ابن ادریس حلی: تفاوت بین نسخه‌ها
پرش به ناوبری
پرش به جستجو
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
مهدی موسوی (بحث | مشارکتها) |
||
| سطر ۱: | سطر ۱: | ||
| − | {{خوب}}'''«محمد بن ادريس حلى»''' (۵۹۸-543 ق)، از فقها و مجتهدین بزرگ [[شيعه]] است. کتاب «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی]]» او یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است. | + | {{خوب}}'''«محمد بن ادريس حلى»''' (۵۹۸-543 ق)، از فقها و مجتهدین بزرگ [[شيعه]] در قرن 6 هجری است. او به شکستن سنت تقلید از آرای [[شیخ طوسی]] و احیای باب [[اجتهاد]] در [[فقه]] مشهور است. کتاب «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی]]» او یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است. |
==ولادت== | ==ولادت== | ||
| سطر ۹: | سطر ۹: | ||
ابن ادریس خود می‌نویسد كه از [[ابن زهره|سید ابوالمكارم بن زهره]] حضوراً و مكاتبتاً استفاده كرده است.<ref>نك : مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۴ / ۷۹.</ref> گرچه برخی گفته اند از تعبيراتى كه ابن إدريس در كتاب وديعه «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|سرائر]]» از ابن زهره دارد، چنين برمى آيد كه صرفاً معاصر وى بوده و او را ملاقات كرده است و در برخى مسائل فقهى ميان آنها مكاتباتى رد و بدل شده است. | ابن ادریس خود می‌نویسد كه از [[ابن زهره|سید ابوالمكارم بن زهره]] حضوراً و مكاتبتاً استفاده كرده است.<ref>نك : مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۴ / ۷۹.</ref> گرچه برخی گفته اند از تعبيراتى كه ابن إدريس در كتاب وديعه «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|سرائر]]» از ابن زهره دارد، چنين برمى آيد كه صرفاً معاصر وى بوده و او را ملاقات كرده است و در برخى مسائل فقهى ميان آنها مكاتباتى رد و بدل شده است. | ||
| − | از دیگر [[مشایخ]] وی چنانكه از اسناد روایات و [[اجازه (علم الحدیث)|اجازات]] برمی‌آید، می‌توان عمادالدین محمد | + | از دیگر [[مشایخ]] وی چنانكه از اسناد روایات و [[اجازه (علم الحدیث)|اجازات]] برمی‌آید، می‌توان [[عمادالدین طبری|عمادالدین محمد طبری]]، عربی بن مسافر عبادی، حسین بن هبةالله بن رطبة سوراوی، [[ابن شهر آشوب|ابن شهرآشوب مازندرانى]] و عبدالله بن جعفر دوریستی را نام برد.<ref>شهید اول، الاربعون حدیثاً، ۲۲؛ حُر عاملی، امل الآمل، ۲ / ۸۰.</ref> به گفتۀ ذهبی، ابن ادریس از راشد بن ابراهیم بحرانی و شریف شرفشاه نیز بهره برده است. |
==شاگردان و راویان== | ==شاگردان و راویان== | ||
بعضى از شاگردان و راویان او عبارتند از: | بعضى از شاگردان و راویان او عبارتند از: | ||
| − | #شيخ نجيب الدين [[محمد بن نما حلی]] | + | #شيخ نجيب الدين [[ابن نما حلی|محمد بن نما حلی]] |
#شمس الدين [[فخار بن معد موسوی|فخار بن معد موسوى]] | #شمس الدين [[فخار بن معد موسوی|فخار بن معد موسوى]] | ||
#محمد بن عبدالله بن علی بن زهره حلبى | #محمد بن عبدالله بن علی بن زهره حلبى | ||
#شيخ طومان بن احمد عاملى | #شيخ طومان بن احمد عاملى | ||
#علی بن یحیی خیاط | #علی بن یحیی خیاط | ||
| − | #احمد بن مسعود اسدی | + | #حسن بن یحیی حلّی، پدر [[محقق حلی]] |
| + | #احمد بن مسعود اسدی | ||
| + | #جعفر بن احمد قمرویه حائری | ||
#علی بن ابراهیم علوی عریضی | #علی بن ابراهیم علوی عریضی | ||
| سطر ۲۷: | سطر ۲۹: | ||
#[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى]]، این كتاب از آثار بدیع فقهی است كه ارزش و اعتبار آن پس از قرنها هنوز به قوت خود باقی است. سرائر افزون بر ارزش فقهی آن، به واسطۀ آخرین بابش كه او خود آن را «باب النوادر» نامیده و شامل گزیده‌ای از كتب مشیخه و روات است، ارزش حدیثی قابل توجهی دارد. | #[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى]]، این كتاب از آثار بدیع فقهی است كه ارزش و اعتبار آن پس از قرنها هنوز به قوت خود باقی است. سرائر افزون بر ارزش فقهی آن، به واسطۀ آخرین بابش كه او خود آن را «باب النوادر» نامیده و شامل گزیده‌ای از كتب مشیخه و روات است، ارزش حدیثی قابل توجهی دارد. | ||
| − | #[[مستطرفات السرائر (کتاب)|مستطرفات السرائر]] | + | #[[مستطرفات السرائر (کتاب)|مستطرفات السرائر]] |
#[[منتخب كتاب التبيان|المنتخب من تفسير التبيان]] | #[[منتخب كتاب التبيان|المنتخب من تفسير التبيان]] | ||
#خلاصة الاستدلال | #خلاصة الاستدلال | ||
| − | برخی آثار | + | برخی آثار دیگر منسوب به او چنین است: |
| − | # رساله‌ای در معنی ناصب | + | #رساله‌ای در معنی ناصب |
| − | # رساله‌ای در تكلیف | + | #رساله‌ای در تكلیف |
| − | # | + | #خلاصة الاستدلال فی المُواسَعَة و المُضایقَة، در فقه |
| − | # التعلیقات علی التبیان | + | #التعلیقات علی التبیان، که حواشی و ایراداتی بر [[التبیان (کتاب)|التبیان]] شیخ طوسی است |
| − | # | + | #حاشية الصحيفة السجادية |
| − | # مناسك. | + | #كتاب الطب و الاستشفاء |
| + | #جوابات المسائل؛ برخی پرسش‌های فقهی را پاسخ داده و جعفر بن احمد قمرویه حائری آن را در ۵۸۸ با املای ابن ادریس نوشته است. | ||
| + | #مناسك. | ||
==دیدگاه‌های علمی== | ==دیدگاه‌های علمی== | ||
| − | ابن ادريس به حريّت فكر معروف است. شجاعت علمی ابن ادریس در شکستن سنت تقلید از آرای شیخ | + | ابن ادريس به حريّت فكر معروف است. شجاعت علمی ابن ادریس در شکستن سنت تقلید از آرای [[شیخ طوسی]]، تحرک بخشیدن به [[فقه]] [[امامیه]] و خارج کردن آن از رکود و جمود و تشویق ابتکار و اندیشه آزاد، بیان‌گر ارزش اوست. تا یکصد سال پس از درگذشت شیخ طوسی، همه دانشمندان [[شیعه]] از [[فتوا|فتاوای]] او پیروی کرده و چه بسا اظهار نظر در قبال فتاوای او را اهانت بدو تلقی می‌کردند، تا جایی كه می‌توان گفت باب اجتهاد تا حدودی مسدود شده بود.<ref>نك : شهید ثانی، امل الآمل، ۲۸.</ref> در چنین وضعی، ابن‌ادریس که به ضرورت استقلال فکری [[فقیه]] پایبند بود، پا را از دایره تقلید بیرون نهاد و به احیای [[اجتهاد]] و اظهار نظر آزاد پرداخت. کتاب [[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|السرائر]] او که یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است، بهترین نمودار این پدیده است.<ref>تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲.</ref> این شیوه بر فقهای ادوار بعد تأثیر گذاشت و به حرکت اجتهادی در فقه شیعه جانی دوباره بخشید. |
| − | ابن ادریس [[خبر واحد]] را حجت نمی دانست. در ميان فقهاى | + | ابن ادریس [[خبر واحد]] را حجت نمی دانست. در ميان فقهاى شیعه تنها ابن إدريس نيست كه خبر واحد را حجت و معتبر نمى داند و آن را نمى پذيرد، بلكه جز او نيز بر اين عقيده بوده اند، با اين فرق كه ابن إدريس به واسطه مزاج تندى كه داشته، بيش از ديگران آن را دنبال كرده و براى قبولاندن آن پافشارى نموده است تا جايى كه نظريه او در اين باره مورد گفتگوى بسيار واقع شده است. جمعى از او سخت انتقاد نموده و گروهى به دفاع و توضيح هدف وى برخاسته اند و بر مخالفان او اعتراض كرده و گفته هاى ديگران را بى انصافى در حق ابن إدريس دانسته اند. |
==در نظر عالمان== | ==در نظر عالمان== | ||
| − | + | * [[ابن داوود حلی|ابن داود حلی]] در کتاب [[رجال ابن داود (کتاب)|رجال]] خود آورده است: «ابن إدريس شیخ الفقها، متقن در علوم و داراى تصنيفات بسيار است».<ref>رجال ابن داوود، ص ۴۲۸.</ref> | |
| + | * محمد بن مكى عاملى ([[شهيد اول]]) از ابن إدريس به «امام علامه» و «شيخ العلماء» و «رهبر المذهب» ياد مى‌كند. | ||
| + | * [[قاضی نورالله شوشتری|سيد نورالله شوشترى]] او را به اين وصف مى‌ستايد: «شيخِ عالمِ دقيق‌نگر، فخرالدين ابوعبدالله محمد بن ادريس عجلى ربعى حلى، كه در فهم عميق و همه‌جانبه و بلندپروازى انديشه، از [[فخر رازى]] پيش افتاده و در علم فقه و نوآورى‌ها و نكته‌يابى‌ها [[شافعی|محمد بن ادريس شافعى]] را پشت سر نهاده است. يكى از تأليفات ارزشمند او كه دليل روشن بر دقت فهم و درك بالاى اوست، كتاب «السرائر» است. در اين كتاب بحث‌هاى فقهى‌اى مطرح شده كه در نوشته‌هاى شيخ اجل ابوجعفر طوسى وجود نداشته و مؤلف بر بسيارى از مسائل فقهى اعتراض و اشكال، و از آنها رفع خطا و توهم كرده است».<ref>قاضى نورالله شوشترى، مجالس المؤمنين، ج ١، ص ۵۶٩.</ref> | ||
| + | * [[شيخ حر عاملى]] در كتاب «[[امل الآمل]]» مى نويسد: «دانشمندان متأخر ما، ابن إدريس را بسيار ستوده اند و كتاب «[[السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی (کتاب)|سرائر]]» او را با آنچه در آخر آن از كتاب و اصول متقدمين نقل كرده است، مورد اعتماد قرار داده اند». | ||
| + | * [[محدث نورى]] در فائده سوم از خاتمه «[[مستدرک الوسائل (کتاب)|مستدرك]]» مى نويسد: «ابوعبدالله محمد بن احمد بن ادريس عجلى حلى، عالم بزرگوار و معروفى است كه بزرگان فقها در اجازات خود به عظمت مقام علمى، فهم و دقت او اعتراف كرده و او را ستوده اند». | ||
| + | * [[ابن حجر عسقلانى]] عالم [[اهل سنت]] گويد: «محمد بن ادريس عجلى حلّى، فقيه و عالم شيعى كه در فقه اماميه تأليفاتى دارد و در اين زمان عالمى مانند او در شيعه نيست».<ref>ابن‌حجر عسقلانى، لسان الميزان، ج ۵، ص ٧۵.</ref> | ||
| − | + | ==وفات== | |
| − | [[ | + | عالم بزرگوار جهان تشيع، ابن إدريس حلي سرانجام در هجدهم [[شوال]] سال 598 هجرى در ۵۵ سالگی در شهر [[حله]] ديده از جهان فرو بست. مرقد او در محله «جامِعَیْن» حلّه قرار دارد. |
| − | + | == پانویس == | |
| − | + | <references /> | |
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | |||
| − | == | ||
| − | |||
| − | |||
==منابع== | ==منابع== | ||
*[https://www.cgie.org.ir/fa/article/258892/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B3-%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86 "ابن ادریس"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]. | *[https://www.cgie.org.ir/fa/article/258892/%D8%A7%D8%A8%D9%86-%D8%A7%D8%AF%D8%B1%DB%8C%D8%B3-%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86 "ابن ادریس"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی]. | ||
| − | *[http://www.shaaer.com/nikan/gharn6/nikan34.htm پایگاه شعائر] | + | *[http://www.shaaer.com/nikan/gharn6/nikan34.htm "ابن ادريس"، پایگاه شعائر]. |
*تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲. | *تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲. | ||
| − | + | *"شكوه دانايى و فقاهت ابن ادريس حلى"، مجله فرهنگ زیارت، دیماه سال 1389، شماره 8. | |
| − | |||
{{سنجش کیفی | {{سنجش کیفی | ||
|سنجش=شده | |سنجش=شده | ||
| سطر ۸۷: | سطر ۸۸: | ||
[[رده:فقیهان]] | [[رده:فقیهان]] | ||
[[رده:اماکن مقدسه حله]] | [[رده:اماکن مقدسه حله]] | ||
| − | |||
نسخهٔ ۱۶ آوریل ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۲۹
«محمد بن ادريس حلى» (۵۹۸-543 ق)، از فقها و مجتهدین بزرگ شيعه در قرن 6 هجری است. او به شکستن سنت تقلید از آرای شیخ طوسی و احیای باب اجتهاد در فقه مشهور است. کتاب «السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی» او یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است.
محتویات
ولادت
ابوعبدالله محمد بن ادریس عِجلی حِلّی بنابر روايت مشهور در سال 543 هجرى در شهر حله به دنيا آمد. برخی شيخ طوسى را جد مادرى او (البته با واسطه)، به شمار آورده اند.
اساتيد و مشایخ
ابن ادریس خود می‌نویسد كه از سید ابوالمكارم بن زهره حضوراً و مكاتبتاً استفاده كرده است.[۱] گرچه برخی گفته اند از تعبيراتى كه ابن إدريس در كتاب وديعه «سرائر» از ابن زهره دارد، چنين برمى آيد كه صرفاً معاصر وى بوده و او را ملاقات كرده است و در برخى مسائل فقهى ميان آنها مكاتباتى رد و بدل شده است.
از دیگر مشایخ وی چنانكه از اسناد روایات و اجازات برمی‌آید، می‌توان عمادالدین محمد طبری، عربی بن مسافر عبادی، حسین بن هبةالله بن رطبة سوراوی، ابن شهرآشوب مازندرانى و عبدالله بن جعفر دوریستی را نام برد.[۲] به گفتۀ ذهبی، ابن ادریس از راشد بن ابراهیم بحرانی و شریف شرفشاه نیز بهره برده است.
شاگردان و راویان
بعضى از شاگردان و راویان او عبارتند از:
- شيخ نجيب الدين محمد بن نما حلی
- شمس الدين فخار بن معد موسوى
- محمد بن عبدالله بن علی بن زهره حلبى
- شيخ طومان بن احمد عاملى
- علی بن یحیی خیاط
- حسن بن یحیی حلّی، پدر محقق حلی
- احمد بن مسعود اسدی
- جعفر بن احمد قمرویه حائری
- علی بن ابراهیم علوی عریضی
تأليفات
از جمله تأليفات ابن ادريس عبارتند از:
- السرائر الحاوي لتحرير الفتاوى، این كتاب از آثار بدیع فقهی است كه ارزش و اعتبار آن پس از قرنها هنوز به قوت خود باقی است. سرائر افزون بر ارزش فقهی آن، به واسطۀ آخرین بابش كه او خود آن را «باب النوادر» نامیده و شامل گزیده‌ای از كتب مشیخه و روات است، ارزش حدیثی قابل توجهی دارد.
- مستطرفات السرائر
- المنتخب من تفسير التبيان
- خلاصة الاستدلال
برخی آثار دیگر منسوب به او چنین است:
- رساله‌ای در معنی ناصب
- رساله‌ای در تكلیف
- خلاصة الاستدلال فی المُواسَعَة و المُضایقَة، در فقه
- التعلیقات علی التبیان، که حواشی و ایراداتی بر التبیان شیخ طوسی است
- حاشية الصحيفة السجادية
- كتاب الطب و الاستشفاء
- جوابات المسائل؛ برخی پرسش‌های فقهی را پاسخ داده و جعفر بن احمد قمرویه حائری آن را در ۵۸۸ با املای ابن ادریس نوشته است.
- مناسك.
دیدگاه‌های علمی
ابن ادريس به حريّت فكر معروف است. شجاعت علمی ابن ادریس در شکستن سنت تقلید از آرای شیخ طوسی، تحرک بخشیدن به فقه امامیه و خارج کردن آن از رکود و جمود و تشویق ابتکار و اندیشه آزاد، بیان‌گر ارزش اوست. تا یکصد سال پس از درگذشت شیخ طوسی، همه دانشمندان شیعه از فتاوای او پیروی کرده و چه بسا اظهار نظر در قبال فتاوای او را اهانت بدو تلقی می‌کردند، تا جایی كه می‌توان گفت باب اجتهاد تا حدودی مسدود شده بود.[۳] در چنین وضعی، ابن‌ادریس که به ضرورت استقلال فکری فقیه پایبند بود، پا را از دایره تقلید بیرون نهاد و به احیای اجتهاد و اظهار نظر آزاد پرداخت. کتاب السرائر او که یکی از مهم‌ترین منابع فقهی شیعه است، بهترین نمودار این پدیده است.[۴] این شیوه بر فقهای ادوار بعد تأثیر گذاشت و به حرکت اجتهادی در فقه شیعه جانی دوباره بخشید.
ابن ادریس خبر واحد را حجت نمی دانست. در ميان فقهاى شیعه تنها ابن إدريس نيست كه خبر واحد را حجت و معتبر نمى داند و آن را نمى پذيرد، بلكه جز او نيز بر اين عقيده بوده اند، با اين فرق كه ابن إدريس به واسطه مزاج تندى كه داشته، بيش از ديگران آن را دنبال كرده و براى قبولاندن آن پافشارى نموده است تا جايى كه نظريه او در اين باره مورد گفتگوى بسيار واقع شده است. جمعى از او سخت انتقاد نموده و گروهى به دفاع و توضيح هدف وى برخاسته اند و بر مخالفان او اعتراض كرده و گفته هاى ديگران را بى انصافى در حق ابن إدريس دانسته اند.
در نظر عالمان
- ابن داود حلی در کتاب رجال خود آورده است: «ابن إدريس شیخ الفقها، متقن در علوم و داراى تصنيفات بسيار است».[۵]
- محمد بن مكى عاملى (شهيد اول) از ابن إدريس به «امام علامه» و «شيخ العلماء» و «رهبر المذهب» ياد مى‌كند.
- سيد نورالله شوشترى او را به اين وصف مى‌ستايد: «شيخِ عالمِ دقيق‌نگر، فخرالدين ابوعبدالله محمد بن ادريس عجلى ربعى حلى، كه در فهم عميق و همه‌جانبه و بلندپروازى انديشه، از فخر رازى پيش افتاده و در علم فقه و نوآورى‌ها و نكته‌يابى‌ها محمد بن ادريس شافعى را پشت سر نهاده است. يكى از تأليفات ارزشمند او كه دليل روشن بر دقت فهم و درك بالاى اوست، كتاب «السرائر» است. در اين كتاب بحث‌هاى فقهى‌اى مطرح شده كه در نوشته‌هاى شيخ اجل ابوجعفر طوسى وجود نداشته و مؤلف بر بسيارى از مسائل فقهى اعتراض و اشكال، و از آنها رفع خطا و توهم كرده است».[۶]
- شيخ حر عاملى در كتاب «امل الآمل» مى نويسد: «دانشمندان متأخر ما، ابن إدريس را بسيار ستوده اند و كتاب «سرائر» او را با آنچه در آخر آن از كتاب و اصول متقدمين نقل كرده است، مورد اعتماد قرار داده اند».
- محدث نورى در فائده سوم از خاتمه «مستدرك» مى نويسد: «ابوعبدالله محمد بن احمد بن ادريس عجلى حلى، عالم بزرگوار و معروفى است كه بزرگان فقها در اجازات خود به عظمت مقام علمى، فهم و دقت او اعتراف كرده و او را ستوده اند».
- ابن حجر عسقلانى عالم اهل سنت گويد: «محمد بن ادريس عجلى حلّى، فقيه و عالم شيعى كه در فقه اماميه تأليفاتى دارد و در اين زمان عالمى مانند او در شيعه نيست».[۷]
وفات
عالم بزرگوار جهان تشيع، ابن إدريس حلي سرانجام در هجدهم شوال سال 598 هجرى در ۵۵ سالگی در شهر حله ديده از جهان فرو بست. مرقد او در محله «جامِعَیْن» حلّه قرار دارد.
پانویس
- ↑ نك : مجلسی، بحارالانوار، ۱۰۴ / ۷۹.
- ↑ شهید اول، الاربعون حدیثاً، ۲۲؛ حُر عاملی، امل الآمل، ۲ / ۸۰.
- ↑ نك : شهید ثانی، امل الآمل، ۲۸.
- ↑ تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲.
- ↑ رجال ابن داوود، ص ۴۲۸.
- ↑ قاضى نورالله شوشترى، مجالس المؤمنين، ج ١، ص ۵۶٩.
- ↑ ابن‌حجر عسقلانى، لسان الميزان، ج ۵، ص ٧۵.
منابع
- "ابن ادریس"، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
- "ابن ادريس"، پایگاه شعائر.
- تاریخ فقه و فقهاء، ابوالقاسم گرجی، ص ۱۱۳–۲۲۲.
- "شكوه دانايى و فقاهت ابن ادريس حلى"، مجله فرهنگ زیارت، دیماه سال 1389، شماره 8.
