امّت: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
جز (←منابع) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | + | «اُمَّت» واژه‌ای [[قرآن|قرآنی]] است، که مى‌تواند جامع مفاهیمى چون قوم، قبیله، عشیره، گروههای نژادی و نیز ملت یا جامعه‌ای مذهبى باشد، که تحت لوای هدایت یک پیامبر قرار دارد.<ref>نک: ترکى، ۳۰.</ref> | |
| − | == | + | ==امت در لغت و اصطلاح== |
| − | + | واژه «امّت»، مشتق از «امّ» به گروهى اطلاق مى‌شود که وجه مشترکى مانند [[دین]]، زمان یا مکان واحد داشته باشند؛ خواه این اشتراک اختیارى یا غیراختیارى باشد.<ref>مفردات راغب.</ref> نیز به معنای پیروان، گروه، جماعتی که بسوی ایشان پیغمبری آمده باشد، آمده است. | |
| − | + | «امّت» در اصطلاح، جماعتى از مردم است که [[خداوند]] برای آنان پیامبری مبعوث کرده و آنان به او [[ایمان]] آورده و از این رو با خداوند پیمان بسته و با او ارتباط یافته‌اند.<ref>ص۹۷-۱۰۳.</ref> | |
| − | |||
| − | |||
==امت در قرآن== | ==امت در قرآن== | ||
| − | + | واژه امّت در [[قرآن کریم]] ۶۵ بار به صورت مفرد یا جمع آمده است. امّت در قرآن بر غیرمسلمانان نیز اطلاق شده است و از این رو مى‌تواند به معنای «شِعب» نیز نزدیک باشد؛ در این کاربرد، مقصود از امت، گروه بزرگى از مردم است که دارای زبان یکسان یا [[دین|دین]] واحد و یا سرزمین جغرافیایى یکسانى هستند. | |
| − | |||
| − | واژه | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | + | در قرآن همچنین امت به معنى مردم<ref>[[سوره بقره]]۲/ ۲۱۳.</ref> و یا عده‌ای از انسانها که با یکدیگر پیوند دینى دارند،<ref>[[سوره آل عمران]]۳/ ۱۱۰؛ [[سوره بقره]]۲/ ۱۴۳.</ref> آمده و در [[حدیث|احادیث]] که بارها به صورتهای «امت محمد» یا «امتى» (از زبان [[پیامبر اسلام|پیامبر]] صلی الله علیه وآله)، یا «اُمَم» وارد شده، به معنى جماعتى بکار رفته است که از یک پیامبر پیروی مى‌کنند. «اُمَم» نیز به معنى اقوام پیشین و ملتهایى که خداوند برای آنان پیامبری گسیل داشته، بکار رفته است.<ref>ترکى، همانجا.</ref> به هر حال، امت افزون بر مفهوم دینى خود، مى‌تواند به مفهوم همبستگى زبانى، فرهنگى، طبیعى، یا نژادی... نیز باشد. | |
| − | + | ==امت در فرهنگ اسلامى== | |
| + | برخی از ابعاد مختلف مفهوم امّت در فرهنگ اسلامى چنین است: | ||
| − | + | *الف. امت [[اسلام|اسلامى]] جانشین امتهای پیشین: نخستین نکته در باب امت [[خاتم الأنبیاء|پیامبر خاتم]] صلی الله علیه وآله این است که این امت نیز همچون امتهای پیشین مخاطب [[وحى]] الهى قرار گرفته و حامل [[رسالت|رسالت]] الهى شده است. رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله نیازمند امتى است که ضمن پذیرش و [[ایمان|ایمان]] به آن و حفظ و نگاهبانى از آن، آن را به دیگر امتها منتقل کند و از این رو، وظیفه تبلیغ آن بر عهده امت است. بنابراین امت حافظ وحى الهى در تاریخ است.<ref>نک: عبدالحمید، ۲۱۱؛ باقلانى، اعجاز...، ۴۸؛ ابن ابى الحدید، ۸/۲۴۱؛ ابن تیمیه، رسالة...، ۹-۱۰.</ref> [[قرآن]] خود بر مسأله حفظ و نگاهبانى از [[ذکر (از اسامی قرآن)|ذکر]] (قرآن) تأکید کرده است.<ref>[[سوره حجر]]۱۵/ ۹؛ نیز نک: بیهقى، ۱/ ۵۴.</ref> این امت، امتى برگزیده است<ref>[[سوره آل عمران]]۳/ ۱۱۰.</ref> و حتى [[تورات]] به آن مژده داده است.<ref>نک: قاضى عبدالجبار، ۲/ ۳۵۲-۳۵۳؛ بیهقى، ۱/ ۳۳۶-۳۴۰.</ref> این امت، امت «[[آخر الزمان|آخرالزمان]]» است؛ پیامبر این امت، پیامبر خاتم است که در پایان سلسله‌ای از پیامبران و رسولان گذشته مبعوث شده است و در همان سنت انبیای الهى که مخاطب وحى بوده‌اند، جای مى‌گیرد.<ref>[[سوره احقاف]]۴۶/ ۹.</ref> در عین حال پیامبرِ امت آخرین همانند انبیای گذشته و انبیای [[بنی اسرائیل|بنى اسرائیل]] نیست که فقط به سوی قومشان مبعوث مى‌شدند، بلکه او برای همه مردم فرستاده شده بود.<ref>[[سوره اعراف]]۷/ ۱۵۷؛ [[سوره سبا]]۳۴/ ۲۸؛ نیز نک: باقلانى، التمهید، ۱۴۷-۱۴۸؛ ابویعلى، ۱۵۸.</ref> | |
| − | * | + | *ب. امت برگزیده، وارث زمین: امت برگزیده، حامل وحى الهى در زمین و تمثّل و نماینده [[اراده الهی|اراده الهى]] است، بنابراین مقام جانشینى [[خداوند]] بر زمین در اصل از آن‌ِ امت برگزیده است. امت از همان آغاز بر اساس آیات قرآنى چنین دریافتى داشت که بنابر سنت الهى‌ِ خلافت و جانشینى خداوند بر زمین، هم‌اینک وارث زمین شده است.<ref>[[سوره انبیاء]]۲۱/ ۱۰۵.</ref> از آنجا که رسالت نبوی، رسالتى جهانى بود، امت پیامبر صلی الله علیه وآله مى‌بایست امر «دعوت» را سامان مى‌داد و جهانى مى‌کرد. امت از طریق امر دعوت خواهد توانست که این رسالت جهانى را به جهانیان تبلیغ کند و بنابر وعده قرآنى زمین را در اختیار گیرد و وارث همه امتهای پیشین شود.<ref>نک: [[سوره توبه]]۹/ ۳۳؛ برای بحث درباره این آیات، نک: طبری، اختلاف...، ۱-۲.</ref> از این رو، دیری نپایید امت دریافت که مى‌بایست امر دعوت را به بیرون از [[شبه جزیره عربستان|جزیرةالعرب]] گسترش دهد و پیام [[پیامبر اسلام|حضرت رسول]] صلی الله علیه وآله را به دیگر امتها تبلیغ کند.<ref>برای نمونه، نک: همو، تاریخ، ۳/ ۵۲۳. بب</ref> |
| − | + | *ج. امت و [[سنت|سنّت]]: امت از طریق سنّت و پیروی از آن، ارتباط خود را با پیامبر خویش در طول تاریخ نگاه مى‌دارد و سنت در واقع ضامن حضور و استمرار امت (جماعت) در تاریخ است. [[شافعی|شافعى]] به طور برجسته در باب سنت سخن گفته است.<ref>نک: ص۳۲، برای تفسیر کلمه حکمت در قرآن به سنت نبوی.</ref> سنت پیامبر صلی الله علیه وآله را غایب از شاهد اخذ کرده و به نسلهای بعدی امت منتقل کرده است.<ref>نک: ابن طهمان، ۱۶۵؛ احمد بن حنبل، ۵ /۴، ۳۷؛ بخاری، ۱/۲۸، ۳۸؛ ابن ماجه، ۱/ ۸۵-۸۶؛ خطیب، شرف...۱۸/</ref> امت، سنت را از طریق حاملان علم نبوی که وارث، حافظ و مبلغ آنند، اخذ و پیروی مى‌کند. در اندیشه اسلام [[سنی|سنى]] در واقع ختم [[نبوت]]، تنها در سایه وجود این عالمان مى‌تواند محقق شود؛ عالمانى که مى‌کوشند از سنت در برابر [[بدعت|بدعت]] دفاع کنند و حافظ وحدت و تحقق جماعت باشند.<ref>نک: ابن وضاح، ۲؛ خطیب، همان، ص۲۸.</ref> | |
| + | *د. [[امر به معروف و نهی از منکر|امر به معروف و نهى از منکر]]، مهم‌ترین شأن امت: جامعه اسلامى اساساً بر مبنای امر به معروف و نهى از منکر قوام مى‌گیرد. دعوت مهم‌ترین وظیفه امت در تاریخ مقدس است. الگوی دعوت در اسلام، امر به معروف و نهى از منکر است.<ref>[[سوره آل عمران]]۳/ ۱۱۰؛ نیز نک: [[سوره حج]]۲۲/ ۴۱؛ [[سوره اعراف]]۷/ ۱۵۷، ۱۶۵؛ [[سوره توبه]]۹/ ۷۱.</ref> با اصل امر به معروف و نهى از منکر، امت اسلامى با جهان بیرون از خود مواجه مى‌شود و همین امر نیز زمینه [[جهاد]] را فراهم مى‌نماید. در این که امت چگونه و از طریق چه نهاد و یا شخصى، وظیفه امر به معروف و نهى از منکر را سامان مى‌دهد، اختلاف بوده است؛ اما علما بر این نکته تأکید ورزیده‌اند که این امر وظیفه همگى امت است.<ref>[[سوره توبه]]۹/ ۷۱؛ نیز نک: خلاّل، ۱۰۵؛ خطیب، همان، ۴۶؛ ابن تیمیه، الامر...، ۱۵-۱۶.</ref> سلطه سیاسى همواره این وظیفه را تنها برای خویش محفوظ مى‌دانسته و خود را نماینده امت در اجرای آن مى‌پنداشته است.<ref>نک: غزالى، احیاء...، ۲/ ۲۷۸-۲۷۹.</ref> به هر حال، اعتقاد عمومى چنین بوده است که امت مى‌تواند با نهادهای مدنى خود (و از جمله علما) حتى در برابر سلطه سیاسى از حق دینى امر به معروف و نهى از منکر بهره گیرد.<ref>نک: ابویعلى، ۱۹۷؛ غزالى، همان، ۲/۲۷۳.</ref> | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
| − | * دائرة المعارف بزرگ | + | *[[دائرة المعارف بزرگ اسلامی (کتاب)|دائرة المعارف بزرگ اسلامی]]، ج ۱۰، مدخل "امّت" از حسن انصاری. |
| − | * فرهنگ قرآن، | + | *فرهنگ قرآن، جلد ۴. |
| − | * فرهنگ لغت دهخدا | + | *فرهنگ لغت دهخدا. |
| − | |||
[[رده:واژگان قرآنی]] | [[رده:واژگان قرآنی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۳۷
«اُمَّت» واژه‌ای قرآنی است، که مى‌تواند جامع مفاهیمى چون قوم، قبیله، عشیره، گروههای نژادی و نیز ملت یا جامعه‌ای مذهبى باشد، که تحت لوای هدایت یک پیامبر قرار دارد.[۱]
امت در لغت و اصطلاح
واژه «امّت»، مشتق از «امّ» به گروهى اطلاق مى‌شود که وجه مشترکى مانند دین، زمان یا مکان واحد داشته باشند؛ خواه این اشتراک اختیارى یا غیراختیارى باشد.[۲] نیز به معنای پیروان، گروه، جماعتی که بسوی ایشان پیغمبری آمده باشد، آمده است.
«امّت» در اصطلاح، جماعتى از مردم است که خداوند برای آنان پیامبری مبعوث کرده و آنان به او ایمان آورده و از این رو با خداوند پیمان بسته و با او ارتباط یافته‌اند.[۳]
امت در قرآن
واژه امّت در قرآن کریم ۶۵ بار به صورت مفرد یا جمع آمده است. امّت در قرآن بر غیرمسلمانان نیز اطلاق شده است و از این رو مى‌تواند به معنای «شِعب» نیز نزدیک باشد؛ در این کاربرد، مقصود از امت، گروه بزرگى از مردم است که دارای زبان یکسان یا دین واحد و یا سرزمین جغرافیایى یکسانى هستند.
در قرآن همچنین امت به معنى مردم[۴] و یا عده‌ای از انسانها که با یکدیگر پیوند دینى دارند،[۵] آمده و در احادیث که بارها به صورتهای «امت محمد» یا «امتى» (از زبان پیامبر صلی الله علیه وآله)، یا «اُمَم» وارد شده، به معنى جماعتى بکار رفته است که از یک پیامبر پیروی مى‌کنند. «اُمَم» نیز به معنى اقوام پیشین و ملتهایى که خداوند برای آنان پیامبری گسیل داشته، بکار رفته است.[۶] به هر حال، امت افزون بر مفهوم دینى خود، مى‌تواند به مفهوم همبستگى زبانى، فرهنگى، طبیعى، یا نژادی... نیز باشد.
امت در فرهنگ اسلامى
برخی از ابعاد مختلف مفهوم امّت در فرهنگ اسلامى چنین است:
- الف. امت اسلامى جانشین امتهای پیشین: نخستین نکته در باب امت پیامبر خاتم صلی الله علیه وآله این است که این امت نیز همچون امتهای پیشین مخاطب وحى الهى قرار گرفته و حامل رسالت الهى شده است. رسالت پیامبر صلی الله علیه وآله نیازمند امتى است که ضمن پذیرش و ایمان به آن و حفظ و نگاهبانى از آن، آن را به دیگر امتها منتقل کند و از این رو، وظیفه تبلیغ آن بر عهده امت است. بنابراین امت حافظ وحى الهى در تاریخ است.[۷] قرآن خود بر مسأله حفظ و نگاهبانى از ذکر (قرآن) تأکید کرده است.[۸] این امت، امتى برگزیده است[۹] و حتى تورات به آن مژده داده است.[۱۰] این امت، امت «آخرالزمان» است؛ پیامبر این امت، پیامبر خاتم است که در پایان سلسله‌ای از پیامبران و رسولان گذشته مبعوث شده است و در همان سنت انبیای الهى که مخاطب وحى بوده‌اند، جای مى‌گیرد.[۱۱] در عین حال پیامبرِ امت آخرین همانند انبیای گذشته و انبیای بنى اسرائیل نیست که فقط به سوی قومشان مبعوث مى‌شدند، بلکه او برای همه مردم فرستاده شده بود.[۱۲]
- ب. امت برگزیده، وارث زمین: امت برگزیده، حامل وحى الهى در زمین و تمثّل و نماینده اراده الهى است، بنابراین مقام جانشینى خداوند بر زمین در اصل از آن‌ِ امت برگزیده است. امت از همان آغاز بر اساس آیات قرآنى چنین دریافتى داشت که بنابر سنت الهى‌ِ خلافت و جانشینى خداوند بر زمین، هم‌اینک وارث زمین شده است.[۱۳] از آنجا که رسالت نبوی، رسالتى جهانى بود، امت پیامبر صلی الله علیه وآله مى‌بایست امر «دعوت» را سامان مى‌داد و جهانى مى‌کرد. امت از طریق امر دعوت خواهد توانست که این رسالت جهانى را به جهانیان تبلیغ کند و بنابر وعده قرآنى زمین را در اختیار گیرد و وارث همه امتهای پیشین شود.[۱۴] از این رو، دیری نپایید امت دریافت که مى‌بایست امر دعوت را به بیرون از جزیرةالعرب گسترش دهد و پیام حضرت رسول صلی الله علیه وآله را به دیگر امتها تبلیغ کند.[۱۵]
- ج. امت و سنّت: امت از طریق سنّت و پیروی از آن، ارتباط خود را با پیامبر خویش در طول تاریخ نگاه مى‌دارد و سنت در واقع ضامن حضور و استمرار امت (جماعت) در تاریخ است. شافعى به طور برجسته در باب سنت سخن گفته است.[۱۶] سنت پیامبر صلی الله علیه وآله را غایب از شاهد اخذ کرده و به نسلهای بعدی امت منتقل کرده است.[۱۷] امت، سنت را از طریق حاملان علم نبوی که وارث، حافظ و مبلغ آنند، اخذ و پیروی مى‌کند. در اندیشه اسلام سنى در واقع ختم نبوت، تنها در سایه وجود این عالمان مى‌تواند محقق شود؛ عالمانى که مى‌کوشند از سنت در برابر بدعت دفاع کنند و حافظ وحدت و تحقق جماعت باشند.[۱۸]
- د. امر به معروف و نهى از منکر، مهم‌ترین شأن امت: جامعه اسلامى اساساً بر مبنای امر به معروف و نهى از منکر قوام مى‌گیرد. دعوت مهم‌ترین وظیفه امت در تاریخ مقدس است. الگوی دعوت در اسلام، امر به معروف و نهى از منکر است.[۱۹] با اصل امر به معروف و نهى از منکر، امت اسلامى با جهان بیرون از خود مواجه مى‌شود و همین امر نیز زمینه جهاد را فراهم مى‌نماید. در این که امت چگونه و از طریق چه نهاد و یا شخصى، وظیفه امر به معروف و نهى از منکر را سامان مى‌دهد، اختلاف بوده است؛ اما علما بر این نکته تأکید ورزیده‌اند که این امر وظیفه همگى امت است.[۲۰] سلطه سیاسى همواره این وظیفه را تنها برای خویش محفوظ مى‌دانسته و خود را نماینده امت در اجرای آن مى‌پنداشته است.[۲۱] به هر حال، اعتقاد عمومى چنین بوده است که امت مى‌تواند با نهادهای مدنى خود (و از جمله علما) حتى در برابر سلطه سیاسى از حق دینى امر به معروف و نهى از منکر بهره گیرد.[۲۲]
پانویس
- ↑ نک: ترکى، ۳۰.
- ↑ مفردات راغب.
- ↑ ص۹۷-۱۰۳.
- ↑ سوره بقره۲/ ۲۱۳.
- ↑ سوره آل عمران۳/ ۱۱۰؛ سوره بقره۲/ ۱۴۳.
- ↑ ترکى، همانجا.
- ↑ نک: عبدالحمید، ۲۱۱؛ باقلانى، اعجاز...، ۴۸؛ ابن ابى الحدید، ۸/۲۴۱؛ ابن تیمیه، رسالة...، ۹-۱۰.
- ↑ سوره حجر۱۵/ ۹؛ نیز نک: بیهقى، ۱/ ۵۴.
- ↑ سوره آل عمران۳/ ۱۱۰.
- ↑ نک: قاضى عبدالجبار، ۲/ ۳۵۲-۳۵۳؛ بیهقى، ۱/ ۳۳۶-۳۴۰.
- ↑ سوره احقاف۴۶/ ۹.
- ↑ سوره اعراف۷/ ۱۵۷؛ سوره سبا۳۴/ ۲۸؛ نیز نک: باقلانى، التمهید، ۱۴۷-۱۴۸؛ ابویعلى، ۱۵۸.
- ↑ سوره انبیاء۲۱/ ۱۰۵.
- ↑ نک: سوره توبه۹/ ۳۳؛ برای بحث درباره این آیات، نک: طبری، اختلاف...، ۱-۲.
- ↑ برای نمونه، نک: همو، تاریخ، ۳/ ۵۲۳. بب
- ↑ نک: ص۳۲، برای تفسیر کلمه حکمت در قرآن به سنت نبوی.
- ↑ نک: ابن طهمان، ۱۶۵؛ احمد بن حنبل، ۵ /۴، ۳۷؛ بخاری، ۱/۲۸، ۳۸؛ ابن ماجه، ۱/ ۸۵-۸۶؛ خطیب، شرف...۱۸/
- ↑ نک: ابن وضاح، ۲؛ خطیب، همان، ص۲۸.
- ↑ سوره آل عمران۳/ ۱۱۰؛ نیز نک: سوره حج۲۲/ ۴۱؛ سوره اعراف۷/ ۱۵۷، ۱۶۵؛ سوره توبه۹/ ۷۱.
- ↑ سوره توبه۹/ ۷۱؛ نیز نک: خلاّل، ۱۰۵؛ خطیب، همان، ۴۶؛ ابن تیمیه، الامر...، ۱۵-۱۶.
- ↑ نک: غزالى، احیاء...، ۲/ ۲۷۸-۲۷۹.
- ↑ نک: ابویعلى، ۱۹۷؛ غزالى، همان، ۲/۲۷۳.
منابع
- دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج ۱۰، مدخل "امّت" از حسن انصاری.
- فرهنگ قرآن، جلد ۴.
- فرهنگ لغت دهخدا.
