بازماندگان لشکر سفیانی تأویل شده که صورت‌هایشان معکوس گشته، پشت سرشان قرار می‌گیرد.<ref>همان.</ref>
 
 
 
'''ندای آسمانی'''
 
 
 
بنابر روایات شیعه، جبرئیل نخستین کسی است که با امام‌زمان(عج) بیعت و با صدایی بلند به گونه‌ای که به گوش همه جهانیان برسد، این آیه را تلاوت می‌کند:«أَتی أَمرُ اللّهِ فَلاَ تَستَعجِلُوهُ= فرمان خدا رسید؛ پس دیگر شتاب مکنید». (نحل/16، 1)<ref>عیّاشی، ج‌2، ص‌254.</ref> آیه «وَاستَمِع یَومَ یُنادِ المُنادِ مِن مَکان قَریب * یَومَ یَسمَعونَ الصَّیحَةَ بِالحَقِّ ذلِکَ یَومُ الخُروجِ» (ق/50‌،41و42) نیز درباره این حادثه، تأویل شده است.<ref>نورالثقلین، ج‌5‌، ص‌118 و 119.</ref>
 
 
 
'''ظهور منجی بزرگ بشر'''
 
 
 
مهم‌ترین رخ‌داد آخرالزمان، ظهور دوازدهمین امام شیعیان برای رهایی انسان‌ها است:«جَاءَالحَقُّ و زَهقَ البطِلُ إِنَّ البطِلَ کانَ زَهوقًا.» (اسراء/17، 81) این آیه که از پیروزی چشم‌گیر حق بر باطل سخن می‌گوید، در روایات به ظهور مهدی(عج) تأویل شده است.<ref>البرهان، ج‌3، ص‌576‌.</ref> آیه 148 بقره/2 (أَینَ ماتَکونُوا یَأتِ بِکُمُ اللّهُ جَمِیعًا) نیز بر یاران نخستین مهدی(عج) که خداوند آنان را گرداگرد حضرت حاضر می‌سازد، تطبیق داده شده‌است<ref>مجمع‌البیان، ج‌1، ص‌426؛ البرهان، ج‌1، ص‌347  355.</ref>. آیه «فَإِن یَکفُربِها هؤُلاَءِ فَقَد وَکَّلنا بِها قَومًا لَیسوا بِها بِکفرین» <ref>البرهان، ج‌2، ص‌448.</ref> (انعام/6‌،89) نیز چنین است.
 
 
 
'''نزول عیسی(علیه السلام)'''
 
 
 
یکی از رخ‌دادهای آخرالزمان، فرود آمدن عیسی(علیه السلام)از آسمان است:«و‌إِنَّه لَعِلمٌ لِلسَّاعَةِ فَلاتَمتَرُنَّ بِها» (زخرف/43، 61)، «وإِن مِن أَهلِ الکِتبِ إِلاَّ لَیُؤمِنَنَّ بِه قَبلَ مَوتِهِ.» (نساء/4، 159) مفسّران با استفاده از این آیات، ظهور دوباره عیسی(علیه السلام)در آخرالزمان را پیش‌بینی کرده‌اند<ref>جامع‌البیان، مج‌3، ج‌3، ص‌394  396؛ مج 4، ج‌6‌، ص‌25  30؛ مج13، ج25، ص115 و 116؛ کشف‌الأسرار، ج‌9، ص‌74 و ج‌2، ص‌143؛ ابن‌کثیر، ج‌1، ص‌589 و 590‌.</ref> و در روایات نیز تصریح شده که وی در بیت‌المقدّس به نماز جماعت امام‌زمان(عج) اقتدا و در جنگ‌های ایشان نیز شرکت خواهد کرد.<ref>مجمع‌البیان، ج‌3، ص‌211؛ نورالثقلین، ج‌1، ص‌571‌؛ روح‌المعانی، ج‌14، ص‌147.</ref> براساس این تفسیر، فرود آمدن عیسی(علیه السلام)از آسمان، یکی از نشانه‌های نزدیکی قیامت شمرده شده و از ایمان آوردن همه اهل کتاب به حضرت عیسی(علیه السلام)در آخرالزمان که یکی از فرماندهان امام‌زمان به شمار می‌رود، خبر داده شده است.
 
 
 
'''خروج جنبنده‌ای از زمین'''
 
 
 
قرآن با رمز و ابهام از خروج جنبده‌ای حکایت می‌کند که هنگام روی‌گردانی مردم از معنویّت، از زمین خارج شده، با مردم سخن می‌گوید.<ref>المیزان، ج‌15، ص‌396.</ref>«و‌إِذا وَقعَ القَولُ عَلَیهِم أَخرَجنا لَهُم دابَّةً مِنَ الأَرضِ تُکَلِّمُهُم أَنَّ النَّاسَ کَانوا بَِایتِنا لاَیُوقِنون». (نمل/27، 82) در تفاسیر، مطالب بسیاری درباره این موجود شگفت بیان شده<ref>جامع‌البیان، مج11، ج20، ص1820؛ کشف‌الأسرار، ج7، ص256258؛ قرطبی، ج‌13، ص‌156  158.</ref> که تا حدّ بسیاری غیر واقعی و بی‌اساس به نظر می‌رسد<ref>المیزان، ج‌15، ص‌396.</ref> و در ظاهر برگرفته از منابع اسرائیلی است.<ref>کتاب مقدّس، مکاشفه یوحنا 13.</ref>
 
 
 
'''هجوم یأجوج و مأجوج'''
 
 
 
قومی وحشی و فاسد با تخریب سدّ ذوالقرنین، در اندک زمانی سرتاسر جهان را پر از ظلم و فساد خواهد کرد تا آن که بنابر روایات، در عصر ظهور مهدی، به طور کلّی از بین خواهد رفت.<ref>جامع‌البیان، مج‌10، ج‌17، ص‌115  121؛ تاریخ مابعدالظهور، ص‌146  150.</ref>«حَتَّی إِذا فُتِحَت یَأجوجُ و مَأجوجُ و هُم مِن کُلِّ حَدَب یَنسِلون.» (انبیاء/21،96) برخی، یأجوج و مأجوج را یکی از نژادهای انسانی، با صفات ظاهری خاص یا موجوداتی خارق‌العاده دانسته‌اند که از پشت مانعی مادّی خارج شده، به کشتار مردم و تخریب منابع طبیعی خواهند پرداخت.<ref>کشف‌الاسرار، ج5‌، ص743 746؛ الدرّالمنثور، ج‌5‌، ص674677‌؛ المیزان، ج‌13، ص‌336  398.</ref> برخی دیگر نیز آنان را نمادی از یک تمدّن مادّی مخرّب شمرده‌اند که سدّ معنویِ ساخته شده به دست پیامبران را منهدم و حیات طبیعی و معنوی را بر کره زمین تهدید خواهد کرد؛<ref>تاریخ ما بعد الظهور، ص‌151؛ علائم آخرالزمان، ص‌200  202؛ الفرقان، ج‌15 و 16، ص‌213  223.</ref> در هر حال، بیش‌تر مفسّران با استناد به آیه «وَ تَرَکنَا بَعضَهُم یومَئِذ یَموجُ فِی بَعض و نُفِخَ فِی‌الصُّورِ فَجَمَعنهم جَمعًا» (کهف/18، 99) که بنابر قول مشهور، به هجوم آنان اشاره داشته و بی‌درنگ از قیامت سخن به میان آورده، آن را از نشانه‌های متّصل به قیامت شمرده‌اند و سخن از بازگشت برخی اقوام گذشته را هنگام خروج یأجوج و مأجوج مربوط به قیامت دانسته‌اند:<ref>مجمع‌البیان، ج‌7، ص‌102؛ کشف‌الأسرار، ج‌6‌، ص‌306 و 307؛ المیزان، ج‌14، ص‌326.</ref>«و‌حَرَامٌ عَلی قَریَة أَهلَکنها أَنَّهُم لاَیَرجِعونَ * حَتَّی إِذا فُتِحَت یَأجوجُ و...‌.» (انبیاء/21، 95 و 96) برخی دیگر، این حادثه را به استناد روایات بسیار، به دوران ظهور مربوط دانسته<ref>الفرقان، ج‌16 و 17، ص‌362  365.</ref> و اشاره به بازگشت برخی اقوام را به مسأله «رجعت» ارتباط داده‌اند.<ref>تاریخ ما بعدالظهور، ص‌150؛ الفرقان، ج‌16 و 17، ص‌362 365.</ref>
 
 
 
'''رجعت'''
 
 
 
در آخرالزمان برخی از نیکوکاران و بدکاران زمان‌های گذشته، دوباره زنده می‌شوند. «وَ یَومَ نَحشُرُ مِن کُلِّ أُمَّة فَوجاً مِمَّن یُکَذِّبُ بَِایتِنا.» (نمل/27، 83) این آیه فقط به برانگیخته شدن عدّه‌ای از مکذّبان و نه همه آن‌ها اشاره کرده؛ بدین جهت، روایات و مفسّران شیعه، میان مصداق این آیه و قیامت، تفاوت قائل شده و آیه را به آخرالزمان مربوط دانسته‌اند که عدّه‌ای از نیکوکاران و بدکاران اعصار گذشته، زنده شده، هر یک نتیجه دنیایی اعمال خویش را خواهد دید.<ref>مجمع‌البیان، ج 7، ص 366؛ البرهان، ج 4، ص 228  231؛ المیزان، ج 15، ص 397 و 398.</ref> مرگ و زندگی دوباره:«رَبَّنا أَمَتَّنا اثنَتَینِ و أَحیَیتَنَا اثنَتَینِ» (غافر/40، 11)،<ref>بحارالأنوار، ج‌53‌، ص‌56‌.</ref> عذاب پیش از عذاب بزرگ:«و‌لَنُذیقَنَّهُم مِنَ العَذابِ الأَدنَی دُونَ العَذابِ الأَکبَر» (سجده/32، 21)،<ref>همان.</ref> ظهور بندگان پیکارجو پیش از قیامت:«فَإِذا جاءَ وَعدُ أُولهُما بَعَثنا عَلَیکُم عِباداً لَنا أُولِی بَأس شَدید» (اسراء/17،5)،<ref>نورالثقلین، ج‌3، ص‌138  140.</ref> میثاق پیامبران با خداوند برای ایمان آوردن و یاری رساندن به پیامبراسلام:«و‌إِذ أَخَذَ اللّهُ مِیثقَ النَّبِیّینَ... لَتُؤمِنُنَّ بِه و لَتَنصُرنَّهُ» (آل‌عمران/3،81)<ref>عیّاشی، ج‌1، ص‌181.</ref> و منّت الهی بر مستضعفان تاریخ:«و‌نُریدُ أَن نَمُنَّ عَلَی الَّذینَ استُضعِفوا فِی الأَرضِ و نَجعلَهُم أَئِمَّةً و نَجعَلَهُم الورِثین.» (قصص/28،5)<ref>نورالثقلین، ج‌4، ص‌107.</ref> همگی به رجعت، تفسیر و تأویل شده‌اند؛ با این حال در تفسیر آیات پیشین، آرای دیگری نیز گفته شده است.<ref>تاریخ ما بعدالظهور، ص‌632  639‌، 647‌.</ref>
 
 
 
'''صلح و آرامش پایدار در سرتاسر جهان'''
 
 
 
پس از پیروزی حضرت مهدی(عج) و یارانش، آرامش و معنویّت بر جهان حاکم خواهد شد:«وَعَدَ اللّهُ الَّذینَ ءَامَنوا... وَ لَیُبدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً...‌.» (نور/24، 55)، «إِنَّ الأَرضَ لِلّهِ یُورِثُها مَن یَشاءُ مِن عِبادِهِ و العقِبَةُ لِلمُتَّقین» (اعراف/7،128)، «و‌قتِلوهُم حَتَّی لاَتَکونَ فِتنةٌ و یَکونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّه» (انفال/8‌،‌39)،«لِیُحِقَّ الحَقَّ و یُبطِلَ البطِلَ.» (انفال/8‌، 8) این آیات و آیات دیگر که از میراث‌بری صالحان و مستضعفان و جانشینی آنان در زمین یاد می‌کند (انبیاء/21،105 و اعراف/7، 137 و قصص/28، 5) همگی بیان‌گر این واقعیّتند که سرنوشت این جهان، پس از جهادی الهی به امامت امام‌زمان(عج) سرانجام به دست مؤمنان افتاده و جهانیان همگی در سایه حکومت حضرت در صلح و معنویّت به سرخواهند برد.<ref>مجمع‌البیان، ج‌7، ص‌106؛ عیّاشی، ج‌1، ص‌183 و ج‌2، ص‌50 و 56  61‌؛ نورالثقلین، ج‌2، ص‌57‌.</ref> افزون بر این، تحقّق کامل آیات«وَ لَه أَسلَمَ مَن فِی‌السَّموتِ و الأَرضِ» (آل‌عمران/3، 83) و «یُحیِ الأَرضَ بَعدَ مَوتِها» (حدید/57‌،17) و «الیَومَ یَئِسَ الَّذینَ کَفروا مِن دِینِکُم فَلاتَخشَوهُم وَ اخشَون» (مائده/5‌، 3) و «یَومئذ یَفرُح‌المؤمِنونَ * بِنَصرِاللّهِ...» (روم/30، 4‌و 5) نیز در این دوره زمانی دانسته شده است.<ref>عیّاشی، ج‌1، ص‌183 و 292؛ نورالثقلین، ج‌5‌، ص‌242 و 243؛ البرهان، ج‌4، ص‌336.</ref> در آن هنگام، همه نعمت‌های آسمان و زمین بر آن‌ها نازل و از آسایش و سعادت کامل بهره‌مند خواهند شد:«لَفَتحنَا عَلیهِم بَرکت مِنَ السَّماءِ والأَرضِ...‌.» (اعراف/7، 96)<ref>نورالثقلین، ج‌2، ص‌52‌.</ref> چون این مردم در سایه حکومت حضرت مهدی به بالاترین حدّ رشد و بلوغ می‌رسند، بدین ترتیب، خلافت انسان بر زمین به کامل‌ترین حدّ خود خواهد رسید؛ در عین حال، وجود مقدّس امام معصوم (امام مهدی یا امامان دیگر هنگام رجعت) تا قیامت در دنیا حضور داشته، جامعه انسانی هیچ‌گاه از حضورشان بی‌نیاز‌نمی‌شود.<ref>الایقاظ من‌الهجعه، ص‌392  405؛ علیوپایان تاریخ، ص‌82 92.</ref>
 
 
 
 
 
==پانویس ==
 
<references />
 
 
 
== منابع ==
 
 
 
*على معمورى،آخرالزمان،دايرة المعارف قرآن کریم ،ج 1،[http://maarefquran.com/Files/viewdmaarefBooks.php?bookId=1 مرکز فرهنگ و معارف قرآن]
 
 
 
[[رده: علائم ظهور]]
 

نسخهٔ کنونی تا ‏۲۴ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۷:۰۵

«آخرالزمان» اصطلاحی برخواسته از روایات اسلامی به معنای «پایان زمان» و دوره متصل به قیامت است. در دین اسلام به ظهور حضرت مهدی علیه‌السلام در این دوره وعده داده شده است. «آخرالزمان» همچنین برای دوره مقارن ظهور آن حضرت به کار می‌رود و به رویدادهای مهمی که در آن زمان اتفاق می‌افتد همچون جنگها، حوادث طبیعی سهمگین و سقوط اخلاق و انسانیت، حوادث آخرالزمان گفته می‌شود. برخی روایات نیز دوره پس از بعثت پیامبر خاتم را دوره «آخرالزمان» دانسته‌اند. آخرالزمان در مسیحیت، یهودیت و آئین زرتشت نیز مطرح شده است.

آخرالزمان از بعثت تا ظهور حضرت مهدی

روایات، حاکی از پیوند آخرالزمان و مهدویت است و در بیشتر روایات، آخرالزمان به دوره پایانی که با ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه مقارن است، اطلاق شده است. به عنوان نمونه روایات زیر از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله:

  • آن حضرت خطاب به حضرت علی ‌علیه السلام فرمود: «اَلا اُبَشِّرُکَ اَلا اُخْبِرُکَ یا عَلِیُّ فَقالَ: بَلی یا رَسُولَ‌اللَّهِ فَقالَ کانَ جَبْرَئیلُ عِندی آنِفاً وَاَخْبَرَنی اَنَّ القائِمَ الَّذِی یَخْرُجُ فِی آخِرِالزَّمانِ فَیَمْلَأُ الاَرْضَ عَدْلاً کَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَجَوراً مِنْ ذُرّیَّتِکَ مِنْ وُلْدِالحُسَیْنِ»[۱]؛ «ای علی! آیا تو را بشارت ندهم؟ آیا تو را خبر ندهم؟ عرض کرد: بله، یا رسول اللّه! آن حضرت فرمود: هم اینک جبرئیل نزد من بود و مرا خبر داد قائمی که در آخِرُالزّمان ظهور می‌کند و زمین را پر از عدل و داد می‌سازد - همان گونه که از ظلم و جور آکنده شده - از نسل تو و از فرزندان حسین ‌علیه السلام است».
  • «لاتَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّی یَقُومَ قائِمٌ لِلحَقِّ مِنَّا وَذلِکَ حِینَ یَأذَنُ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ لَهُ وَمَنْ تَبِعَهُ نَجا وَمَنْ تَخَلَّفَ عَنْهُ هَلَکَ...»؛ [۲] «قیامت برپا نمی‌شود تا این که قیام کننده‌ای به حق از خاندان ما قیام کند و این هنگامی است که خداوند به او اجازه فرماید و هر کس از او پیروی کند، نجات می‌یابد و هر کس از او سرپیچد، هلاک خواهد شد».
  • «وَلا تَنْقَضِی الاَیَّامُ حَتّی یَمْلِکُ رَجُلٌ مِنْ اَهْلِ بَیْتِی یُواطِی‌ءُ اِسمُهُ اِسْمی»؛[۳] «روزها منقضی نگردد تا این که مردی از اهل ‌بیت من بر زمین حکومت کند که همنام من است».

برخی روایات نیز بعثت پیامبر خاتم را سرآغاز دوره «آخرالزمان» دانسته است.[۴] دلیل این مطلب آن است که از نگاه اسلام، تمام نبوت‌ها و شرایع پیشین، مقدمه و پیش درآمد شریعت ختمیّه‌اند.[۵] و دین با پشت سر گذاشتن مراحل مختلف در نهایت توسط پیامبر خاتم در کامل‌ترین شکل خود به بشر عرضه شد که تعیین امام علی علیه السلام و مشخص شدن خط امامت در روز غدیر آخرین حلقه آن است:

«الْیوْمَ أَکمَلْتُ لَکمْ دِینَکمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَیکمْ نِعْمَتِی وَرَضِیتُ لَکمُ الإِسْلاَمَ دِینًا؛ امروز کفرپیشگان از [شکست] دین شما ناامید شده اند؛ بنابراین از آنان مترسید و از من بترسید. امروز [با نصبِ علی بن ابی طالب به ولایت، امامت، حکومت و فرمانروایی بر امت] دینتان را برای شما کامل، و نعمتم را بر شما تمام کردم، و اسلام را برایتان به عنوان دین پسندیدم.»[۶]

از این نظر بعثت پیامبر اکرم شروع دوره آخرالزمان است که نسخه کامل دین الهی به واسطه آن ظهور پیدا می کند. اما تحقق و پیاده سازی کامل دین الهی پس از ظهور حضرت مهدی (عج) اتفاق می افتد که همان وعده الهی مورد بشارت در سوره نور است:

«وَعَدَ اللَّهُ الَّذِینَ آمَنُوا مِنْکمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَیسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِی الْأَرْضِ کمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَیمَکنَنَّ لَهُمْ دِینَهُمُ الَّذِی ارْتَضَىٰ لَهُمْ وَلَیبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا یعْبُدُونَنِی لَا یشْرِکونَ بِی شَیئًا وَمَنْ کفَرَ بَعْدَ ذَٰلِک فَأُولَٰئِک هُمُ الْفَاسِقُونَ؛ خدا به کسانی از شما که ایمان آورده و کارهای شایسته انجام داده اند، وعده داده است که حتماً آنان را در زمین جانشین [دیگران] کند، همان گونه که پیشینیان آنان را جانشین [دیگران] کرد، و قطعاً دینشان را که برای آنان پسندیده به سودشان استوار و محکم نماید، و یقیناً ترس و بیمشان را تبدیل به امنیت کند، [تا جایی که] فقط مرا بپرستند [و] هیچ چیزی را شریک من نگیرند. و آنان که پس از این نعمت های ویژه ناسپاسی ورزند [در حقیقت] فاسق اند.».[۷]

از مهمترین ویژگی های این دوره خلوص از شرک و دستیابی به توحید حقیقی است: «یعْبُدُونَنِی لَا یشْرِکونَ بِی شَیئًا». به همین خاطر در روایات آمده است سوره توحید و شش آیه آغازین سوره حدید که آیات توحیدی اند، توسط اقوامی در آخرالزمان درک می گردد.[۸]

نشانه‌های آخرالزمان

ختم نبوت و نزول واپسین شریعت که با ظهور پیامبر اسلام تحقق یافت، نخستین نشانه پایان تاریخ به شمار می‌رود؛[۹] لذا مفسران، مقصود از نشانه‌های قیامت را در آیه ذیل، بعثت پیامبر صلی الله علیه وآله دانسته‌اند که نسبت به عمر جهان، فاصله بسیار کمی تا قیامت دارد:[۱۰] «فَهَل یَنظُرونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأتِیَهُم بَغتَهً فَقَد جَاءَ أَشراطُها»؛ آیا آنها جز این را انتظار می برند که ناگاه قیامت بر آنان فرا رسد؟ در حالی که هم‌اکنون نشانه‌های آن آمده است.[۱۱]

در آخرالزمان وقایع فراوان دیگری نیز پیش‌بینی شده که بیشتر به دوره پایانی آن (مقارن با ظهور حضرت مهدی) مربوط می‌شود:

در بعضی از کتاب‌ها این نشانه‌ها از آن رو که رویدادهای مهم عصر ظهور هستند، به علائم ظهور معروف شده‌اند.[۱۲] برخی از این نشانه‌ها عبارتند از:

  • خروج سفیانی[۱۳]
  • ظهور سید حسنی و اختلاف بنی عباس در مُلک و ریاست[۱۴]
  • کسوف خورشید در نیمه ماه رمضان و خسوف ماه در پایان آن[۱۵]
  • طلوع خورشید از مغرب[۱۶]
  • قتل نفس زکیه[۱۷]
  • خرابی مسجد کوفه، خروج یمانی، حلال شمرده شدن خون و مال مردم[۱۸]
  • خروج دجّال[۱۹] که در روایات اسلامی آمده است که وی چهل روز در زمین درنگ می‌کند[۲۰] و بسیاری از افراد سست ایمان به او می‌گرایند و این به علت کارهای خارق العاده‌ای است که انجام می‌دهد.[۲۱]
  • پدید آمدن جنگ‌ها و کشتارها و از میان رفتن نشانه‌های حق[۲۲]
  • ظهور فسادهای بزرگ در دنیا[۲۳]
  • ناقص شدن عقول مردم[۲۴]
  • زیاد شدن هرج و مرج و سست شدن ایمان مردم[۲۵]
  • قرار گرفتن افراد نالایق در مدیریت جامعه، اطاعت مرد از همسر خویش، بزرگ شمردن مال دنیا، عدم امنیت[۲۶]
  • ظهور فتنه‌های مختلف در میان عرب[۲۷]
  • از بین رفتن حیا در زنان و کودکان[۲۸]
  • رواج ربا[۲۹]
  • وقوع قتلهای عظیم در دنیا و ظهور فتنه‌ها[۳۰]
  • بی‌نیاز شدن مرد از زن و زن از مرد[۳۱]

رخدادهای آخرالزمان

سرکوب یأجوج و مأجوج:

در قرآن آمده است :««حَتَّىٰ إِذَا فُتِحَتْ یأْجُوجُ وَمَأْجُوجُ وَهُمْ مِنْ کلِّ حَدَبٍ ینْسِلُونَ»؛ تا زمانی که [سدّ] یأجوج و مأجوج گشوده شود و آنان از هر زمین بلندی سرازیر می شوند.[۳۲]

مطابق با برخی روایات در آخر الزمان قوم یأجوج و مأجوج با تخریب سدّ ذوالقرنین، در اندک زمانی سرتاسر جهان را پر از ظلم و فساد خواهد کرد تا آن که در عصر ظهور حضرت مهدی علیه السلام به طور کلی از بین خواهند رفت.[۳۳] برخی یأجوج و مأجوج را یکی از نژادهای انسانی با صفات ظاهری خاص یا موجوداتی خارق‌العاده دانسته‌اند که از پشت مانعی مادی خارج شده، به کشتار مردم و تخریب منابع طبیعی خواهند پرداخت.[۳۴] برخی دیگر نیز آنان را نمادی از یک تمدن مادی مخرب شمرده‌اند که سدّ معنویِ ساخته شده بدست پیامبران را منهدم و حیات طبیعی و معنوی را بر کره زمین تهدید خواهد کرد؛[۳۵]

رجعت:

مطابق با روایات رجعت، خدای متعال هنگام ظهور امام مهدی عجل الله تعالی فرجه برخی از شیعیان و دوستاران آن حضرت را که قبل از ظهور از دنیا رفته‌اند، زنده می‌کند و به دنیا بازمی‌گرداند تا به ثواب یاری حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه و مشاهده دولت کریمه‌اش مشرف شوند. و همچنین بعضی از دشمنان ایشان را جهت گرفتن انتقام برمی‌گرداند تا عذاب دنیا را بچشند و به قدرت و شوکت آن حضرت پی ببرند.[۳۶]

در قرآن نیز آمده است: «وَیوْمَ نَحْشُرُ مِنْ کلِّ أُمَّةٍ فَوْجًا مِمَّنْ یکذِّبُ بِآیاتِنَا فَهُمْ یوزَعُونَ»؛و و [یاد کن] روزی را که از هر امتی گروهی از آنان را که آیات ما را تکذیب می کنند، محشور می کنیم و آنها (برای سؤال) باز داشته خواهند شد.[۳۷] این آیه فقط به برانگیخته شدن عدّه‌ای از مکذبان و نه همه آن‌ها اشاره کرده؛ بدین جهت روایات و مفسران شیعه، میان مصداق این آیه و قیامت تفاوت قائل شده و آیه را به آخرالزمان مربوط دانسته‌اند که عده‌ای از نیکوکاران و بدکاران اعصار گذشته، زنده شده و هر یک نتیجه دنیایی اعمال خویش را خواهد دید.[۳۸]

حاکم شدن صلح پایدار بر جهان:

در روایتی از رسول خدا صلی الله علیه وآله آمده است: «مهدی از فرزندان من است. او را غیبتی هست. هنگامی که ظهور کند، زمین را پر از عدل و داد سازد؛ همان گونه که از ظلم و ستم پر شده باشد» [۳۹] و امام صادق علیه السلام در بیان حال مردم پس از ظهور حضرت مهدی علیه السلام می فرماید:««وَلا یَعْصُونَ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ فِی اَرْضِهِ»»مردم در زمین به نافرمانی خدا نمی پردازند [۴۰]

قرآن نیز در آیاتی به حاکم شدن آرامش و معنویّت بر جهان وعده داده است: «وَعَدَاللّهُ الَّذینَ ءَامَنوا... وَلَیُبدِّلَنَّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً...‌»؛[۴۱]، «إِنَّ الأَرضَ لِلّهِ یُورِثُها مَن یَشاءُ مِن عِبادِهِ والعقِبَةُ لِلمُتَّقین».[۴۲] این آیات و آیات دیگر که از میراث‌بری صالحان و مستضعفان و جانشینی آنان در زمین یاد می‌کند (سوره انبیاء/۲۱، ۱۰۵ و سوره اعراف/۷، ۱۳۷ و سوره قصص/۲۸، ۵) همگی بیان‌گر این واقعیتند که سرنوشت این جهان پس از جهادی الهی به امامت امام زمان عجل الله تعالی فرجه، سرانجام به دست مؤمنان افتاده و جهانیان همگی در سایه حکومت آن حضرت در صلح و معنویت بسر خواهند برد.[۴۳]

رشد عقول و گسترش دانش در میان مردم:

امام صادق علیه السلام فرمود: «علم بیست و هفت حرف است. همه معارفی که پیامبران علیهم السلام آورده اند، فقط دو حرف است. وقتی که قائم ما قیام کند، بیست و پنج حرف دیگر علم را ابراز کند و آن را در بین مردم گسترش دهد». [۴۴]

امام باقر علیه السلام فرمود: «وقتی قائم ما قیام کند، خداوند دست بر سر بندگان نهد و عقول آنان را جمع کند و سامان بخشد و فکر و اندیشه آنان را کامل گرداند». [۴۵]

آخرالزمان در سایر مکاتب

بشر به مقتضای حبّ ذات و طبیعت جستجوگر خود، همواره به سرانجام دنیا می‌اندیشیده است.[۴۶] همه ادیان الهی و بیشتر مکاتب بشری، درباره پایان تاریخ اظهارنظر کرده‌اند.[۴۷] در همه پیش‌گویی‌های مربوط به آخرالزمان، خبرهای وحشتناک و نگران‌کننده‌ای وجود دارد؛[۴۸] ولی اغلب بر این امر اتفاق نظر است که پایان کار بشر، روشن و سعادت‌آمیز است.[۴۹]

در تمام فرقه‌ها و مذاهب اسلامی، کم و بیش سرانجام سعادت‌مند بشر پیش‌بینی شده است.[۵۰] در متون زرتشتی (از آیین‌های باستان) به صراحت از دوره طلایی بشر در پایان جهان یاد شده که به آشوب‌ها و بلاهای بسیار مسبوق خواهد بود و با ظهور واپسین منجی (سوشیانس) محقّق می‌شود.[۵۱]

در آیین هندوان نیز هر دوره انسانی به چهار قسمت تقسیم شده که قسمت چهارم آن مظهر غروب و افول تدریجی معنویت اولیه است و از آن، به عصر ظلمت (Kali Yuga) تعبیر می‌شود؛ سپس منجی بشر ظاهر و با فروپاشی جوامع انسانی و از بین رفتن شرارت‌ها، دوره‌ای نو آغاز می‌گردد.[۵۲] در متون بودایی نیز از این دوره، سخن به میان آمده است.[۵۳]

در ادیان ابراهیمی، بیش از آیین‌ها و مکاتب دیگر بر دوره طلایی بشر در پایان تاریخ، تأکید شده است. در عهد عتیق، برقراری سعادت و عدالت در سرتاسر جهان پیش‌بینی شده که به وسیله «مشیح» محقّق می‌شود.[۵۴]

در عهد جدید نیز به این مطلب پرداخته شده[۵۵] و مکاشفه یوحنا به طور کامل به حوادث ناگوار آخرالزمان، اختصاص یافته و در پایان آن به برقراری صلح و آرامش جهان تحت حاکمیت مؤمنان اشاره شده است.[۵۶] در میان مکاتب بشری، پیش‌بینی «مارکس» از مدینه کمونیستی همراه با کمون نهایی ایجاد شده، تصویری از جامعه بی‌طبقه و بی‌نیاز از دولت را ارائه می‌دهد.[۵۷] پیش‌بینی‌های «رنه‌گنون» (عبدالواحد یحیی) از افول و فروپاشی تمدّن مادی غرب و ظهور مجدد حق و حقیقت که با نظر به داده‌های آیین‌های باستان و ادیان ابراهیمی ارائه شده، خبر می‌دهد.[۵۸]

پانویس

  1. ابن ابی زینب نعمانی، الغیبة، ص۳۵۷.
  2. شیخ صدوق، عیون اخبارالرضا علیه السلام، ج۲، ص۵۹؛ کشف‌الغمة، ج۲، ص۴۵۹.
  3. طبری آملی، بشارة المصطفی لشیعة المرتضی، ص ۲۵۸.
  4. التحریر والتنویر، ج‌۲۶، ص‌۱۰۴.
  5. نهج البلاغه، ص‌۲۰؛ خاتمیّت، ص‌۲۱.
  6. سوره مائده، آیه۳
  7. سوره نور، آیه۵۵
  8. الکافی، ج‌۱، ص‌۹۱.
  9. الفرقان، ج‌۲۶، ص‌۱۰۹.
  10. مجمع البیان، ج‌۹، ص‌۱۵۴؛ قرطبی، ج‌۱۶، ص‌۱۵۹.
  11. سوره محمد، آیه۱۸.
  12. شیخ طوسی، الغیبة، ۱۳۵۰ش، ص۳۴۰.
  13. شیخ طوسی، الغیبة، ۱۳۵۰ش، ص۳۰۴.
  14. اربلی، کشف الغمّة، ۱۳۸۱ش، ج۳، ص۲۴۷، ۲۵۱.
  15. مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۶، ص۳۰۳.
  16. شبّر، حق الیقین فی معرفة اصول الدین، ۱۳۷۵ق، ص۱۲۶.
  17. شیخ صدوق، کمال الدین، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ج۲، ص۶۴۹.
  18. قزوینی، الإمام المهدی من المهد إلی الظهور، ص۳۱۱؛ اربلی، کشف الغمّة، ۱۳۸۱ش، ص۲۴۷.
  19. علامه مجلسی، بحار الأنوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۱۸۱؛ قشیری نیشابوری، صحیح مسلم، دار الکتب العلمیة، ج۴، ص۲۲-۲۱.
  20. غزنوی حنفی، اصول الدین، دار البشائر الإسلامیة، ص۲۰۱؛ بیهقی، شعب الإیمان، دار الکتب العلمیة، ج۱، ص۳۰۸.
  21. سید بن طاووس، الملاحم والفتن، منشورات الرضی، ص۹۷.
  22. یزدی حائری، الزام الناصب، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۱۰۲ به بعد.
  23. رجب البرسی، مشارق انوار الیقین، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۷۲.
  24. خزاعی مروزی، الفتن، دار الکتب العلمیة، ص۳۶.
  25. ابن کثیر دمشقی، النهایة فی الفتن والملاحم، ۱۴۰۸ق، ص۴۰-۴۱.
  26. قمی، تفسیر القمی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۷.
  27. خزاعی مروزی، الفتن، دار الکتب العلمیة، ص۲۷.
  28. قمی، تفسیر قمی، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۳۰۷.
  29. رجب البرسی، مشارق انوار الیقین، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، ص۷۲.
  30. غزنوی حنفی، اصول الدین، دار البشائر الإسلامیة، ص۲۰۶.
  31. حاکم النیشابوری، المستدرک علی الصحیحین، دار الکتب العلمیة، ج۴، ص۴۸۴.
  32. سوره انبیاء، آیه ۹۶.
  33. جامع‌البیان، مج‌۱۰، ج‌۱۷، ص‌۱۱۵-۱۲۱؛ تاریخ مابعدالظهور، ص‌۱۴۶-۱۵۰.
  34. کشف‌الاسرار، ج۵‌، ص۷۴۳-۷۴۶؛ الدرّالمنثور، ج‌۵‌، ص۶۷۴-۶۷۷‌؛ المیزان، ج‌۱۳، ص‌۳۳۶-۳۹۸.
  35. تاریخ ما بعدالظهور، ص‌۱۵۱؛ علائم آخرالزمان، ص‌۲۰۰-۲۰۲؛ الفرقان، ج‌۱۵ و ۱۶، ص‌۲۱۳-۲۲۳.
  36. علامه طبرسی، مجمع البیان، ج۷، ص۳۶۷.
  37. سوره نمل آیه ۸۳.
  38. مجمع‌البیان، ج۷، ص۳۶۶؛ البرهان، ج۴، ص۲۲۸-۲۳۱؛ المیزان، ج۱۵، ص۳۹۷ و ۳۹۸.
  39. ینابیع المودّه، ص ۴۴۸.
  40. منتخب الاثر، ص ۴۹۷.
  41. سوره نور، آیه ۵۵.
  42. سوره اعراف، آیه ۱۲۸.
  43. مجمع‌البیان، ج‌۷، ص‌۱۰۶؛ عیّاشی، ج‌۱، ص‌۱۸۳ و ج‌۲، ص‌۵۰ و ۵۶-۶۱‌؛ نورالثقلین، ج‌۲، ص‌۵۷‌.
  44. بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۳۳۶.
  45. منتخب الاثر، ص ۴۸۳، به نقل از کافی.
  46. تاریخ ابن‌خلدون، ج‌۱، ص‌۳۰۳.
  47. نجات بخشی در ادیان، ص‌۱۳ و ۱۴؛ علی و پایان تاریخ، ص۱۵-۲۵.
  48. هزاره گرایی، ص‌۲۵.
  49. نجات‌بخشی در ادیان، ص‌۱۳ و ۱۴.
  50. قیام و انقلاب مهدی، ص‌۵‌.
  51. اوستا، گاهان، یسنه ۴۶، ب‌۳ و یَشتها، اردیبهشت، ب‌۱۰-۱۷ و فروردین، ب‌۱۲۹؛ نجات‌بخشی در ادیان، ص‌۳-۷۱.
  52. بحران دنیای متجدّد، ص‌۱ و اوپانیشاد، ص‌۷۷۲-۷۷۴ و ۷۳۷.
  53. بودا، ص‌۵۱۸ و ۵۱۹‌؛ علی و پایان تاریخ، ص‌۲۳.
  54. کتاب مقدّس، اشعیاء ۱۱ و ۱۲، یوئیل ۳ و ۴، زکریا ۹، دانیال ۲:۴۴، و‌۷:۱۳ و ۲۷.
  55. کتاب مقدّس، متی ۲۴:۱۵-۴۴، و‌رسل ۲:۱۷-۲۱.
  56. کتاب مقدس، مکاشفه یوحنا ۴-۲۲؛ نجات بخشی در ادیان، ص‌۱۱۳-۱۳۳.
  57. مارکس و مارکسیسم، ص‌۹۱-۹۴.
  58. بحران دنیای متجدّد، ص‌۲، ۲۰، ۵۵‌، ۱۰۵، ۱۵۴ و ۱۸۶؛ علائم آخرالزمان، ص‌۱۸۸-۱۹۹، ۲۰۰ و ۳۱۸.

منابع

پیوندها