علی بن حسین مسعودی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) جز (مهدی موسوی صفحهٔ مسعودی را به علی بن حسین مسعودی که تغییرمسیر بود منتقل کرد) |
|||
| (۱۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشده) | |||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{ | + | '''«علی بن حسین مسعودی»''' (متوفی ۳۴۵ ق)، متکلم، مورخ و جغرافیدان بزرگ [[شیعه]] در قرن چهارم هجری است. بحث و بررسى او در موضوع [[امامت]] و تألیف کتابهایی در منقبت و اثبات وصایت [[حضرت على|امام على]] علیه‌السلام، بیانگر تمایلات مذهبى اوست. مسعودی در میان تاریخ‌نگاران مسلمان و غیرمسلمان، جایگاه ویژه‌ای دارد و او را مورد تمجید قرار داده‌اند. «[[مروج الذهب]]» و «[[التنبیه والاشراف|التنبیه و الإشراف]]» از تألیفات مهم اوست. |
| + | {{شناسنامه عالم | ||
| + | ||نام کامل = علی بن حسین مسعودی | ||
| + | ||تصویر = | ||
| + | ||زادروز = ۲۸۰ قمری | ||
| + | |زادگاه = [[بابل]]، [[عراق]] | ||
| + | |وفات = ۳۴۵ قمری | ||
| + | |مدفن = [[مصر]] | ||
| + | |اساتید = [[محمد بن یعقوب کلینی]]، ابوبکر محمد بن خلف وکیع، ابوالحسن احمد دمشقی، [[ابن درید|محمد بن حسن بن درید]]، ابوبکر ابن انباری، ابواسحاق زجاج،... | ||
| + | |شاگردان = ابوالمفل محمد بن عبدالله شیبانی،... | ||
| + | |آثار = [[مروج الذهب]]، [[التنبیه والاشراف|التنبیه و الإشراف]]، حدائق الاذهان فی اخبار اهل بیت النبی، اثبات الوصیة لعلی بن ابی‌طالب، اخبار الزمان و من اباده الحدثان، الاستبصار فی الامامة،... | ||
| + | }} | ||
| + | ==ولادت و وفات== | ||
| + | ابوالحسن علی بن حسین مسعودی هذلی در نیمه دوم قرن سوم هجری (حدود سال ۲۸۰ ق) در شهر [[بابل]] کشور [[عراق]] متولد شد و دوران کودکی خود را در آنجا سپری کرد. او طبق نظر بیشتر نسب‌شناسان از نوادگان [[عبدالله بن مسعود]]، [[صحابه]] و قاری مشهور عهد [[رسول اکرم]] «صلی الله علیه وآله» می‌باشد. | ||
| + | علی بن حسین مسعودی، سرانجام در تاریخ ۳۴۵ یا ۳۴۶ هـ.ق در شهر فسطاط (قاهره قدیم) [[مصر]] درگذشت و پیکرش در قبرستان معروف آن شهر به خاک سپرده شد. | ||
| + | ==مذهب مسعودى== | ||
| + | شرح حال نگاران [[شیعه]]، مسعودى را از اصحاب [[امامیه]] دانسته و به تشیع وى تصریح کرده‌اند. بحث و بررسى او در موضوع [[امامت]] و مقدم کردن آراء و نظریات شیعه به هنگام ذکر آراى مختلف فرق اسلامی درباره مسئله‌اى، بیانگر تمایلات مذهبى اوست. عناوین کتاب‌هاى وى در موضوع امامت عبارتند از: الاستبصار فى الامامة، الانتصار فى الامامة، الصفوة فى الامامة، حدائق الاذهان فى اخبار آل محمد(ص)، مزاهر الاخبار و ظرائف الآثار للصفوة النوریة. | ||
| − | + | همچنین، پرداختن مسعودى به نظریه «وصایت شیعى» در آغاز کتاب «[[مروج الذهب]]» و پى‌گیرى آن در طول تاریخ و اعتقاد بر اینکه «خداوند هیچگاه زمین را از [[حجت]] خالى نمى‌گذارد» و ذکر [[حدیث|حدیثى]] از [[پیامبر اسلام|پیامبر اکرم]](ص) خطاب به [[حضرت على]](ع) که «أنت و اثنا عشر من وُلدک ائمة الحق»، مى‌تواند نشان از [[تشیع]] بارز وى باشد. | |
| − | + | مسعودى اهتمام بسیارى براى ثبت زندگانى حضرت على(ع) و ذکر مناقب و فضائل آن حضرت کرده است. [[ابن حجر عسقلانی]] سخن مسعودى درباره امتناع بعضى [[صحابه]] از [[بیعت|بیعت]] با على(ع) و بیعتشان با [[یزید بن معاویه|یزید بن معاویه]] و «تقدم حضرت على(ع) بر دیگر صحابه» در دیدگاه مسعودى را، بهترین نشانه بر تشیع او دانسته است. | |
| − | + | == تحصیلات == | |
| + | مسعودی برای یادگیری علوم دینی در سال‌های نوجوانی راهی [[بغداد]] شد. علت هجرت او نیز این بود که بغداد در آن زمان مرکز علم و فرهنگ به شمار می‌رفت و عالمان و فقیهان بزرگی در آن شهر سکونت داشتند و مسعودی برای دستیابی به علم و کمال با اشتیاق کامل به آن سامان شتافته است. | ||
| − | + | وی حدود دو دهه از عمر خود را در شهر بغداد در پی یادگیری علوم مختلف اسلامی سپری کرد و به پژوهش در رشته‌های مختلف مثل [[ادبیات عرب]]، [[کلام]]، [[حدیث]]، [[فقه]]، [[اصول فقه|اصول]]، [[فلسفه]] و [[تاریخ]] پرداخت. | |
| − | + | '''سفرهای علمی:''' | |
| − | + | تحصیلات مسعودی را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد: مرحله اول، از ابتدای نوجوانی تا قبل از سال ۳۰۰ هـ.ق، عمده تحصیلات او در شهر [[بغداد]] صورت گرفته است و مرحله دوم، از سال ۳۰۰ تا سال ۳۳۲ هـ.ق که مدام در سیر و سیاحت بوده است. این مرحله به منزله تکمیل یافته‌ها و پژوهش بیشتر در علوم مختلف به حساب می‌آید. وی در این سال‌ها نه مکان خاصی را مرکز تحصیل خود قرار داد و نه استاد مشخصی؛ بلکه در هر شهری از شهرهای جهان [[اسلام]] که وارد می‌شد، هر استاد و دانشمندی را می‌یافت، مدتی نزد او توقف کرده از دانش او بهره می‌برد. | |
| − | + | ویژگی تحصیلی مسعودی در این مرحله از تحصیلات، کثرت استادان، تنوع دانش‌ها و جامعیت در آن‌ها است؛ چه این که با بیشتر استادان و دانشمندان [[شیعه]] و [[سنی]] با همه اختلاف نظرهایی که در مبانی اصول و فروع داشتند، ملاقات کرد، سخنان آنان را شنید و در مورد صحت و سقم آراء آنان به تعمق و تأمل پرداخت و با آزاداندیشی نظر صواب را پذیرفته و سرمایه راه خود قرار داد.<ref> اعیان الشیعه، ج ۸، ص ۲۲۰؛ ریحانة الادب، ج ۵، ص ۳۰۷؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص ۳۵۱؛ تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.</ref> | |
| − | + | علی بن حسین مسعودی به شهرهای [[ایران]] مثل فارس، کرمان، قزوین و سواحل دریای خزر سفر کرد و سپس به آسیای مرکزی رفت و از آن جا عازم هند شد و از مناطق آن جا دیدن نمود. وی پس از آن از طریق دریا به چین و کشورهای آسیای جنوبی و جنوب شرقی مثل سیلان (سریلانکای کنونی) و [[مالزی]] رفت و در بازگشت از راه دریا به [[عمان]] و [[عربستان]] رسید و در ادامه به [[ترکیه]] و [[سوریه]] سفر کرد. در نهایت وی در سال (۳۳۲ هـ.ق) به [[مصر]] رسید و در همان جا ماندگار شد.<ref> تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴؛ اثبات الوصیه، ص ۶؛ اعیان الشیعه، ج ۸، ص ۲۲۲.</ref> | |
| − | + | '''استادان و مشایخ:''' | |
| − | + | برخی از استادانی که برای او ذکر شده عبارتند از: | |
| − | + | #[[عبدالله بن جعفر حمیری]]، (م، ۲۹۷ ق)<ref> تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.</ref> | |
| + | #[[محمد بن یعقوب کلینی]]، نویسنده [[الکافی]]؛<ref> تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.</ref> | ||
| + | #حسن بن محمد بن جمهور قمی | ||
| + | #محمد بن جعفر اسدی رازی؛<ref> تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.</ref> | ||
| + | #محمد بن عمرو کاتب؛<ref> تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.</ref> | ||
| + | #[[محمد بن جریر طبری]]، مورخ و مفسر سنی | ||
| + | #حسن بن موسی نوبختی؛<ref> تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴؛ مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج ۱، ص ۶.</ref> | ||
| + | #ابراهیم بن محمد نفطویه | ||
| + | #ابوبکر محمد بن خلف وکیع (م، ۳۰۶ ق)؛<ref> التنبیه والاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص ۲۷.</ref> | ||
| + | #ابوالحسن احمد دمشقی (م، ۳۰۷ ق)؛<ref> مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج ۱، ص ۶.</ref> | ||
| + | #[[ابن درید|محمد بن حسن بن درید]] (م،۳۲۱ ق) | ||
| + | #ابوبکر ابن انباری (م، ۳۲۸ ق) | ||
| + | #ابواسحاق زجاج (م، ۳۱۱ ق) | ||
| + | #[[محمد بن زکریای رازی]] | ||
| + | #ابوالعباس احمد بن سریج (م، ۳۰۶ ق) | ||
| + | # ابوالقاسم جعفر بن همدان موصلى (م، ۳۲۳ ق). | ||
| − | + | ==آثار و تألیفات== | |
| − | + | علی بن حسین مسعودی نویسنده ای پرکار بود و آثار بسیاری بر جای گذاشته که شامل ده‌ها کتاب مهم می‌شود. او در «[[مروج الذهب]]» و «[[التنبیه والاشراف|التنبیه والإشراف]]» نام بیش از ۳۰ اثر خود را می‌آورد. از بررسی فهرست آن آثار بدست می‌آید که حوزه علاقه او علم [[کلام]] و [[تاریخ]] بوده است. وی بیشتر آثار کلامی خود را قبل از سال ۳۳۲ هـ.ق و در دوره اول زندگی خود نوشته است و در سال ۳۳۲ هـ.ق که در [[مصر]] اقامت داشته بیشتر به تألیف کتاب‌های تاریخی روی آورده است. این آثار تاریخی ثمره سال‌ها رنج و زحمت و تحمل مشکلاتی بود که او در طول سفرهای طولانی به بلاد مختلف جهان [[اسلام]] و برخی کشورهای غیرمسلمان بدست آورده است و آنان عبارتند از: | |
| − | + | #[[مروج الذهب|مروج الذهب و معادن الجواهر فی تحف الاشراف من الملوک و اهل الدیارات]] | |
| + | #[[التنبیه والاشراف]] | ||
| + | #البیان فی اسماء الائمة القطعیة من الشیعة؛ این کتاب درباره زندگانى [[ائمه اطهار|ائمه اثنا عشریة]] علیهم السلام نوشته شده است. | ||
| + | #حدائق الاذهان فی اخبار اهل بیت النبی علیهم‌السلام؛ در این کتاب از فضائل و مناقب [[حضرت على]] علیه‌السلام سخن گفته است. | ||
| + | #اثبات الوصیة لعلی بن ابی‌طالب علیه‌السلام | ||
| + | #مظاهر الاخبار و طوائف الآثار فی اخبار آل النبی علیهم‌السلام | ||
| + | #اخبار الزمان و من اباده الحدثان من الامم الماضیة والاجیال الخالیة والممالک الداثرة | ||
| + | #ذخائرالعلوم و ما کان فی سالف الدهور | ||
| + | #الاستذکار لما جری فی سالف الاعصار | ||
| + | #فنون المعارف و ماجری فی الدهور السوالف | ||
| + | #المقالات فی اصول الدیانات | ||
| + | #القضایا و التجارب | ||
| + | #الکتاب الاوسط | ||
| + | #سرّ الحیاة | ||
| + | #الزلف فی احوال النفس و قواها | ||
| + | #المبادی و التراکیب | ||
| + | #الانتصار فى الامامة | ||
| + | #نظم الجواره فی تدبیر الممالک والعساکر | ||
| + | #طب النفوس | ||
| + | #نظم الادلة فی اصول الملة | ||
| + | #الصفوة فی الامامة | ||
| + | #الاستبصار فی الامامة | ||
| + | #الدعوات الشنیعة | ||
| + | #الواجب فی الفروض اللوازم | ||
| + | #وصل المجالس بجوامع الاخبار و مخلط الآثار | ||
| + | #مقاتل الفرسان العجم | ||
| + | #تقلب الدول و تغیر الآراء والملل | ||
| + | #المسائل والعلل فی المذاهب والملل | ||
| + | #خزائن الدین و سرّ العالمین | ||
| + | #نظم الاعلام فی اصول الاحکام | ||
| + | #الابانه عن اصول الدیانه | ||
| + | #النهی والکمال | ||
| + | #الرؤس السبعیه | ||
| + | #الاسترجاء فی الکلام | ||
| + | #الزاهی فی رد الخوارج | ||
| + | #راحة الارواح | ||
| + | #التواریخ فی اخبار الأمم من العرب والعجم | ||
| + | #الاخبار المسعودیة | ||
| + | #احوال الامامة | ||
| + | #الهدایة الی تحقیق الولایة. | ||
| − | + | ==جایگاه علمی== | |
| − | + | مسعودی در شناخت اخبار و روایات دارای مهارتی بسزا داشت و در فقه و اصول نیز به درجه [[اجتهاد]] نایل آمد. وی در [[کلام]] و [[فلسفه]] نیز به ویژه تاریخ به اطلاعات بسیار دست یافت به طوری که اعجاب عالمان و اندیشمندان عصر خود و آینده را برانگیخت. او در کنار تحصیل و تحقیق، به تدریس نیز اشتغال داشته است. با این وجود، شرح حال نویسان، تنها نام یکی از شاگردان او را ذکر کرده‌اند و او محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی، مکنّی به ابوالمفضل است. ابوالمفضل شیبانی نویسنده کتاب‌های «الولادات الطیبه الطاهره»، «الفرائض» و «المزار» است. او از راویان قرن چهارم هجری است که در سال (۳۳۳ هـ.ق) در [[مصر]] به محضر مسعودی شرفیاب شد و ضمن ملاقات با او از وی [[اجازه (علم الحدیث)|اجازه روایت]] گرفت.<ref> روضات الجنات، ج ۴، ص ۲۸۴؛ مجمع الرجال، ج ۳، ص ۱۸۶؛ بهجه الآمال، ج ۶، ص ۴۸۰.</ref> | |
| − | + | عالمان [[علم رجال|رجال]] و تراجم با اوصاف و عبارت‌هایی چون دانشمند کامل، پژوهشگر ماهر، فیلسوف، متکلم، فقیه، اصولی، محدث، رجالی، منجم، مورخ، جغرافیدان و... از مقام علمی مسعودی تجلیل کرده‌اند.<ref> فوائد الرضویه، ص ۲۷۷؛ اعیان الشیعه، ج ۸، ص ۲۳۳؛ ریاض العلماء، ج ۴، ص ۴۲۸؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۳۰۷.</ref> او در میان تاریخ‌نگاران مسلمان و غیرمسلمان جایگاه ویژه‌ای دارد و او را مورد تمجید قرار داده‌اند. [[ابن خلدون]]، او را «امام المورخین» می‌نامد. «فون کرومر» او را «هرودوت عرب» نامید. همان گونه که هرودوت، بزرگترین مورخ یونان است. مسعودی طبق گفتار کرومر، بزرگترین تاریخ نگار مسلمان است.<ref>همان، ش۲۶، ص۱۱.</ref> آیت الله [[سید شهاب الدین مرعشی نجفی|مرعشی نجفی]] در [[تقریظ]] بر ترجمه کتاب «اثبات الوصیه لعلی بن ابی‌طالب علیه‌السلام» که توسط محمدجواد نجفی نوشته شده در وصف مسعودی و کتابش می‌نویسد: آن کتاب، نوشته علامه، پیشوا، اقدم، ثقه و امین، شیخ ابوالحسن علی بن حسین مسعودی هذلی متوفی (۳۴۶ هـ.ق) است.<ref> ترجمه اثبات الوصیه، ص ۵.</ref> | |
| − | + | علی بن حسین مسعودی در طول مسافرت‌های گستره‌ای که انجام داد، اطلاعات گسترده‌ای از منابع دست اول کسب نمود. طبیعی است که او ضمن این سفرها، اطلاعات انبوهی بدست آورد که خود دائرةالمعارفی از انسان شناسی، طبیعت شناسی، حیوان شناسی، تاریخ شناسی، مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امثال آن بود.<ref>صحیفه (ضمیمه روزنامه جمهوری اسلامی)، ش۲۷، ص۵۰.</ref> | |
| − | + | مسعودی بر بیشتر زبان‌های رایج آن زمان تسلط کامل داشت. وی فارسی، رومی، هندی، یونانی، [[سریانی]] و برخی زبان‌های دیگر را به خوبی تکلم می‌کرد و این تسلط وسیله بسیار مناسبی بود تا با مردم و نیز عالمان هر منطقه و دیاری که وارد می‌شد ملاقات و مذاکره مناسب داشته باشد. وی هم با افراد مطلع از اوضاع سیاسی، اجتماعی، تاریخی، مذهبی و جغرافیایی ملاقات داشته و هم از کتاب‌ها، نقشه‌ها و تصویرهایی که در اختیار داشتند استفاده نمود است؛ از این رو در آثار او نام بسیاری از کتاب‌های گذشتگان که حاوی حقایق مهم و دست اول بودند، ذکر شده است. | |
| − | + | ==پانویس== | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | مسعودی بر بیشتر زبان‌های رایج آن زمان تسلط کامل داشت. وی فارسی، رومی، هندی، یونانی، سریانی و برخی زبان‌های دیگر را به خوبی تکلم می‌کرد و این تسلط وسیله بسیار مناسبی بود تا با مردم و نیز عالمان هر منطقه و دیاری که وارد می‌شد ملاقات و مذاکره مناسب داشته باشد. | ||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | ==پانویس == | ||
<references /> | <references /> | ||
| − | + | ==منابع== | |
| − | + | *[[گلشن ابرار]]، جلد۵، زندگینامه "مسعودی" از علی کرجی. | |
| − | + | *"مروج و معادن الجواهر"، مسعودی، مترجم ابوالقاسم پاینده، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی تهران ۱۳۷۸. | |
| + | *"روش تاریخنگاری مسعودی معرفی و نقد"، ابوالفضل شکوری، آینه پژوهش، شماره ۳۸، خرداد ۱۳۷۵. | ||
| − | + | [[رده:علمای قرن چهارم]][[رده:علماء شیعه]] | |
| − | [[رده: | + | [[رده:تاریخ نویسان]] |
| + | [[رده:متکلمان]] | ||
| + | [[رده:جغرافیدانان]] | ||
| + | [[رده:جهانگردان مسلمان]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۷ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۲۶
«علی بن حسین مسعودی» (متوفی ۳۴۵ ق)، متکلم، مورخ و جغرافیدان بزرگ شیعه در قرن چهارم هجری است. بحث و بررسى او در موضوع امامت و تألیف کتابهایی در منقبت و اثبات وصایت امام على علیه‌السلام، بیانگر تمایلات مذهبى اوست. مسعودی در میان تاریخ‌نگاران مسلمان و غیرمسلمان، جایگاه ویژه‌ای دارد و او را مورد تمجید قرار داده‌اند. «مروج الذهب» و «التنبیه و الإشراف» از تألیفات مهم اوست.
| نام کامل | علی بن حسین مسعودی |
| زادروز | ۲۸۰ قمری |
| زادگاه | بابل، عراق |
| وفات | ۳۴۵ قمری |
| مدفن | مصر |
|
| |
| اساتید |
محمد بن یعقوب کلینی، ابوبکر محمد بن خلف وکیع، ابوالحسن احمد دمشقی، محمد بن حسن بن درید، ابوبکر ابن انباری، ابواسحاق زجاج،... |
| شاگردان |
ابوالمفل محمد بن عبدالله شیبانی،... |
| آثار |
مروج الذهب، التنبیه و الإشراف، حدائق الاذهان فی اخبار اهل بیت النبی، اثبات الوصیة لعلی بن ابی‌طالب، اخبار الزمان و من اباده الحدثان، الاستبصار فی الامامة،... |
ولادت و وفات
ابوالحسن علی بن حسین مسعودی هذلی در نیمه دوم قرن سوم هجری (حدود سال ۲۸۰ ق) در شهر بابل کشور عراق متولد شد و دوران کودکی خود را در آنجا سپری کرد. او طبق نظر بیشتر نسب‌شناسان از نوادگان عبدالله بن مسعود، صحابه و قاری مشهور عهد رسول اکرم «صلی الله علیه وآله» می‌باشد.
علی بن حسین مسعودی، سرانجام در تاریخ ۳۴۵ یا ۳۴۶ هـ.ق در شهر فسطاط (قاهره قدیم) مصر درگذشت و پیکرش در قبرستان معروف آن شهر به خاک سپرده شد.
مذهب مسعودى
شرح حال نگاران شیعه، مسعودى را از اصحاب امامیه دانسته و به تشیع وى تصریح کرده‌اند. بحث و بررسى او در موضوع امامت و مقدم کردن آراء و نظریات شیعه به هنگام ذکر آراى مختلف فرق اسلامی درباره مسئله‌اى، بیانگر تمایلات مذهبى اوست. عناوین کتاب‌هاى وى در موضوع امامت عبارتند از: الاستبصار فى الامامة، الانتصار فى الامامة، الصفوة فى الامامة، حدائق الاذهان فى اخبار آل محمد(ص)، مزاهر الاخبار و ظرائف الآثار للصفوة النوریة.
همچنین، پرداختن مسعودى به نظریه «وصایت شیعى» در آغاز کتاب «مروج الذهب» و پى‌گیرى آن در طول تاریخ و اعتقاد بر اینکه «خداوند هیچگاه زمین را از حجت خالى نمى‌گذارد» و ذکر حدیثى از پیامبر اکرم(ص) خطاب به حضرت على(ع) که «أنت و اثنا عشر من وُلدک ائمة الحق»، مى‌تواند نشان از تشیع بارز وى باشد.
مسعودى اهتمام بسیارى براى ثبت زندگانى حضرت على(ع) و ذکر مناقب و فضائل آن حضرت کرده است. ابن حجر عسقلانی سخن مسعودى درباره امتناع بعضى صحابه از بیعت با على(ع) و بیعتشان با یزید بن معاویه و «تقدم حضرت على(ع) بر دیگر صحابه» در دیدگاه مسعودى را، بهترین نشانه بر تشیع او دانسته است.
تحصیلات
مسعودی برای یادگیری علوم دینی در سال‌های نوجوانی راهی بغداد شد. علت هجرت او نیز این بود که بغداد در آن زمان مرکز علم و فرهنگ به شمار می‌رفت و عالمان و فقیهان بزرگی در آن شهر سکونت داشتند و مسعودی برای دستیابی به علم و کمال با اشتیاق کامل به آن سامان شتافته است.
وی حدود دو دهه از عمر خود را در شهر بغداد در پی یادگیری علوم مختلف اسلامی سپری کرد و به پژوهش در رشته‌های مختلف مثل ادبیات عرب، کلام، حدیث، فقه، اصول، فلسفه و تاریخ پرداخت.
سفرهای علمی:
تحصیلات مسعودی را می‌توان به دو مرحله تقسیم کرد: مرحله اول، از ابتدای نوجوانی تا قبل از سال ۳۰۰ هـ.ق، عمده تحصیلات او در شهر بغداد صورت گرفته است و مرحله دوم، از سال ۳۰۰ تا سال ۳۳۲ هـ.ق که مدام در سیر و سیاحت بوده است. این مرحله به منزله تکمیل یافته‌ها و پژوهش بیشتر در علوم مختلف به حساب می‌آید. وی در این سال‌ها نه مکان خاصی را مرکز تحصیل خود قرار داد و نه استاد مشخصی؛ بلکه در هر شهری از شهرهای جهان اسلام که وارد می‌شد، هر استاد و دانشمندی را می‌یافت، مدتی نزد او توقف کرده از دانش او بهره می‌برد.
ویژگی تحصیلی مسعودی در این مرحله از تحصیلات، کثرت استادان، تنوع دانش‌ها و جامعیت در آن‌ها است؛ چه این که با بیشتر استادان و دانشمندان شیعه و سنی با همه اختلاف نظرهایی که در مبانی اصول و فروع داشتند، ملاقات کرد، سخنان آنان را شنید و در مورد صحت و سقم آراء آنان به تعمق و تأمل پرداخت و با آزاداندیشی نظر صواب را پذیرفته و سرمایه راه خود قرار داد.[۱]
علی بن حسین مسعودی به شهرهای ایران مثل فارس، کرمان، قزوین و سواحل دریای خزر سفر کرد و سپس به آسیای مرکزی رفت و از آن جا عازم هند شد و از مناطق آن جا دیدن نمود. وی پس از آن از طریق دریا به چین و کشورهای آسیای جنوبی و جنوب شرقی مثل سیلان (سریلانکای کنونی) و مالزی رفت و در بازگشت از راه دریا به عمان و عربستان رسید و در ادامه به ترکیه و سوریه سفر کرد. در نهایت وی در سال (۳۳۲ هـ.ق) به مصر رسید و در همان جا ماندگار شد.[۲]
استادان و مشایخ:
برخی از استادانی که برای او ذکر شده عبارتند از:
- عبدالله بن جعفر حمیری، (م، ۲۹۷ ق)[۳]
- محمد بن یعقوب کلینی، نویسنده الکافی؛[۴]
- حسن بن محمد بن جمهور قمی
- محمد بن جعفر اسدی رازی؛[۵]
- محمد بن عمرو کاتب؛[۶]
- محمد بن جریر طبری، مورخ و مفسر سنی
- حسن بن موسی نوبختی؛[۷]
- ابراهیم بن محمد نفطویه
- ابوبکر محمد بن خلف وکیع (م، ۳۰۶ ق)؛[۸]
- ابوالحسن احمد دمشقی (م، ۳۰۷ ق)؛[۹]
- محمد بن حسن بن درید (م،۳۲۱ ق)
- ابوبکر ابن انباری (م، ۳۲۸ ق)
- ابواسحاق زجاج (م، ۳۱۱ ق)
- محمد بن زکریای رازی
- ابوالعباس احمد بن سریج (م، ۳۰۶ ق)
- ابوالقاسم جعفر بن همدان موصلى (م، ۳۲۳ ق).
آثار و تألیفات
علی بن حسین مسعودی نویسنده ای پرکار بود و آثار بسیاری بر جای گذاشته که شامل ده‌ها کتاب مهم می‌شود. او در «مروج الذهب» و «التنبیه والإشراف» نام بیش از ۳۰ اثر خود را می‌آورد. از بررسی فهرست آن آثار بدست می‌آید که حوزه علاقه او علم کلام و تاریخ بوده است. وی بیشتر آثار کلامی خود را قبل از سال ۳۳۲ هـ.ق و در دوره اول زندگی خود نوشته است و در سال ۳۳۲ هـ.ق که در مصر اقامت داشته بیشتر به تألیف کتاب‌های تاریخی روی آورده است. این آثار تاریخی ثمره سال‌ها رنج و زحمت و تحمل مشکلاتی بود که او در طول سفرهای طولانی به بلاد مختلف جهان اسلام و برخی کشورهای غیرمسلمان بدست آورده است و آنان عبارتند از:
- مروج الذهب و معادن الجواهر فی تحف الاشراف من الملوک و اهل الدیارات
- التنبیه والاشراف
- البیان فی اسماء الائمة القطعیة من الشیعة؛ این کتاب درباره زندگانى ائمه اثنا عشریة علیهم السلام نوشته شده است.
- حدائق الاذهان فی اخبار اهل بیت النبی علیهم‌السلام؛ در این کتاب از فضائل و مناقب حضرت على علیه‌السلام سخن گفته است.
- اثبات الوصیة لعلی بن ابی‌طالب علیه‌السلام
- مظاهر الاخبار و طوائف الآثار فی اخبار آل النبی علیهم‌السلام
- اخبار الزمان و من اباده الحدثان من الامم الماضیة والاجیال الخالیة والممالک الداثرة
- ذخائرالعلوم و ما کان فی سالف الدهور
- الاستذکار لما جری فی سالف الاعصار
- فنون المعارف و ماجری فی الدهور السوالف
- المقالات فی اصول الدیانات
- القضایا و التجارب
- الکتاب الاوسط
- سرّ الحیاة
- الزلف فی احوال النفس و قواها
- المبادی و التراکیب
- الانتصار فى الامامة
- نظم الجواره فی تدبیر الممالک والعساکر
- طب النفوس
- نظم الادلة فی اصول الملة
- الصفوة فی الامامة
- الاستبصار فی الامامة
- الدعوات الشنیعة
- الواجب فی الفروض اللوازم
- وصل المجالس بجوامع الاخبار و مخلط الآثار
- مقاتل الفرسان العجم
- تقلب الدول و تغیر الآراء والملل
- المسائل والعلل فی المذاهب والملل
- خزائن الدین و سرّ العالمین
- نظم الاعلام فی اصول الاحکام
- الابانه عن اصول الدیانه
- النهی والکمال
- الرؤس السبعیه
- الاسترجاء فی الکلام
- الزاهی فی رد الخوارج
- راحة الارواح
- التواریخ فی اخبار الأمم من العرب والعجم
- الاخبار المسعودیة
- احوال الامامة
- الهدایة الی تحقیق الولایة.
جایگاه علمی
مسعودی در شناخت اخبار و روایات دارای مهارتی بسزا داشت و در فقه و اصول نیز به درجه اجتهاد نایل آمد. وی در کلام و فلسفه نیز به ویژه تاریخ به اطلاعات بسیار دست یافت به طوری که اعجاب عالمان و اندیشمندان عصر خود و آینده را برانگیخت. او در کنار تحصیل و تحقیق، به تدریس نیز اشتغال داشته است. با این وجود، شرح حال نویسان، تنها نام یکی از شاگردان او را ذکر کرده‌اند و او محمد بن عبدالله بن مطلب شیبانی، مکنّی به ابوالمفضل است. ابوالمفضل شیبانی نویسنده کتاب‌های «الولادات الطیبه الطاهره»، «الفرائض» و «المزار» است. او از راویان قرن چهارم هجری است که در سال (۳۳۳ هـ.ق) در مصر به محضر مسعودی شرفیاب شد و ضمن ملاقات با او از وی اجازه روایت گرفت.[۱۰]
عالمان رجال و تراجم با اوصاف و عبارت‌هایی چون دانشمند کامل، پژوهشگر ماهر، فیلسوف، متکلم، فقیه، اصولی، محدث، رجالی، منجم، مورخ، جغرافیدان و... از مقام علمی مسعودی تجلیل کرده‌اند.[۱۱] او در میان تاریخ‌نگاران مسلمان و غیرمسلمان جایگاه ویژه‌ای دارد و او را مورد تمجید قرار داده‌اند. ابن خلدون، او را «امام المورخین» می‌نامد. «فون کرومر» او را «هرودوت عرب» نامید. همان گونه که هرودوت، بزرگترین مورخ یونان است. مسعودی طبق گفتار کرومر، بزرگترین تاریخ نگار مسلمان است.[۱۲] آیت الله مرعشی نجفی در تقریظ بر ترجمه کتاب «اثبات الوصیه لعلی بن ابی‌طالب علیه‌السلام» که توسط محمدجواد نجفی نوشته شده در وصف مسعودی و کتابش می‌نویسد: آن کتاب، نوشته علامه، پیشوا، اقدم، ثقه و امین، شیخ ابوالحسن علی بن حسین مسعودی هذلی متوفی (۳۴۶ هـ.ق) است.[۱۳]
علی بن حسین مسعودی در طول مسافرت‌های گستره‌ای که انجام داد، اطلاعات گسترده‌ای از منابع دست اول کسب نمود. طبیعی است که او ضمن این سفرها، اطلاعات انبوهی بدست آورد که خود دائرةالمعارفی از انسان شناسی، طبیعت شناسی، حیوان شناسی، تاریخ شناسی، مسائل اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و امثال آن بود.[۱۴]
مسعودی بر بیشتر زبان‌های رایج آن زمان تسلط کامل داشت. وی فارسی، رومی، هندی، یونانی، سریانی و برخی زبان‌های دیگر را به خوبی تکلم می‌کرد و این تسلط وسیله بسیار مناسبی بود تا با مردم و نیز عالمان هر منطقه و دیاری که وارد می‌شد ملاقات و مذاکره مناسب داشته باشد. وی هم با افراد مطلع از اوضاع سیاسی، اجتماعی، تاریخی، مذهبی و جغرافیایی ملاقات داشته و هم از کتاب‌ها، نقشه‌ها و تصویرهایی که در اختیار داشتند استفاده نمود است؛ از این رو در آثار او نام بسیاری از کتاب‌های گذشتگان که حاوی حقایق مهم و دست اول بودند، ذکر شده است.
پانویس
- ↑ اعیان الشیعه، ج ۸، ص ۲۲۰؛ ریحانة الادب، ج ۵، ص ۳۰۷؛ فرهنگ بزرگان اسلام و ایران، ص ۳۵۱؛ تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴؛ اثبات الوصیه، ص ۶؛ اعیان الشیعه، ج ۸، ص ۲۲۲.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴.
- ↑ تأسیس الشیعه، ص ۲۵۴؛ مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج ۱، ص ۶.
- ↑ التنبیه والاشراف، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ص ۲۷.
- ↑ مروج الذهب، ترجمه ابوالقاسم پاینده، ج ۱، ص ۶.
- ↑ روضات الجنات، ج ۴، ص ۲۸۴؛ مجمع الرجال، ج ۳، ص ۱۸۶؛ بهجه الآمال، ج ۶، ص ۴۸۰.
- ↑ فوائد الرضویه، ص ۲۷۷؛ اعیان الشیعه، ج ۸، ص ۲۳۳؛ ریاض العلماء، ج ۴، ص ۴۲۸؛ ریحانه الادب، ج ۵، ص ۳۰۷.
- ↑ همان، ش۲۶، ص۱۱.
- ↑ ترجمه اثبات الوصیه، ص ۵.
- ↑ صحیفه (ضمیمه روزنامه جمهوری اسلامی)، ش۲۷، ص۵۰.
منابع
- گلشن ابرار، جلد۵، زندگینامه "مسعودی" از علی کرجی.
- "مروج و معادن الجواهر"، مسعودی، مترجم ابوالقاسم پاینده، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی تهران ۱۳۷۸.
- "روش تاریخنگاری مسعودی معرفی و نقد"، ابوالفضل شکوری، آینه پژوهش، شماره ۳۸، خرداد ۱۳۷۵.
