نیر تبریزی
«محمدتقی ممقانی تبریزی» (۱۳۱۲-۱۲۴۸ ق)، فقیه، حکیم، خطاط و شاعر قرن ۱۳ قمری، متخلّص به «نیّر» و مشهور به «حجت‌‌الاسلام» است. او از مشاهیر فرقه شیخیه در آذربایجان بود و از اولین کسانى بود که بر مسلک بابیه ردّیه نگاشت.
| |
| نام کامل | محمدتقی ممقانی تبریزی |
| زادروز | ۱۲۴۸ قمری |
| زادگاه | تبریز |
| وفات | ۱۳۱۲ قمری |
| مدفن | نجف |
|
| |
| اساتید |
ملا محمد ممقانی،... |
|
| |
| آثار |
مفاتیح الغیب فى علم الائمة، صحیفة الابرار فى مناقب العترة الاطهار، رساله علم‌الساعة، رساله نصرة الحق، دیوان غزلیات،... |
زندگی‌نامه
محمدتقی ممقانی در ۱۲ جمادی الاول سال ١٢٤٧ یا ١٢٤٨ ق، در تبریز متولد شد. پدرش آخوند ملا محمد ممقانی، شاگرد شیخ احمد احسائی است. وی از جمله علمایی است که در مجلس مناظره میرزا علی‌محمد باب -پیشوای بابیه- در تبریز حاضر بوده، فتوی به کفر میرزای باب داده و حکم بر قتلش داد.
میرزا محمدتقی پس از تحصیل مقدمات، در ٢٢ سالگی برای تکمیل تحصیلات خود به نجف رفت و پس از فراگیرى فقه و اصول و حکمت و کسب فیض از محضر استادان و مشایخ آن سامان و رسیدن به درجه‌ی اجتهاد، به تبریز بازگشت. میرزا جعفر سلطان‌القرائی ذیل عنوان «حجّت‌الاسلام محمدتقی بن محمد بن الحسینی الشّریف التبریزی الممقانی»، گوید: «او از شانزده سالگی مدت پنج سال نزد پدر خود به تحصیل فقه و حکمت اشتغال ورزیده، پس از مرگ پدر (١٢٦٩ ق) در ٢٢ سالگی برای تکمیل تحصیلات به عراق عرب که مرکز علم بود، سفر کرد و مدتی در محضر علمای آن دیار کسب فواید علمیه نمود و به تبریز مراجعت کرد. در آن ایام حجّت‌الاسلام میرزا حسین برادر بزرگش زنده و مرجع شیخیه بوده است. معهذا پس از ورود به تبریز، امامت مسجد حجّت‌الاسلام به او محوّل شده و در آن مسجد اقامه نماز جماعت می‌کرده است.
محمدتقی تبریزی به واسطه پدرش از شیخ احمد احسایى و نیز از شاگردان سید کاظم رشتى روایت کرده است.
در شخصیت او گفته‌اند که شهامت نفس و مناعت طبع او به اندازه‌ای بوده که جز خانه مسکونی چیزی نداشته و آن را هم بعد از فوت به وامش دادند و ازاین‌روی همیشه در شکنجه و فشار رجال حسود و بدخواه بوده است.
مرحوم نیّر تبریزی صبح روز جمعه دوازدهم ماه رمضان سال ١٣١٢ ق، در تبریز وفات یافت و جسدش را بنا به وصیت خودش، به نجف اشرف منتقل کرده و در وادى السلام به خاک سپردند. در وفات او جمعی از فضلای فارسی و عربی مراثی گفته‌اند و قطعه‌ای عربی از میرزا علی بن موسی ثقةالاسلام تبریزی نقل شده که در رثای او گفته و مدح بسیار از او کرده است.
ویژگی‌های علمی و ادبی
نیّر تبریزی در نوشتن خطوط مختلف اعم از خط ثلث، خط رقاع، خط نستعلیق، خط شکسته نستعلیق و انواع خطوط دیگر استاد و از خوشنویسان ماهر زمان خود بشمار می‌آمد. کتابخانه شخصی وی که حاوی نسخه‌های خطی ممتاز بوده، بعد از مرگ او پراکنده و متفرق گشت.
او با شعراى زمان خود از جمله: ادیب الممالک فراهانى، فضل‌على مولوى متخلّص به صفا، میرزا محمد ملاباشى طسوجى، میرزا کاظم طباطبایى، میرزا على منجم باشى و شریف العلماى اصفهانى مصاحبت داشت.
میرزا محمدتقی تبریزی در شعر، «نیّر» تخلص کرده و در سه زبان فارسی، عربی و ترکی طبع‌آزمایی کرده و شعر سروده است. مخصوصاً اشعاری که در مراثی سروده، پرسوز و گداز است. اشعار عاشورایی نیّر تبریزی امتیاز ویژه‌ای دارد. از آثار مشهور نیّر در رثای حضرت اباعبدالله الحسین (علیه السلام) این ابیات است:
گفت ای گروه هر که ندارد هوای ما * سر گیرد و برون رود از کربلای ما
ناداده تن به خواری و ناکرده ترک سر * نتوان نهاد پای به خلوت سرای ما
آثار و تألیفات
برخی از آثار او عبارتند از:
- مفاتیح الغیب فى علم الائمة علیهم‌السلام؛
- رساله‌ى علم‌الساعة، در کیفیت علم ائمه علیهم‌السلام؛
- صحیفة الابرار فى مناقب العترة الاطهار علیهم‌السلام؛
- تفسیر آیه «وَمَا خَلَقْتُ ٱلْجِنَّ وَٱلْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ» (سوره ذاریات، 56)؛
- رساله‌ى نصرة الحق؛
- رساله‌ى لمح البصر؛
- مثنوی آتشکده، در مراثى؛
- لآلی منظومه؛
- لآلى منثورة؛
- دیوان غزلیات؛
- درّ خوشاب؛
- الفیه.
منابع
- "الفیه نیّر و جایگاه آن در بین انواع ادبی"، محمد فرهمند، مجله دانشنامه، بهار 1390، شماره 13.
- اثرآفرینان، انجمن مفاخر فرهنگی، ج۶، ص۸۱.
- "نیّر تبریزی"، سایت گنجور.
- لغت‌نامه دهخدا، علی‌اکبر دهخدا، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، بهار 1373.
 | |
| شعرشناسی | * شعر * علم عروض * قافیه * تخلص * دیوان * مصراع * بیت * مقفا * قالب * مطلع * تغزل * بحور شعری |
| قالب‌های شعر | *مثنوی * قصیده * غزل * مسمط * مستزاد * ترجیع‌بند * ترکیب‌بند * قطعه * رباعی |
| سبک‌های شعر فارسی | * سبک خراسانی * سبک عراقی * سبک هندی * سبک بازگشت ادبی * شعر نو |
| شاعران پارسی گو: | همه*قرن 4 * قرن 5 * قرن 6 * قرن 7 * قرن 8 * قرن 9 * قرن 10 * قرن 11 * قرن 12 * قرن 13 * قرن 14 |
